| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī |
१३. सोधनहारविभङ्गविभावना
13. Sodhanahāravibhaṅgavibhāvanā
४५. येन येन संवण्णनाविसेसभूतेन ओतरणहारविभङ्गेन ओतरेतब्बा सुत्तत्था विभत्ता, सो संवण्णनाविसेसभूतो विभङ्गो परिपुण्णो, ‘‘कतमो सोधनहारविभङ्गो’’ति पुच्छितब्बत्ता ‘‘तत्थ कतमो सोधनो हारो’’तिआदि वुत्तं। तत्थ तत्थाति तेसु निद्दिट्ठेसु सोळससु देसनाहारादीसु कतमो संवण्णनाविसेसो सोधनो हारो सोधनहारविभङ्गो नामाति पुच्छति। ‘‘विस्सज्जितम्हि पञ्हे’’तिआदिनिद्देसस्स इदानि मया वुच्चमानो ‘‘यथा आयस्मा अजितो’’तिआदिको वित्थारसंवण्णनाविसेसो सोधनहारविभङ्गो नामाति गहेतब्बो। ‘‘कथं तत्थ पञ्हे सोधनो हारो विञ्ञातब्बो’’ति वत्तब्बत्ता ‘‘यथा आयस्मा’’तिआदि वुत्तं। यथा येन पकारेन आयस्मा अजितो पारायने भगवन्तं पञ्हं पुच्छति, तथा तेन पकारेन विस्सज्जितम्हि पञ्हे अयं सोधनो हारो विञ्ञातब्बोति। ‘‘नियमेत्वा विभजेही’’ति वत्तब्बत्ता नियमेत्वा विभजितुं ‘‘केनस्सू’’तिआदि वुत्तं। गाथात्थो वुत्तोव।
45. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena otaraṇahāravibhaṅgena otaretabbā suttatthā vibhattā, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto vibhaṅgo paripuṇṇo, ‘‘katamo sodhanahāravibhaṅgo’’ti pucchitabbattā ‘‘tattha katamo sodhano hāro’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu niddiṭṭhesu soḷasasu desanāhārādīsu katamo saṃvaṇṇanāviseso sodhano hāro sodhanahāravibhaṅgo nāmāti pucchati. ‘‘Vissajjitamhi pañhe’’tiādiniddesassa idāni mayā vuccamāno ‘‘yathā āyasmā ajito’’tiādiko vitthārasaṃvaṇṇanāviseso sodhanahāravibhaṅgo nāmāti gahetabbo. ‘‘Kathaṃ tattha pañhe sodhano hāro viññātabbo’’ti vattabbattā ‘‘yathā āyasmā’’tiādi vuttaṃ. Yathā yena pakārena āyasmā ajito pārāyane bhagavantaṃ pañhaṃ pucchati, tathā tena pakārena vissajjitamhi pañhe ayaṃ sodhano hāro viññātabboti. ‘‘Niyametvā vibhajehī’’ti vattabbattā niyametvā vibhajituṃ ‘‘kenassū’’tiādi vuttaṃ. Gāthāttho vuttova.
‘‘केनस्सु निवुतो लोको, केनस्सु नप्पकासति।
‘‘Kenassu nivuto loko, kenassu nappakāsati;
किस्साभिलेपनं ब्रूसि, किंसु तस्स महब्भय’’न्ति॥ –
Kissābhilepanaṃ brūsi, kiṃsu tassa mahabbhaya’’nti. –
पुच्छावसेन पवत्तगाथायञ्च –
Pucchāvasena pavattagāthāyañca –
‘‘अविज्जाय निवुतो लोको, (अजिताति भगवा,)
‘‘Avijjāya nivuto loko, (ajitāti bhagavā,)
विविच्छा पमादा नप्पकासति।
Vivicchā pamādā nappakāsati;
जप्पाभिलेपनं ब्रूमि, दुक्खमस्स महब्भय’’न्ति॥ –
Jappābhilepanaṃ brūmi, dukkhamassa mahabbhaya’’nti. –
विस्सज्जनवसेन पवत्तगाथायञ्चाति इमासु द्वीसु गाथासु ‘‘केनस्सु निवुतो लोको’’ति इमिना पदेन पञ्हे पुच्छिते ‘‘अविज्जाय निवुतो लोको’’ति इमिना पदेन भगवा ‘‘केनस्सु निवुतो लोको’’ति पदं तदत्थे अञ्ञाणसंसयादिमलानं अपनयनेन सोधेति। तदत्थे हि विस्सज्जिते अञ्ञाणसंसयादीनं अभावतो अत्थो सोधितो नाम, अत्थे च सोधिते पदम्पि सोधितंयेव। तेनाह अट्ठकथायं – ‘‘तदत्थस्स विस्सज्जनतो’’ति (नेत्ति॰ अट्ठ॰ ४५), टीकायञ्च ‘‘तब्बिसयअञ्ञाणसंसयादिमलापनयनेन सोधेती’’ति वुत्तं। नो च आरम्भन्ति पुच्छितुं आरभितब्बं सब्बगाथापदं, गाथात्थं वा, ञातुं इच्छितस्स सब्बस्स अत्थस्स विस्सज्जनवसेन अपरियोसितत्ता भगवा ‘‘अविज्जाय निवुतो लोको’’ति एत्तकेनेव पदेन सोधेति। सेसेसुपि एस नयो।
Vissajjanavasena pavattagāthāyañcāti imāsu dvīsu gāthāsu ‘‘kenassu nivuto loko’’ti iminā padena pañhe pucchite ‘‘avijjāya nivuto loko’’ti iminā padena bhagavā ‘‘kenassu nivuto loko’’ti padaṃ tadatthe aññāṇasaṃsayādimalānaṃ apanayanena sodheti. Tadatthe hi vissajjite aññāṇasaṃsayādīnaṃ abhāvato attho sodhito nāma, atthe ca sodhite padampi sodhitaṃyeva. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘tadatthassa vissajjanato’’ti (netti. aṭṭha. 45), ṭīkāyañca ‘‘tabbisayaaññāṇasaṃsayādimalāpanayanena sodhetī’’ti vuttaṃ. No ca ārambhanti pucchituṃ ārabhitabbaṃ sabbagāthāpadaṃ, gāthātthaṃ vā, ñātuṃ icchitassa sabbassa atthassa vissajjanavasena apariyositattā bhagavā ‘‘avijjāya nivuto loko’’ti ettakeneva padena sodheti. Sesesupi esa nayo.
‘‘किंसु तस्स महब्भय’’न्ति इमिना पदेन पञ्हे पुच्छिते ‘‘दुक्खमस्स महब्भय’’न्ति पदेन भगवता आरम्भो ञातुं इच्छितो अत्थो सुद्धो सोधितो होति। सेसगाथासुपि एसेव नयो।
‘‘Kiṃsu tassa mahabbhaya’’nti iminā padena pañhe pucchite ‘‘dukkhamassa mahabbhaya’’nti padena bhagavatā ārambho ñātuṃ icchito attho suddho sodhito hoti. Sesagāthāsupi eseva nayo.
यत्थ पञ्हे एवं निरवसेसविस्सज्जनवसेन आरम्भो सुद्धो सोधितो भवति, सो पञ्हो विस्सज्जितो सोधितो भवति। यत्थ पञ्हे एवं निरवसेसविस्सज्जनवसेन आरम्भो याव असुद्धो असोधितो भवति, ताव सो पञ्हो विस्सज्जितो सोधितो न भवतीति योजना। ‘‘तेनाहा’’तिआद्यानुसन्ध्याद्यत्थो चेव ‘‘नियुत्तो सोधनो हारो’’ति अनुसन्ध्याद्यत्थो च वुत्तनयानुसारेन वेदितब्बो।
Yattha pañhe evaṃ niravasesavissajjanavasena ārambho suddho sodhito bhavati, so pañho vissajjito sodhito bhavati. Yattha pañhe evaṃ niravasesavissajjanavasena ārambho yāva asuddho asodhito bhavati, tāva so pañho vissajjito sodhito na bhavatīti yojanā. ‘‘Tenāhā’’tiādyānusandhyādyattho ceva ‘‘niyutto sodhano hāro’’ti anusandhyādyattho ca vuttanayānusārena veditabbo.
इति सोधनहारविभङ्गे सत्तिबलानुरूपा रचिता
Iti sodhanahāravibhaṅge sattibalānurūpā racitā
विभावना निट्ठिता।
Vibhāvanā niṭṭhitā.
पण्डितेहि पन अट्ठकथाटीकानुसारेन गम्भीरत्थो वित्थारतो विभजित्वा गहेतब्बोति।
Paṇḍitehi pana aṭṭhakathāṭīkānusārena gambhīrattho vitthārato vibhajitvā gahetabboti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi / १३. सोधनहारविभङ्गो • 13. Sodhanahāravibhaṅgo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / १३. सोधनहारविभङ्गवण्णना • 13. Sodhanahāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā / १३. सोधनहारविभङ्गवण्णना • 13. Sodhanahāravibhaṅgavaṇṇanā
