Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౩. సోభితత్థేరగాథావణ్ణనా
3. Sobhitattheragāthāvaṇṇanā
సతిమా పఞ్ఞవాతి ఆయస్మతో సోభితత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా వయప్పత్తో సత్థు ధమ్మదేసనం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం పుబ్బేనివాసఞాణలాభీనం భిక్ఖూనం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా సయమ్పి తం ఠానన్తరం ఉద్దిస్స పత్థనం కత్వా పుఞ్ఞాని కత్వా సుగతీసుయేవ సంసరన్తో సుమేధస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో బ్రాహ్మణానం విజ్జాసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం గన్త్వా నేక్ఖమ్మాధిముత్తో ఘరావాసం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా హిమవన్తస్స సమీపే అరఞ్ఞాయతనే అస్సమం కారేత్వా వనమూలఫలాఫలేన యాపేన్తో బుద్ధుప్పాదం సుత్వా సబ్బత్థ ఏకరత్తివాసేనేవ భద్దవతీనగరే సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా పసన్నమానసో ‘‘తువం సత్థా చ కేతు చా’’తిఆదీహి ఛహి గాథాహి అభిత్థవి , సత్థా చస్స భావినిం సమ్పత్తిం పకాసేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తి. సోభితోతిస్స నామం అకంసు. సో అపరేన సమయేన సత్థు ధమ్మదేసనం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. పుబ్బేనివాసఞాణే చిణ్ణవసీ చ అహోసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౪౯.౪౬-౭౪) –
Satimā paññavāti āyasmato sobhitattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā vayappatto satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ pubbenivāsañāṇalābhīnaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayampi taṃ ṭhānantaraṃ uddissa patthanaṃ katvā puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto sumedhassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gantvā nekkhammādhimutto gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā himavantassa samīpe araññāyatane assamaṃ kāretvā vanamūlaphalāphalena yāpento buddhuppādaṃ sutvā sabbattha ekarattivāseneva bhaddavatīnagare satthāraṃ upasaṅkamitvā pasannamānaso ‘‘tuvaṃ satthā ca ketu cā’’tiādīhi chahi gāthāhi abhitthavi , satthā cassa bhāviniṃ sampattiṃ pakāsesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti. Sobhitotissa nāmaṃ akaṃsu. So aparena samayena satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā chaḷabhiñño ahosi. Pubbenivāsañāṇe ciṇṇavasī ca ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.49.46-74) –
‘‘దక్ఖిణే హిమవన్తస్స, సుకతో అస్సమో మమ;
‘‘Dakkhiṇe himavantassa, sukato assamo mama;
ఉత్తమత్థం గవేసన్తో, వసామి విపినే తదా.
Uttamatthaṃ gavesanto, vasāmi vipine tadā.
‘‘లాభాలాభేన సన్తుట్ఠో, మూలేన చ ఫలేన చ;
‘‘Lābhālābhena santuṭṭho, mūlena ca phalena ca;
అన్వేసన్తో ఆచరియం, వసామి ఏకకో అహం.
Anvesanto ācariyaṃ, vasāmi ekako ahaṃ.
‘‘సుమేధో నామ సమ్బుద్ధో, లోకే ఉప్పజ్జి తావదే;
‘‘Sumedho nāma sambuddho, loke uppajji tāvade;
చతుసచ్చం పకాసేతి, ఉద్ధరన్తో మహాజనం.
Catusaccaṃ pakāseti, uddharanto mahājanaṃ.
‘‘నాహం సుణోమి సమ్బుద్ధం, నపి మే కోచి సంసతి;
‘‘Nāhaṃ suṇomi sambuddhaṃ, napi me koci saṃsati;
అట్ఠవస్సే అతిక్కన్తే, అస్సోసిం లోకనాయకం.
Aṭṭhavasse atikkante, assosiṃ lokanāyakaṃ.
‘‘అగ్గిదారుం నీహరిత్వా, సమ్మజ్జిత్వాన అస్సమం;
‘‘Aggidāruṃ nīharitvā, sammajjitvāna assamaṃ;
ఖారిభారం గహేత్వాన, నిక్ఖమిం విపినా అహం.
Khāribhāraṃ gahetvāna, nikkhamiṃ vipinā ahaṃ.
‘‘ఏకరత్తిం వసన్తోహం, గామేసు నిగమేసు చ;
‘‘Ekarattiṃ vasantohaṃ, gāmesu nigamesu ca;
అనుపుబ్బేన చన్దవతిం, తదాహం ఉపసఙ్కమిం.
Anupubbena candavatiṃ, tadāhaṃ upasaṅkamiṃ.
‘‘భగవా తమ్హి సమయే, సుమేధో లోకనాయకో;
‘‘Bhagavā tamhi samaye, sumedho lokanāyako;
ఉద్ధరన్తో బహూ సత్తే, దేసేతి అమతం పదం.
Uddharanto bahū satte, deseti amataṃ padaṃ.
‘‘జనకాయమతిక్కమ్మ, వన్దిత్వా జినసాగరం;
‘‘Janakāyamatikkamma, vanditvā jinasāgaraṃ;
ఏకంసం అజినం కత్వా, సన్థవిం లోకనాయకం.
Ekaṃsaṃ ajinaṃ katvā, santhaviṃ lokanāyakaṃ.
‘‘తువం సత్థా చ కేతు చ, ధజో యూపో చ పాణినం;
‘‘Tuvaṃ satthā ca ketu ca, dhajo yūpo ca pāṇinaṃ;
పరాయనో పతిట్ఠా చ, దీపో చ ద్విపదుత్తమో.
Parāyano patiṭṭhā ca, dīpo ca dvipaduttamo.
‘‘నేపుఞ్ఞో దస్సనే వీరో, తారేసి జనతం తువం;
‘‘Nepuñño dassane vīro, tāresi janataṃ tuvaṃ;
నత్థఞ్ఞో తారకో లోకే, తవుత్తరితరో మునే.
Natthañño tārako loke, tavuttaritaro mune.
‘‘సక్కా థేవే కుసగ్గేన, పమేతుం సాగరుత్తమే;
‘‘Sakkā theve kusaggena, pametuṃ sāgaruttame;
న త్వేవ తవ సబ్బఞ్ఞు, ఞాణం సక్కా పమేతవే.
Na tveva tava sabbaññu, ñāṇaṃ sakkā pametave.
‘‘తులదణ్డే ఠపేత్వాన, మహిం సక్కా ధరేతవే;
‘‘Tuladaṇḍe ṭhapetvāna, mahiṃ sakkā dharetave;
నత్వేవ తవ పఞ్ఞాయ, పమాణమత్థి చక్ఖుమ.
Natveva tava paññāya, pamāṇamatthi cakkhuma.
‘‘ఆకాసో మినితుం సక్కా, రజ్జుయా అఙ్గులేన వా;
‘‘Ākāso minituṃ sakkā, rajjuyā aṅgulena vā;
నత్వేవ తవ సబ్బఞ్ఞు, సీలం సక్కా పమేతవే.
Natveva tava sabbaññu, sīlaṃ sakkā pametave.
‘‘మహాసముద్దే ఉదకం, ఆకాసో చ వసున్ధరా;
‘‘Mahāsamudde udakaṃ, ākāso ca vasundharā;
పరిమేయ్యాని ఏతాని, అప్పమేయ్యోసి చక్ఖుమ.
Parimeyyāni etāni, appameyyosi cakkhuma.
‘‘ఛహి గాథాహి సబ్బఞ్ఞుం, కిత్తయిత్వా మహాయసం;
‘‘Chahi gāthāhi sabbaññuṃ, kittayitvā mahāyasaṃ;
అఞ్జలిం పగ్గహేత్వాన, తుణ్హీ అట్ఠాసహం తదా.
Añjaliṃ paggahetvāna, tuṇhī aṭṭhāsahaṃ tadā.
‘‘యం వదన్తి సుమేధోతి, భూరిపఞ్ఞం సుమేధసం;
‘‘Yaṃ vadanti sumedhoti, bhūripaññaṃ sumedhasaṃ;
భిక్ఖుసఙ్ఘే నిసీదిత్వా, ఇమా గాథా అభాసథ.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘యో మే ఞాణం పకిత్తేసి, విప్పసన్నేన చేతసా;
‘‘Yo me ñāṇaṃ pakittesi, vippasannena cetasā;
తమహం కిత్తయిస్సామి, సుణాథ మమ భాసతో.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘సత్తసత్తతి కప్పాని, దేవలోకే రమిస్సతి;
‘‘Sattasattati kappāni, devaloke ramissati;
సహస్సక్ఖత్తుం దేవిన్దో, దేవరజ్జం కరిస్సతి.
Sahassakkhattuṃ devindo, devarajjaṃ karissati.
‘‘అనేకసతక్ఖత్తుఞ్చ, చక్కవత్తీ భవిస్సతి;
‘‘Anekasatakkhattuñca, cakkavattī bhavissati;
పదేసరజ్జం విపులం, గణనాతో అసఙ్ఖియం.
Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘దేవభూతో మనుస్సో వా, పుఞ్ఞకమ్మసమాహితో;
‘‘Devabhūto manusso vā, puññakammasamāhito;
అనూనమనసఙ్కప్పో, తిక్ఖపఞ్ఞో భవిస్సతి.
Anūnamanasaṅkappo, tikkhapañño bhavissati.
‘‘తింసకప్పసహస్సమ్హి, ఓక్కాకకులసమ్భవో;
‘‘Tiṃsakappasahassamhi, okkākakulasambhavo;
గోతమో నామ గోత్తేన, సత్థా లోకే భవిస్సతి.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘అగారా అభినిక్ఖమ్మ, పబ్బజిస్సతికిఞ్చనో;
‘‘Agārā abhinikkhamma, pabbajissatikiñcano;
జాతియా సత్తవస్సేన, అరహత్తం ఫుసిస్సతి.
Jātiyā sattavassena, arahattaṃ phusissati.
‘‘యతో సరామి అత్తానం, యతో పత్తోస్మి సాసనం;
‘‘Yato sarāmi attānaṃ, yato pattosmi sāsanaṃ;
ఏత్థన్తరే న జానామి, చేతనం అమనోరమం.
Etthantare na jānāmi, cetanaṃ amanoramaṃ.
‘‘సంసరిత్వా భవే సబ్బే, సమ్పత్తానుభవిం అహం;
‘‘Saṃsaritvā bhave sabbe, sampattānubhaviṃ ahaṃ;
భోగే మే ఊనతా నత్థి, ఫలం ఞాణస్స థోమనే.
Bhoge me ūnatā natthi, phalaṃ ñāṇassa thomane.
‘‘తియగ్గీ నిబ్బుతా మయ్హం, భవా సబ్బే సమూహతా;
‘‘Tiyaggī nibbutā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
సబ్బాసవా పరిక్ఖీణా, నత్థి దాని పునబ్భవో.
Sabbāsavā parikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘తింసకప్పసహస్సమ్హి, యం ఞాణమథవిం అహం;
‘‘Tiṃsakappasahassamhi, yaṃ ñāṇamathaviṃ ahaṃ;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, ఫలం ఞాణస్స థోమనే.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phalaṃ ñāṇassa thomane.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
సో అరహత్తం పన పత్వా అత్తనో పుబ్బేనివాసం అనుపటిపాటియా అనుస్సరన్తో యావ అసఞ్ఞభవే అచిత్తకపటిసన్ధి, తావ అద్దస. తతో పఞ్చ కప్పసతాని చిత్తప్పవత్తిం అదిస్వా అవసానేవ దిస్వా ‘‘కిమేత’’న్తి ఆవజ్జేన్తో నయవసేన ‘‘అసఞ్ఞభవో భవిస్సతీ’’తి నిట్ఠం అగమాసి. తేనాహ భగవా – ‘‘అత్థి, భిక్ఖవే, అసఞ్ఞసత్తా నామ దీఘాయుకా దేవా, తతో చుతో సోభితో ఇధూపపన్నో, సో ఏతం భవం జానాతి, సోభితో అనుస్సరతీ’’తి (పారా॰ ౨౩౨ అత్థతో సమానం). ఏవం నయవసేన అనుస్సరన్తస్స అనుస్సరణకోసల్లం దిస్వా సత్థా థేరం పుబ్బేనివాసం అనుస్సరన్తానం అగ్గట్ఠానే ఠపేసి. తతో ఏవ చాయం ఆయస్మా సవిసేసం అత్తనో పుబ్బేనివాసానుస్సతిఞాణం తస్స చ పచ్చయభూతం పటిపత్తిం పచ్చవేక్ఖిత్వా సోమనస్సజాతో తదత్థదీపనం ఉదానం ఉదానేన్తో –
So arahattaṃ pana patvā attano pubbenivāsaṃ anupaṭipāṭiyā anussaranto yāva asaññabhave acittakapaṭisandhi, tāva addasa. Tato pañca kappasatāni cittappavattiṃ adisvā avasāneva disvā ‘‘kimeta’’nti āvajjento nayavasena ‘‘asaññabhavo bhavissatī’’ti niṭṭhaṃ agamāsi. Tenāha bhagavā – ‘‘atthi, bhikkhave, asaññasattā nāma dīghāyukā devā, tato cuto sobhito idhūpapanno, so etaṃ bhavaṃ jānāti, sobhito anussaratī’’ti (pārā. 232 atthato samānaṃ). Evaṃ nayavasena anussarantassa anussaraṇakosallaṃ disvā satthā theraṃ pubbenivāsaṃ anussarantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Tato eva cāyaṃ āyasmā savisesaṃ attano pubbenivāsānussatiñāṇaṃ tassa ca paccayabhūtaṃ paṭipattiṃ paccavekkhitvā somanassajāto tadatthadīpanaṃ udānaṃ udānento –
౧౬౫.
165.
‘‘సతిమా పఞ్ఞవా భిక్ఖు, ఆరద్ధబలవీరియో;
‘‘Satimā paññavā bhikkhu, āraddhabalavīriyo;
పఞ్చ కప్పసతానాహం, ఏకరత్తిం అనుస్సరిం.
Pañca kappasatānāhaṃ, ekarattiṃ anussariṃ.
౧౬౬.
166.
‘‘చత్తారో సతిపట్ఠానే, సత్త అట్ఠ చ భావయం;
‘‘Cattāro satipaṭṭhāne, satta aṭṭha ca bhāvayaṃ;
పఞ్చ కప్పసతానాహం, ఏకరత్తిం అనుస్సరి’’న్తి. – గాథాద్వయం అభాసి;
Pañca kappasatānāhaṃ, ekarattiṃ anussari’’nti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
తత్థ సతిమాతి సయం సముదాగమనసమ్పన్నాయ సతిపట్ఠానభావనాపారిపూరియా సతివేపుల్లప్పత్తియా చ సతిమా. పఞ్ఞవాతి ఛళభిఞ్ఞాపారిపూరియా పఞ్ఞావేపుల్లప్పత్తియా చ పఞ్ఞవా. భిన్నకిలేసతాయ భిక్ఖు. సద్ధాదిబలానఞ్చేవ చతుబ్బిధసమ్మప్పధానవీరియస్స చ సంసిద్ధిపారిపూరియా ఆరద్ధబలవీరియో. సద్ధాదీనఞ్హేత్థ బలగ్గహణేన గహణం సతిపి సతిఆదీనం బలభావే, యథా ‘‘గోబలిబద్ధా పుఞ్ఞఞాణసమ్భారా’’తి. పఞ్చ కప్పసతానాహం, ఏకరత్తిం అనుస్సరిన్తి ఏకరత్తిం వియ అనుస్సరిం. వియ-సద్దో హి ఇధ లుత్తనిద్దిట్ఠో, ఏతేన పుబ్బేనివాసానుస్సతిఞాణే అత్తనో ఞాణవసీభావం దీపేతి.
Tattha satimāti sayaṃ samudāgamanasampannāya satipaṭṭhānabhāvanāpāripūriyā sativepullappattiyā ca satimā. Paññavāti chaḷabhiññāpāripūriyā paññāvepullappattiyā ca paññavā. Bhinnakilesatāya bhikkhu. Saddhādibalānañceva catubbidhasammappadhānavīriyassa ca saṃsiddhipāripūriyā āraddhabalavīriyo. Saddhādīnañhettha balaggahaṇena gahaṇaṃ satipi satiādīnaṃ balabhāve, yathā ‘‘gobalibaddhā puññañāṇasambhārā’’ti. Pañca kappasatānāhaṃ, ekarattiṃ anussarinti ekarattiṃ viya anussariṃ. Viya-saddo hi idha luttaniddiṭṭho, etena pubbenivāsānussatiñāṇe attano ñāṇavasībhāvaṃ dīpeti.
ఇదాని యాయ పటిపత్తియా అత్తనో సతిమన్తాదిభావో సాతిసయం పుబ్బేనివాసఞాణఞ్చ సిద్ధం, తం దస్సేతుం ‘‘చత్తారో’’తిఆదినా దుతియం గాథమాహ. తత్థ చత్తారో సతిపట్ఠానేతి కాయానుపస్సనాదికే అత్తనో విసయభేదేన చతుబ్బిధే లోకియలోకుత్తరమిస్సకే సతిసఙ్ఖాతే సతిపట్ఠానే. సత్తాతి సత్త బోజ్ఝఙ్గే. అట్ఠాతి అట్ఠ మగ్గఙ్గాని. సతిపట్ఠానేసు హి సుప్పతిట్ఠితచిత్తస్స సత్త బోజ్ఝఙ్గా భావనాపారిపూరిం గతా ఏవ హోన్తి, తథా అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో. తేనాహ ధమ్మసేనాపతి – ‘‘చతూసు సతిపట్ఠానేసు సుప్పతిట్ఠితచిత్తా సత్త బోజ్ఝఙ్గే యథాభూతం భావేత్వా’’తిఆదీహి (దీ॰ ని॰ ౩.౧౪౩) సత్తకోట్ఠాసికేసు సత్తతింసాయ బోధిపక్ఖియధమ్మేసు ఏకస్మిం కోట్ఠాసే భావనాపారిపూరిం గచ్ఛన్తే ఇతరే అగచ్ఛన్తా నామ నత్థీతి. భావయన్తి భావనాహేతు. సేసం వుత్తనయమేవ.
Idāni yāya paṭipattiyā attano satimantādibhāvo sātisayaṃ pubbenivāsañāṇañca siddhaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘cattāro’’tiādinā dutiyaṃ gāthamāha. Tattha cattāro satipaṭṭhāneti kāyānupassanādike attano visayabhedena catubbidhe lokiyalokuttaramissake satisaṅkhāte satipaṭṭhāne. Sattāti satta bojjhaṅge. Aṭṭhāti aṭṭha maggaṅgāni. Satipaṭṭhānesu hi suppatiṭṭhitacittassa satta bojjhaṅgā bhāvanāpāripūriṃ gatā eva honti, tathā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo. Tenāha dhammasenāpati – ‘‘catūsu satipaṭṭhānesu suppatiṭṭhitacittā satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā’’tiādīhi (dī. ni. 3.143) sattakoṭṭhāsikesu sattatiṃsāya bodhipakkhiyadhammesu ekasmiṃ koṭṭhāse bhāvanāpāripūriṃ gacchante itare agacchantā nāma natthīti. Bhāvayanti bhāvanāhetu. Sesaṃ vuttanayameva.
సోభితత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sobhitattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౩. సోభితత్థేరగాథా • 3. Sobhitattheragāthā