| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਿਲਿਨ੍ਦਪਞ੍ਹਪਾਲ਼ਿ • Milindapañhapāḷi |
੫. ਸਿવਿਰਾਜਚਕ੍ਖੁਦਾਨਪਞ੍ਹੋ
5. Sivirājacakkhudānapañho
੫. ‘‘ਭਨ੍ਤੇ ਨਾਗਸੇਨ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਏવਂ ਭਣਥ ‘ਸਿવਿਰਾਜੇਨ ਯਾਚਕਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੂਨਿ ਦਿਨ੍ਨਾਨਿ, ਅਨ੍ਧਸ੍ਸ ਸਤੋ ਪੁਨ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੂਨਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨੀ’ਤਿ, ਏਤਮ੍ਪਿ વਚਨਂ ਸਕਸਟਂ ਸਨਿਗ੍ਗਹਂ ਸਦੋਸਂ ‘ਹੇਤੁਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇ ਅਹੇਤੁਸ੍ਮਿਂ ਅવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਨਤ੍ਥਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ’ਤਿ ਸੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਂ, ਯਦਿ, ਭਨ੍ਤੇ ਨਾਗਸੇਨ, ਸਿવਿਰਾਜੇਨ ਯਾਚਕਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੂਨਿ ਦਿਨ੍ਨਾਨਿ, ਤੇਨ ਹਿ ‘ਪੁਨ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੂਨਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨੀ’ਤਿ ਯਂ વਚਨਂ, ਤਂ ਮਿਚ੍ਛਾ; ਯਦਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੂਨਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ, ਤੇਨ ਹਿ ‘ਸਿવਿਰਾਜੇਨ ਯਾਚਕਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੂਨਿ ਦਿਨ੍ਨਾਨੀ’ਤਿ ਯਂ વਚਨਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਮਿਚ੍ਛਾ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਉਭਤੋ ਕੋਟਿਕੋ ਪਞ੍ਹੋ ਗਣ੍ਠਿਤੋਪਿ ਗਣ੍ਠਿਤਰੋ વੇਠਤੋਪਿ વੇਠਤਰੋ ਗਹਨਤੋਪਿ ਗਹਨਤਰੋ, ਸੋ ਤવਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦਮਭਿਜਨੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਹਨਾਯ ਪਰવਾਦਾਨਂ ਨਿਗ੍ਗਹਾਯਾ’’ਤਿ।
5. ‘‘Bhante nāgasena, tumhe evaṃ bhaṇatha ‘sivirājena yācakassa cakkhūni dinnāni, andhassa sato puna dibbacakkhūni uppannānī’ti, etampi vacanaṃ sakasaṭaṃ saniggahaṃ sadosaṃ ‘hetusamugghāte ahetusmiṃ avatthusmiṃ natthi dibbacakkhussa uppādo’ti sutte vuttaṃ, yadi, bhante nāgasena, sivirājena yācakassa cakkhūni dinnāni, tena hi ‘puna dibbacakkhūni uppannānī’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā; yadi dibbacakkhūni uppannāni, tena hi ‘sivirājena yācakassa cakkhūni dinnānī’ti yaṃ vacanaṃ, tampi micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho gaṇṭhitopi gaṇṭhitaro veṭhatopi veṭhataro gahanatopi gahanataro, so tavānuppatto, tattha chandamabhijanehi nibbāhanāya paravādānaṃ niggahāyā’’ti.
‘‘ਦਿਨ੍ਨਾਨਿ , ਮਹਾਰਾਜ, ਸਿવਿਰਾਜੇਨ ਯਾਚਕਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੂਨਿ, ਤਤ੍ਥ ਮਾ વਿਮਤਿਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਹਿ, ਪੁਨ ਦਿਬ੍ਬਾਨਿ ਚ ਚਕ੍ਖੂਨਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ, ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਮਾ વਿਮਤਿਂ ਜਨੇਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਅਪਿ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ ਨਾਗਸੇਨ, ਹੇਤੁਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇ ਅਹੇਤੁਸ੍ਮਿਂ ਅવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਹਿ, ਮਹਾਰਾਜਾ’’ਤਿ। ‘‘ਕਿਂ ਪਨ, ਭਨ੍ਤੇ, ਏਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ, ਯੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਹੇਤੁਸਮੁਗ੍ਘਾਤੇ ਅਹੇਤੁਸ੍ਮਿਂ ਅવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਇਙ੍ਘ ਤਾવ ਕਾਰਣੇਨ ਮਂ ਸਞ੍ਞਾਪੇਹੀ’’ਤਿ?
‘‘Dinnāni , mahārāja, sivirājena yācakassa cakkhūni, tattha mā vimatiṃ uppādehi, puna dibbāni ca cakkhūni uppannāni, tatthāpi mā vimatiṃ janehī’’ti. ‘‘Api nu kho, bhante nāgasena, hetusamugghāte ahetusmiṃ avatthusmiṃ dibbacakkhu uppajjatī’’ti? ‘‘Na hi, mahārājā’’ti. ‘‘Kiṃ pana, bhante, ettha kāraṇaṃ, yena kāraṇena hetusamugghāte ahetusmiṃ avatthusmiṃ dibbacakkhu uppajjati, iṅgha tāva kāraṇena maṃ saññāpehī’’ti?
‘‘ਕਿਂ ਪਨ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਤ੍ਥਿ ਲੋਕੇ ਸਚ੍ਚਂ ਨਾਮ, ਯੇਨ ਸਚ੍ਚવਾਦਿਨੋ ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਆਮ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਤ੍ਥਿ ਲੋਕੇ ਸਚ੍ਚਂ ਨਾਮ, ਸਚ੍ਚੇਨ, ਭਨ੍ਤੇ ਨਾਗਸੇਨ, ਸਚ੍ਚવਾਦਿਨੋ ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਂ ਕਤ੍વਾ ਦੇવਂ વਸ੍ਸਾਪੇਨ੍ਤਿ, ਅਗ੍ਗਿਂ ਨਿਬ੍ਬਾਪੇਨ੍ਤਿ, વਿਸਂ ਪਟਿਹਨਨ੍ਤਿ, ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ વਿવਿਧਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਸਮੇਤਿ ਸਿવਿਰਾਜਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਬਲੇਨ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੂਨਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨੀਤਿ, ਸਚ੍ਚਬਲੇਨ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਸਚ੍ਚਂ ਯੇવ ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁ ਭવਤਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ।
‘‘Kiṃ pana, mahārāja, atthi loke saccaṃ nāma, yena saccavādino saccakiriyaṃ karontī’’ti? ‘‘Āma, bhante, atthi loke saccaṃ nāma, saccena, bhante nāgasena, saccavādino saccakiriyaṃ katvā devaṃ vassāpenti, aggiṃ nibbāpenti, visaṃ paṭihananti, aññampi vividhaṃ kattabbaṃ karontī’’ti. ‘‘Tena hi, mahārāja, yujjati sameti sivirājassa saccabalena dibbacakkhūni uppannānīti, saccabalena, mahārāja, avatthusmiṃ dibbacakkhu uppajjati, saccaṃ yeva tattha vatthu bhavati dibbacakkhussa uppādāya.
‘‘ਯਥਾ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਤ੍ਤਾ ਸਚ੍ਚਮਨੁਗਾਯਨ੍ਤਿ ‘ਮਹਾਮੇਘੋ ਪવਸ੍ਸਤੂ’ਤਿ, ਤੇਸਂ ਸਹ ਸਚ੍ਚਮਨੁਗੀਤੇਨ ਮਹਾਮੇਘੋ ਪવਸ੍ਸਤਿ, ਅਪਿ ਨੁ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਤ੍ਥਿ ਆਕਾਸੇ વਸ੍ਸਹੇਤੁ ਸਨ੍ਨਿਚਿਤੋ ‘ਯੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਮਹਾਮੇਘੋ ਪવਸ੍ਸਤੀ’’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਹਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਚ੍ਚਂ ਯੇવ ਤਤ੍ਥ ਹੇਤੁ ਭવਤਿ ਮਹਤੋ ਮੇਘਸ੍ਸ ਪવਸ੍ਸਨਾਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਨਤ੍ਥਿ ਤਸ੍ਸ ਪਕਤਿਹੇਤੁ, ਸਚ੍ਚਂ ਯੇવੇਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁ ਭવਤਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯਾਤਿ।
‘‘Yathā, mahārāja, ye keci sattā saccamanugāyanti ‘mahāmegho pavassatū’ti, tesaṃ saha saccamanugītena mahāmegho pavassati, api nu kho, mahārāja, atthi ākāse vassahetu sannicito ‘yena hetunā mahāmegho pavassatī’’’ti? ‘‘Na hi, bhante, saccaṃ yeva tattha hetu bhavati mahato meghassa pavassanāyā’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, natthi tassa pakatihetu, saccaṃ yevettha vatthu bhavati dibbacakkhussa uppādāyāti.
‘‘ਯਥਾ વਾ ਪਨ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਤ੍ਤਾ ਸਚ੍ਚਮਨੁਗਾਯਨ੍ਤਿ ‘ਜਲਿਤਪਜ੍ਜਲਿਤਮਹਾਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤਤੂ’ਤਿ, ਤੇਸਂ ਸਹ ਸਚ੍ਚਮਨੁਗੀਤੇਨ ਜਲਿਤਪਜ੍ਜਲਿਤਮਹਾਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਖਣੇਨ ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤਤਿ। ਅਪਿ ਨੁ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਤ੍ਥਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਜਲਿਤਪਜ੍ਜਲਿਤੇ ਮਹਾਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਹੇਤੁ ਸਨ੍ਨਿਚਿਤੋ ‘ਯੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਜਲਿਤਪਜ੍ਜਲਿਤਮਹਾਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਖਣੇਨ ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਹਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਚ੍ਚਂ ਯੇવ ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁ ਹੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਜਲਿਤਪਜ੍ਜਲਿਤਸ੍ਸ ਮਹਾਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਖਣੇਨ ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤਨਾਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਨਤ੍ਥਿ ਤਸ੍ਸ ਪਕਤਿਹੇਤੁ, ਸਚ੍ਚਂ ਯੇવੇਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁ ਭવਤਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯਾਤਿ।
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, ye keci sattā saccamanugāyanti ‘jalitapajjalitamahāaggikkhandho paṭinivattatū’ti, tesaṃ saha saccamanugītena jalitapajjalitamahāaggikkhandho khaṇena paṭinivattati. Api nu kho, mahārāja, atthi tasmiṃ jalitapajjalite mahāaggikkhandhe hetu sannicito ‘yena hetunā jalitapajjalitamahāaggikkhandho khaṇena paṭinivattatī’’ti? ‘‘Na hi, bhante, saccaṃ yeva tattha vatthu hoti tassa jalitapajjalitassa mahāaggikkhandhassa khaṇena paṭinivattanāyā’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, natthi tassa pakatihetu, saccaṃ yevettha vatthu bhavati dibbacakkhussa uppādāyāti.
‘‘ਯਥਾ વਾ ਪਨ, ਮਹਾਰਾਜ, ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਤ੍ਤਾ ਸਚ੍ਚਮਨੁਗਾਯਨ੍ਤਿ ‘વਿਸਂ ਹਲਾਹਲਂ ਅਗਦਂ ਭવਤੂ’ਤਿ। ਤੇਸਂ ਸਹ ਸਚ੍ਚਮਨੁਗੀਤੇਨ વਿਸਂ ਹਲਾਹਲਂ ਖਣੇਨ ਅਗਦਂ ਭવਤਿ, ਅਪਿ ਨੁ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਤ੍ਥਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਹਲਾਹਲવਿਸੇ ਹੇਤੁ ਸਨ੍ਨਿਚਿਤੋ ‘ਯੇਨ ਹੇਤੁਨਾ વਿਸਂ ਹਲਾਹਲਂ ਖਣੇਨ ਅਗਦਂ ਭવਤੀ’’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਹਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਚ੍ਚਂ ਯੇવ ਤਤ੍ਥ ਹੇਤੁ ਭવਤਿ વਿਸਸ੍ਸ ਹਲਾਹਲਸ੍ਸ ਖਣੇਨ ਪਟਿਘਾਤਾਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, વਿਨਾ ਪਕਤਿਹੇਤੁਂ ਸਚ੍ਚਂ ਯੇવੇਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁ ਭવਤਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯਾਤਿ।
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, ye keci sattā saccamanugāyanti ‘visaṃ halāhalaṃ agadaṃ bhavatū’ti. Tesaṃ saha saccamanugītena visaṃ halāhalaṃ khaṇena agadaṃ bhavati, api nu kho, mahārāja, atthi tasmiṃ halāhalavise hetu sannicito ‘yena hetunā visaṃ halāhalaṃ khaṇena agadaṃ bhavatī’’’ti? ‘‘Na hi, bhante, saccaṃ yeva tattha hetu bhavati visassa halāhalassa khaṇena paṭighātāyā’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, vinā pakatihetuṃ saccaṃ yevettha vatthu bhavati dibbacakkhussa uppādāyāti.
‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਪਟਿવੇਧਾਯ ਨਤ੍ਥਞ੍ਞਂ વਤ੍ਥੁ, ਸਚ੍ਚਂ વਤ੍ਥੁਂ ਕਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ। ਅਤ੍ਥਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਚੀਨવਿਸਯੇ ਚੀਨਰਾਜਾ, ਸੋ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਕੀਲ਼ਿਤੁਕਾਮੋ 1 ਚਤੁਮਾਸੇ ਚਤੁਮਾਸੇ ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਂ ਕਤ੍વਾ ਸਹ ਰਥੇਨ ਅਨ੍ਤੋਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਯੋਜਨਂ ਪવਿਸਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਰਥਸੀਸਸ੍ਸ ਪੁਰਤੋ ਪੁਰਤੋ ਮਹਾવਾਰਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਨ ਓਤ੍ਥਰਤਿ, ਅਪਿ ਨੁ ਖੋ, ਮਹਾਰਾਜ, ਸੋ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਨਪਿ ਲੋਕੇਨ ਪਕਤਿਕਾਯਬਲੇਨ ਸਕ੍ਕਾ ਪਟਿਕ੍ਕਮਾਪੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਅਤਿਪਰਿਤ੍ਤਕੇਪਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਤਲ਼ਾਕੇ ਉਦਕਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਨਪਿ ਲੋਕੇਨ ਪਕਤਿਕਾਯਬਲੇਨ ਪਟਿਕ੍ਕਮਾਪੇਤੁਂ, ਕਿਂ ਪਨ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਉਦਕ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਇਮਿਨਾਪਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਕਾਰਣੇਨ ਸਚ੍ਚਬਲਂ ਞਾਤਬ੍ਬਂ ‘ਨਤ੍ਥਿ ਤਂ ਠਾਨਂ, ਯਂ ਸਚ੍ਚੇਨ ਨ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬ’ਨ੍ਤਿ।
‘‘Catunnampi, mahārāja, ariyasaccānaṃ paṭivedhāya natthaññaṃ vatthu, saccaṃ vatthuṃ katvā cattāri ariyasaccāni paṭivijjhantīti. Atthi, mahārāja, cīnavisaye cīnarājā, so mahāsamudde kīḷitukāmo 2 catumāse catumāse saccakiriyaṃ katvā saha rathena antomahāsamudde yojanaṃ pavisati, tassa rathasīsassa purato purato mahāvārikkhandho paṭikkamati, nikkhantassa puna ottharati, api nu kho, mahārāja, so mahāsamuddo sadevamanussenapi lokena pakatikāyabalena sakkā paṭikkamāpetu’’nti? ‘‘Atiparittakepi, bhante, taḷāke udakaṃ na sakkā sadevamanussenapi lokena pakatikāyabalena paṭikkamāpetuṃ, kiṃ pana mahāsamudde udaka’’nti? ‘‘Imināpi, mahārāja, kāraṇena saccabalaṃ ñātabbaṃ ‘natthi taṃ ṭhānaṃ, yaṃ saccena na pattabba’nti.
‘‘ਨਗਰੇ, ਮਹਾਰਾਜ, ਪਾਟਲਿਪੁਤ੍ਤੇ ਅਸੋਕੋ ਧਮ੍ਮਰਾਜਾ ਸਨੇਗਮਜਾਨਪਦਅਮਚ੍ਚਭਟਬਲਮਹਾਮਤ੍ਤੇਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਗਙ੍ਗਂ ਨਦਿਂ 3 ਨવਸਲਿਲਸਮ੍ਪੁਣ੍ਣਂ ਸਮਤਿਤ੍ਥਿਕਂ ਸਮ੍ਭਰਿਤਂ ਪਞ੍ਚਯੋਜਨਸਤਾਯਾਮਂ ਯੋਜਨਪੁਥੁਲਂ ਸਨ੍ਦਮਾਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਮਚ੍ਚੇ ਏવਮਾਹ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਕੋਚਿ, ਭਣੇ, ਸਮਤ੍ਥੋ, ਯੋ ਇਮਂ ਮਹਾਗਙ੍ਗਂ ਪਟਿਸੋਤਂ ਸਨ੍ਦਾਪੇਤੁ’ਨ੍ਤਿ। ਅਮਚ੍ਚਾ ਆਹਂਸੁ ‘ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਦੇવਾ’ਤਿ।
‘‘Nagare, mahārāja, pāṭaliputte asoko dhammarājā sanegamajānapadaamaccabhaṭabalamahāmattehi parivuto gaṅgaṃ nadiṃ 4 navasalilasampuṇṇaṃ samatitthikaṃ sambharitaṃ pañcayojanasatāyāmaṃ yojanaputhulaṃ sandamānaṃ disvā amacce evamāha ‘atthi koci, bhaṇe, samattho, yo imaṃ mahāgaṅgaṃ paṭisotaṃ sandāpetu’nti. Amaccā āhaṃsu ‘dukkaraṃ devā’ti.
‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਯੇવ ਗਙ੍ਗਾਕੂਲੇ ਠਿਤਾ ਬਨ੍ਧੁਮਤੀ ਨਾਮ ਗਣਿਕਾ ਅਸ੍ਸੋਸਿ ਰਞ੍ਞਾ ਕਿਰ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ‘ਸਕ੍ਕਾ ਨੁ ਖੋ ਇਮਂ ਮਹਾਗਙ੍ਗਂ ਪਟਿਸੋਤਂ ਸਨ੍ਦਾਪੇਤੁ’ਨ੍ਤਿ, ਸਾ ਏવਮਾਹ ‘ਅਹਞ੍ਹਿ ਨਗਰੇ ਪਾਟਲਿਪੁਤ੍ਤੇ ਗਣਿਕਾ ਰੂਪੂਪਜੀવਿਨੀ ਅਨ੍ਤਿਮਜੀવਿਕਾ, ਮਮ ਤਾવ ਰਾਜਾ ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਂ ਪਸ੍ਸਤੂ’ਤਿ। ਅਥ ਸਾ ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਂ ਅਕਾਸਿ, ਸਹ ਤਸ੍ਸਾ ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਾਯ ਖਣੇਨ ਸਾ ਮਹਾਗਙ੍ਗਾ ਗਲ਼ਗਲ਼ਾਯਨ੍ਤੀ ਪਟਿਸੋਤਂ ਸਨ੍ਦਿਤ੍ਥ ਮਹਤੋ ਜਨਕਾਯਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਤੋ।
‘‘Tasmiṃ yeva gaṅgākūle ṭhitā bandhumatī nāma gaṇikā assosi raññā kira evaṃ vuttaṃ ‘sakkā nu kho imaṃ mahāgaṅgaṃ paṭisotaṃ sandāpetu’nti, sā evamāha ‘ahañhi nagare pāṭaliputte gaṇikā rūpūpajīvinī antimajīvikā, mama tāva rājā saccakiriyaṃ passatū’ti. Atha sā saccakiriyaṃ akāsi, saha tassā saccakiriyāya khaṇena sā mahāgaṅgā gaḷagaḷāyantī paṭisotaṃ sandittha mahato janakāyassa passato.
‘‘ਅਥ ਰਾਜਾ ਗਙ੍ਗਾਯ ਆવਟ੍ਟਊਮਿવੇਗਜਨਿਤਂ ਹਲਾਹਲਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ વਿਮ੍ਹਿਤੋ ਅਚ੍ਛਰਿਯਬ੍ਭੁਤਜਾਤੋ ਅਮਚ੍ਚੇ ਏવਮਾਹ ‘ਕਿਸ੍ਸਾਯਂ, ਭਣੇ, ਮਹਾਗਙ੍ਗਾ ਪਟਿਸੋਤਂ ਸਨ੍ਦਤੀ’ਤਿ? ‘ਬਨ੍ਧੁਮਤੀ, ਮਹਾਰਾਜ, ਗਣਿਕਾ ਤવ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਂ ਅਕਾਸਿ, ਤਸ੍ਸਾ ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਾਯ ਮਹਾਗਙ੍ਗਾ ਉਦ੍ਧਂਮੁਖਾ ਸਨ੍ਦਤੀ’ਤਿ।
‘‘Atha rājā gaṅgāya āvaṭṭaūmivegajanitaṃ halāhalasaddaṃ sutvā vimhito acchariyabbhutajāto amacce evamāha ‘kissāyaṃ, bhaṇe, mahāgaṅgā paṭisotaṃ sandatī’ti? ‘Bandhumatī, mahārāja, gaṇikā tava vacanaṃ sutvā saccakiriyaṃ akāsi, tassā saccakiriyāya mahāgaṅgā uddhaṃmukhā sandatī’ti.
‘‘ਅਥ ਸਂવਿਗ੍ਗਹਦਯੋ ਰਾਜਾ ਤੁਰਿਤਤੁਰਿਤੋ ਸਯਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਂ ਗਣਿਕਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘ਸਚ੍ਚਂ ਕਿਰ, ਜੇ , ਤਯਾ ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਾਯ ਅਯਂ ਗਙ੍ਗਾ ਪਟਿਸੋਤਂ ਸਨ੍ਦਾਪਿਤਾ’ਤਿ? ‘ਆਮ ਦੇવਾ’ਤਿ। ਰਾਜਾ ਆਹ ‘ਕਿਂ ਤੇ ਤਤ੍ਥ ਬਲਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਕੋ વਾ ਤੇ વਚਨਂ ਆਦਿਯਤਿ ਅਨੁਮ੍ਮਤ੍ਤੋ, ਕੇਨ ਤ੍વਂ ਬਲੇਨ ਇਮਂ ਮਹਾਗਙ੍ਗਂ ਪਟਿਸੋਤਂ ਸਨ੍ਦਾਪੇਸੀ’ਤਿ? ਸਾ ਆਹ ‘ਸਚ੍ਚਬਲੇਨਾਹਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਇਮਂ ਮਹਾਗਙ੍ਗਂ ਪਟਿਸੋਤਂ ਸਨ੍ਦਾਪੇਸਿ’ਨ੍ਤਿ। ਰਾਜਾ ਆਹ ‘ਕਿਂ ਤੇ ਸਚ੍ਚਬਲਂ ਅਤ੍ਥਿ ਚੋਰਿਯਾ ਧੁਤ੍ਤਿਯਾ ਅਸਤਿਯਾ ਛਿਨ੍ਨਿਕਾਯ ਪਾਪਿਯਾ ਭਿਨ੍ਨਸੀਲਾਯ 5 ਹਿਰਿਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਿਕਾਯ ਅਨ੍ਧਜਨਪਲੋਭਿਕਾਯਾ’ਤਿ। ‘ਸਚ੍ਚਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਤਾਦਿਸਿਕਾ ਅਹਂ, ਤਾਦਿਸਿਕਾਯਪਿ ਮੇ, ਮਹਾਰਾਜ, ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਯਾਯਾਹਂ ਇਚ੍ਛਮਾਨਾ ਸਦੇવਕਮ੍ਪਿ ਲੋਕਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ’ਨ੍ਤਿ। ਰਾਜਾ ਆਹ ‘ਕਤਮਾ ਪਨ ਸਾ ਹੋਤਿ ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਾ, ਇਙ੍ਘ ਮਂ ਸਾવੇਹੀ’ਤਿ। ‘ਯੋ ਮੇ, ਮਹਾਰਾਜ, ਧਨਂ ਦੇਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ વੇਸ੍ਸੋ વਾ ਸੁਦ੍ਦੋ વਾ ਅਞ੍ਞੋ વਾ ਕੋਚਿ, ਤੇਸਂ ਸਮਕਂ ਯੇવ ਉਪਟ੍ਠਹਾਮਿ, ‘‘ਖਤ੍ਤਿਯੋ’’ਤਿ વਿਸੇਸੋ ਨਤ੍ਥਿ, ‘‘ਸੁਦ੍ਦੋ’’ਤਿ ਅਤਿਮਞ੍ਞਨਾ 6 ਨਤ੍ਥਿ, ਅਨੁਨਯਪ੍ਪਟਿਘવਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਾ ਧਨਸ੍ਸਾਮਿਕਂ ਪਰਿਚਰਾਮਿ, ਏਸਾ ਮੇ ਦੇવ ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਾ, ਯਾਯਾਹਂ ਇਮਂ ਮਹਾਗਙ੍ਗਂ ਪਟਿਸੋਤਂ ਸਨ੍ਦਾਪੇਸਿ’ਨ੍ਤਿ।
‘‘Atha saṃviggahadayo rājā turitaturito sayaṃ gantvā taṃ gaṇikaṃ pucchi ‘saccaṃ kira, je , tayā saccakiriyāya ayaṃ gaṅgā paṭisotaṃ sandāpitā’ti? ‘Āma devā’ti. Rājā āha ‘kiṃ te tattha balaṃ atthi, ko vā te vacanaṃ ādiyati anummatto, kena tvaṃ balena imaṃ mahāgaṅgaṃ paṭisotaṃ sandāpesī’ti? Sā āha ‘saccabalenāhaṃ, mahārāja, imaṃ mahāgaṅgaṃ paṭisotaṃ sandāpesi’nti. Rājā āha ‘kiṃ te saccabalaṃ atthi coriyā dhuttiyā asatiyā chinnikāya pāpiyā bhinnasīlāya 7 hiriatikkantikāya andhajanapalobhikāyā’ti. ‘Saccaṃ, mahārāja, tādisikā ahaṃ, tādisikāyapi me, mahārāja, saccakiriyā atthi, yāyāhaṃ icchamānā sadevakampi lokaṃ parivatteyya’nti. Rājā āha ‘katamā pana sā hoti saccakiriyā, iṅgha maṃ sāvehī’ti. ‘Yo me, mahārāja, dhanaṃ deti khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā añño vā koci, tesaṃ samakaṃ yeva upaṭṭhahāmi, ‘‘khattiyo’’ti viseso natthi, ‘‘suddo’’ti atimaññanā 8 natthi, anunayappaṭighavippamuttā dhanassāmikaṃ paricarāmi, esā me deva saccakiriyā, yāyāhaṃ imaṃ mahāgaṅgaṃ paṭisotaṃ sandāpesi’nti.
‘‘ਇਤਿਪਿ, ਮਹਾਰਾਜ, ਸਚ੍ਚੇ ਠਿਤਾ ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਥਂ ਨ વਿਨ੍ਦਨ੍ਤਿ। ਦਿਨ੍ਨਾਨਿ ਚ, ਮਹਾਰਾਜ, ਸਿવਿਰਾਜੇਨ ਯਾਚਕਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੂਨਿ , ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੂਨਿ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਿ, ਤਞ੍ਚ ਸਚ੍ਚਕਿਰਿਯਾਯ। ਯਂ ਪਨ ਸੁਤ੍ਤੇ વੁਤ੍ਤਂ ‘ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਸ੍ਮਿਂ ਨਟ੍ਠੇ ਅਹੇਤੁਸ੍ਮਿਂ ਅવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਨਤ੍ਥਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋ’ਤਿ। ਤਂ ਭਾવਨਾਮਯਂ ਚਕ੍ਖੁਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਮੇਤਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਧਾਰੇਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਸਾਧੁ, ਭਨ੍ਤੇ ਨਾਗਸੇਨ, ਸੁਨਿਬ੍ਬੇਠਿਤੋ ਪਞ੍ਹੋ, ਸੁਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ ਨਿਗ੍ਗਹੋ, ਸੁਮਦ੍ਦਿਤਾ ਪਰવਾਦਾ, ਏવਮੇਤਂ ਤਥਾ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਮੀ’’ਤਿ।
‘‘Itipi, mahārāja, sacce ṭhitā na kiñci atthaṃ na vindanti. Dinnāni ca, mahārāja, sivirājena yācakassa cakkhūni , dibbacakkhūni ca uppannāni, tañca saccakiriyāya. Yaṃ pana sutte vuttaṃ ‘maṃsacakkhusmiṃ naṭṭhe ahetusmiṃ avatthusmiṃ natthi dibbacakkhussa uppādo’ti. Taṃ bhāvanāmayaṃ cakkhuṃ sandhāya vuttaṃ, evametaṃ, mahārāja, dhārehī’’ti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, sunibbeṭhito pañho, suniddiṭṭho niggaho, sumadditā paravādā, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
ਸਿવਿਰਾਜਚਕ੍ਖੁਦਾਨਪਞ੍ਹੋ ਪਞ੍ਚਮੋ।
Sivirājacakkhudānapañho pañcamo.
Footnotes:
