Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౪౯౯] ౩. సివిజాతకవణ్ణనా
[499] 3. Sivijātakavaṇṇanā
దూరే అపస్సం థేరోవాతి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో అసదిసదానం ఆరబ్భ కథేసి. తం అట్ఠకనిపాతే సివిజాతకే విత్థారితమేవ. తదా పన రాజా సత్తమే దివసే సబ్బపరిక్ఖారే దత్వా అనుమోదనం యాచి, సత్థా అకత్వావ పక్కామి. రాజా భుత్తపాతరాసో విహారం గన్త్వా ‘‘కస్మా, భన్తే, అనుమోదనం న కరిత్థా’’తి ఆహ. సత్థా ‘‘అపరిసుద్ధా, మహారాజ, పరిసా’’తి వత్వా ‘‘న వే కదరియా దేవలోకం వజన్తీ’’తి (ధ॰ ప॰ ౧౭౭) గాథాయ ధమ్మం దేసేసి. రాజా పసీదిత్వా సతసహస్సగ్ఘనకేన సీవేయ్యకేన ఉత్తరాసఙ్గేన తథాగతం పూజేత్వా నగరం పావిసి. పునదివసే ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం ‘‘ఆవుసో, కోసలరాజా అసదిసదానం దత్వా తాదిసేనపి దానేన అతిత్తో దసబలేన ధమ్మే దేసితే పున సతసహస్సగ్ఘనకం సీవేయ్యకవత్థం అదాసి, యావ అతిత్తో వత ఆవుసో దానేన రాజా’’తి. సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘భిక్ఖవే, బాహిరభణ్డం నామ సుదిన్నం, పోరాణకపణ్డితా సకలజమ్బుదీపం ఉన్నఙ్గలం కత్వా దేవసికం ఛసతసహస్సపరిచ్చాగేన దానం దదమానాపి బాహిరదానేన అతిత్తా ‘పియస్స దాతా పియం లభతీ’తి సమ్పత్తయాచకానం అక్ఖీని ఉప్పాటేత్వా అదంసుయేవా’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Dūreapassaṃ therovāti idaṃ satthā jetavane viharanto asadisadānaṃ ārabbha kathesi. Taṃ aṭṭhakanipāte sivijātake vitthāritameva. Tadā pana rājā sattame divase sabbaparikkhāre datvā anumodanaṃ yāci, satthā akatvāva pakkāmi. Rājā bhuttapātarāso vihāraṃ gantvā ‘‘kasmā, bhante, anumodanaṃ na karitthā’’ti āha. Satthā ‘‘aparisuddhā, mahārāja, parisā’’ti vatvā ‘‘na ve kadariyā devalokaṃ vajantī’’ti (dha. pa. 177) gāthāya dhammaṃ desesi. Rājā pasīditvā satasahassagghanakena sīveyyakena uttarāsaṅgena tathāgataṃ pūjetvā nagaraṃ pāvisi. Punadivase dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, kosalarājā asadisadānaṃ datvā tādisenapi dānena atitto dasabalena dhamme desite puna satasahassagghanakaṃ sīveyyakavatthaṃ adāsi, yāva atitto vata āvuso dānena rājā’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘bhikkhave, bāhirabhaṇḍaṃ nāma sudinnaṃ, porāṇakapaṇḍitā sakalajambudīpaṃ unnaṅgalaṃ katvā devasikaṃ chasatasahassapariccāgena dānaṃ dadamānāpi bāhiradānena atittā ‘piyassa dātā piyaṃ labhatī’ti sampattayācakānaṃ akkhīni uppāṭetvā adaṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే సివిరట్ఠే అరిట్ఠపురనగరే సివిమహారాజే రజ్జం కారేన్తే మహాసత్తో తస్స పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి, ‘‘సివికుమారో’’తిస్స నామం కరింసు. సో వయప్పత్తో తక్కసిలం గన్త్వా ఉగ్గహితసిప్పో ఆగన్త్వా పితు సిప్పం దస్సేత్వా ఉపరజ్జం లభిత్వా అపరభాగే పితు అచ్చయేన రాజా హుత్వా అగతిగమనం పహాయ దస రాజధమ్మే అకోపేత్వా ధమ్మేన రజ్జం కారేత్వా చతూసు ద్వారేసు నగరమజ్ఝే నివేసనద్వారే చాతి ఛ దానసాలాయో కారేత్వా దేవసికం ఛసతసహస్సపరిచ్చాగేన మహాదానం పవత్తేసి. అట్ఠమియం చాతుద్దసియం పన్నరసియఞ్చ నిచ్చం దానసాలం గన్త్వా దానం ఓలోకేసి. సో ఏకదా పుణ్ణమదివసే పాతోవ సముస్సితసేతచ్ఛత్తే రాజపల్లఙ్కే నిసిన్నో అత్తనా దిన్నదానం ఆవజ్జేన్తో బాహిరవత్థుం అత్తనా అదిన్నం నామ అదిస్వా ‘‘మయా బాహిరవత్థు అదిన్నం నామ నత్థి, న మం బాహిరదానం తోసేతి, అహం అజ్ఝత్తికదానం దాతుకామో, అహో వత అజ్జ మమ దానసాలం గతకాలే కోచిదేవ యాచకో బాహిరవత్థుం అయాచిత్వా అజ్ఝత్తికస్స నామం గణ్హేయ్య, సచే హి మే కోచి హదయమంసస్స నామం గణ్హేయ్య, కణయేన ఉరం పహరిత్వా పసన్నఉదకతో సనాళం పదుమం ఉద్ధరన్తో వియ లోహితబిన్దూని పగ్ఘరన్తం హదయం నీహరిత్వా దస్సామి. సచే సరీరమంసస్స నామం గణ్హేయ్య, అవలేఖనసత్థకేన తేలసిఙ్గం లిఖన్తో వియ సరీరమంసం ఓతారేత్వా దస్సామి. సచే లోహితస్స నామం గణ్హేయ్య, యన్తముఖే పక్ఖన్దిత్వా ఉపనీతం భాజనం పూరేత్వా లోహితం దస్సామి. సచే వా పన కోచి ‘గేహే మే కమ్మం నప్పవత్తతి, గేహే మే దాసకమ్మం కరోహీ’తి వదేయ్య, రాజవేసం అపనేత్వా బహి ఠత్వా అత్తానం సావేత్వా దాసకమ్మం కరిస్సామి. సచే మే కోచి అక్ఖినో నామం గణ్హేయ్య, తాలమిఞ్జం నీహరన్తో వియ అక్ఖీని ఉప్పాటేత్వా దస్సామీ’’తి చిన్తేసి.
Atīte siviraṭṭhe ariṭṭhapuranagare sivimahārāje rajjaṃ kārente mahāsatto tassa putto hutvā nibbatti, ‘‘sivikumāro’’tissa nāmaṃ kariṃsu. So vayappatto takkasilaṃ gantvā uggahitasippo āgantvā pitu sippaṃ dassetvā uparajjaṃ labhitvā aparabhāge pitu accayena rājā hutvā agatigamanaṃ pahāya dasa rājadhamme akopetvā dhammena rajjaṃ kāretvā catūsu dvāresu nagaramajjhe nivesanadvāre cāti cha dānasālāyo kāretvā devasikaṃ chasatasahassapariccāgena mahādānaṃ pavattesi. Aṭṭhamiyaṃ cātuddasiyaṃ pannarasiyañca niccaṃ dānasālaṃ gantvā dānaṃ olokesi. So ekadā puṇṇamadivase pātova samussitasetacchatte rājapallaṅke nisinno attanā dinnadānaṃ āvajjento bāhiravatthuṃ attanā adinnaṃ nāma adisvā ‘‘mayā bāhiravatthu adinnaṃ nāma natthi, na maṃ bāhiradānaṃ toseti, ahaṃ ajjhattikadānaṃ dātukāmo, aho vata ajja mama dānasālaṃ gatakāle kocideva yācako bāhiravatthuṃ ayācitvā ajjhattikassa nāmaṃ gaṇheyya, sace hi me koci hadayamaṃsassa nāmaṃ gaṇheyya, kaṇayena uraṃ paharitvā pasannaudakato sanāḷaṃ padumaṃ uddharanto viya lohitabindūni paggharantaṃ hadayaṃ nīharitvā dassāmi. Sace sarīramaṃsassa nāmaṃ gaṇheyya, avalekhanasatthakena telasiṅgaṃ likhanto viya sarīramaṃsaṃ otāretvā dassāmi. Sace lohitassa nāmaṃ gaṇheyya, yantamukhe pakkhanditvā upanītaṃ bhājanaṃ pūretvā lohitaṃ dassāmi. Sace vā pana koci ‘gehe me kammaṃ nappavattati, gehe me dāsakammaṃ karohī’ti vadeyya, rājavesaṃ apanetvā bahi ṭhatvā attānaṃ sāvetvā dāsakammaṃ karissāmi. Sace me koci akkhino nāmaṃ gaṇheyya, tālamiñjaṃ nīharanto viya akkhīni uppāṭetvā dassāmī’’ti cintesi.
ఇతి సో –
Iti so –
‘‘యంకిఞ్చి మానుసం దానం, అదిన్నం మే న విజ్జతి;
‘‘Yaṃkiñci mānusaṃ dānaṃ, adinnaṃ me na vijjati;
యోపి యాచేయ్య మం చక్ఖుం, దదేయ్యం అవికమ్పితో’’తి. (చరియా॰ ౧.౫౨) –
Yopi yāceyya maṃ cakkhuṃ, dadeyyaṃ avikampito’’ti. (cariyā. 1.52) –
చిన్తేత్వా సోళసహి గన్ధోదకఘటేహి న్హాయిత్వా సబ్బాలఙ్కారపటిమణ్డితో నానగ్గరసభోజనం భుఞ్జిత్వా అలఙ్కతహత్థిక్ఖన్ధవరగతో దానగ్గం అగమాసి. సక్కో తస్స అజ్ఝాసయం విదిత్వా ‘‘సివిరాజా ‘అజ్జ సమ్పత్తయాచకానం చక్ఖూని ఉప్పాటేత్వా దస్సామీ’తి చిన్తేసి, సక్ఖిస్సతి ను ఖో దాతుం, ఉదాహు నో’’తి తస్స విమంసనత్థాయ జరాపత్తో అన్ధబ్రాహ్మణో వియ హుత్వా రఞ్ఞో దానగ్గగమనకాలే ఏకస్మిం ఉన్నతప్పదేసే హత్థం పసారేత్వా రాజానం జయాపేత్వా అట్ఠాసి. రాజా తదభిముఖం వారణం పేసేత్వా ‘‘బ్రాహ్మణ, కిం వదేసీ’’తి పుచ్ఛి. అథ నం సక్కో ‘‘మహారాజ, తవ దానజ్ఝాసయం నిస్సాయ సముగ్గతేన కిత్తిఘోసేన సకలలోకసన్నివాసో నిరన్తరం ఫుటో, అహం అన్ధో, త్వం ద్విచక్ఖుకో’’తి వత్వా చక్ఖుం యాచన్తో పఠమం గాథమాహ –
Cintetvā soḷasahi gandhodakaghaṭehi nhāyitvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito nānaggarasabhojanaṃ bhuñjitvā alaṅkatahatthikkhandhavaragato dānaggaṃ agamāsi. Sakko tassa ajjhāsayaṃ viditvā ‘‘sivirājā ‘ajja sampattayācakānaṃ cakkhūni uppāṭetvā dassāmī’ti cintesi, sakkhissati nu kho dātuṃ, udāhu no’’ti tassa vimaṃsanatthāya jarāpatto andhabrāhmaṇo viya hutvā rañño dānaggagamanakāle ekasmiṃ unnatappadese hatthaṃ pasāretvā rājānaṃ jayāpetvā aṭṭhāsi. Rājā tadabhimukhaṃ vāraṇaṃ pesetvā ‘‘brāhmaṇa, kiṃ vadesī’’ti pucchi. Atha naṃ sakko ‘‘mahārāja, tava dānajjhāsayaṃ nissāya samuggatena kittighosena sakalalokasannivāso nirantaraṃ phuṭo, ahaṃ andho, tvaṃ dvicakkhuko’’ti vatvā cakkhuṃ yācanto paṭhamaṃ gāthamāha –
౫౨.
52.
‘‘దూరే అపస్సం థేరోవ, చక్ఖుం యాచితుమాగతో;
‘‘Dūre apassaṃ therova, cakkhuṃ yācitumāgato;
ఏకనేత్తా భవిస్సామ, చక్ఖుం మే దేహి యాచితో’’తి.
Ekanettā bhavissāma, cakkhuṃ me dehi yācito’’ti.
తత్థ దూరేతి ఇతో దూరే వసన్తో. థేరోతి జరాజిణ్ణథేరో. ఏకనేత్తాతి ఏకం నేత్తం మయ్హం దేహి, ఏవం ద్వేపి ఏకేకనేత్తా భవిస్సామాతి.
Tattha dūreti ito dūre vasanto. Theroti jarājiṇṇathero. Ekanettāti ekaṃ nettaṃ mayhaṃ dehi, evaṃ dvepi ekekanettā bhavissāmāti.
తం సుత్వా మహాసత్తో ‘‘ఇదానేవాహం పాసాదే నిసిన్నో చిన్తేత్వా ఆగతో, అహో మే లాభో, అజ్జేవ మే మనోరథో మత్థకం పాపుణిస్సతి, అదిన్నపుబ్బం దానం దస్సామీ’’తి తుట్ఠమానసో దుతియం గాథమాహ –
Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘idānevāhaṃ pāsāde nisinno cintetvā āgato, aho me lābho, ajjeva me manoratho matthakaṃ pāpuṇissati, adinnapubbaṃ dānaṃ dassāmī’’ti tuṭṭhamānaso dutiyaṃ gāthamāha –
౫౩.
53.
‘‘కేనానుసిట్ఠో ఇధ మాగతోసి, వనిబ్బక చక్ఖుపథాని యాచితుం;
‘‘Kenānusiṭṭho idha māgatosi, vanibbaka cakkhupathāni yācituṃ;
సుదుచ్చజం యాచసి ఉత్తమఙ్గం, యమాహు నేత్తం పురిసేన ‘దుచ్చజ’న్తి.
Suduccajaṃ yācasi uttamaṅgaṃ, yamāhu nettaṃ purisena ‘duccaja’nti.
తత్థ వనిబ్బకాతి తం ఆలపతి. చక్ఖుపథానీతి చక్ఖూనమేతం నామం. యమాహూతి యం పణ్డితా ‘‘దుచ్చజ’’న్తి కథేన్తి.
Tattha vanibbakāti taṃ ālapati. Cakkhupathānīti cakkhūnametaṃ nāmaṃ. Yamāhūti yaṃ paṇḍitā ‘‘duccaja’’nti kathenti.
ఇతో పరం ఉత్తానసమ్బన్ధగాథా పాళినయేనేవ వేదితబ్బా –
Ito paraṃ uttānasambandhagāthā pāḷinayeneva veditabbā –
౫౪.
54.
‘‘యమాహు దేవేసు సుజమ్పతీతి, మఘవాతి నం ఆహు మనుస్సలోకే;
‘‘Yamāhu devesu sujampatīti, maghavāti naṃ āhu manussaloke;
తేనానుసిట్ఠో ఇధ మాగతోస్మి, వనిబ్బకో చక్ఖుపథాని యాచితుం.
Tenānusiṭṭho idha māgatosmi, vanibbako cakkhupathāni yācituṃ.
౫౫.
55.
‘‘వనిబ్బతో మయ్హ వనిం అనుత్తరం, దదాహి తే చక్ఖుపథాని యాచితో;
‘‘Vanibbato mayha vaniṃ anuttaraṃ, dadāhi te cakkhupathāni yācito;
దదాహి మే చక్ఖుపథం అనుత్తరం, యమాహు నేత్తం పురిసేన దుచ్చజం.
Dadāhi me cakkhupathaṃ anuttaraṃ, yamāhu nettaṃ purisena duccajaṃ.
౫౬.
56.
‘‘యేన అత్థేన ఆగచ్ఛి, యమత్థమభిపత్థయం;
‘‘Yena atthena āgacchi, yamatthamabhipatthayaṃ;
తే తే ఇజ్ఝన్తు సఙ్కప్పా, లభ చక్ఖూని బ్రాహ్మణ.
Te te ijjhantu saṅkappā, labha cakkhūni brāhmaṇa.
౫౭.
57.
‘‘ఏకం తే యాచమానస్స, ఉభయాని దదామహం;
‘‘Ekaṃ te yācamānassa, ubhayāni dadāmahaṃ;
స చక్ఖుమా గచ్ఛ జనస్స పేక్ఖతో, యదిచ్ఛసే త్వం తదతే సమిజ్ఝతూ’’తి.
Sa cakkhumā gaccha janassa pekkhato, yadicchase tvaṃ tadate samijjhatū’’ti.
తత్థ వనిబ్బతోతి యాచన్తస్స. వనిన్తి యాచనం. తే తేతి తే తవ తస్స అత్థస్స సఙ్కప్పా. స చక్ఖుమాతి సో త్వం మమ చక్ఖూహి చక్ఖుమా హుత్వా. యదిచ్ఛసే త్వం తదతే సమిజ్ఝతూతి యం త్వం మమ సన్తికా ఇచ్ఛసి, తం తే సమిజ్ఝతూతి.
Tattha vanibbatoti yācantassa. Vaninti yācanaṃ. Te teti te tava tassa atthassa saṅkappā. Sa cakkhumāti so tvaṃ mama cakkhūhi cakkhumā hutvā. Yadicchase tvaṃ tadate samijjhatūti yaṃ tvaṃ mama santikā icchasi, taṃ te samijjhatūti.
రాజా ఏత్తకం కథేత్వా ‘‘ఇధేవ మయా అక్ఖీని ఉప్పాటేత్వా దాతుం అసారుప్ప’’న్తి చిన్తేత్వా బ్రాహ్మణం ఆదాయ అన్తేపురం గన్త్వా రాజాసనే నిసీదిత్వా సీవికం నామ వేజ్జం పక్కోసాపేత్వా ‘‘అక్ఖిం మే సోధేహీ’’తి ఆహ. ‘‘అమ్హాకం కిర రాజా అక్ఖీని ఉప్పాటేత్వా బ్రాహ్మణస్స దాతుకామో’’తి సకలనగరే ఏకకోలాహలం అహోసి. అథ సేనాపతిఆదయో రాజవల్లభా చ నాగరా చ ఓరోధా చ సబ్బే సన్నిపతిత్వా రాజానం వారేన్తా తిస్సో గాథా అవోచుం –
Rājā ettakaṃ kathetvā ‘‘idheva mayā akkhīni uppāṭetvā dātuṃ asāruppa’’nti cintetvā brāhmaṇaṃ ādāya antepuraṃ gantvā rājāsane nisīditvā sīvikaṃ nāma vejjaṃ pakkosāpetvā ‘‘akkhiṃ me sodhehī’’ti āha. ‘‘Amhākaṃ kira rājā akkhīni uppāṭetvā brāhmaṇassa dātukāmo’’ti sakalanagare ekakolāhalaṃ ahosi. Atha senāpatiādayo rājavallabhā ca nāgarā ca orodhā ca sabbe sannipatitvā rājānaṃ vārentā tisso gāthā avocuṃ –
౫౮.
58.
‘‘మా నో దేవ అదా చక్ఖుం, మా నో సబ్బే పరాకరి;
‘‘Mā no deva adā cakkhuṃ, mā no sabbe parākari;
ధనం దేహి మహారాజ, ముత్తా వేళురియా బహూ.
Dhanaṃ dehi mahārāja, muttā veḷuriyā bahū.
౫౯.
59.
‘‘యుత్తే దేవ రథే దేహి, ఆజానీయే చలఙ్కతే;
‘‘Yutte deva rathe dehi, ājānīye calaṅkate;
నాగే దేహి మహారాజ, హేమకప్పనవాససే.
Nāge dehi mahārāja, hemakappanavāsase.
౬౦.
60.
‘‘యథా తం సివయో సబ్బే, సయోగ్గా సరథా సదా;
‘‘Yathā taṃ sivayo sabbe, sayoggā sarathā sadā;
సమన్తా పరికిరేయ్యుం, ఏవం దేహి రథేసభా’’తి.
Samantā parikireyyuṃ, evaṃ dehi rathesabhā’’ti.
తత్థ పరాకరీతి పరిచ్చజి. అక్ఖీసు హి దిన్నేసు రజ్జం త్వం న కారేస్ససి, అఞ్ఞో రాజా భవిస్సతి, ఏవం తయా మయం పరిచ్చత్తా నామ భవిస్సామాతి అధిప్పాయేనేవమాహంసు. పరికిరేయ్యున్తి పరివారేయ్యుం. ఏవం దేహీతి యథా తం అవికలచక్ఖుం సివయో పరివారేయ్యుం, ఏవం బాహిరధనమేవస్స దేహి, మా అక్ఖీని. అక్ఖీసు హి దిన్నేసు న తం సివయో పరివారేస్సన్తీతి.
Tattha parākarīti pariccaji. Akkhīsu hi dinnesu rajjaṃ tvaṃ na kāressasi, añño rājā bhavissati, evaṃ tayā mayaṃ pariccattā nāma bhavissāmāti adhippāyenevamāhaṃsu. Parikireyyunti parivāreyyuṃ. Evaṃ dehīti yathā taṃ avikalacakkhuṃ sivayo parivāreyyuṃ, evaṃ bāhiradhanamevassa dehi, mā akkhīni. Akkhīsu hi dinnesu na taṃ sivayo parivāressantīti.
అథ రాజా తిస్సో గాథా అభాసి –
Atha rājā tisso gāthā abhāsi –
౬౧.
61.
‘‘యో వే దస్సన్తి వత్వాన, అదానే కురుతే మనో;
‘‘Yo ve dassanti vatvāna, adāne kurute mano;
భూమ్యం సో పతితం పాసం, గీవాయం పటిముఞ్చతి.
Bhūmyaṃ so patitaṃ pāsaṃ, gīvāyaṃ paṭimuñcati.
౬౨.
62.
‘‘యో వే దస్సన్తి వత్వానం, అదానే కురుతే మనో;
‘‘Yo ve dassanti vatvānaṃ, adāne kurute mano;
పాపా పాపతరో హోతి, సమ్పత్తో యమసాధనం.
Pāpā pāpataro hoti, sampatto yamasādhanaṃ.
౬౩.
63.
‘‘యఞ్హి యాచే తఞ్హి దదే, యం న యాచే న తం దదే;
‘‘Yañhi yāce tañhi dade, yaṃ na yāce na taṃ dade;
స్వాహం తమేవ దస్సామి, యం మం యాచతి బ్రాహ్మణో’’తి.
Svāhaṃ tameva dassāmi, yaṃ maṃ yācati brāhmaṇo’’ti.
తత్థ పటిముఞ్చతీతి పవేసేతి. పాపా పాపతరోతి లామకాపి లామకతరో నామ హోతి. సమ్పత్తో యమసాధనన్తి యమస్స ఆణాపవత్తిట్ఠానం ఉస్సదనిరయం ఏస పత్తోయేవ నామ హోతి. యఞ్హి యాచేతి యం యాచకో యాచేయ్య, దాయకోపి తమేవ దదేయ్య, న అయాచితం, అయఞ్చ బ్రాహ్మణో మం చక్ఖుం యాచతి, న ముత్తాదికం ధనం, తదేవస్సాహం దస్సామీతి వదతి.
Tattha paṭimuñcatīti paveseti. Pāpā pāpataroti lāmakāpi lāmakataro nāma hoti. Sampatto yamasādhananti yamassa āṇāpavattiṭṭhānaṃ ussadanirayaṃ esa pattoyeva nāma hoti. Yañhi yāceti yaṃ yācako yāceyya, dāyakopi tameva dadeyya, na ayācitaṃ, ayañca brāhmaṇo maṃ cakkhuṃ yācati, na muttādikaṃ dhanaṃ, tadevassāhaṃ dassāmīti vadati.
అథ నం అమచ్చా ‘‘కిం పత్థేత్వా చక్ఖూని దేసీ’’తి పుచ్ఛన్తా గాథమాహంసు –
Atha naṃ amaccā ‘‘kiṃ patthetvā cakkhūni desī’’ti pucchantā gāthamāhaṃsu –
౬౪.
64.
‘‘ఆయుం ను వణ్ణం ను సుఖం బలం ను, కిం పత్థయానో ను జనిన్ద దేసి;
‘‘Āyuṃ nu vaṇṇaṃ nu sukhaṃ balaṃ nu, kiṃ patthayāno nu janinda desi;
కథఞ్హి రాజా సివినం అనుత్తరో, చక్ఖూని దజ్జా పరలోకహేతూ’’తి.
Kathañhi rājā sivinaṃ anuttaro, cakkhūni dajjā paralokahetū’’ti.
తత్థ పరలోకహేతూతి మహారాజ, కథం నామ తుమ్హాదిసో పణ్డితపురిసో సన్దిట్ఠికం ఇస్సరియం పహాయ పరలోకహేతు చక్ఖూని దదేయ్యాతి.
Tattha paralokahetūti mahārāja, kathaṃ nāma tumhādiso paṇḍitapuriso sandiṭṭhikaṃ issariyaṃ pahāya paralokahetu cakkhūni dadeyyāti.
అథ నేసం కథేన్తో రాజా గాథమాహ –
Atha nesaṃ kathento rājā gāthamāha –
౬౫.
65.
‘‘న వాహమేతం యససా దదామి, న పుత్తమిచ్ఛే న ధనం న రట్ఠం;
‘‘Na vāhametaṃ yasasā dadāmi, na puttamicche na dhanaṃ na raṭṭhaṃ;
సతఞ్చ ధమ్మో చరితో పురాణో, ఇచ్చేవ దానే రమతే మనో మమా’’తి.
Satañca dhammo carito purāṇo, icceva dāne ramate mano mamā’’ti.
తత్థ న వాహన్తి న వే అహం. యససాతి దిబ్బస్స వా మానుసస్స వా యసస్స కారణా. న పుత్తమిచ్ఛేతి ఇమస్స చక్ఖుదానస్స ఫలేన నేవాహం పుత్తం ఇచ్ఛామి, న ధనం న రట్ఠం, అపిచ సతం పణ్డితానం సబ్బఞ్ఞుబోధిసత్తానం ఏస ఆచిణ్ణో సమాచిణ్ణో పోరాణకమగ్గో, యదిదం పారమీపూరణం నామ. న హి పారమియో అపూరేత్వా బోధిపల్లఙ్కే సబ్బఞ్ఞుతం పాపుణితుం సమత్థో నామ అత్థి, అహఞ్చ పారమియో పూరేత్వా బుద్ధో భవితుకామో. ఇచ్చేవ దానే రమతే మనో మమాతి ఇమినా కారణేన మమ మనో దానేయేవ నిరతోతి వదతి.
Tattha na vāhanti na ve ahaṃ. Yasasāti dibbassa vā mānusassa vā yasassa kāraṇā. Na puttamiccheti imassa cakkhudānassa phalena nevāhaṃ puttaṃ icchāmi, na dhanaṃ na raṭṭhaṃ, apica sataṃ paṇḍitānaṃ sabbaññubodhisattānaṃ esa āciṇṇo samāciṇṇo porāṇakamaggo, yadidaṃ pāramīpūraṇaṃ nāma. Na hi pāramiyo apūretvā bodhipallaṅke sabbaññutaṃ pāpuṇituṃ samattho nāma atthi, ahañca pāramiyo pūretvā buddho bhavitukāmo. Icceva dāne ramate mano mamāti iminā kāraṇena mama mano dāneyeva niratoti vadati.
సమ్మాసమ్బుద్ధోపి ధమ్మసేనాపతిసారిపుత్తత్థేరస్స చరియాపిటకం దేసేన్తో ‘‘మయ్హం ద్వీహి చక్ఖూహిపి సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణమేవ పియతర’’న్తి దీపేతుం ఆహ –
Sammāsambuddhopi dhammasenāpatisāriputtattherassa cariyāpiṭakaṃ desento ‘‘mayhaṃ dvīhi cakkhūhipi sabbaññutaññāṇameva piyatara’’nti dīpetuṃ āha –
‘‘న మే దేస్సా ఉభో చక్ఖూ, అత్తానం మే న దేస్సియం;
‘‘Na me dessā ubho cakkhū, attānaṃ me na dessiyaṃ;
సబ్బఞ్ఞుతం పియం మయ్హం, తస్మా చక్ఖుం అదాసహ’’న్తి. (చరియా॰ ౧.౬౬);
Sabbaññutaṃ piyaṃ mayhaṃ, tasmā cakkhuṃ adāsaha’’nti. (cariyā. 1.66);
మహాసత్తస్స పన కథం సుత్వా అమచ్చేసు అప్పటిభాణేసు ఠితేసు మహాసత్తో సీవికం వేజ్జం గాథాయ అజ్ఝభాసి –
Mahāsattassa pana kathaṃ sutvā amaccesu appaṭibhāṇesu ṭhitesu mahāsatto sīvikaṃ vejjaṃ gāthāya ajjhabhāsi –
౬౬.
66.
‘‘సఖా చ మిత్తో చ మమాసి సీవిక, సుసిక్ఖితో సాధు కరోహి మే వచో;
‘‘Sakhā ca mitto ca mamāsi sīvika, susikkhito sādhu karohi me vaco;
ఉద్ధరిత్వా చక్ఖూని మమం జిగీసతో, హత్థేసు ఠపేహి వనిబ్బకస్సా’’తి.
Uddharitvā cakkhūni mamaṃ jigīsato, hatthesu ṭhapehi vanibbakassā’’ti.
తస్సత్థో – సమ్మ సీవిక, త్వం మయ్హం సహాయో చ మిత్తో చ వేజ్జసిప్పే చాసి సుసిక్ఖితో, సాధు మే వచనం కరోహి. మమ జిగీసతో ఉపధారేన్తస్స ఓలోకేన్తస్సేవ తాలమిఞ్జం వియ మే అక్ఖీని ఉద్ధరిత్వా ఇమస్స యాచకస్స హత్థేసు ఠపేహీతి.
Tassattho – samma sīvika, tvaṃ mayhaṃ sahāyo ca mitto ca vejjasippe cāsi susikkhito, sādhu me vacanaṃ karohi. Mama jigīsato upadhārentassa olokentasseva tālamiñjaṃ viya me akkhīni uddharitvā imassa yācakassa hatthesu ṭhapehīti.
అథ నం సీవికో ఆహ ‘‘చక్ఖుదానం నామ భారియం, ఉపధారేహి, దేవా’’తి. సీవిక, ఉపధారితం మయా, త్వం మా పపఞ్చం కరోహి, మా మయా సద్ధిం బహుం కథేహీతి. సో చిన్తేసి ‘‘అయుత్తం మాదిసస్స సుసిక్ఖితస్స వేజ్జస్స రఞ్ఞో అక్ఖీసు సత్థపాతన’’న్తి. సో నానాభేసజ్జాని ఘంసిత్వా భేసజ్జచుణ్ణేన నీలుప్పలం పరిభావేత్వా దక్ఖిణక్ఖిం ఉపసిఙ్ఘాపేసి, అక్ఖి పరివత్తి, దుక్ఖవేదనా ఉప్పజ్జి. ‘‘సల్లక్ఖేహి, మహారాజ, పటిపాకతికకరణం మయ్హం భారో’’తి. ‘‘అలఞ్హి తాత మా పపఞ్చం కరీ’’తి. సో పరిభావేత్వా పున ఉపసిఙ్ఘాపేసి, అక్ఖి అక్ఖికూపతో ముచ్చి, బలవతరా వేదనా ఉదపాది. ‘‘సల్లక్ఖేహి మహారాజ, సక్కోమహం పటిపాకతికం కాతు’’న్తి. ‘‘మా పపఞ్చం కరీ’’తి. సో తతియవారే ఖరతరం పరిభావేత్వా ఉపనామేసి. అక్ఖి ఓసధబలేన పరిబ్భమిత్వా అక్ఖికూపతో నిక్ఖమిత్వా న్హారుసుత్తకేన ఓలమ్బమానం అట్ఠాసి. సల్లక్ఖేహి నరిన్ద, పున పాకతికకరణం మయ్హం బలన్తి. మా పపఞ్చం కరీతి. అధిమత్తా వేదనా ఉదపాది, లోహితం పగ్ఘరి, నివత్థసాటకా లోహితేన తేమింసు. ఓరోధా చ అమచ్చా చ రఞ్ఞో పాదమూలే పతిత్వా ‘‘దేవ అక్ఖీని మా దేహీ’’తి మహాపరిదేవం పరిదేవింసు.
Atha naṃ sīviko āha ‘‘cakkhudānaṃ nāma bhāriyaṃ, upadhārehi, devā’’ti. Sīvika, upadhāritaṃ mayā, tvaṃ mā papañcaṃ karohi, mā mayā saddhiṃ bahuṃ kathehīti. So cintesi ‘‘ayuttaṃ mādisassa susikkhitassa vejjassa rañño akkhīsu satthapātana’’nti. So nānābhesajjāni ghaṃsitvā bhesajjacuṇṇena nīluppalaṃ paribhāvetvā dakkhiṇakkhiṃ upasiṅghāpesi, akkhi parivatti, dukkhavedanā uppajji. ‘‘Sallakkhehi, mahārāja, paṭipākatikakaraṇaṃ mayhaṃ bhāro’’ti. ‘‘Alañhi tāta mā papañcaṃ karī’’ti. So paribhāvetvā puna upasiṅghāpesi, akkhi akkhikūpato mucci, balavatarā vedanā udapādi. ‘‘Sallakkhehi mahārāja, sakkomahaṃ paṭipākatikaṃ kātu’’nti. ‘‘Mā papañcaṃ karī’’ti. So tatiyavāre kharataraṃ paribhāvetvā upanāmesi. Akkhi osadhabalena paribbhamitvā akkhikūpato nikkhamitvā nhārusuttakena olambamānaṃ aṭṭhāsi. Sallakkhehi narinda, puna pākatikakaraṇaṃ mayhaṃ balanti. Mā papañcaṃ karīti. Adhimattā vedanā udapādi, lohitaṃ pagghari, nivatthasāṭakā lohitena temiṃsu. Orodhā ca amaccā ca rañño pādamūle patitvā ‘‘deva akkhīni mā dehī’’ti mahāparidevaṃ parideviṃsu.
రాజా వేదనం అధివాసేత్వా ‘‘తాత, మా పపఞ్చం కరీ’’తి ఆహ. సో ‘‘సాధు, దేవా’’తి వామహత్థేన అక్ఖిం ధారేత్వా దక్ఖిణహత్థేన సత్థకం ఆదాయ అక్ఖిసుత్తకం ఛిన్దిత్వా అక్ఖిం గహేత్వా మహాసత్తస్స హత్థే ఠపేసి. సో వామక్ఖినా దక్ఖిణక్ఖిం ఓలోకేత్వా వేదనం అధివాసేత్వా ‘‘ఏహి బ్రాహ్మణా’’తి బ్రాహ్మణం పక్కోసిత్వా ‘‘మమ ఇతో అక్ఖితో సతగుణేన సహస్సగుణేన సతసహస్సగుణేన సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణక్ఖిమేవ పియతరం, తస్స మే ఇదం పచ్చయో హోతూ’’తి వత్వా బ్రాహ్మణస్స అక్ఖిం అదాసి. సో తం ఉక్ఖిపిత్వా అత్తనో అక్ఖిమ్హి ఠపేసి. తం తస్సానుభావేన వికసితనీలుప్పలం వియ హుత్వా పతిట్ఠాసి. మహాసత్తో వామక్ఖినా తస్స తం అక్ఖిం దిస్వా ‘‘అహో, సుదిన్నం మయా అక్ఖిదాన’’న్తి అన్తో సముగ్గతాయ పీతియా నిరన్తరం ఫుటో హుత్వా ఇతరమ్పి అక్ఖిం అదాసి. సక్కో తమ్పి అత్తనో అక్ఖిమ్హి ఠపేత్వా రాజనివేసనా నిక్ఖమిత్వా మహాజనస్స ఓలోకేన్తస్సేవ నగరా నిక్ఖమిత్వా దేవలోకమేవ గతో. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా దియడ్ఢగాథమాహ –
Rājā vedanaṃ adhivāsetvā ‘‘tāta, mā papañcaṃ karī’’ti āha. So ‘‘sādhu, devā’’ti vāmahatthena akkhiṃ dhāretvā dakkhiṇahatthena satthakaṃ ādāya akkhisuttakaṃ chinditvā akkhiṃ gahetvā mahāsattassa hatthe ṭhapesi. So vāmakkhinā dakkhiṇakkhiṃ oloketvā vedanaṃ adhivāsetvā ‘‘ehi brāhmaṇā’’ti brāhmaṇaṃ pakkositvā ‘‘mama ito akkhito sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena sabbaññutaññāṇakkhimeva piyataraṃ, tassa me idaṃ paccayo hotū’’ti vatvā brāhmaṇassa akkhiṃ adāsi. So taṃ ukkhipitvā attano akkhimhi ṭhapesi. Taṃ tassānubhāvena vikasitanīluppalaṃ viya hutvā patiṭṭhāsi. Mahāsatto vāmakkhinā tassa taṃ akkhiṃ disvā ‘‘aho, sudinnaṃ mayā akkhidāna’’nti anto samuggatāya pītiyā nirantaraṃ phuṭo hutvā itarampi akkhiṃ adāsi. Sakko tampi attano akkhimhi ṭhapetvā rājanivesanā nikkhamitvā mahājanassa olokentasseva nagarā nikkhamitvā devalokameva gato. Tamatthaṃ pakāsento satthā diyaḍḍhagāthamāha –
౬౭.
67.
‘‘చోదితో సివిరాజేన, సీవికో వచనంకరో;
‘‘Codito sivirājena, sīviko vacanaṃkaro;
రఞ్ఞో చక్ఖూనుద్ధరిత్వా, బ్రాహ్మణస్సూపనామయి;
Rañño cakkhūnuddharitvā, brāhmaṇassūpanāmayi;
సచక్ఖు బ్రాహ్మణో ఆసి, అన్ధో రాజా ఉపావిసీ’’తి.
Sacakkhu brāhmaṇo āsi, andho rājā upāvisī’’ti.
రఞ్ఞో న చిరస్సేవ అక్ఖీని రుహింసు, రుహమానాని చ ఆవాటభావం అప్పత్వా కమ్బలగేణ్డుకేన వియ ఉగ్గతేన మంసపిణ్డేన పూరేత్వా చిత్తకమ్మరూపస్స వియ అక్ఖీని అహేసుం, వేదనా పచ్ఛిజ్జి. అథ మహాసత్తో కతిపాహం పాసాదే వసిత్వా ‘‘కిం అన్ధస్స రజ్జేన, అమచ్చానం రజ్జం నియ్యాదేత్వా ఉయ్యానం గన్త్వా పబ్బజిత్వా సమణధమ్మం కరిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా అమచ్చే పక్కోసాపేత్వా తేసం తమత్థం ఆరోచేత్వా ‘‘ఏకో ముఖధోవనాదిదాయకో కప్పియకారకోవ మయ్హం సన్తికే భవిస్సతి, సరీరకిచ్చట్ఠానేసుపి మే రజ్జుకం బన్ధథా’’తి వత్వా సారథిం ఆమన్తేత్వా ‘‘రథం యోజేహీ’’తి ఆహ. అమచ్చా పనస్స రథేన గన్తుం అదత్వా సువణ్ణసివికాయ నం నేత్వా పోక్ఖరణీతీరే నిసీదాపేత్వా ఆరక్ఖం సంవిధాయ పటిక్కమింసు. రాజా పల్లఙ్కేన నిసిన్నో అత్తనో దానం ఆవజ్జేసి. తస్మిం ఖణే సక్కస్స ఆసనం ఉణ్హం అహోసి. సో ఆవజ్జేన్తో తం కారణం దిస్వా ‘‘మహారాజస్స వరం దత్వా చక్ఖుం పటిపాకతికం కరిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా తత్థ గన్త్వా మహాసత్తస్స అవిదూరే అపరాపరం చఙ్కమి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఇమా గాథా ఆహ –
Rañño na cirasseva akkhīni ruhiṃsu, ruhamānāni ca āvāṭabhāvaṃ appatvā kambalageṇḍukena viya uggatena maṃsapiṇḍena pūretvā cittakammarūpassa viya akkhīni ahesuṃ, vedanā pacchijji. Atha mahāsatto katipāhaṃ pāsāde vasitvā ‘‘kiṃ andhassa rajjena, amaccānaṃ rajjaṃ niyyādetvā uyyānaṃ gantvā pabbajitvā samaṇadhammaṃ karissāmī’’ti cintetvā amacce pakkosāpetvā tesaṃ tamatthaṃ ārocetvā ‘‘eko mukhadhovanādidāyako kappiyakārakova mayhaṃ santike bhavissati, sarīrakiccaṭṭhānesupi me rajjukaṃ bandhathā’’ti vatvā sārathiṃ āmantetvā ‘‘rathaṃ yojehī’’ti āha. Amaccā panassa rathena gantuṃ adatvā suvaṇṇasivikāya naṃ netvā pokkharaṇītīre nisīdāpetvā ārakkhaṃ saṃvidhāya paṭikkamiṃsu. Rājā pallaṅkena nisinno attano dānaṃ āvajjesi. Tasmiṃ khaṇe sakkassa āsanaṃ uṇhaṃ ahosi. So āvajjento taṃ kāraṇaṃ disvā ‘‘mahārājassa varaṃ datvā cakkhuṃ paṭipākatikaṃ karissāmī’’ti cintetvā tattha gantvā mahāsattassa avidūre aparāparaṃ caṅkami. Tamatthaṃ pakāsento satthā imā gāthā āha –
౬౮.
68.
‘‘తతో సో కతిపాహస్స, ఉపరూళ్హేసు చక్ఖుసు;
‘‘Tato so katipāhassa, uparūḷhesu cakkhusu;
సూతం ఆమన్తయీ రాజా, సివీనం రట్ఠవడ్ఢనో.
Sūtaṃ āmantayī rājā, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhano.
౬౯.
69.
‘‘యోజేహి సారథి యానం, యుత్తఞ్చ పటివేదయ;
‘‘Yojehi sārathi yānaṃ, yuttañca paṭivedaya;
ఉయ్యానభూమిం గచ్ఛామ, పోక్ఖరఞ్ఞో వనాని చ.
Uyyānabhūmiṃ gacchāma, pokkharañño vanāni ca.
౭౦.
70.
‘‘సో చ పోక్ఖరణీతీరే, పల్లఙ్కేన ఉపావిసి;
‘‘So ca pokkharaṇītīre, pallaṅkena upāvisi;
తస్స సక్కో పాతురహు, దేవరాజా సుజమ్పతీ’’తి.
Tassa sakko pāturahu, devarājā sujampatī’’ti.
సక్కోపి మహాసత్తేన పదసద్దం సుత్వా ‘‘కో ఏసో’’తి పుట్ఠో గాథమాహ –
Sakkopi mahāsattena padasaddaṃ sutvā ‘‘ko eso’’ti puṭṭho gāthamāha –
౭౧.
71.
‘‘సక్కోహమస్మి దేవిన్దో, ఆగతోస్మి తవన్తికే;
‘‘Sakkohamasmi devindo, āgatosmi tavantike;
వరం వరస్సు రాజీసి, యం కిఞ్చి మనసిచ్ఛసీ’’తి. –
Varaṃ varassu rājīsi, yaṃ kiñci manasicchasī’’ti. –
ఏవం వుత్తే రాజా గాథమాహ –
Evaṃ vutte rājā gāthamāha –
౭౨.
72.
‘‘పహూతం మే ధనం సక్క, బలం కోసో చనప్పకో;
‘‘Pahūtaṃ me dhanaṃ sakka, balaṃ koso canappako;
అన్ధస్స మే సతో దాని, మరణఞ్ఞేవ రుచ్చతీ’’తి.
Andhassa me sato dāni, maraṇaññeva ruccatī’’ti.
తత్థ మరణఞ్ఞేవ రుచ్చతీతి దేవరాజ, ఇదాని మయ్హం అన్ధభావేన మరణమేవ రుచ్చతి, తం మే దేహీతి.
Tattha maraṇaññeva ruccatīti devarāja, idāni mayhaṃ andhabhāvena maraṇameva ruccati, taṃ me dehīti.
అథ నం సక్కో ఆహ ‘‘సివిరాజ, కిం పన త్వం మరితుకామో హుత్వా మరణం రోచేసి, ఉదాహు అన్ధభావేనా’’తి? ‘‘అన్ధభావేన దేవా’’తి. ‘‘మహారాజ, దానం నామ న కేవలం సమ్పరాయత్థమేవ దీయతి, దిట్ఠధమ్మత్థాయపి పచ్చయో హోతి, త్వఞ్చ ఏకం చక్ఖుం యాచితో ద్వే అదాసి, తేన సచ్చకిరియం కరోహీ’’తి కథం సముట్ఠాపేత్వా ఆహ –
Atha naṃ sakko āha ‘‘sivirāja, kiṃ pana tvaṃ maritukāmo hutvā maraṇaṃ rocesi, udāhu andhabhāvenā’’ti? ‘‘Andhabhāvena devā’’ti. ‘‘Mahārāja, dānaṃ nāma na kevalaṃ samparāyatthameva dīyati, diṭṭhadhammatthāyapi paccayo hoti, tvañca ekaṃ cakkhuṃ yācito dve adāsi, tena saccakiriyaṃ karohī’’ti kathaṃ samuṭṭhāpetvā āha –
౭౩.
73.
‘‘యాని సచ్చాని ద్విపదిన్ద, తాని భాసస్సు ఖత్తియ;
‘‘Yāni saccāni dvipadinda, tāni bhāsassu khattiya;
సచ్చం తే భణమానస్స, పున చక్ఖు భవిస్సతీ’’తి.
Saccaṃ te bhaṇamānassa, puna cakkhu bhavissatī’’ti.
తం సుత్వా మహాసత్తో ‘‘సక్క, సచేసి మమ చక్ఖుం దాతుకామో, అఞ్ఞం ఉపాయం మా కరి, మమ దాననిస్సన్దేనేవ మే చక్ఖు ఉప్పజ్జతూ’’తి వత్వా సక్కేన ‘‘మహారాజ, అహం సక్కో దేవరాజాపి న పరేసం చక్ఖుం దాతుం సక్కోమి, తయా దిన్నదానస్స ఫలేనేవ తే చక్ఖు ఉప్పజ్జిస్సతీ’’తి వుత్తే ‘‘తేన హి మయా దానం సుదిన్న’’న్తి వత్వా సచ్చకిరియం కరోన్తో గాథమాహ –
Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘sakka, sacesi mama cakkhuṃ dātukāmo, aññaṃ upāyaṃ mā kari, mama dānanissandeneva me cakkhu uppajjatū’’ti vatvā sakkena ‘‘mahārāja, ahaṃ sakko devarājāpi na paresaṃ cakkhuṃ dātuṃ sakkomi, tayā dinnadānassa phaleneva te cakkhu uppajjissatī’’ti vutte ‘‘tena hi mayā dānaṃ sudinna’’nti vatvā saccakiriyaṃ karonto gāthamāha –
౭౪.
74.
‘‘యే మం యాచితుమాయన్తి, నానాగోత్తా వనిబ్బకా;
‘‘Ye maṃ yācitumāyanti, nānāgottā vanibbakā;
యోపి మం యాచతే తత్థ, సోపి మే మనసో పియో;
Yopi maṃ yācate tattha, sopi me manaso piyo;
ఏతేన సచ్చవజ్జేన, చక్ఖు మే ఉపపజ్జథా’’తి.
Etena saccavajjena, cakkhu me upapajjathā’’ti.
తత్థ యే మన్తి యే మం యాచితుం ఆగచ్ఛన్తి, తేసు యాచకేసు ఆగచ్ఛన్తేసు యోపి మం యాచతే, సోపి మే మనసో పియో. ఏతేనాతి సచే మమ సబ్బేపి యాచకా పియా, సచ్చమేవేతం మయా వుత్తం, ఏతేన మే సచ్చవచనేన ఏకం మే చక్ఖు ఉపపజ్జథ ఉపపజ్జతూతి ఆహ.
Tattha ye manti ye maṃ yācituṃ āgacchanti, tesu yācakesu āgacchantesu yopi maṃ yācate, sopi me manaso piyo. Etenāti sace mama sabbepi yācakā piyā, saccamevetaṃ mayā vuttaṃ, etena me saccavacanena ekaṃ me cakkhu upapajjatha upapajjatūti āha.
అథస్స వచనానన్తరమేవ పఠమం చక్ఖు ఉదపాది. తతో దుతియస్స ఉప్పజ్జనత్థాయ గాథాద్వయమాహ –
Athassa vacanānantarameva paṭhamaṃ cakkhu udapādi. Tato dutiyassa uppajjanatthāya gāthādvayamāha –
౭౫.
75.
‘‘యం మం సో యాచితుం ఆగా, దేహి చక్ఖున్తి బ్రాహ్మణో;
‘‘Yaṃ maṃ so yācituṃ āgā, dehi cakkhunti brāhmaṇo;
తస్స చక్ఖూని పాదాసిం, బ్రాహ్మణస్స వనిబ్బతో.
Tassa cakkhūni pādāsiṃ, brāhmaṇassa vanibbato.
౭౬.
76.
‘‘భియ్యో మం ఆవిసీ పీతి, సోమనస్సఞ్చనప్పకం;
‘‘Bhiyyo maṃ āvisī pīti, somanassañcanappakaṃ;
ఏతేన సచ్చవజ్జేన, దుతియం మే ఉపపజ్జథా’’తి.
Etena saccavajjena, dutiyaṃ me upapajjathā’’ti.
తత్థ యం మన్తి యో మం యాచతి. సోతి సో చక్ఖువికలో బ్రాహ్మణో ‘‘దేహి మే చక్ఖు’’న్తి యాచితుం ఆగతో. వనిబ్బతోతి యాచన్తస్స. భియ్యో మం ఆవిసీతి బ్రాహ్మణస్స చక్ఖూని దత్వా అన్ధకాలతో పట్ఠాయ తస్మిం అన్ధకాలే తథారూపం వేదనం అగణేత్వా ‘‘అహో సుదిన్నం మే దాన’’న్తి పచ్చవేక్ఖన్తం మం భియ్యో అతిరేకతరా పీతి ఆవిసి, మమ హదయం పవిట్ఠా, సోమనస్సఞ్చ మమ అనన్తం అపరిమాణం ఉప్పజ్జి. ఏతేనాతి సచే మమ తదా అనప్పకం పీతిసోమనస్సం ఉప్పన్నం, సచ్చమేవేతం మయా వుత్తం, ఏతేన మే సచ్చవచనేన దుతియమ్పి చక్ఖు ఉపపజ్జతూతి ఆహ.
Tattha yaṃ manti yo maṃ yācati. Soti so cakkhuvikalo brāhmaṇo ‘‘dehi me cakkhu’’nti yācituṃ āgato. Vanibbatoti yācantassa. Bhiyyo maṃ āvisīti brāhmaṇassa cakkhūni datvā andhakālato paṭṭhāya tasmiṃ andhakāle tathārūpaṃ vedanaṃ agaṇetvā ‘‘aho sudinnaṃ me dāna’’nti paccavekkhantaṃ maṃ bhiyyo atirekatarā pīti āvisi, mama hadayaṃ paviṭṭhā, somanassañca mama anantaṃ aparimāṇaṃ uppajji. Etenāti sace mama tadā anappakaṃ pītisomanassaṃ uppannaṃ, saccamevetaṃ mayā vuttaṃ, etena me saccavacanena dutiyampi cakkhu upapajjatūti āha.
తఙ్ఖణఞ్ఞేవ దుతియమ్పి చక్ఖు ఉదపాది. తాని పనస్స చక్ఖూని నేవ పాకతికాని, న దిబ్బాని. సక్కబ్రాహ్మణస్స హి దిన్నం చక్ఖుం పున పాకతికం కాతుం న సక్కా, ఉపహతవత్థునో చ దిబ్బచక్ఖు నామ న ఉప్పజ్జతి, తాని పనస్స సచ్చపారమితానుభావేన సమ్భూతాని చక్ఖూనీతి వుత్తాని. తేసం ఉప్పత్తిసమకాలమేవ సక్కానుభావేన సబ్బా రాజపరిసా సన్నిపతితావ అహేసుం. అథస్స సక్కో మహాజనమజ్ఝేయేవ థుతిం కరోన్తో గాథాద్వయమాహ –
Taṅkhaṇaññeva dutiyampi cakkhu udapādi. Tāni panassa cakkhūni neva pākatikāni, na dibbāni. Sakkabrāhmaṇassa hi dinnaṃ cakkhuṃ puna pākatikaṃ kātuṃ na sakkā, upahatavatthuno ca dibbacakkhu nāma na uppajjati, tāni panassa saccapāramitānubhāvena sambhūtāni cakkhūnīti vuttāni. Tesaṃ uppattisamakālameva sakkānubhāvena sabbā rājaparisā sannipatitāva ahesuṃ. Athassa sakko mahājanamajjheyeva thutiṃ karonto gāthādvayamāha –
౭౭.
77.
‘‘ధమ్మేన భాసితా గాథా, సివీనం రట్ఠవడ్ఢన;
‘‘Dhammena bhāsitā gāthā, sivīnaṃ raṭṭhavaḍḍhana;
ఏతాని తవ నేత్తాని, దిబ్బాని పటిదిస్సరే.
Etāni tava nettāni, dibbāni paṭidissare.
౭౮.
78.
‘‘తిరోకుట్టం తిరోసేలం, సమతిగ్గయ్హ పబ్బతం;
‘‘Tirokuṭṭaṃ tiroselaṃ, samatiggayha pabbataṃ;
సమన్తా యోజనసతం, దస్సనం అనుభోన్తు తే’’తి.
Samantā yojanasataṃ, dassanaṃ anubhontu te’’ti.
తత్థ ధమ్మేన భాసితాతి మహారాజ, ఇమా తే గాథా ధమ్మేన సభావేనేవ భాసితా. దిబ్బానీతి దిబ్బానుభావయుత్తాని. పటిదిస్సరేతి పటిదిస్సన్తి. తిరోకుట్టన్తి మహారాజ, ఇమాని తే చక్ఖూని దేవతానం చక్ఖూని వియ పరకుట్టం పరసేలం యంకిఞ్చి పబ్బతమ్పి సమతిగ్గయ్హ అతిక్కమిత్వా సమన్తా దస దిసా యోజనసతం రూపదస్సనం అనుభోన్తు సాధేన్తూతి అత్థో.
Tattha dhammena bhāsitāti mahārāja, imā te gāthā dhammena sabhāveneva bhāsitā. Dibbānīti dibbānubhāvayuttāni. Paṭidissareti paṭidissanti. Tirokuṭṭanti mahārāja, imāni te cakkhūni devatānaṃ cakkhūni viya parakuṭṭaṃ paraselaṃ yaṃkiñci pabbatampi samatiggayha atikkamitvā samantā dasa disā yojanasataṃ rūpadassanaṃ anubhontu sādhentūti attho.
ఇతి సో ఆకాసే ఠత్వా మహాజనమజ్ఝే ఇమా గాథా భాసిత్వా ‘‘అప్పమత్తో హోహీ’’తి మహాసత్తం ఓవదిత్వా దేవలోకమేవ గతో. మహాసత్తోపి మహాజనపరివుతో మహన్తేన సక్కారేన నగరం పవిసిత్వా సుచన్దకం పాసాదం అభిరుహి. తేన చక్ఖూనం పటిలద్ధభావో సకలసివిరట్ఠే పాకటో జాతో. అథస్స దస్సనత్థం సకలరట్ఠవాసినో బహుం పణ్ణాకారం గహేత్వా ఆగమింసు. మహాసత్తో ‘‘ఇమస్మిం మహాజనసన్నిపాతే మమ దానం వణ్ణయిస్సామీ’’తి రాజద్వారే మహామణ్డపం కారేత్వా సముస్సితసేతచ్ఛత్తే రాజపల్లఙ్కే నిసిన్నో నగరే భేరిం చరాపేత్వా సబ్బసేనియో సన్నిపాతేత్వా ‘‘అమ్భో, సివిరట్ఠవాసినో ఇమాని మే దిబ్బచక్ఖూని దిస్వా ఇతో పట్ఠాయ దానం అదత్వా మా భుఞ్జథా’’తి ధమ్మం దేసేన్తో చతస్సో గాథా అభాసి –
Iti so ākāse ṭhatvā mahājanamajjhe imā gāthā bhāsitvā ‘‘appamatto hohī’’ti mahāsattaṃ ovaditvā devalokameva gato. Mahāsattopi mahājanaparivuto mahantena sakkārena nagaraṃ pavisitvā sucandakaṃ pāsādaṃ abhiruhi. Tena cakkhūnaṃ paṭiladdhabhāvo sakalasiviraṭṭhe pākaṭo jāto. Athassa dassanatthaṃ sakalaraṭṭhavāsino bahuṃ paṇṇākāraṃ gahetvā āgamiṃsu. Mahāsatto ‘‘imasmiṃ mahājanasannipāte mama dānaṃ vaṇṇayissāmī’’ti rājadvāre mahāmaṇḍapaṃ kāretvā samussitasetacchatte rājapallaṅke nisinno nagare bheriṃ carāpetvā sabbaseniyo sannipātetvā ‘‘ambho, siviraṭṭhavāsino imāni me dibbacakkhūni disvā ito paṭṭhāya dānaṃ adatvā mā bhuñjathā’’ti dhammaṃ desento catasso gāthā abhāsi –
౭౯.
79.
‘‘కో నీధ విత్తం న దదేయ్య యాచితో, అపి విసిట్ఠం సుపియమ్పి అత్తనో;
‘‘Ko nīdha vittaṃ na dadeyya yācito, api visiṭṭhaṃ supiyampi attano;
తదిఙ్ఘ సబ్బే సివయో సమాగతా, దిబ్బాని నేత్తాని మమజ్జ పస్సథ.
Tadiṅgha sabbe sivayo samāgatā, dibbāni nettāni mamajja passatha.
౮౦.
80.
‘‘తిరోకుట్టం తిరోసేలం, సమతిగ్గయ్హ పబ్బతం;
‘‘Tirokuṭṭaṃ tiroselaṃ, samatiggayha pabbataṃ;
సమన్తా యోజనసతం, దస్సనం అనుభోన్తి మే.
Samantā yojanasataṃ, dassanaṃ anubhonti me.
౮౧.
81.
‘‘న చాగమత్తా పరమత్థి కిఞ్చి, మచ్చానం ఇధ జీవితే;
‘‘Na cāgamattā paramatthi kiñci, maccānaṃ idha jīvite;
దత్వాన మానుసం చక్ఖుం, లద్ధం మే చక్ఖుం అమానుసం.
Datvāna mānusaṃ cakkhuṃ, laddhaṃ me cakkhuṃ amānusaṃ.
౮౨.
82.
‘‘ఏతమ్పి దిస్వా సివయో, దేథ దానాని భుఞ్జథ;
‘‘Etampi disvā sivayo, detha dānāni bhuñjatha;
దత్వా చ భుత్వా చ యథానుభావం, అనిన్దితా సగ్గముపేథ ఠాన’’న్తి.
Datvā ca bhutvā ca yathānubhāvaṃ, aninditā saggamupetha ṭhāna’’nti.
తత్థ కోనీధాతి కో ను ఇధ. అపి విసిట్ఠన్తి ఉత్తమమ్పి సమానం. చాగమత్తాతి చాగపమాణతో అఞ్ఞం వరం నామ నత్థి. ఇధ జీవితేతి ఇమస్మిం జీవలోకే. ‘‘ఇధ జీవత’’న్తిపి పాఠో, ఇమస్మిం లోకే జీవమానానన్తి అత్థో. అమానుసన్తి దిబ్బచక్ఖు మయా లద్ధం, ఇమినా కారణేన వేదితబ్బమేతం ‘‘చాగతో ఉత్తమం నామ నత్థీ’’తి. ఏతమ్పి దిస్వాతి ఏతం మయా లద్ధం దిబ్బచక్ఖుం దిస్వాపి.
Tattha konīdhāti ko nu idha. Api visiṭṭhanti uttamampi samānaṃ. Cāgamattāti cāgapamāṇato aññaṃ varaṃ nāma natthi. Idha jīviteti imasmiṃ jīvaloke. ‘‘Idha jīvata’’ntipi pāṭho, imasmiṃ loke jīvamānānanti attho. Amānusanti dibbacakkhu mayā laddhaṃ, iminā kāraṇena veditabbametaṃ ‘‘cāgato uttamaṃ nāma natthī’’ti. Etampi disvāti etaṃ mayā laddhaṃ dibbacakkhuṃ disvāpi.
ఇతి ఇమాహి చతూహి గాథాహి ధమ్మం దేసేత్వా తతో పట్ఠాయ అన్వద్ధమాసం పన్నరసుపోసథేసు మహాజనం సన్నిపాతాపేత్వా నిచ్చం ఇమాహి గాథాహి ధమ్మం దేసేసి. తం సుత్వా మహాజనో దానాదీని పుఞ్ఞాని కత్వా దేవలోకం పూరేన్తోవ అగమాసి.
Iti imāhi catūhi gāthāhi dhammaṃ desetvā tato paṭṭhāya anvaddhamāsaṃ pannarasuposathesu mahājanaṃ sannipātāpetvā niccaṃ imāhi gāthāhi dhammaṃ desesi. Taṃ sutvā mahājano dānādīni puññāni katvā devalokaṃ pūrentova agamāsi.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా ‘‘ఏవం, భిక్ఖవే, పోరాణకపణ్డితా బాహిరదానేన అసన్తుట్ఠా సమ్పత్తయాచకానం అత్తనో చక్ఖూని ఉప్పాటేత్వా అదంసూ’’తి వత్వా సచ్చాని పకాసేత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా సీవికవేజ్జో ఆనన్దో అహోసి, సక్కో అనురుద్ధో అహోసి, సేసపరిసా బుద్ధపరిసా, సివిరాజా పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, porāṇakapaṇḍitā bāhiradānena asantuṭṭhā sampattayācakānaṃ attano cakkhūni uppāṭetvā adaṃsū’’ti vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā sīvikavejjo ānando ahosi, sakko anuruddho ahosi, sesaparisā buddhaparisā, sivirājā pana ahameva ahosi’’nti.
సివిజాతకవణ్ణనా తతియా.
Sivijātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౪౯౯. సివిజాతకం • 499. Sivijātakaṃ