Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
3. සොභිතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
3. Sobhitattheragāthāvaṇṇanā
සතිමා පඤ්ඤවාති ආයස්මතො සොභිතත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො සත්ථු ධම්මදෙසනං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං පුබ්බෙනිවාසඤාණලාභීනං භික්ඛූනං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා සයම්පි තං ඨානන්තරං උද්දිස්ස පත්ථනං කත්වා පුඤ්ඤානි කත්වා සුගතීසුයෙව සංසරන්තො සුමෙධස්ස භගවතො කාලෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො බ්රාහ්මණානං විජ්ජාසිප්පෙසු නිප්ඵත්තිං ගන්ත්වා නෙක්ඛම්මාධිමුත්තො ඝරාවාසං පහාය තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජිත්වා හිමවන්තස්ස සමීපෙ අරඤ්ඤායතනෙ අස්සමං කාරෙත්වා වනමූලඵලාඵලෙන යාපෙන්තො බුද්ධුප්පාදං සුත්වා සබ්බත්ථ එකරත්තිවාසෙනෙව භද්දවතීනගරෙ සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා පසන්නමානසො ‘‘තුවං සත්ථා ච කෙතු චා’’තිආදීහි ඡහි ගාථාහි අභිත්ථවි , සත්ථා චස්ස භාවිනිං සම්පත්තිං පකාසෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථියං බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්ති. සොභිතොතිස්ස නාමං අකංසු. සො අපරෙන සමයෙන සත්ථු ධම්මදෙසනං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. පුබ්බෙනිවාසඤාණෙ චිණ්ණවසී ච අහොසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.49.46-74) –
Satimā paññavāti āyasmato sobhitattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā vayappatto satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ pubbenivāsañāṇalābhīnaṃ bhikkhūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayampi taṃ ṭhānantaraṃ uddissa patthanaṃ katvā puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto sumedhassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gantvā nekkhammādhimutto gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā himavantassa samīpe araññāyatane assamaṃ kāretvā vanamūlaphalāphalena yāpento buddhuppādaṃ sutvā sabbattha ekarattivāseneva bhaddavatīnagare satthāraṃ upasaṅkamitvā pasannamānaso ‘‘tuvaṃ satthā ca ketu cā’’tiādīhi chahi gāthāhi abhitthavi , satthā cassa bhāviniṃ sampattiṃ pakāsesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti. Sobhitotissa nāmaṃ akaṃsu. So aparena samayena satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā chaḷabhiñño ahosi. Pubbenivāsañāṇe ciṇṇavasī ca ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.49.46-74) –
‘‘දක්ඛිණෙ හිමවන්තස්ස, සුකතො අස්සමො මම;
‘‘Dakkhiṇe himavantassa, sukato assamo mama;
උත්තමත්ථං ගවෙසන්තො, වසාමි විපිනෙ තදා.
Uttamatthaṃ gavesanto, vasāmi vipine tadā.
‘‘ලාභාලාභෙන සන්තුට්ඨො, මූලෙන ච ඵලෙන ච;
‘‘Lābhālābhena santuṭṭho, mūlena ca phalena ca;
අන්වෙසන්තො ආචරියං, වසාමි එකකො අහං.
Anvesanto ācariyaṃ, vasāmi ekako ahaṃ.
‘‘සුමෙධො නාම සම්බුද්ධො, ලොකෙ උප්පජ්ජි තාවදෙ;
‘‘Sumedho nāma sambuddho, loke uppajji tāvade;
චතුසච්චං පකාසෙති, උද්ධරන්තො මහාජනං.
Catusaccaṃ pakāseti, uddharanto mahājanaṃ.
‘‘නාහං සුණොමි සම්බුද්ධං, නපි මෙ කොචි සංසති;
‘‘Nāhaṃ suṇomi sambuddhaṃ, napi me koci saṃsati;
අට්ඨවස්සෙ අතික්කන්තෙ, අස්සොසිං ලොකනායකං.
Aṭṭhavasse atikkante, assosiṃ lokanāyakaṃ.
‘‘අග්ගිදාරුං නීහරිත්වා, සම්මජ්ජිත්වාන අස්සමං;
‘‘Aggidāruṃ nīharitvā, sammajjitvāna assamaṃ;
ඛාරිභාරං ගහෙත්වාන, නික්ඛමිං විපිනා අහං.
Khāribhāraṃ gahetvāna, nikkhamiṃ vipinā ahaṃ.
‘‘එකරත්තිං වසන්තොහං, ගාමෙසු නිගමෙසු ච;
‘‘Ekarattiṃ vasantohaṃ, gāmesu nigamesu ca;
අනුපුබ්බෙන චන්දවතිං, තදාහං උපසඞ්කමිං.
Anupubbena candavatiṃ, tadāhaṃ upasaṅkamiṃ.
‘‘භගවා තම්හි සමයෙ, සුමෙධො ලොකනායකො;
‘‘Bhagavā tamhi samaye, sumedho lokanāyako;
උද්ධරන්තො බහූ සත්තෙ, දෙසෙති අමතං පදං.
Uddharanto bahū satte, deseti amataṃ padaṃ.
‘‘ජනකායමතික්කම්ම, වන්දිත්වා ජිනසාගරං;
‘‘Janakāyamatikkamma, vanditvā jinasāgaraṃ;
එකංසං අජිනං කත්වා, සන්ථවිං ලොකනායකං.
Ekaṃsaṃ ajinaṃ katvā, santhaviṃ lokanāyakaṃ.
‘‘තුවං සත්ථා ච කෙතු ච, ධජො යූපො ච පාණිනං;
‘‘Tuvaṃ satthā ca ketu ca, dhajo yūpo ca pāṇinaṃ;
පරායනො පතිට්ඨා ච, දීපො ච ද්විපදුත්තමො.
Parāyano patiṭṭhā ca, dīpo ca dvipaduttamo.
‘‘නෙපුඤ්ඤො දස්සනෙ වීරො, තාරෙසි ජනතං තුවං;
‘‘Nepuñño dassane vīro, tāresi janataṃ tuvaṃ;
නත්ථඤ්ඤො තාරකො ලොකෙ, තවුත්තරිතරො මුනෙ.
Natthañño tārako loke, tavuttaritaro mune.
‘‘සක්කා ථෙවෙ කුසග්ගෙන, පමෙතුං සාගරුත්තමෙ;
‘‘Sakkā theve kusaggena, pametuṃ sāgaruttame;
න ත්වෙව තව සබ්බඤ්ඤු, ඤාණං සක්කා පමෙතවෙ.
Na tveva tava sabbaññu, ñāṇaṃ sakkā pametave.
‘‘තුලදණ්ඩෙ ඨපෙත්වාන, මහිං සක්කා ධරෙතවෙ;
‘‘Tuladaṇḍe ṭhapetvāna, mahiṃ sakkā dharetave;
නත්වෙව තව පඤ්ඤාය, පමාණමත්ථි චක්ඛුම.
Natveva tava paññāya, pamāṇamatthi cakkhuma.
‘‘ආකාසො මිනිතුං සක්කා, රජ්ජුයා අඞ්ගුලෙන වා;
‘‘Ākāso minituṃ sakkā, rajjuyā aṅgulena vā;
නත්වෙව තව සබ්බඤ්ඤු, සීලං සක්කා පමෙතවෙ.
Natveva tava sabbaññu, sīlaṃ sakkā pametave.
‘‘මහාසමුද්දෙ උදකං, ආකාසො ච වසුන්ධරා;
‘‘Mahāsamudde udakaṃ, ākāso ca vasundharā;
පරිමෙය්යානි එතානි, අප්පමෙය්යොසි චක්ඛුම.
Parimeyyāni etāni, appameyyosi cakkhuma.
‘‘ඡහි ගාථාහි සබ්බඤ්ඤුං, කිත්තයිත්වා මහායසං;
‘‘Chahi gāthāhi sabbaññuṃ, kittayitvā mahāyasaṃ;
අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වාන, තුණ්හී අට්ඨාසහං තදා.
Añjaliṃ paggahetvāna, tuṇhī aṭṭhāsahaṃ tadā.
‘‘යං වදන්ති සුමෙධොති, භූරිපඤ්ඤං සුමෙධසං;
‘‘Yaṃ vadanti sumedhoti, bhūripaññaṃ sumedhasaṃ;
භික්ඛුසඞ්ඝෙ නිසීදිත්වා, ඉමා ගාථා අභාසථ.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘යො මෙ ඤාණං පකිත්තෙසි, විප්පසන්නෙන චෙතසා;
‘‘Yo me ñāṇaṃ pakittesi, vippasannena cetasā;
තමහං කිත්තයිස්සාමි, සුණාථ මම භාසතො.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘සත්තසත්තති කප්පානි, දෙවලොකෙ රමිස්සති;
‘‘Sattasattati kappāni, devaloke ramissati;
සහස්සක්ඛත්තුං දෙවින්දො, දෙවරජ්ජං කරිස්සති.
Sahassakkhattuṃ devindo, devarajjaṃ karissati.
‘‘අනෙකසතක්ඛත්තුඤ්ච, චක්කවත්තී භවිස්සති;
‘‘Anekasatakkhattuñca, cakkavattī bhavissati;
පදෙසරජ්ජං විපුලං, ගණනාතො අසඞ්ඛියං.
Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ.
‘‘දෙවභූතො මනුස්සො වා, පුඤ්ඤකම්මසමාහිතො;
‘‘Devabhūto manusso vā, puññakammasamāhito;
අනූනමනසඞ්කප්පො, තික්ඛපඤ්ඤො භවිස්සති.
Anūnamanasaṅkappo, tikkhapañño bhavissati.
‘‘තිංසකප්පසහස්සම්හි, ඔක්කාකකුලසම්භවො;
‘‘Tiṃsakappasahassamhi, okkākakulasambhavo;
ගොතමො නාම ගොත්තෙන, සත්ථා ලොකෙ භවිස්සති.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘අගාරා අභිනික්ඛම්ම, පබ්බජිස්සතිකිඤ්චනො;
‘‘Agārā abhinikkhamma, pabbajissatikiñcano;
ජාතියා සත්තවස්සෙන, අරහත්තං ඵුසිස්සති.
Jātiyā sattavassena, arahattaṃ phusissati.
‘‘යතො සරාමි අත්තානං, යතො පත්තොස්මි සාසනං;
‘‘Yato sarāmi attānaṃ, yato pattosmi sāsanaṃ;
එත්ථන්තරෙ න ජානාමි, චෙතනං අමනොරමං.
Etthantare na jānāmi, cetanaṃ amanoramaṃ.
‘‘සංසරිත්වා භවෙ සබ්බෙ, සම්පත්තානුභවිං අහං;
‘‘Saṃsaritvā bhave sabbe, sampattānubhaviṃ ahaṃ;
භොගෙ මෙ ඌනතා නත්ථි, ඵලං ඤාණස්ස ථොමනෙ.
Bhoge me ūnatā natthi, phalaṃ ñāṇassa thomane.
‘‘තියග්ගී නිබ්බුතා මය්හං, භවා සබ්බෙ සමූහතා;
‘‘Tiyaggī nibbutā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
සබ්බාසවා පරික්ඛීණා, නත්ථි දානි පුනබ්භවො.
Sabbāsavā parikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘තිංසකප්පසහස්සම්හි, යං ඤාණමථවිං අහං;
‘‘Tiṃsakappasahassamhi, yaṃ ñāṇamathaviṃ ahaṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, ඵලං ඤාණස්ස ථොමනෙ.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phalaṃ ñāṇassa thomane.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
සො අරහත්තං පන පත්වා අත්තනො පුබ්බෙනිවාසං අනුපටිපාටියා අනුස්සරන්තො යාව අසඤ්ඤභවෙ අචිත්තකපටිසන්ධි, තාව අද්දස. තතො පඤ්ච කප්පසතානි චිත්තප්පවත්තිං අදිස්වා අවසානෙව දිස්වා ‘‘කිමෙත’’න්ති ආවජ්ජෙන්තො නයවසෙන ‘‘අසඤ්ඤභවො භවිස්සතී’’ති නිට්ඨං අගමාසි. තෙනාහ භගවා – ‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ, අසඤ්ඤසත්තා නාම දීඝායුකා දෙවා, තතො චුතො සොභිතො ඉධූපපන්නො, සො එතං භවං ජානාති, සොභිතො අනුස්සරතී’’ති (පාරා. 232 අත්ථතො සමානං). එවං නයවසෙන අනුස්සරන්තස්ස අනුස්සරණකොසල්ලං දිස්වා සත්ථා ථෙරං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරන්තානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි. තතො එව චායං ආයස්මා සවිසෙසං අත්තනො පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණං තස්ස ච පච්චයභූතං පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා සොමනස්සජාතො තදත්ථදීපනං උදානං උදානෙන්තො –
So arahattaṃ pana patvā attano pubbenivāsaṃ anupaṭipāṭiyā anussaranto yāva asaññabhave acittakapaṭisandhi, tāva addasa. Tato pañca kappasatāni cittappavattiṃ adisvā avasāneva disvā ‘‘kimeta’’nti āvajjento nayavasena ‘‘asaññabhavo bhavissatī’’ti niṭṭhaṃ agamāsi. Tenāha bhagavā – ‘‘atthi, bhikkhave, asaññasattā nāma dīghāyukā devā, tato cuto sobhito idhūpapanno, so etaṃ bhavaṃ jānāti, sobhito anussaratī’’ti (pārā. 232 atthato samānaṃ). Evaṃ nayavasena anussarantassa anussaraṇakosallaṃ disvā satthā theraṃ pubbenivāsaṃ anussarantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi. Tato eva cāyaṃ āyasmā savisesaṃ attano pubbenivāsānussatiñāṇaṃ tassa ca paccayabhūtaṃ paṭipattiṃ paccavekkhitvā somanassajāto tadatthadīpanaṃ udānaṃ udānento –
165.
165.
‘‘සතිමා පඤ්ඤවා භික්ඛු, ආරද්ධබලවීරියො;
‘‘Satimā paññavā bhikkhu, āraddhabalavīriyo;
පඤ්ච කප්පසතානාහං, එකරත්තිං අනුස්සරිං.
Pañca kappasatānāhaṃ, ekarattiṃ anussariṃ.
166.
166.
‘‘චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ, සත්ත අට්ඨ ච භාවයං;
‘‘Cattāro satipaṭṭhāne, satta aṭṭha ca bhāvayaṃ;
පඤ්ච කප්පසතානාහං, එකරත්තිං අනුස්සරි’’න්ති. – ගාථාද්වයං අභාසි;
Pañca kappasatānāhaṃ, ekarattiṃ anussari’’nti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
තත්ථ සතිමාති සයං සමුදාගමනසම්පන්නාය සතිපට්ඨානභාවනාපාරිපූරියා සතිවෙපුල්ලප්පත්තියා ච සතිමා. පඤ්ඤවාති ඡළභිඤ්ඤාපාරිපූරියා පඤ්ඤාවෙපුල්ලප්පත්තියා ච පඤ්ඤවා. භින්නකිලෙසතාය භික්ඛු. සද්ධාදිබලානඤ්චෙව චතුබ්බිධසම්මප්පධානවීරියස්ස ච සංසිද්ධිපාරිපූරියා ආරද්ධබලවීරියො. සද්ධාදීනඤ්හෙත්ථ බලග්ගහණෙන ගහණං සතිපි සතිආදීනං බලභාවෙ, යථා ‘‘ගොබලිබද්ධා පුඤ්ඤඤාණසම්භාරා’’ති. පඤ්ච කප්පසතානාහං, එකරත්තිං අනුස්සරින්ති එකරත්තිං විය අනුස්සරිං. විය-සද්දො හි ඉධ ලුත්තනිද්දිට්ඨො, එතෙන පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණෙ අත්තනො ඤාණවසීභාවං දීපෙති.
Tattha satimāti sayaṃ samudāgamanasampannāya satipaṭṭhānabhāvanāpāripūriyā sativepullappattiyā ca satimā. Paññavāti chaḷabhiññāpāripūriyā paññāvepullappattiyā ca paññavā. Bhinnakilesatāya bhikkhu. Saddhādibalānañceva catubbidhasammappadhānavīriyassa ca saṃsiddhipāripūriyā āraddhabalavīriyo. Saddhādīnañhettha balaggahaṇena gahaṇaṃ satipi satiādīnaṃ balabhāve, yathā ‘‘gobalibaddhā puññañāṇasambhārā’’ti. Pañca kappasatānāhaṃ, ekarattiṃ anussarinti ekarattiṃ viya anussariṃ. Viya-saddo hi idha luttaniddiṭṭho, etena pubbenivāsānussatiñāṇe attano ñāṇavasībhāvaṃ dīpeti.
ඉදානි යාය පටිපත්තියා අත්තනො සතිමන්තාදිභාවො සාතිසයං පුබ්බෙනිවාසඤාණඤ්ච සිද්ධං, තං දස්සෙතුං ‘‘චත්තාරො’’තිආදිනා දුතියං ගාථමාහ. තත්ථ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙති කායානුපස්සනාදිකෙ අත්තනො විසයභෙදෙන චතුබ්බිධෙ ලොකියලොකුත්තරමිස්සකෙ සතිසඞ්ඛාතෙ සතිපට්ඨානෙ. සත්තාති සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ. අට්ඨාති අට්ඨ මග්ගඞ්ගානි. සතිපට්ඨානෙසු හි සුප්පතිට්ඨිතචිත්තස්ස සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා භාවනාපාරිපූරිං ගතා එව හොන්ති, තථා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො. තෙනාහ ධම්මසෙනාපති – ‘‘චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුප්පතිට්ඨිතචිත්තා සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ යථාභූතං භාවෙත්වා’’තිආදීහි (දී. නි. 3.143) සත්තකොට්ඨාසිකෙසු සත්තතිංසාය බොධිපක්ඛියධම්මෙසු එකස්මිං කොට්ඨාසෙ භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්තෙ ඉතරෙ අගච්ඡන්තා නාම නත්ථීති. භාවයන්ති භාවනාහෙතු. සෙසං වුත්තනයමෙව.
Idāni yāya paṭipattiyā attano satimantādibhāvo sātisayaṃ pubbenivāsañāṇañca siddhaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘cattāro’’tiādinā dutiyaṃ gāthamāha. Tattha cattāro satipaṭṭhāneti kāyānupassanādike attano visayabhedena catubbidhe lokiyalokuttaramissake satisaṅkhāte satipaṭṭhāne. Sattāti satta bojjhaṅge. Aṭṭhāti aṭṭha maggaṅgāni. Satipaṭṭhānesu hi suppatiṭṭhitacittassa satta bojjhaṅgā bhāvanāpāripūriṃ gatā eva honti, tathā ariyo aṭṭhaṅgiko maggo. Tenāha dhammasenāpati – ‘‘catūsu satipaṭṭhānesu suppatiṭṭhitacittā satta bojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā’’tiādīhi (dī. ni. 3.143) sattakoṭṭhāsikesu sattatiṃsāya bodhipakkhiyadhammesu ekasmiṃ koṭṭhāse bhāvanāpāripūriṃ gacchante itare agacchantā nāma natthīti. Bhāvayanti bhāvanāhetu. Sesaṃ vuttanayameva.
සොභිතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Sobhitattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 3. සොභිතත්ථෙරගාථා • 3. Sobhitattheragāthā