| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
೧. ಸೋಳಸಪಞ್ಞಾನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
1. Soḷasapaññāniddesavaṇṇanā
೪. ಸುತ್ತನ್ತನಿದ್ದೇಸೇ ಛನ್ನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಞಾಣಾನನ್ತಿ ಇದ್ಧಿವಿಧದಿಬ್ಬಸೋತಚೇತೋಪರಿಯಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಆಸವಾನಂ ಖಯಞಾಣಾನಂ। ತೇಸತ್ತತೀನಂ ಞಾಣಾನನ್ತಿ ಞಾಣಕಥಾಯ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಂ ಸಾವಕಸಾಧಾರಣಾನಂ ಞಾಣಾನಂ। ಸತ್ತಸತ್ತತೀನಂ ಞಾಣಾನನ್ತಿ ಏತ್ಥ –
4. Suttantaniddese channaṃ abhiññāñāṇānanti iddhividhadibbasotacetopariyapubbenivāsadibbacakkhuāsavānaṃ khayañāṇānaṃ. Tesattatīnaṃ ñāṇānanti ñāṇakathāya niddiṭṭhānaṃ sāvakasādhāraṇānaṃ ñāṇānaṃ. Sattasattatīnaṃ ñāṇānanti ettha –
‘‘ಸತ್ತಸತ್ತರಿ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಞಾಣವತ್ಥೂನಿ ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ತಂ ಸುಣಾಥ ಸಾಧುಕಂ ಮನಸಿ ಕರೋಥ, ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀತಿ। ಕತಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಸತ್ತರಿ ಞಾಣವತ್ಥೂನಿ? ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಞಾಣಂ, ಅಸತಿ ಜಾತಿಯಾ ನತ್ಥಿ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಞಾಣಂ। ಅತೀತಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನಂ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಞಾಣಂ, ಅಸತಿ ಜಾತಿಯಾ ನತ್ಥಿ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಞಾಣಂ, ಅನಾಗತಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನಂ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಞಾಣಂ, ಅಸತಿ ಜಾತಿಯಾ ನತ್ಥಿ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಞಾಣಂ। ಯಮ್ಪಿಸ್ಸ ತಂ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಂ, ತಮ್ಪಿ ಖಯಧಮ್ಮಂ ವಯಧಮ್ಮಂ ವಿರಾಗಧಮ್ಮಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮನ್ತಿ ಞಾಣಂ। ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತೀತಿ ಞಾಣಂ…ಪೇ॰… ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋತಿ ಞಾಣಂ… ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ಞಾಣಂ… ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾತಿ ಞಾಣಂ… ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾತಿ ಞಾಣಂ… ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋತಿ ಞಾಣಂ… ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನನ್ತಿ ಞಾಣಂ… ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಞಾಣಂ… ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಞಾಣಂ… ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಞಾಣಂ, ಅಸತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನತ್ಥಿ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಞಾಣಂ। ಅತೀತಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಞಾಣಂ, ಅಸತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನತ್ಥಿ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಞಾಣಂ, ಅನಾಗತಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಞಾಣಂ, ಅಸತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ನತ್ಥಿ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಞಾಣಂ। ಯಮ್ಪಿಸ್ಸ ತಂ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಂ, ತಮ್ಪಿ ಖಯಧಮ್ಮಂ ವಯಧಮ್ಮಂ ವಿರಾಗಧಮ್ಮಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮನ್ತಿ ಞಾಣಂ। ಇಮಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಸತ್ತರಿ ಞಾಣವತ್ಥೂನೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೩೪) –
‘‘Sattasattari vo, bhikkhave, ñāṇavatthūni desessāmi, taṃ suṇātha sādhukaṃ manasi karotha, bhāsissāmīti. Katamāni, bhikkhave, sattasattari ñāṇavatthūni? Jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Atītampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, anāgatampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti ñāṇaṃ. Bhavapaccayā jātīti ñāṇaṃ…pe… upādānapaccayā bhavoti ñāṇaṃ… taṇhāpaccayā upādānanti ñāṇaṃ… vedanāpaccayā taṇhāti ñāṇaṃ… phassapaccayā vedanāti ñāṇaṃ… saḷāyatanapaccayā phassoti ñāṇaṃ… nāmarūpapaccayā saḷāyatananti ñāṇaṃ… viññāṇapaccayā nāmarūpanti ñāṇaṃ… saṅkhārapaccayā viññāṇanti ñāṇaṃ… avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ. Atītampi addhānaṃ avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ, anāgatampi addhānaṃ avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ. Yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti ñāṇaṃ. Imāni vuccanti, bhikkhave, sattasattari ñāṇavatthūnī’’ti (saṃ. ni. 2.34) –
ಏವಂ ಭಗವತಾ ನಿದಾನವಗ್ಗೇ ವುತ್ತಾನಿ ಸತ್ತಸತ್ತತಿ ಞಾಣಾನಿ। ‘‘ಜರಾಮರಣೇ ಞಾಣಂ, ಜರಾಮರಣಸಮುದಯೇ ಞಾಣಂ, ಜರಾಮರಣನಿರೋಧೇ ಞಾಣಂ, ಜರಾಮರಣನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೩೩) ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಏಕಾದಸಸು ಅಙ್ಗೇಸು ಚತ್ತಾರಿ ಚತ್ತಾರಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಾನಿ ಚತುಚತ್ತಾರೀಸ ಞಾಣವತ್ಥೂನಿ ಪನ ಇಧ ನ ಗಹಿತಾನಿ। ಉಭಯತ್ಥ ಚ ಞಾಣಾನಿಯೇವ ಹಿತಸುಖಸ್ಸ ವತ್ಥೂನೀತಿ ಞಾಣವತ್ಥೂನಿ। ಲಾಭೋತಿಆದೀಸು ಲಾಭೋಯೇವ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಲಾಭೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಪುನ ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥವಿವರಣವಸೇನ ಪತ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಫಸ್ಸನಾತಿ ಅಧಿಗಮವಸೇನ ಫುಸನಾ। ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾತಿ ಪಟಿಲಾಭಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ। ಉಪಸಮ್ಪದಾತಿ ನಿಪ್ಫಾದನಾ।
Evaṃ bhagavatā nidānavagge vuttāni sattasattati ñāṇāni. ‘‘Jarāmaraṇe ñāṇaṃ, jarāmaraṇasamudaye ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhe ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇa’’nti (saṃ. ni. 2.33) iminā nayena ekādasasu aṅgesu cattāri cattāri katvā vuttāni catucattārīsa ñāṇavatthūni pana idha na gahitāni. Ubhayattha ca ñāṇāniyeva hitasukhassa vatthūnīti ñāṇavatthūni. Lābhotiādīsu lābhoyeva upasaggena visesetvā paṭilābhoti vutto. Puna tasseva atthavivaraṇavasena patti sampattīti vuttaṃ. Phassanāti adhigamavasena phusanā. Sacchikiriyāti paṭilābhasacchikiriyā. Upasampadāti nipphādanā.
ಸತ್ತನ್ನಞ್ಚ ಸೇಕ್ಖಾನನ್ತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಸೇಕ್ಖಸಞ್ಞಿತಾನಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠಾದೀನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ। ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕಸ್ಸ ಚಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ಯುತ್ತತ್ತಾ ಸುನ್ದರಟ್ಠೇನ ಕಲ್ಯಾಣಸಞ್ಞಿತಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ। ವಡ್ಢಿತಂ ವಡ್ಢನಂ ಏತಾಯಾತಿ ವಡ್ಢಿತವಡ್ಢನಾ। ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾನಂ ವಸೇನ ವಿಸೇಸತೋ ಚ ಅರಹತೋ ಪಞ್ಞಾವಸೇನ ಪಞ್ಞಾವುದ್ಧಿಯಾ। ತಥಾ ಪಞ್ಞಾವೇಪುಲ್ಲಾಯ। ಮಹನ್ತೇ ಅತ್ಥೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿಆದೀಸು ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಪ್ಪತ್ತೋ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಅತ್ಥಾದಯೋ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸಬ್ಬಾಪಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ ಅರಿಯಸಾವಕಾನಂಯೇವ। ತಸ್ಸಾ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಸಯಾ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ಥಾ ಏವ।
Sattannañca sekkhānanti tisso sikkhā sikkhantīti sekkhasaññitānaṃ sotāpattimaggaṭṭhādīnaṃ sattannaṃ. Puthujjanakalyāṇakassa cāti nibbānagāminiyā paṭipadāya yuttattā sundaraṭṭhena kalyāṇasaññitassa puthujjanassa. Vaḍḍhitaṃ vaḍḍhanaṃ etāyāti vaḍḍhitavaḍḍhanā. Yathāvuttānaṃ aṭṭhannampi paññānaṃ vasena visesato ca arahato paññāvasena paññāvuddhiyā. Tathā paññāvepullāya. Mahanteatthe pariggaṇhātītiādīsu paṭisambhidappatto ariyasāvako atthādayo ārammaṇakaraṇena pariggaṇhāti. Sabbāpi mahāpaññā ariyasāvakānaṃyeva. Tassā ca paññāya visayā heṭṭhā vuttatthā eva.
ಪುಥುನಾನಾಖನ್ಧೇಸೂತಿಆದೀಸು ನಾನಾಸದ್ದೋ ಪುಥುಸದ್ದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಚನಂ। ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪುಥುಪಞ್ಞಾತಿ ತೇಸು ತಥಾವುತ್ತೇಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಕತ್ವಾ ತಂ ಞಾಣಂ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಾನಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇಸೂತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಬಹುತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ನಾನಾಸುಞ್ಞತಮನುಪಲಬ್ಭೇಸೂತಿ ಉಪಲಬ್ಭನಂ ಉಪಲಬ್ಭೋ, ಗಹಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ಉಪಲಬ್ಭೋ ಅನುಪಲಬ್ಭೋ, ಅನುಪಲಬ್ಭಾನಂ ಬಹುತ್ತಾ ಬಹುವಚನೇನ ಅನುಪಲಬ್ಭಾ, ಪಞ್ಚವೀಸತಿಸುಞ್ಞತಾವಸೇನ ವಾ ನಾನಾಸುಞ್ಞತಾಸು ಅತ್ತತ್ತನಿಯಾದೀನಂ ಅನುಪಲಬ್ಭಾ ನಾನಾಸುಞ್ಞತಾನುಪಲಬ್ಭಾ, ತೇಸು। ‘‘ನಾನಾಸುಞ್ಞತಾನುಪಲಬ್ಭೇಸೂ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ‘‘ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ತಿಕಮಾತಿಕಾ ೨) ವಿಯ ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಇಮಾ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾ ಕಲ್ಯಾಣಪುಥುಜ್ಜನೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಾ, ನಾನಾಅತ್ಥಾದೀಸು ಪಞ್ಞಾ ಅರಿಯಾನಂಯೇವ। ಪುಥುಜ್ಜನಸಾಧಾರಣೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮೇ। ಇಮಿನಾ ಅವಸಾನಪರಿಯಾಯೇನ ಲೋಕಿಯತೋ ಪುಥುಭೂತನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಪುಥುಭೂತಾ ವಿಸುಂಭೂತಾ ಪಞ್ಞಾತಿ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
Puthunānākhandhesūtiādīsu nānāsaddo puthusaddassa atthavacanaṃ. Ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññāti tesu tathāvuttesu khandhādīsu ñāṇaṃ pavattatīti katvā taṃ ñāṇaṃ puthupaññā nāmāti attho. Nānāpaṭiccasamuppādesūti paṭiccasamuppannānaṃ dhammānaṃ vasena paccayabahuttā vuttaṃ. Nānāsuññatamanupalabbhesūti upalabbhanaṃ upalabbho, gahaṇanti attho. Na upalabbho anupalabbho, anupalabbhānaṃ bahuttā bahuvacanena anupalabbhā, pañcavīsatisuññatāvasena vā nānāsuññatāsu attattaniyādīnaṃ anupalabbhā nānāsuññatānupalabbhā, tesu. ‘‘Nānāsuññatānupalabbhesū’’ti vattabbe ‘‘adukkhamasukhā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā 2) viya ma-kāro padasandhivasena vutto. Imā pañca paññā kalyāṇaputhujjanehi sādhāraṇā, nānāatthādīsu paññā ariyānaṃyeva. Puthujjanasādhāraṇe dhammeti lokiyadhamme. Iminā avasānapariyāyena lokiyato puthubhūtanibbānārammaṇattā puthubhūtā visuṃbhūtā paññāti puthupaññā nāmāti vuttaṃ hoti.
ವಿಪುಲಪಞ್ಞಾ ಮಹಾಪಞ್ಞಾನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಯಥಾವುತ್ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಗುಣಮಹನ್ತತಾಯ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಾಹಿಕಾಯ ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಮಹನ್ತತಾ, ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಯಮೇವ ಮಹನ್ತತ್ತಾ ಉಳಾರತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾನಞ್ಚ ಪಞ್ಞಾಯ ಚ ವಿಪುಲತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಗಮ್ಭೀರಪಞ್ಞಾ ಪುಥುಪಞ್ಞಾನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತೇ ಚ ಧಮ್ಮಾ ತೇ ಚ ಅನುಪಲಬ್ಭಾ ಸಾ ಚ ಪಞ್ಞಾ ಪಕತಿಜನೇನ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಪತಿಟ್ಠತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರಾ।
Vipulapaññā mahāpaññānayena veditabbā. Yathāvutte dhamme pariggaṇhantassa guṇamahantatāya tesaṃ dhammānaṃ pariggāhikāya ca paññāya mahantatā, tesaṃ dhammānaṃ sayameva mahantattā uḷārattā dhammānañca paññāya ca vipulatā veditabbā. Gambhīrapaññā puthupaññānayena veditabbā. Te ca dhammā te ca anupalabbhā sā ca paññā pakatijanena alabbhaneyyapatiṭṭhattā gambhīrā.
ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸಾತಿ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಸ್ಸೇವ। ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನೋ। ಅಭಿಸಮ್ಭವಿತುನ್ತಿ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿತುಂ। ಅನಭಿಸಮ್ಭವನೀಯೋತಿ ಸಮ್ಪಾಪುಣಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ। ಅಞ್ಞೇಹೀತಿ ಪುಥುಜ್ಜನೇಹೇವ। ಅಟ್ಠಮಕಸ್ಸಾತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಟ್ಠತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಗಣಿಯಮಾನೇ ಅಟ್ಠಮಭೂತಸ್ಸ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಟ್ಠಸ್ಸ। ದೂರೇತಿ ವಿಪ್ಪಕಟ್ಠೇ। ವಿದೂರೇತಿ ವಿಸೇಸೇನ ವಿಪ್ಪಕಟ್ಠೇ। ಸುವಿದೂರೇತಿ ಸುಟ್ಠು ವಿಸೇಸೇನ ವಿಪ್ಪಕಟ್ಠೇ। ನ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ನ ಸಮೀಪೇ। ನ ಸಾಮನ್ತಾತಿ ನ ಸಮೀಪಭಾಗೇ। ಇಮಾನಿ ದ್ವೇ ಪಟಿಸೇಧಸಹಿತಾನಿ ವಚನಾನಿ ದೂರಭಾವಸ್ಸೇವ ನಿಯಮನಾನಿ। ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚ। ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಟ್ಠಸ್ಸ। ಏತೇನೇವ ತಂತಂಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ತಂತಂಫಲಪಞ್ಞಾಯ ದೂರೇತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಚೇಕಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ವಿಸೇಸಿತಂ। ಇತರದ್ವಯಂ ಪನ ಸುದ್ಧಮೇವ ಆಗತಂ।
Yassa puggalassāti ariyapuggalasseva. Añño kocīti puthujjano. Abhisambhavitunti sampāpuṇituṃ. Anabhisambhavanīyoti sampāpuṇituṃ asakkuṇeyyo. Aññehīti puthujjaneheva. Aṭṭhamakassāti arahattaphalaṭṭhato paṭṭhāya gaṇiyamāne aṭṭhamabhūtassa sotāpattimaggaṭṭhassa. Dūreti vippakaṭṭhe. Vidūreti visesena vippakaṭṭhe. Suvidūreti suṭṭhu visesena vippakaṭṭhe. Na santiketi na samīpe. Na sāmantāti na samīpabhāge. Imāni dve paṭisedhasahitāni vacanāni dūrabhāvasseva niyamanāni. Upādāyāti paṭicca. Sotāpannassāti sotāpattiphalaṭṭhassa. Eteneva taṃtaṃmaggapaññā taṃtaṃphalapaññāya dūreti vuttaṃ hoti. Paccekasambuddhoti upasaggena visesitaṃ. Itaradvayaṃ pana suddhameva āgataṃ.
೫. ‘‘ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಚ ಲೋಕಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯ ದೂರೇ’’ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ತಮೇವ ದೂರಟ್ಠಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರತೋ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದಕುಸಲೋತಿಆದಿಮಾಹ । ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದಕುಸಲೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಅನನ್ತವಿಕಪ್ಪೇ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದೇ ಛೇಕೋ। ಪಭಿನ್ನಞಾಣೋತಿ ಅನನ್ತಪ್ಪಭೇದಪತ್ತಞಾಣೋ। ಏತೇನ ಪಞ್ಞಾಪಭೇದಕುಸಲತ್ತೇಪಿ ಸತಿ ತಾಸಂ ಪಞ್ಞಾನಂ ಅನನ್ತಭೇದತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಧಿಗತಪಟಿಸಮ್ಭಿದೋತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಅಗ್ಗಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಞಾಣೋ। ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಚತ್ತಾರಿ ವಿಸಾರದಭಾವಸಙ್ಖಾತಾನಿ ಞಾಣಾನಿ ಪತ್ತೋ। ಯಥಾಹ –
5. ‘‘Paccekabuddhassa sadevakassa ca lokassa paññā tathāgatassa paññāya dūre’’tiādīni vatvā tameva dūraṭṭhaṃ anekappakārato dassetukāmo paññāpabhedakusalotiādimāha . Tattha paññāpabhedakusaloti attano anantavikappe paññāpabhede cheko. Pabhinnañāṇoti anantappabhedapattañāṇo. Etena paññāpabhedakusalattepi sati tāsaṃ paññānaṃ anantabhedattaṃ dasseti. Adhigatapaṭisambhidoti paṭiladdhaaggacatupaṭisambhidāñāṇo. Catuvesārajjappattoti cattāri visāradabhāvasaṅkhātāni ñāṇāni patto. Yathāha –
‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋ ‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’ತಿ, ತತ್ರ ವತ ಮಂ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಮಾರೋ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಾ ಕೋಚಿ ವಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಸಹ ಧಮ್ಮೇನ ಪಟಿಚೋದೇಸ್ಸತೀತಿ ನಿಮಿತ್ತಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಏತಮಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ಖೇಮಪ್ಪತ್ತೋ ಅಭಯಪ್ಪತ್ತೋ ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಹರಾಮಿ। ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ತೇ ಪಟಿಜಾನತೋ ‘ಇಮೇ ಆಸವಾ ಅಪರಿಕ್ಖೀಣಾ’ತಿ, ‘ಯೇ ಖೋ ಪನ ತೇ ಅನ್ತರಾಯಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಪಟಿಸೇವತೋ ನಾಲಂ ಅನ್ತರಾಯಾಯಾ’ತಿ, ‘ಯಸ್ಸ ಖೋ ಪನ ತೇ ಅತ್ಥಾಯ ಧಮ್ಮೋ ದೇಸಿತೋ, ಸೋ ನ ನಿಯ್ಯಾತಿ ತಕ್ಕರಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಾಯಾ’ತಿ, ತತ್ರ ವತ ಮಂ ಸಮಣೋ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಮಾರೋ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಾ ಕೋಚಿ ವಾ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಸಹ ಧಮ್ಮೇನ ಪಟಿಚೋದೇಸ್ಸತೀತಿ ನಿಮಿತ್ತಮೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ಸಮನುಪಸ್ಸಾಮಿ, ಏತಮಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಿಮಿತ್ತಂ ಅಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ಖೇಮಪ್ಪತ್ತೋ ಅಭಯಪ್ಪತ್ತೋ ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತೋ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೮; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೫೦)।
‘‘Sammāsambuddhassa te paṭijānato ‘ime dhammā anabhisambuddhā’ti, tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā koci vā lokasmiṃ saha dhammena paṭicodessatīti nimittametaṃ, bhikkhave, na samanupassāmi, etamahaṃ, bhikkhave, nimittaṃ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmi. Khīṇāsavassa te paṭijānato ‘ime āsavā aparikkhīṇā’ti, ‘ye kho pana te antarāyikā dhammā vuttā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’ti, ‘yassa kho pana te atthāya dhammo desito, so na niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’ti, tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā koci vā lokasmiṃ saha dhammena paṭicodessatīti nimittametaṃ, bhikkhave, na samanupassāmi, etamahaṃ, bhikkhave, nimittaṃ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmī’’ti (a. ni. 4.8; ma. ni. 1.150).
ದಸಬಲಬಲಧಾರೀತಿ ದಸ ಬಲಾನಿ ಏತೇಸನ್ತಿ ದಸಬಲಾ, ದಸಬಲಾನಂ ಬಲಾನಿ ದಸಬಲಬಲಾನಿ, ತಾನಿ ದಸಬಲಬಲಾನಿ ಧಾರಯತೀತಿ ದಸಬಲಬಲಧಾರೀ, ದಸಬಲಞಾಣಬಲಧಾರೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೇಹಿ ತೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ಅನನ್ತಪ್ಪಭೇದಾನಂ ನೇಯ್ಯಾನಂ ಪಭೇದಮುಖಮತ್ತಂ ದಸ್ಸಿತಂ। ಸೋಯೇವ ಪಞ್ಞಾಪಯೋಗವಸೇನ ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸಾಸಭೋ। ಅಸನ್ತಾಸಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸಸೀಹೋ। ಮಹನ್ತಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸನಾಗೋ। ಪಜಾನನಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸಾಜಞ್ಞೋ। ಲೋಕಕಿಚ್ಚಧುರವಹನಟ್ಠೇನ ಪುರಿಸಧೋರಯ್ಹೋ।
Dasabalabaladhārīti dasa balāni etesanti dasabalā, dasabalānaṃ balāni dasabalabalāni, tāni dasabalabalāni dhārayatīti dasabalabaladhārī, dasabalañāṇabaladhārīti attho. Etehi tīhi vacanehi anantappabhedānaṃ neyyānaṃ pabhedamukhamattaṃ dassitaṃ. Soyeva paññāpayogavasena abhimaṅgalasammataṭṭhena purisāsabho. Asantāsaṭṭhena purisasīho. Mahantaṭṭhena purisanāgo. Pajānanaṭṭhena purisājañño. Lokakiccadhuravahanaṭṭhena purisadhorayho.
ಅಥ ತೇಜಾದಿಕಂ ಅನನ್ತಞಾಣತೋ ಲದ್ಧಂ ಗುಣವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ತೇಸಂ ತೇಜಾದೀನಂ ಅನನ್ತಞಾಣಮೂಲಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅನನ್ತಞಾಣೋತಿ ವತ್ವಾ ಅನನ್ತತೇಜೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅನನ್ತಞಾಣೋತಿ ಗಣನವಸೇನ ಚ ಪಭಾವವಸೇನ ಚ ಅನ್ತವಿರಹಿತಞಾಣೋ। ಅನನ್ತತೇಜೋತಿ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಮೋಹತಮವಿಧಮನೇನ ಅನನ್ತಞಾಣತೇಜೋ। ಅನನ್ತಯಸೋತಿ ಪಞ್ಞಾಗುಣೇಹೇವ ಲೋಕತ್ತಯವಿತ್ಥತಾನನ್ತಕಿತ್ತಿಘೋಸೋ। ಅಡ್ಢೋತಿ ಪಞ್ಞಾಧನಸಮಿದ್ಧಿಯಾ ಸಮಿದ್ಧೋ। ಮಹದ್ಧನೋತಿ ಪಞ್ಞಾಧನವಡ್ಢತ್ತೇಪಿ ಪಭಾವಮಹತ್ತೇನ ಮಹನ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಧನಮಸ್ಸಾತಿ ಮಹದ್ಧನೋ । ಮಹಾಧನೋತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಧನವಾತಿ ಪಸಂಸಿತಬ್ಬಪಞ್ಞಾಧನವತ್ತಾ ನಿಚ್ಚಯುತ್ತಪಞ್ಞಾಧನವತ್ತಾ ಅತಿಸಯಭೂತಪಞ್ಞಾಧನವತ್ತಾ ಧನವಾ। ಏತೇಸುಪಿ ಹಿ ತೀಸು ಅತ್ಥೇಸು ಇದಂ ವಚನಂ ಸದ್ದವಿದೂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ।
Atha tejādikaṃ anantañāṇato laddhaṃ guṇavisesaṃ dassetukāmo tesaṃ tejādīnaṃ anantañāṇamūlakabhāvaṃ dassento anantañāṇoti vatvā anantatejotiādimāha. Tattha anantañāṇoti gaṇanavasena ca pabhāvavasena ca antavirahitañāṇo. Anantatejoti veneyyasantāne mohatamavidhamanena anantañāṇatejo. Anantayasoti paññāguṇeheva lokattayavitthatānantakittighoso. Aḍḍhoti paññādhanasamiddhiyā samiddho. Mahaddhanoti paññādhanavaḍḍhattepi pabhāvamahattena mahantaṃ paññādhanamassāti mahaddhano . Mahādhanotipi pāṭho. Dhanavāti pasaṃsitabbapaññādhanavattā niccayuttapaññādhanavattā atisayabhūtapaññādhanavattā dhanavā. Etesupi hi tīsu atthesu idaṃ vacanaṃ saddavidū icchanti.
ಏವಂ ಪಞ್ಞಾಗುಣೇನ ಭಗವತೋ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಸಿದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಪಞ್ಞಾಗುಣೇನೇವ ಲೋಕಹಿತಸಮ್ಪತ್ತಿಸಿದ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ನೇತಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವೇನೇಯ್ಯೇ ಸಂಸಾರಸಙ್ಖಾತಭಯಟ್ಠಾನತೋ ನಿಬ್ಬಾನಸಙ್ಖಾತಖೇಮಟ್ಠಾನಂ ನೇತಾ। ತತ್ಥ ನಯನಕಾಲೇ ಏವ ಸಂವರವಿನಯಪಹಾನವಿನಯವಸೇನ ವೇನೇಯ್ಯೇ ವಿನೇತಾ। ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೇ ಏವ ಸಂಸಯಚ್ಛೇದನೇನ ಅನುನೇತಾ। ಸಂಸಯಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತಾ। ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಪಿತಾನಂ ನಿಚ್ಛಯಕರಣೇನ ನಿಜ್ಝಾಪೇತಾ। ತಥಾ ನಿಜ್ಝಾಯಿತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪಟಿಪತ್ತಿಪಯೋಜನವಸೇನ ಪೇಕ್ಖೇತಾ। ತಥಾಪಟಿಪನ್ನೇ ಪಟಿಪತ್ತಿಫಲೇನ ಪಸಾದೇತಾ। ಸೋ ಹಿ ಭಗವಾತಿ ಏತ್ಥ ಹಿ-ಕಾರೋ ಅನನ್ತರಂ ವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಕಾರಣೋಪದೇಸೇ ನಿಪಾತೋ। ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾತಿ ಸಕಸನ್ತಾನೇ ನ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಛಅಸಾಧಾರಣಞಾಣಹೇತುಭೂತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಲೋಕಹಿತತ್ಥಂ ಸಕಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ। ಅಸಞ್ಜಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಞ್ಜನೇತಾತಿ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಅಸಞ್ಜಾತಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಹೇತುಭೂತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನತೋ ಪಭುತಿ ಯಾವಜ್ಜಕಾಲಾ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಸಞ್ಜನೇತಾ। ಸಾವಕವೇನೇಯ್ಯಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ಸನ್ತಾನೇ ಭಗವತೋ ವುತ್ತವಚನೇನೇವ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಸಞ್ಜನನತೋ ಭಗವಾ ಸಞ್ಜನೇತಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಅನಕ್ಖಾತಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾತಾತಿ ಅಟ್ಠಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಕತಾಭಿನೀಹಾರಾನಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಬ್ಯಾಕರಣಂ ದತ್ವಾ ಅನಕ್ಖಾತಪುಬ್ಬಸ್ಸ ಪಾರಮಿತಾಮಗ್ಗಸ್ಸ, ‘‘ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಣಮತ್ತೇನೇವ ವಾ ಬೋಧಿಮೂಲೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅಕ್ಖಾತಾ। ಅಯಂ ನಯೋ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸತ್ತಬ್ಯಾಕರಣೇಪಿ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ।
Evaṃ paññāguṇena bhagavato attasampattisiddhiṃ dassetvā puna paññāguṇeneva lokahitasampattisiddhiṃ dassento netātiādimāha. Tattha veneyye saṃsārasaṅkhātabhayaṭṭhānato nibbānasaṅkhātakhemaṭṭhānaṃ netā. Tattha nayanakāle eva saṃvaravinayapahānavinayavasena veneyye vinetā. Dhammadesanākāle eva saṃsayacchedanena anunetā. Saṃsayaṃ chinditvā paññāpetabbaṃ atthaṃ paññāpetā. Tathā paññāpitānaṃ nicchayakaraṇena nijjhāpetā. Tathā nijjhāyitassa atthassa paṭipattipayojanavasena pekkhetā. Tathāpaṭipanne paṭipattiphalena pasādetā. So hi bhagavāti ettha hi-kāro anantaraṃ vuttassa atthassa kāraṇopadese nipāto. Anuppannassa maggassa uppādetāti sakasantāne na uppannapubbassa chaasādhāraṇañāṇahetubhūtassa ariyamaggassa bodhimūle lokahitatthaṃ sakasantāne uppādetā. Asañjātassa maggassa sañjanetāti veneyyasantāne asañjātapubbassa sāvakapāramiñāṇahetubhūtassa ariyamaggassa dhammacakkappavattanato pabhuti yāvajjakālā veneyyasantāne sañjanetā. Sāvakaveneyyānampi hi santāne bhagavato vuttavacaneneva ariyamaggassa sañjananato bhagavā sañjanetā nāma hoti. Anakkhātassa maggassa akkhātāti aṭṭhadhammasamannāgatānaṃ buddhabhāvāya katābhinīhārānaṃ bodhisattānaṃ buddhabhāvāya byākaraṇaṃ datvā anakkhātapubbassa pāramitāmaggassa, ‘‘buddho bhavissatī’’ti byākaraṇamatteneva vā bodhimūle uppajjitabbassa ariyamaggassa akkhātā. Ayaṃ nayo paccekabodhisattabyākaraṇepi labbhatiyeva.
ಮಗ್ಗಞ್ಞೂತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾವಸೇನ ಅತ್ತನಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಞಾತಾ। ಮಗ್ಗವಿದೂತಿ ವೇನೇಯ್ಯಸನ್ತಾನೇ ಜನೇತಬ್ಬಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಕುಸಲೋ। ಮಗ್ಗಕೋವಿದೋತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಾನಂ ಅಕ್ಖಾತಬ್ಬಮಗ್ಗೇ ವಿಚಕ್ಖಣೋ। ಅಥ ವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಪಟಿಪತ್ತಿಮಗ್ಗಞ್ಞೂ, ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಪಟಿಪತ್ತಿಮಗ್ಗವಿದೂ, ಸಾವಕಬೋಧಿಪಟಿಪತ್ತಿಮಗ್ಗಕೋವಿದೋ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಏತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಅತಂಸು ಪುಬ್ಬೇ, ತರಿಸ್ಸನ್ತಿಯೇವ ತರನ್ತಿ ಓಘ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೪೦೯) ವಚನತೋ ಯಥಾಯೋಗಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸಾವಕಾನಂ ಮಗ್ಗವಸೇನ ಚ ಸುಞ್ಞತಾನಿಮಿತ್ತಅಪ್ಪಣಿಹಿತಮಗ್ಗವಸೇನ ಚ ಉಗ್ಘಟಿತಞ್ಞೂವಿಪಞ್ಚಿತಞ್ಞೂನೇಯ್ಯಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಮಗ್ಗವಸೇನ ಚ ಯಥಾಕ್ಕಮೇನತ್ಥಯೋಜನಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಮಗ್ಗಾನುಗಾಮೀ ಚ ಪನಾತಿ ಭಗವತಾ ಗತಮಗ್ಗಾನುಗಾಮಿನೋ ಹುತ್ವಾ । ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ಏತೇನ ಚ ಭಗವತೋ ಮಗ್ಗುಪ್ಪಾದನಾದಿಗುಣಾಧಿಗಮಾಯ ಹೇತು ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಪನ-ಸದ್ದೋ ಕತತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ತೇನ ಭಗವತಾ ಕತಮಗ್ಗಕರಣಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಛಾ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಪಠಮಂ ಗತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಚ್ಛಾಗತಸೀಲಾದಿಗುಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ಇತಿ ಥೇರೋ ‘‘ಅನುಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ’’ತಿಆದೀಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಭಗವತೋ ಸೀಲಾದಯೋ ಗುಣಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಮೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಆಗತಾ, ತಸ್ಮಾ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಮೇವ ನಿಸ್ಸಾಯ ಗುಣಂ ಕಥೇಸಿ।
Maggaññūti paccavekkhaṇāvasena attanā uppāditaariyamaggassa ñātā. Maggavidūti veneyyasantāne janetabbassa ariyamaggassa kusalo. Maggakovidoti bodhisattānaṃ akkhātabbamagge vicakkhaṇo. Atha vā abhisambodhipaṭipattimaggaññū, paccekabodhipaṭipattimaggavidū, sāvakabodhipaṭipattimaggakovido. Atha vā ‘‘etena maggena ataṃsu pubbe, tarissantiyeva taranti ogha’’nti (saṃ. ni. 5.409) vacanato yathāyogaṃ atītānāgatapaccuppannabuddhapaccekabuddhasāvakānaṃ maggavasena ca suññatānimittaappaṇihitamaggavasena ca ugghaṭitaññūvipañcitaññūneyyapuggalānaṃ maggavasena ca yathākkamenatthayojanaṃ karonti. Maggānugāmī ca panāti bhagavatā gatamaggānugāmino hutvā . Ettha ca-saddo hetuatthe nipāto. Etena ca bhagavato magguppādanādiguṇādhigamāya hetu vutto hoti. Pana-saddo katatthe nipāto. Tena bhagavatā katamaggakaraṇaṃ vuttaṃ hoti. Pacchā samannāgatāti paṭhamaṃ gatassa bhagavato pacchāgatasīlādiguṇena samannāgatā. Iti thero ‘‘anuppannassa maggassa uppādetā’’tiādīhi yasmā sabbepi bhagavato sīlādayo guṇā arahattamaggameva nissāya āgatā, tasmā arahattamaggameva nissāya guṇaṃ kathesi.
ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಜಾನಾತಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಞ್ಚನೇಯ್ಯಪಥಭೂತಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಸ್ಸಂ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಪಸ್ಸಿತಬ್ಬಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಸಬ್ಬದಸ್ಸಾವಿತಾಯ ತಂಯೇವ ನೇಯ್ಯಪಥಂ ಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠಂ ವಿಯ ಕರೋನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ವಾ ಏಕಚ್ಚೋ ವಿಪರೀತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ನ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ಏವಂ ಭಗವಾ। ಭಗವಾ ಪನ ಯಥಾಸಭಾವಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಜಾನನ್ತೋ ಜಾನಾತಿಯೇವ, ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಪಸ್ಸತಿಯೇವ। ಸ್ವಾಯಂ ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖುಭೂತೋ। ವಿದಿತತಾದಿಅತ್ಥೇನ ಞಾಣಭೂತೋ। ಅವಿಪರೀತಸಭಾವಟ್ಠೇನ ವಾ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಪವತ್ತನತೋ ಹದಯೇನ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ವಾಚಾಯ ನಿಚ್ಛಾರಿತಧಮ್ಮಮಯೋತಿ ವಾ ಧಮ್ಮಭೂತೋ। ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ। ಅಥ ವಾ ಚಕ್ಖು ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಚಕ್ಖುಭೂತೋ। ಞಾಣಂ ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಞಾಣಭೂತೋ। ಧಮ್ಮೋ ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಧಮ್ಮಭೂತೋ। ಬ್ರಹ್ಮಾ ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೋ। ಸ್ವಾಯಂ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಚನತೋ, ವತ್ತನತೋ ವಾ ವತ್ತಾ। ನಾನಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ವಚನತೋ, ವತ್ತನತೋ ವಾ ಪವತ್ತಾ। ಅತ್ಥಂ ನೀಹರಿತ್ವಾ ನೀಹರಿತ್ವಾ ನಯನತೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿನ್ನೇತಾ। ಅಮತಾಧಿಗಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿದೇಸನತೋ, ಅಮತಪ್ಪಕಾಸನಾಯ ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಅಮತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಪನತೋ ಅಮತಸ್ಸ ದಾತಾ। ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಿತತ್ತಾ ವೇನೇಯ್ಯಾನುರೂಪೇನ ಯಥಾಸುಖಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಾನೇನ ಚ, ಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಇಸ್ಸರೋತಿ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾಮೀ। ತಥಾಗತಪದಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತತ್ಥಂ।
Jānaṃ jānātīti jānitabbaṃ jānāti, sabbaññutāya yaṃkiñci paññāya jānitabbaṃ nāma atthi, taṃ sabbaṃ pañcaneyyapathabhūtaṃ paññāya jānātīti attho. Passaṃ passatīti passitabbaṃ passati, sabbadassāvitāya taṃyeva neyyapathaṃ cakkhunā diṭṭhaṃ viya karonto paññācakkhunā passatīti attho. Yathā vā ekacco viparītaṃ gaṇhanto jānantopi na jānāti, passantopi na passati, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana yathāsabhāvaṃ gaṇhanto jānanto jānātiyeva, passanto passatiyeva. Svāyaṃ dassanapariṇāyakaṭṭhena cakkhubhūto. Viditatādiatthena ñāṇabhūto. Aviparītasabhāvaṭṭhena vā pariyattidhammapavattanato hadayena cintetvā vācāya nicchāritadhammamayoti vā dhammabhūto. Seṭṭhaṭṭhena brahmabhūto. Atha vā cakkhu viya bhūtoti cakkhubhūto. Ñāṇaṃ viya bhūtoti ñāṇabhūto. Dhammo viya bhūtoti dhammabhūto. Brahmā viya bhūtoti brahmabhūto. Svāyaṃ dhammassa vacanato, vattanato vā vattā. Nānappakārehi vacanato, vattanato vā pavattā. Atthaṃ nīharitvā nīharitvā nayanato atthassa ninnetā. Amatādhigamāya paṭipattidesanato, amatappakāsanāya vā dhammadesanāya amatassa adhigamāpanato amatassa dātā. Lokuttaradhammassa uppāditattā veneyyānurūpena yathāsukhaṃ lokuttaradhammassa dānena ca, dhammesu ca issaroti dhammassāmī. Tathāgatapadaṃ heṭṭhā vuttatthaṃ.
ಇದಾನಿ ‘‘ಜಾನಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದೀಹಿ ವುತ್ತಂ ಗುಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಸಾಧೇನ್ತೋ ನತ್ಥೀತಿಆದಿಮಾಹ। ಏವಂಭೂತಸ್ಸ ಹಿ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪಾರಮಿತಾಪುಞ್ಞಬಲಪ್ಪಭಾವನಿಪ್ಫನ್ನೇನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಸವಾಸನಸ್ಸ ಸಮ್ಮೋಹಸ್ಸ ವಿಹತತ್ತಾ ಅಸಚ್ಛಿಕತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಞಾತತ್ತಾ ಅಞ್ಞಾತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ತಥೇವ ಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಯ ಞಾಣಚಕ್ಖುನಾ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಅದಿಟ್ಠಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಞಾಣೇನ ಪನ ಪತ್ತತ್ತಾ ಅವಿದಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಅಸಮ್ಮೋಹಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ಸಚ್ಛಿಕತತ್ತಾ ಅಸಚ್ಛಿಕತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಅಸಮ್ಮೋಹಪಞ್ಞಾಯ ಫುಟ್ಠತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಅಫಸ್ಸಿತಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಲಂ ವಾ ಧಮ್ಮಂ ವಾ। ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಆದಾಯ, ಅನ್ತೋಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಉಪಾದಾಯಾ’’ತಿ ವಚನೇನೇವ ಕಾಲವಿನಿಮುತ್ತಂ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಗಹಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ‘‘ಅತೀತಾ’’ದಿವಚನಾನಿ ಚ ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿವಚನೇನೇವ ಘಟೀಯನ್ತಿ, ‘‘ಸಬ್ಬೇ’’ತಿಆದಿವಚನೇನ ವಾ। ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಪರಿಯಾದಾನಂ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಾತಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಸೇವ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚಾಕಾರಾದಿಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಯಾದಾನಂ । ಞಾಣಮುಖೇತಿ ಞಾಣಾಭಿಮುಖೇ। ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಓಸರಣಂ ಉಪೇನ್ತಿ। ‘‘ಜಾನಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಪದಂ ‘‘ನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಿವರಣತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।
Idāni ‘‘jānaṃ jānātī’’tiādīhi vuttaṃ guṇaṃ sabbaññutāya visesetvā dassetukāmo sabbaññutaṃ sādhento natthītiādimāha. Evaṃbhūtassa hi tassa bhagavato pāramitāpuññabalappabhāvanipphannena arahattamaggañāṇena sabbadhammesu savāsanassa sammohassa vihatattā asacchikataṃ nāma natthi. Asammohato sabbadhammānaṃ ñātattā aññātaṃ nāma natthi. Tatheva ca sabbadhammānaṃ cakkhunā viya ñāṇacakkhunā diṭṭhattā adiṭṭhaṃ nāma natthi. Ñāṇena pana pattattā aviditaṃ nāma natthi. Asammohasacchikiriyāya sacchikatattā asacchikataṃ nāma natthi. Asammohapaññāya phuṭṭhattā paññāya aphassitaṃ nāma natthi. Paccuppannanti paccuppannaṃ kālaṃ vā dhammaṃ vā. Upādāyāti ādāya, antokatvāti attho. ‘‘Upādāyā’’ti vacaneneva kālavinimuttaṃ nibbānampi gahitameva hoti. ‘‘Atītā’’divacanāni ca ‘‘natthī’’tiādivacaneneva ghaṭīyanti, ‘‘sabbe’’tiādivacanena vā. Sabbe dhammāti sabbasaṅkhatāsaṅkhatadhammapariyādānaṃ. Sabbākārenāti sabbadhammesu ekekasseva dhammassa aniccākārādisabbākārapariyādānaṃ . Ñāṇamukheti ñāṇābhimukhe. Āpāthaṃ āgacchantīti osaraṇaṃ upenti. ‘‘Jānitabba’’ntipadaṃ ‘‘neyya’’ntipadassa atthavivaraṇatthaṃ vuttaṃ.
ಅತ್ತತ್ಥೋ ವಾತಿಆದೀಸು ವಾ-ಸದ್ದೋ ಸಮುಚ್ಚಯತ್ಥೋ। ಅತ್ತತ್ಥೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ಥೋ। ಪರತ್ಥೋತಿ ಪರೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ಲೋಕಾನಂ ಅತ್ಥೋ। ಉಭಯತ್ಥೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಚ ಪರೇಸಞ್ಚಾತಿ ಸಕಿಂಯೇವ ಉಭಿನ್ನಂ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕೋತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತೋ, ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಪ್ಪಯೋಜನೋ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಸಮ್ಪರಾಯೇ ನಿಯುತ್ತೋ, ಸಮ್ಪರಾಯಪ್ಪಯೋಜನೋ ವಾ ಸಮ್ಪರಾಯಿಕೋ। ಉತ್ತಾನೋತಿಆದೀಸು ವೋಹಾರವಸೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಸುಖಪತಿಟ್ಠತ್ತಾ ಉತ್ತಾನೋ। ವೋಹಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಸುಞ್ಞತಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ದುಕ್ಖಪತಿಟ್ಠತ್ತಾ ಗಮ್ಭೀರೋ। ಲೋಕುತ್ತರೋ ಅಚ್ಚನ್ತತಿರೋಕ್ಖತ್ತಾ ಗೂಳ್ಹೋ। ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಕೋ ಘನಾದೀಹಿ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನತ್ತಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ। ಅಪ್ಪಚುರವೋಹಾರೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಯಥಾರುತಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ನೇತಬ್ಬತ್ತಾ ನೇಯ್ಯೋ। ಪಚುರವೋಹಾರೇನ ವತ್ತಬ್ಬೋ ವಚನಮತ್ತೇನ ಅಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸ ನೀತತ್ತಾ ನೀತೋ। ಸುಪರಿಸುದ್ಧಸೀಲಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನತ್ಥೋ ತದಙ್ಗವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ವಜ್ಜವಿರಹಿತತ್ತಾ ಅನವಜ್ಜೋ। ಕಿಲೇಸಸಮುಚ್ಛೇದನತೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗತ್ಥೋ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ। ಕಿಲೇಸಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಾ ಅರಿಯಫಲತ್ಥೋ ವೋದಾನೋ। ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತೇಸು ಅಗ್ಗಧಮ್ಮತ್ತಾ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮತ್ಥೋ। ಪರಿವತ್ತತೀತಿ ಬುದ್ಧಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವತೋ ಅಬಹಿಭೂತತ್ತಾ ಅನ್ತೋಬುದ್ಧಞಾಣೇ ಬ್ಯಾಪಿತ್ವಾ ವಾ ಸಮನ್ತಾ ವಾ ಆಲಿಙ್ಗಿತ್ವಾ ವಾ ವಿಸೇಸೇನ ವಾ ವತ್ತತಿ।
Attattho vātiādīsu vā-saddo samuccayattho. Attatthoti attano attho. Paratthoti paresaṃ tiṇṇaṃ lokānaṃ attho. Ubhayatthoti attano ca paresañcāti sakiṃyeva ubhinnaṃ attho. Diṭṭhadhammikoti diṭṭhadhamme niyutto, diṭṭhadhammappayojano vā attho. Samparāye niyutto, samparāyappayojano vā samparāyiko. Uttānotiādīsu vohāravasena vattabbo sukhapatiṭṭhattā uttāno. Vohāraṃ atikkamitvā vattabbo suññatāpaṭisaṃyutto dukkhapatiṭṭhattā gambhīro. Lokuttaro accantatirokkhattā gūḷho. Aniccatādiko ghanādīhi paṭicchannattā paṭicchanno. Appacuravohārena vattabbo yathārutaṃ aggahetvā adhippāyassa netabbattā neyyo. Pacuravohārena vattabbo vacanamattena adhippāyassa nītattā nīto. Suparisuddhasīlasamādhivipassanattho tadaṅgavikkhambhanavasena vajjavirahitattā anavajjo. Kilesasamucchedanato ariyamaggattho nikkileso. Kilesapaṭippassaddhattā ariyaphalattho vodāno. Saṅkhatāsaṅkhatesu aggadhammattā nibbānaṃ paramattho. Parivattatīti buddhañāṇassa visayabhāvato abahibhūtattā antobuddhañāṇe byāpitvā vā samantā vā āliṅgitvā vā visesena vā vattati.
ಸಬ್ಬಂ ಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಿಆದೀಹಿ ಭಗವತೋ ಞಾಣಮಯತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಞಾಣಾನುಪರಿವತ್ತತೀತಿ ಞಾಣಂ ಅನುಪರಿವತ್ತತಿ, ಞಾಣವಿರಹಿತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪ್ಪಟಿಹತನ್ತಿ ನಿರಾವರಣತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪುನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಉಪಮಾಯ ಸಾಧೇತುಕಾಮೋ ಯಾವತಕನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಜಾನಿತಬ್ಬನ್ತಿ ನೇಯ್ಯಂ, ನೇಯ್ಯಪರಿಯನ್ತೋ ನೇಯ್ಯಾವಸಾನಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ನೇಯ್ಯಪರಿಯನ್ತಿಕಂ। ಅಸಬ್ಬಞ್ಞೂನಂ ಪನ ನೇಯ್ಯಾವಸಾನಮೇವ ನತ್ಥಿ। ಞಾಣಪರಿಯನ್ತಿಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಪುರಿಮಯಮಕೇ ವುತ್ತತ್ಥಮೇವ ಇಮಿನಾ ಯಮಕೇನ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ, ತತಿಯಯಮಕೇನ ಪಟಿಸೇಧವಸೇನ ನಿಯಮಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ । ಏತ್ಥ ಚ ನೇಯ್ಯಂ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಥತ್ತಾ ನೇಯ್ಯಪಥೋ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪರಿಯನ್ತಟ್ಠಾಯಿನೋತಿ ನೇಯ್ಯಞ್ಚ ಞಾಣಞ್ಚ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಠಾನತೋ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಪರಿಯನ್ತೇ ಠಾನಸೀಲಾ। ಆವಜ್ಜನಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಾಯತ್ತಾ, ಆವಜ್ಜಿತಾನನ್ತರಮೇವ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಕಙ್ಖಪ್ಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ರುಚಿಆಯತ್ತಾ, ಆವಜ್ಜನಾನನ್ತರಂ ಜವನಞಾಣೇನ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತರಾನಿ ದ್ವೇ ಪದಾನಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪದಾನಂ ಯಥಾಕ್ಕಮೇನ ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಾನಿ। ಬುದ್ಧೋ ಆಸಯಂ ಜಾನಾತೀತಿಆದೀನಿ ಞಾಣಕಥಾಯಂ ವಣ್ಣಿತಾನಿ। ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ ಪನ ‘‘ಭಗವಾ ಆಸಯಂ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೬೯) ಆಗತಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೬೯) ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಚ ಇಧ ಕತ್ಥಚಿ ‘‘ಬುದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಗತಂ।
Sabbaṃ kāyakammantiādīhi bhagavato ñāṇamayataṃ dasseti. Ñāṇānuparivattatīti ñāṇaṃ anuparivattati, ñāṇavirahitaṃ na hotīti attho. Appaṭihatanti nirāvaraṇataṃ dasseti. Puna sabbaññutaṃ upamāya sādhetukāmo yāvatakantiādimāha. Tattha jānitabbanti neyyaṃ, neyyapariyanto neyyāvasānamassa atthīti neyyapariyantikaṃ. Asabbaññūnaṃ pana neyyāvasānameva natthi. Ñāṇapariyantikepi eseva nayo. Purimayamake vuttatthameva iminā yamakena visesetvā dasseti, tatiyayamakena paṭisedhavasena niyamitvā dasseti . Ettha ca neyyaṃ ñāṇassa pathattā neyyapatho. Aññamaññapariyantaṭṭhāyinoti neyyañca ñāṇañca khepetvā ṭhānato aññamaññassa pariyante ṭhānasīlā. Āvajjanappaṭibaddhāti manodvārāvajjanāyattā, āvajjitānantarameva jānātīti attho. Ākaṅkhappaṭibaddhāti ruciāyattā, āvajjanānantaraṃ javanañāṇena jānātīti attho. Itarāni dve padāni imesaṃ dvinnaṃ padānaṃ yathākkamena atthappakāsanatthaṃ vuttāni. Buddho āsayaṃ jānātītiādīni ñāṇakathāyaṃ vaṇṇitāni. Mahāniddese pana ‘‘bhagavā āsayaṃ jānātī’’ti (mahāni. 69) āgataṃ. Tattha ‘‘buddhassa bhagavato’’ti (mahāni. 69) āgataṭṭhāne ca idha katthaci ‘‘buddhassā’’ti āgataṃ.
ಅನ್ತಮಸೋತಿ ಉಪರಿಮನ್ತೇನ। ತಿಮಿತಿಮಿಙ್ಗಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ತಿಮಿ ನಾಮ ಏಕಾ ಮಚ್ಛಜಾತಿ, ತಿಮಿಂ ಗಿಲಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ತತೋ ಮಹನ್ತಸರೀರಾ ತಿಮಿಙ್ಗಲಾ ನಾಮ ಏಕಾ ಮಚ್ಛಜಾತಿ, ತಿಮಿಙ್ಗಲಮ್ಪಿ ಗಿಲಿತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಿಕಸರೀರಾ ತಿಮಿತಿಮಿಙ್ಗಲಾ ನಾಮ ಏಕಾ ಮಚ್ಛಜಾತಿ। ಇಧ ಜಾತಿಗ್ಗಹಣೇನ ಏಕವಚನಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಗರುಳಂ ವೇನತೇಯ್ಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಗರುಳೋತಿ ಜಾತಿವಸೇನ ನಾಮಂ, ವೇನತೇಯ್ಯೋತಿ ಗೋತ್ತವಸೇನ। ಪದೇಸೇತಿ ಏಕದೇಸೇ। ಸಾರಿಪುತ್ತಸಮಾತಿ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾನಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿತ್ಥೇರೇ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸೇಸಸಾವಕಾ ಹಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿತ್ಥೇರೇನ ಸಮಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮಹಾಪಞ್ಞಾನಂ ಯದಿದಂ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೮-೧೮೯)। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಞ್ಚ ವುತ್ತಂ –
Antamasoti uparimantena. Timitimiṅgalanti ettha timi nāma ekā macchajāti, timiṃ gilituṃ samatthā tato mahantasarīrā timiṅgalā nāma ekā macchajāti, timiṅgalampi gilituṃ samatthā pañcayojanasatikasarīrā timitimiṅgalā nāma ekā macchajāti. Idha jātiggahaṇena ekavacanaṃ katanti veditabbaṃ. Garuḷaṃ venateyyanti ettha garuḷoti jātivasena nāmaṃ, venateyyoti gottavasena. Padeseti ekadese. Sāriputtasamāti sabbabuddhānaṃ dhammasenāpatitthere gahetvā vuttanti veditabbaṃ. Sesasāvakā hi paññāya dhammasenāpatittherena samā nāma natthi. Yathāha – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ mahāpaññānaṃ yadidaṃ sāriputto’’ti (a. ni. 1.188-189). Aṭṭhakathāyañca vuttaṃ –
‘‘ಲೋಕನಾಥಂ ಠಪೇತ್ವಾನ, ಯೇ ಚಞ್ಞೇ ಸನ್ತಿ ಪಾಣಿನೋ।
‘‘Lokanāthaṃ ṭhapetvāna, ye caññe santi pāṇino;
ಪಞ್ಞಾಯ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ, ಕಲಂ ನಾಗ್ಘನ್ತಿ ಸೋಳಸಿ’’ನ್ತಿ॥ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೧೭೧)।
Paññāya sāriputtassa, kalaṃ nāgghanti soḷasi’’nti. (visuddhi. 1.171);
ಫರಿತ್ವಾತಿ ಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಸಬ್ಬದೇವಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಠಾನತೋ ತೇಸಂ ಪಞ್ಞಂ ಫರಿತ್ವಾ ಬ್ಯಾಪಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ಅತಿಘಂಸಿತ್ವಾತಿ ಬುದ್ಧಞಾಣಂ ಸಬ್ಬದೇವಮನುಸ್ಸಾನಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಅವಿಸಯಭೂತಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ನೇಯ್ಯಂ ಘಂಸಿತ್ವಾ ಭಞ್ಜಿತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ ಪನ (ಮಹಾನಿ॰ ೬೯) ‘‘ಅಭಿಭವಿತ್ವಾ’’ತಿ ಪಾಠೋ, ಮದ್ದಿತ್ವಾತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೇಪಿ ತೇತಿಆದೀಹಿ ಏವಂ ಫರಿತ್ವಾ ಅತಿಘಂಸಿತ್ವಾ ಠಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತ್ಥ ಪಣ್ಡಿತಾತಿ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ನಿಪುಣಾತಿ ಸಣ್ಹಸುಖುಮಬುದ್ಧಿನೋ ಸುಖುಮೇ ಅತ್ಥನ್ತರೇ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಸಮತ್ಥಾ। ಕತಪರಪ್ಪವಾದಾತಿ ಞಾತಪರಪ್ಪವಾದಾ ಚೇವ ಪರೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಕತವಾದಪರಿಚಯಾ ಚ। ವಾಲವೇಧಿರೂಪಾತಿ ವಾಲವೇಧಿಧನುಗ್ಗಹಸದಿಸಾ। ವೋಭಿನ್ದನ್ತಾ ಮಞ್ಞೇ ಚರನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಗತೇನ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನೀತಿ ವಾಲವೇಧೀ ವಿಯ ವಾಲಂ ಸುಖುಮಾನಿಪಿ ಪರೇಸಂ ದಿಟ್ಠಿಗಮನಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಞಾಗಮನೇನ ಭಿನ್ದನ್ತಾ ವಿಯ ಚರನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಗೂಥಗತಂ ಮುತ್ತಗತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೧೧) ವಿಯ ಪಞ್ಞಾ ಏವ ಪಞ್ಞಾಗತಾನಿ, ದಿಟ್ಠಿಯೋ ಏವ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ।
Pharitvāti buddhañāṇaṃ sabbadevamanussānampi paññaṃ pāpuṇitvā ṭhānato tesaṃ paññaṃ pharitvā byāpitvā tiṭṭhati. Atighaṃsitvāti buddhañāṇaṃ sabbadevamanussānampi paññaṃ atikkamitvā tesaṃ avisayabhūtampi sabbaṃ neyyaṃ ghaṃsitvā bhañjitvā tiṭṭhati. Mahāniddese pana (mahāni. 69) ‘‘abhibhavitvā’’ti pāṭho, madditvātipi attho. Yepi tetiādīhi evaṃ pharitvā atighaṃsitvā ṭhānassa paccakkhakāraṇaṃ dasseti. Tattha paṇḍitāti paṇḍiccena samannāgatā. Nipuṇāti saṇhasukhumabuddhino sukhume atthantare paṭivijjhanasamatthā. Kataparappavādāti ñātaparappavādā ceva parehi saddhiṃ katavādaparicayā ca. Vālavedhirūpāti vālavedhidhanuggahasadisā. Vobhindantā maññe caranti paññāgatena diṭṭhigatānīti vālavedhī viya vālaṃ sukhumānipi paresaṃ diṭṭhigamanāni attano paññāgamanena bhindantā viya carantīti attho. Atha vā ‘‘gūthagataṃ muttagata’’ntiādīsu (a. ni. 9.11) viya paññā eva paññāgatāni, diṭṭhiyo eva diṭṭhigatāni.
ಪಞ್ಹಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾತಿ ದ್ವಿಪದಮ್ಪಿ ತಿಪದಮ್ಪಿ ಚತುಪ್ಪದಮ್ಪಿ ಪುಚ್ಛಂ ರಚಯಿತ್ವಾ। ತೇಸಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಅತಿಬಹುಕತ್ತಾ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತಂ। ಗೂಳ್ಹಾನಿ ಚ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾನಿ ಅತ್ಥಜಾತಾನೀತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ। ತೇಸಂ ತಥಾ ವಿನಯಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಅತ್ತನಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಏವಂ ಭಗವತಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ। ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪನ ಪುಚ್ಛಾಯ ಓಕಾಸಮೇವ ಅದತ್ವಾ ಭಗವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ। ಯಥಾಹ –
Pañhaṃ abhisaṅkharitvāti dvipadampi tipadampi catuppadampi pucchaṃ racayitvā. Tesaṃ pañhānaṃ atibahukattā sabbasaṅgahatthaṃ dvikkhattuṃ vuttaṃ. Gūḷhāni ca paṭicchannāni atthajātānīti pāṭhaseso. Tesaṃ tathā vinayaṃ disvā ‘‘attanā abhisaṅkhatapañhaṃ pucchatū’’ti evaṃ bhagavatā adhippetattā pañhaṃ pucchanti. Aññesaṃ pana pucchāya okāsameva adatvā bhagavā upasaṅkamantānaṃ dhammaṃ deseti. Yathāha –
‘‘ತೇ ಪಞ್ಹಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋನ್ತಿ ‘ಇಮಂ ಮಯಂ ಪಞ್ಹಂ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮ, ಸಚೇ ನೋ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಏವಂ ಪುಟ್ಠೋ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸತಿ, ಏವಮಸ್ಸ ಮಯಂ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮ। ಏವಂ ಚೇಪಿ ನೋ ಪುಟ್ಠೋ ಏವಂ ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂಪಿಸ್ಸ ಮಯಂ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ। ತೇ ಯೇನ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ, ತೇನುಪಸಙ್ಕಮನ್ತಿ, ತೇ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸನ್ದಸ್ಸೇತಿ ಸಮಾದಪೇತಿ ಸಮುತ್ತೇಜೇತಿ ಸಮ್ಪಹಂಸೇತಿ। ತೇ ಸಮಣೇನ ಗೋತಮೇನ ಧಮ್ಮಿಯಾ ಕಥಾಯ ಸನ್ದಸ್ಸಿತಾ ಸಮಾದಪಿತಾ ಸಮುತ್ತೇಜಿತಾ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತಾ ನ ಚೇವ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛನ್ತಿ, ಕುತೋಸ್ಸ ವಾದಂ ಆರೋಪೇಸ್ಸನ್ತಿ? ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಸಮಣಸ್ಸೇವ ಗೋತಮಸ್ಸ ಸಾವಕಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೯)।
‘‘Te pañhaṃ abhisaṅkharonti ‘imaṃ mayaṃ pañhaṃ samaṇaṃ gotamaṃ upasaṅkamitvā pucchissāma, sace no samaṇo gotamo evaṃ puṭṭho evaṃ byākarissati, evamassa mayaṃ vādaṃ āropessāma. Evaṃ cepi no puṭṭho evaṃ byākarissati, evaṃpissa mayaṃ vādaṃ āropessāmā’ti. Te yena samaṇo gotamo, tenupasaṅkamanti, te samaṇo gotamo dhammiyā kathāya sandasseti samādapeti samuttejeti sampahaṃseti. Te samaṇena gotamena dhammiyā kathāya sandassitā samādapitā samuttejitā sampahaṃsitā na ceva samaṇaṃ gotamaṃ pañhaṃ pucchanti, kutossa vādaṃ āropessanti? Aññadatthu samaṇasseva gotamassa sāvakā sampajjantī’’ti (ma. ni. 1.289).
ಕಸ್ಮಾ ಪಞ್ಹಂ ನ ಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಚೇ? ಭಗವಾ ಕಿರ ಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಪರಿಸಾಯ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ ಓಲೋಕೇತಿ। ತತೋ ಪಸ್ಸತಿ ‘‘ಇಮೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ಗೂಳ್ಹಂ ರಹಸ್ಸಂ ಪಞ್ಹಂ ಓವಟ್ಟಿಕಸಾರಂ ಕತ್ವಾ ಆಗತಾ’’ತಿ। ಸೋ ತೇಹಿ ಅಪುಟ್ಠೋಯೇವ ‘‘ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಾಯ ಏತ್ತಕಾ ದೋಸಾ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಏತ್ತಕಾ, ಅತ್ಥೇ ಪದೇ ಅಕ್ಖರೇ ಏತ್ತಕಾತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಹೇ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಏವಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಏವಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಇತಿ ಓವಟ್ಟಿಕಸಾರಂ ಕತ್ವಾ ಆನೀತೇ ಪಞ್ಹೇ ಧಮ್ಮಕಥಾಯ ಅನ್ತರೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಿದಂಸೇತಿ। ತೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ‘‘ಸೇಯ್ಯಾ ವತ ನೋ, ಯೇ ಮಯಂ ಇಮೇ ಪಞ್ಹೇ ನ ಪುಚ್ಛಿಮ್ಹ। ಸಚೇಪಿ ಮಯಂ ಪುಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮ, ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ನೋ ಕತ್ವಾ ಸಮಣೋ ಗೋತಮೋ ಖಿಪೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅತ್ತಮನಾ ಭವನ್ತಿ। ಅಪಿಚ ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತಾ ಪರಿಸಂ ಮೇತ್ತಾಯ ಫರನ್ತಿ। ಮೇತ್ತಾಯ ಚ ಫರಣೇನ ದಸಬಲೇಸು ಮಹಾಜನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಪಸೀದತಿ। ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ರೂಪಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಾ ಹೋನ್ತಿ ದಸ್ಸನಸಮ್ಪನ್ನಾ ಮಧುರಸ್ಸರಾ ಮುದುಜಿವ್ಹಾ ಸುಫುಸಿತದನ್ತಾವರಣಾ ಅಮತೇನ ಹದಯಂ ಸಿಞ್ಚನ್ತಾ ವಿಯ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತಿ। ತತ್ರ ನೇಸಂ ಮೇತ್ತಾಫರಣೇನ ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಾನಂ ಏವಂ ಹೋತಿ – ಏವರೂಪಂ ಅದ್ವೇಜ್ಝಕಥಂ ಅಮೋಘಕಥಂ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಸದ್ಧಿಂ ನ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮ ಪಚ್ಚನೀಕಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹಿತುನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಸನ್ನಭಾವೇನೇವ ಪಞ್ಹಂ ನ ಪುಚ್ಛನ್ತೀತಿ।
Kasmā pañhaṃ na pucchantīti ce? Bhagavā kira parisamajjhe dhammaṃ desento parisāya ajjhāsayaṃ oloketi. Tato passati ‘‘ime paṇḍitā gūḷhaṃ rahassaṃ pañhaṃ ovaṭṭikasāraṃ katvā āgatā’’ti. So tehi apuṭṭhoyeva ‘‘pañhapucchāya ettakā dosā, vissajjane ettakā, atthe pade akkhare ettakāti ime pañhe pucchanto evaṃ puccheyya, vissajjento evaṃ vissajjeyyā’’ti iti ovaṭṭikasāraṃ katvā ānīte pañhe dhammakathāya antare pakkhipitvā vidaṃseti. Te paṇḍitā ‘‘seyyā vata no, ye mayaṃ ime pañhe na pucchimha. Sacepi mayaṃ puccheyyāma, appatiṭṭhite no katvā samaṇo gotamo khipeyyā’’ti attamanā bhavanti. Apica buddhā nāma dhammaṃ desentā parisaṃ mettāya pharanti. Mettāya ca pharaṇena dasabalesu mahājanassa cittaṃ pasīdati. Buddhā nāma rūpaggappattā honti dassanasampannā madhurassarā mudujivhā suphusitadantāvaraṇā amatena hadayaṃ siñcantā viya dhammaṃ kathenti. Tatra nesaṃ mettāpharaṇena pasannacittānaṃ evaṃ hoti – evarūpaṃ advejjhakathaṃ amoghakathaṃ niyyānikakathaṃ kathentena bhagavatā saddhiṃ na sakkhissāma paccanīkaggāhaṃ gaṇhitunti attano pasannabhāveneva pañhaṃ na pucchantīti.
ಕಥಿತಾ ವಿಸಜ್ಜಿತಾ ಚಾತಿ ಏವಂ ತುಮ್ಹೇ ಪುಚ್ಛಥಾತಿ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಾನಂ ಉಚ್ಚಾರಣೇನ ತೇ ಪಞ್ಹಾ ಭಗವತಾ ಕಥಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ಯಥಾ ಚ ತೇ ವಿಸಜ್ಜೇತಬ್ಬಾ, ತಥಾ ವಿಸಜ್ಜಿತಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಣಾತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಇಮಿನಾ ಹೇತುನಾ ಏವಂ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಸಹೇತುಕಂ ಕತ್ವಾ ವಿಸಜ್ಜನೇನ ಭಗವತಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಕಾರಣಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ ತೇ ಪಞ್ಹಾ। ಉಪಕ್ಖಿತ್ತಕಾ ಚ ತೇ ಭಗವತೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ತೇ ಖತ್ತಿಯಪಣ್ಡಿತಾದಯೋ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಹವಿಸಜ್ಜನೇನೇವ ಭಗವತೋ ಸಮೀಪೇ ಖಿತ್ತಕಾ ಪಾದಖಿತ್ತಕಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಾವಕಾ ವಾ ಸಮ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಉಪಾಸಕಾ ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಾವಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾ ಪಾಪುಣನ್ತಿ ಉಪಾಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಥಾತಿ ಅನನ್ತರತ್ಥೇ, ತೇಸಂ ಉಪಕ್ಖಿತ್ತಕಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮನನ್ತರಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ । ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಧಿಕಾರೇ ವಾ। ಅತಿರೋಚತೀತಿ ಅತಿವಿಯ ಜೋತೇತಿ ಪಕಾಸತಿ। ಯದಿದಂ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಯಾಯಂ ಭಗವತೋ ಪಞ್ಞಾ, ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಭಗವಾವ ಅತಿರೋಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇತಿಸದ್ದೋ ಕಾರಣತ್ಥೇ, ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಅಗ್ಗೋ ಅಸಾಮನ್ತಪಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Kathitā visajjitā cāti evaṃ tumhe pucchathāti pucchitapañhānaṃ uccāraṇena te pañhā bhagavatā kathitā eva honti. Yathā ca te visajjetabbā, tathā visajjitā eva honti. Niddiṭṭhakāraṇāti iminā kāraṇena iminā hetunā evaṃ hotīti evaṃ sahetukaṃ katvā visajjanena bhagavatā niddiṭṭhakāraṇā eva honti te pañhā. Upakkhittakā ca te bhagavato sampajjantīti te khattiyapaṇḍitādayo bhagavato pañhavisajjaneneva bhagavato samīpe khittakā pādakhittakā sampajjanti, sāvakā vā sampajjanti upāsakā vāti attho, sāvakasampattiṃ vā pāpuṇanti upāsakasampattiṃ vāti vuttaṃ hoti. Athāti anantaratthe, tesaṃ upakkhittakasampattisamanantaramevāti attho . Tatthāti tasmiṃ ṭhāne, tasmiṃ adhikāre vā. Atirocatīti ativiya joteti pakāsati. Yadidaṃ paññāyāti yāyaṃ bhagavato paññā, tāya paññāya bhagavāva atirocatīti attho. Itisaddo kāraṇatthe, iminā kāraṇena aggo asāmantapaññoti attho.
೬. ರಾಗಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯತೀತಿ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾತಿ ಸಾ ಸಾ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಅತ್ತನಾ ವಜ್ಝಂ ರಾಗಂ ಅಭಿಭುಯ್ಯತಿ ಅಭಿಭವತಿ ಮದ್ದತೀತಿ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾ। ಭೂರೀತಿ ಹಿ ಫುಟಟ್ಠೋ ವಿಸದತ್ಥೋ । ಯಾ ಚ ಫುಟಾ, ಸಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಂ ಅಭಿಭವತಿ ನ ಅಫುಟಾ, ತಸ್ಮಾ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾಯ ಅಭಿಭವನತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಅಭಿಭವಿತಾತಿ ಸಾ ಸಾ ಫಲಪಞ್ಞಾ ತಂ ತಂ ರಾಗಂ ಅಭಿಭವಿತವತೀ ಮದ್ದಿತವತೀತಿ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾ। ಅಭಿಭವತಾತಿ ವಾ ಪಾಠೋ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ರಾಗಾದೀಸು ಪನ ರಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ ರಾಗೋ। ದುಸ್ಸನಲಕ್ಖಣೋ ದೋಸೋ। ಮುಯ್ಹನಲಕ್ಖಣೋ ಮೋಹೋ। ಕುಜ್ಝನಲಕ್ಖಣೋ ಕೋಧೋ। ಉಪನನ್ಧನಲಕ್ಖಣೋ ಉಪನಾಹೋ। ಪುಬ್ಬಕಾಲಂ ಕೋಧೋ, ಅಪರಕಾಲಂ ಉಪನಾಹೋ। ಪರಗುಣಮಕ್ಖನಲಕ್ಖಣೋ ಮಕ್ಖೋ। ಯುಗಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣೋ ಪಳಾಸೋ। ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಖೀಯನಲಕ್ಖಣಾ ಇಸ್ಸಾ। ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಗೂಹಣಲಕ್ಖಣಂ ಮಚ್ಛರಿಯಂ। ಅತ್ತನಾ ಕತಪಾಪಪಟಿಚ್ಛಾದನಲಕ್ಖಣಾ ಮಾಯಾ। ಅತ್ತನೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಗುಣಪ್ಪಕಾಸನಲಕ್ಖಣಂ ಸಾಠೇಯ್ಯಂ। ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉದ್ಧುಮಾತಭಾವಲಕ್ಖಣೋ ಥಮ್ಭೋ। ಕರಣುತ್ತರಿಯಲಕ್ಖಣೋ ಸಾರಮ್ಭೋ। ಉನ್ನತಿಲಕ್ಖಣೋ ಮಾನೋ। ಅಬ್ಭುನ್ನತಿಲಕ್ಖಣೋ ಅತಿಮಾನೋ। ಮತ್ತಭಾವಲಕ್ಖಣೋ ಮದೋ। ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸು ಚಿತ್ತವೋಸಗ್ಗಲಕ್ಖಣೋ ಪಮಾದೋ।
6.Rāgaṃ abhibhuyyatīti bhūripaññāti sā sā maggapaññā attanā vajjhaṃ rāgaṃ abhibhuyyati abhibhavati maddatīti bhūripaññā. Bhūrīti hi phuṭaṭṭho visadattho . Yā ca phuṭā, sā paṭipakkhaṃ abhibhavati na aphuṭā, tasmā bhūripaññāya abhibhavanattho vutto. Abhibhavitāti sā sā phalapaññā taṃ taṃ rāgaṃ abhibhavitavatī madditavatīti bhūripaññā. Abhibhavatāti vā pāṭho. Sesesupi eseva nayo. Rāgādīsu pana rajjanalakkhaṇo rāgo. Dussanalakkhaṇo doso. Muyhanalakkhaṇo moho. Kujjhanalakkhaṇo kodho. Upanandhanalakkhaṇo upanāho. Pubbakālaṃ kodho, aparakālaṃ upanāho. Paraguṇamakkhanalakkhaṇo makkho. Yugaggāhalakkhaṇo paḷāso. Parasampattikhīyanalakkhaṇā issā. Attano sampattinigūhaṇalakkhaṇaṃ macchariyaṃ. Attanā katapāpapaṭicchādanalakkhaṇā māyā. Attano avijjamānaguṇappakāsanalakkhaṇaṃ sāṭheyyaṃ. Cittassa uddhumātabhāvalakkhaṇo thambho. Karaṇuttariyalakkhaṇo sārambho. Unnatilakkhaṇo māno. Abbhunnatilakkhaṇo atimāno. Mattabhāvalakkhaṇo mado. Pañcasu kāmaguṇesu cittavosaggalakkhaṇo pamādo.
ರಾಗೋ ಅರಿ, ತಂ ಅರಿಂ ಮದ್ದನಿಪಞ್ಞಾತಿಆದೀಹಿ ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ರಾಗಾದಿಕೋ ಕಿಲೇಸೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಭೂತೋ ಅರೀತಿ ಭೂ-ಅರಿ, ಪದಸನ್ಧಿವಸೇನ ಅ-ಕಾರ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ಭೂರೀತಿ ವುತ್ತೋ। ತಸ್ಸ ಭೂರಿಸ್ಸ ಮದ್ದನೀ ಪಞ್ಞಾ ಭೂರಿಮದ್ದನಿಪಞ್ಞಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಮದ್ದನಿ ಸದ್ದ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಭೂರಿಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಂ ಅರಿಂ ಮದ್ದನೀತಿ ಚ ತೇಸಂ ಅರೀನಂ ಮದ್ದನೀತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಪಥವೀಸಮಾಯಾತಿ ವಿತ್ಥತವಿಪುಲಟ್ಠೇನೇವ ಪಥವೀಸಮಾಯ। ವಿತ್ಥತಾಯಾತಿ ಪಜಾನಿತಬ್ಬೇ ವಿಸಯೇ ಪತ್ಥಟಾಯ, ನ ಏಕದೇಸೇ ವತ್ತಮಾನಾಯ। ವಿಪುಲಾಯಾತಿ ಓಳಾರಿಕಭೂತಾಯ। ಮಹಾನಿದ್ದೇಸೇ ಪನ ‘‘ವಿಪುಲಾಯ ವಿತ್ಥತಾಯಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೨೭) ಆಗತಂ। ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ। ಇತಿಸದ್ದೋ ಕಾರಣತ್ಥೇ, ಇಮಿನಾ ಕಾರಣೇನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾ ನಾಮಾತಿ ಭೂತೇ ಅತ್ಥೇ ರಮತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭೂರಿಪಞ್ಞಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾ ಭೂರಿಪಞ್ಞಪಞ್ಞಾತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಏಕಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಸದ್ದಸ್ಸ ಲೋಪಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಭೂರಿಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಭೂರಿಸಮಾ ಪಞ್ಞಾತಿ ವಾ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾ। ಅಪಿಚಾತಿ ಅಞ್ಞಪರಿಯಾಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ಪಞ್ಞಾಯಮೇತನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಏತಂ। ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಅಧಿಕವಚನಂ। ಭೂರೀತಿ ಭೂತೇ ಅತ್ಥೇ ರಮತೀತಿ ಭೂರಿ। ಮೇಧಾತಿ ಅಸನಿ ವಿಯ ಸಿಲುಚ್ಚಯೇ ಕಿಲೇಸೇ ಮೇಧತಿ ಹಿಂಸತೀತಿ ಮೇಧಾ, ಖಿಪ್ಪಂ ಗಹಣಧಾರಣಟ್ಠೇನ ವಾ ಮೇಧಾ। ಪರಿಣಾಯಿಕಾತಿ ಯಸ್ಸುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸತ್ತಂ ಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಚ ಯಾಥಾವಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇ ಚ ಪರಿನೇತೀತಿ ಪರಿಣಾಯಿಕಾ। ಇಮೇಹೇವ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ಪಞ್ಞಾಪರಿಯಾಯವಚನಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।
Rāgo ari, taṃ ariṃ maddanipaññātiādīhi kiṃ vuttaṃ hoti? Rāgādiko kileso cittasantāne bhūto arīti bhū-ari, padasandhivasena a-kāra lopaṃ katvā bhūrīti vutto. Tassa bhūrissa maddanī paññā bhūrimaddanipaññāti vattabbe maddani sadda lopaṃ katvā ‘‘bhūripaññā’’ti vuttanti veditabbaṃ. Taṃ ariṃ maddanīti ca tesaṃ arīnaṃ maddanīti padacchedo kātabbo. Pathavīsamāyāti vitthatavipulaṭṭheneva pathavīsamāya. Vitthatāyāti pajānitabbe visaye patthaṭāya, na ekadese vattamānāya. Vipulāyāti oḷārikabhūtāya. Mahāniddese pana ‘‘vipulāya vitthatāyā’’ti (mahāni. 27) āgataṃ. Samannāgatoti puggalo. Itisaddo kāraṇatthe, iminā kāraṇena puggalassa bhūripaññāya samannāgatattā tassa paññā bhūripaññā nāmāti bhūte atthe ramatīti attho. Bhūripaññassa paññā bhūripaññapaññāti vattabbe ekassa paññāsaddassa lopaṃ katvā ‘‘bhūripaññā’’ti vuttaṃ. Bhūrisamā paññāti vā bhūripaññā. Apicāti aññapariyāyadassanatthaṃ vuttaṃ. Paññāyametanti paññāya etaṃ. Adhivacananti adhikavacanaṃ. Bhūrīti bhūte atthe ramatīti bhūri. Medhāti asani viya siluccaye kilese medhati hiṃsatīti medhā, khippaṃ gahaṇadhāraṇaṭṭhena vā medhā. Pariṇāyikāti yassuppajjati, taṃ sattaṃ hitapaṭipattiyaṃ sampayuttadhamme ca yāthāvalakkhaṇapaṭivedhe ca parinetīti pariṇāyikā. Imeheva aññānipi paññāpariyāyavacanāni vuttāni honti.
ಪಞ್ಞಾಬಾಹುಲ್ಲನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾ ಬಹುಲಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾಬಹುಲೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಪಞ್ಞಾಬಾಹುಲ್ಲಂ। ತಞ್ಚ ಬಹುಲಂ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಪಞ್ಞಾ ಏವ। ಇಧೇಕಚ್ಚೋತಿಆದೀಸು ಪುಥುಜ್ಜನಕಲ್ಯಾಣಕೋ ವಾ ಅರಿಯೋ ವಾ। ಪಞ್ಞಾ ಗರುಕಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾಗರುಕೋ। ಪಞ್ಞಾ ಚರಿತಂ ಪವತ್ತಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾಚರಿತೋ। ಪಞ್ಞಾ ಆಸಯೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾಸಯೋ। ಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಮುತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಧಿಮುತ್ತೋ। ಪಞ್ಞಾ ಏವ ಧಜಭೂತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾಧಜೋ। ಪಞ್ಞಾ ಏವ ಕೇತುಭೂತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಪಞ್ಞಾಕೇತು। ಪಞ್ಞಾ ಏವ ಅಧಿಪತಿ ಪಞ್ಞಾಧಿಪತಿ, ಪಞ್ಞಾಧಿಪತಿತೋ ಆಗತತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾಧಿಪತೇಯ್ಯೋ। ಧಮ್ಮಸಭಾವವಿಚಿನನಂ ಬಹುಲಮಸ್ಸಾತಿ ವಿಚಯಬಹುಲೋ। ನಾನಪ್ಪಕಾರೇನ ಧಮ್ಮಸಭಾವವಿಚಿನನಂ ಬಹುಲಮಸ್ಸಾತಿ ಪವಿಚಯಬಹುಲೋ। ಪಞ್ಞಾಯ ಓಗಾಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಖಾಯನಂ ಪಾಕಟಕರಣಂ ಓಕ್ಖಾಯನಂ, ಓಕ್ಖಾಯನಂ ಬಹುಲಮಸ್ಸಾತಿ ಓಕ್ಖಾಯನಬಹುಲೋ। ಪಞ್ಞಾಯ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಪೇಕ್ಖಣಾ ಸಮ್ಪೇಕ್ಖಾ, ಸಮ್ಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಯನಂ ಪವತ್ತನಂ ಸಮ್ಪೇಕ್ಖಾಯನಂ, ಸಮ್ಪೇಕ್ಖಾಯನಂ ಧಮ್ಮೋ ಪಕತಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸಮ್ಪೇಕ್ಖಾಯನಧಮ್ಮೋ। ತಂ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ವಿಭೂತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ವಿಹರತೀತಿ ವಿಭೂತವಿಹಾರೀ, ವಿಭೂತೋ ವಿಹಾರೋ ವಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ವಿಭೂತವಿಹಾರೀ। ಸಾ ಪಞ್ಞಾ ಚರಿತಂ, ಗರುಕಾ, ಬಹುಲಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಚ್ಚರಿತೋ ತಗ್ಗರುಕೋ ತಬ್ಬಹುಲೋ। ತಸ್ಸಂ ಪಞ್ಞಾಯಂ ನಿನ್ನೋ, ಪೋಣೋ, ಪಬ್ಭಾರೋ, ಅಧಿಮುತ್ತೋತಿ ತನ್ನಿನ್ನೋ ತಪ್ಪೋಣೋ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರೋ ತದಧಿಮುತ್ತೋ। ಸಾ ಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಪತಿ ತದಧಿಪತಿ, ತತೋ ಆಗತೋ ತದಧಿಪತೇಯ್ಯೋ। ‘‘ಪಞ್ಞಾಗರುಕೋ’’ತಿಆದೀನಿ ‘‘ಕಾಮಂ ಸೇವನ್ತಂಯೇವ ಜಾನಾತಿ ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಾಮಗರುಕೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೧೩) ವಿಯ ಪುರಿಮಜಾತಿತೋ ಪಭುತಿ ವುತ್ತಾನಿ। ‘‘ತಚ್ಚರಿತೋ’’ತಿಆದೀನಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಜಾತಿಯಾ ವುತ್ತಾನಿ।
Paññābāhullanti paññā bahulā assāti paññābahulo, tassa bhāvo paññābāhullaṃ. Tañca bahulaṃ pavattamānā paññā eva. Idhekaccotiādīsu puthujjanakalyāṇako vā ariyo vā. Paññā garukā assāti paññāgaruko. Paññā caritaṃ pavattaṃ assāti paññācarito. Paññā āsayo assāti paññāsayo. Paññāya adhimuttoti paññādhimutto. Paññā eva dhajabhūtā assāti paññādhajo. Paññā eva ketubhūtā assāti paññāketu. Paññā eva adhipati paññādhipati, paññādhipatito āgatattā paññādhipateyyo. Dhammasabhāvavicinanaṃ bahulamassāti vicayabahulo. Nānappakārena dhammasabhāvavicinanaṃ bahulamassāti pavicayabahulo. Paññāya ogāhetvā tassa tassa dhammassa khāyanaṃ pākaṭakaraṇaṃ okkhāyanaṃ, okkhāyanaṃ bahulamassāti okkhāyanabahulo. Paññāya tassa tassa dhammassa sammā pekkhaṇā sampekkhā, sampekkhāya ayanaṃ pavattanaṃ sampekkhāyanaṃ, sampekkhāyanaṃ dhammo pakati assāti sampekkhāyanadhammo. Taṃ taṃ dhammaṃ vibhūtaṃ pākaṭaṃ katvā viharatīti vibhūtavihārī, vibhūto vihāro vā assa atthīti vibhūtavihārī. Sā paññā caritaṃ, garukā, bahulā assāti taccarito taggaruko tabbahulo. Tassaṃ paññāyaṃ ninno, poṇo, pabbhāro, adhimuttoti tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto. Sā paññā adhipati tadadhipati, tato āgato tadadhipateyyo. ‘‘Paññāgaruko’’tiādīni ‘‘kāmaṃ sevantaṃyeva jānāti ayaṃ puggalo kāmagaruko’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.113) viya purimajātito pabhuti vuttāni. ‘‘Taccarito’’tiādīni imissā jātiyā vuttāni.
ಸೀಘಪಞ್ಞಾ ಚ ಲಹುಪಞ್ಞಾ ಚ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ ಚ ಜವನಪಞ್ಞಾ ಚ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾ। ಖಿಪ್ಪಟ್ಠೇನ ಸೀಘಪಞ್ಞಾ। ಲಹುಕಟ್ಠೇನ ಲಹುಪಞ್ಞಾ। ಹಾಸಬಹುಲಟ್ಠೇನ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ। ವಿಪಸ್ಸನೂಪಗಸಙ್ಖಾರೇಸು ಚ ವಿಸಙ್ಖಾರೇ ಚ ಜವನಟ್ಠೇನ ಜವನಪಞ್ಞಾ। ಸೀಘಂ ಸೀಘನ್ತಿ ಬಹುನ್ನಂ ಸೀಲಾದೀನಂ ಸಙ್ಗಹತ್ಥಂ ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ವುತ್ತಂ। ಸೀಲಾನೀತಿ ಚಾರಿತ್ತವಾರಿತ್ತವಸೇನ ಪಞ್ಞತ್ತಾನಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಾನಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಛನ್ನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ರಾಗಪಟಿಘಪ್ಪವೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ ಸತಿಕವಾಟೇನ ವಾರಣಂ ಥಕನಂ। ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತಪರಿಭೋಗವಸೇನ ಭೋಜನೇ ಪಮಾಣಞ್ಞುಭಾವಂ। ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗನ್ತಿ ದಿವಸಸ್ಸ ತೀಸು ಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು, ರತ್ತಿಯಾ ಪಠಮಪಚ್ಛಿಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಚ ಜಾಗರತಿ ನ ನಿದ್ದಾಯತಿ, ಸಮಣಧಮ್ಮಮೇವ ಚ ಕರೋತೀತಿ ಜಾಗರೋ, ಜಾಗರಸ್ಸ ಭಾವೋ, ಕಮ್ಮಂ ವಾ ಜಾಗರಿಯಂ, ಜಾಗರಿಯಸ್ಸ ಅನುಯೋಗೋ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೋ। ತಂ ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಂ। ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಸೇಕ್ಖಂ ಅಸೇಕ್ಖಂ ವಾ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಂ। ಏವಮಿತರೇಪಿ ಖನ್ಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಞ್ಚ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಾನಂ ಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಞ್ಚ। ವಿಮುತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಫಲವಿಮುತ್ತಿಂ। ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ।
Sīghapaññā ca lahupaññā ca hāsapaññā ca javanapaññā ca lokiyalokuttaramissakā. Khippaṭṭhena sīghapaññā. Lahukaṭṭhena lahupaññā. Hāsabahulaṭṭhena hāsapaññā. Vipassanūpagasaṅkhāresu ca visaṅkhāre ca javanaṭṭhena javanapaññā. Sīghaṃ sīghanti bahunnaṃ sīlādīnaṃ saṅgahatthaṃ dvikkhattuṃ vuttaṃ. Sīlānīti cārittavārittavasena paññattāni pātimokkhasaṃvarasīlāni. Indriyasaṃvaranti cakkhādīnaṃ channaṃ indriyānaṃ rāgapaṭighappavesaṃ akatvā satikavāṭena vāraṇaṃ thakanaṃ. Bhojane mattaññutanti paccavekkhitaparibhogavasena bhojane pamāṇaññubhāvaṃ. Jāgariyānuyoganti divasassa tīsu koṭṭhāsesu, rattiyā paṭhamapacchimakoṭṭhāsesu ca jāgarati na niddāyati, samaṇadhammameva ca karotīti jāgaro, jāgarassa bhāvo, kammaṃ vā jāgariyaṃ, jāgariyassa anuyogo jāgariyānuyogo. Taṃ jāgariyānuyogaṃ. Sīlakkhandhanti sekkhaṃ asekkhaṃ vā sīlakkhandhaṃ. Evamitarepi khandhā veditabbā. Paññākkhandhanti maggapaññañca sekkhāsekkhānaṃ lokiyapaññañca. Vimuttikkhandhanti phalavimuttiṃ. Vimuttiñāṇadassanakkhandhanti paccavekkhaṇañāṇaṃ.
ಹಾಸಬಹುಲೋತಿ ಮೂಲಪದಂ। ವೇದಬಹುಲೋತಿ ತಸ್ಸಾ ಏವ ಪೀತಿಯಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸೋಮನಸ್ಸವೇದನಾವಸೇನ ನಿದ್ದೇಸಪದಂ। ತುಟ್ಠಿಬಹುಲೋತಿ ನಾತಿಬಲವಪೀತಿಯಾ ತುಟ್ಠಾಕಾರವಸೇನ। ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋತಿ ಬಲವಪೀತಿಯಾ ಪಮುದಿತಭಾವವಸೇನ।
Hāsabahuloti mūlapadaṃ. Vedabahuloti tassā eva pītiyā sampayuttasomanassavedanāvasena niddesapadaṃ. Tuṭṭhibahuloti nātibalavapītiyā tuṭṭhākāravasena. Pāmojjabahuloti balavapītiyā pamuditabhāvavasena.
೭. ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪನ್ತಿಆದಿ ಸಮ್ಮಸನಞಾಣನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತತ್ಥಂ। ತುಲಯಿತ್ವಾತಿ ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ತುಲೇತ್ವಾ। ತೀರಯಿತ್ವಾತಿ ಉದಯಬ್ಬಯಾನುಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ತೀರಯಿತ್ವಾ। ವಿಭಾವಯಿತ್ವಾತಿ ಭಙ್ಗಾನುಪಸ್ಸನಾದಿವಸೇನ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ। ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾನುಲೋಮವಸೇನ ಫುಟಂ ಕತ್ವಾ। ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಏವ। ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನತದಙ್ಗವಸೇನ ಪಹೀನಮ್ಪಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅಸಮೂಹತತ್ತಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿಧಮ್ಮತಂ ಅನತೀತತಾಯ ಅಸಮೂಹತುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ನಾಧಿವಾಸೇತೀತಿ ಸನ್ತಾನಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ನ ವಾಸೇತಿ। ಪಜಹತೀತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪಜಹತಿ। ವಿನೋದೇತೀತಿ ಖಿಪತಿ। ಬ್ಯನ್ತೀಕರೋತೀತಿ ವಿಗತನ್ತಂ ಕರೋತಿ। ಅನಭಾವಂ ಗಮೇತೀತಿ ಅನು ಅಭಾವಂ ಗಮೇತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾನುಕ್ಕಮೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಪತ್ವಾ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನೇವ ಅಭಾವಂ ಗಮಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಾಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ। ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಮರನ್ತೂ’’ತಿ ಪರೇಸಂ ಮರಣಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕೋ। ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ವಿಹಿಂಸೀಯನ್ತೂ’’ತಿ ಪರೇಸಂ ವಿಹಿಂಸಾಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕೋ। ಪಾಪಕೇತಿ ಲಾಮಕೇ। ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇತಿ ಅಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತೇ ಧಮ್ಮೇ।
7.Yaṃ kiñci rūpantiādi sammasanañāṇaniddese vuttatthaṃ. Tulayitvāti kalāpasammasanavasena tuletvā. Tīrayitvāti udayabbayānupassanāvasena tīrayitvā. Vibhāvayitvāti bhaṅgānupassanādivasena pākaṭaṃ katvā. Vibhūtaṃ katvāti saṅkhārupekkhānulomavasena phuṭaṃ katvā. Tikkhapaññā lokuttarā eva. Uppannanti samathavipassanāvasena vikkhambhanatadaṅgavasena pahīnampi ariyamaggena asamūhatattā uppattidhammataṃ anatītatāya asamūhatuppannanti vuccati, taṃ idha adhippetaṃ. Nādhivāsetīti santānaṃ āropetvā na vāseti. Pajahatīti samucchedavasena pajahati. Vinodetīti khipati. Byantīkarotīti vigatantaṃ karoti. Anabhāvaṃ gametīti anu abhāvaṃ gameti, vipassanānukkamena ariyamaggaṃ patvā samucchedavaseneva abhāvaṃ gamayatīti attho. Ettha ca kāmapaṭisaṃyutto vitakko kāmavitakko. ‘‘Ime sattā marantū’’ti paresaṃ maraṇapaṭisaṃyutto vitakko byāpādavitakko. ‘‘Ime sattā vihiṃsīyantū’’ti paresaṃ vihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko vihiṃsāvitakko. Pāpaketi lāmake. Akusale dhammeti akosallasambhūte dhamme.
ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಾತಿ ನಿಬ್ಬಿದಾಬಹುಲಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಏವ। ಉಬ್ಬೇಗಬಹುಲೋತಿ ಞಾಣಭಯವಸೇನ ಭಯಬಹುಲೋ। ಉತ್ತಾಸಬಹುಲೋತಿ ಬಲವಭಯಬಹುಲೋ । ಇದಂ ಪುರಿಮಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥವಿವರಣಂ। ಉಕ್ಕಣ್ಠನಬಹುಲೋತಿ ಸಙ್ಖಾರತೋ ಉದ್ಧಂ ವಿಸಙ್ಖಾರಾಭಿಮುಖತಾಯ ಉಕ್ಕಣ್ಠನಬಹುಲೋ। ಅನಭಿರತಿಬಹುಲೋತಿ ಉಕ್ಕಣ್ಠನವಸೇನೇವ ಅಭಿರತಿಅಭಾವಂ ದೀಪೇತಿ। ಇದಾನಿಪಿ ತಮತ್ಥಂ ದ್ವೀಹಿ ವಚನೇಹಿ ವಿವರತಿ। ತತ್ಥ ಬಹಿಮುಖೋತಿ ಸಙ್ಖಾರತೋ ಬಹಿಭೂತನಿಬ್ಬಾನಾಭಿಮುಖೋ। ನ ರಮತೀತಿ ನಾಭಿರಮತಿ। ಅನಿಬ್ಬಿದ್ಧಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಅನಮತಗ್ಗೇ ಸಂಸಾರೇ ಅನ್ತಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಅನಿಬ್ಬಿದ್ಧಪುಬ್ಬಂ। ಅಪ್ಪದಾಲಿತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ತಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥವಚನಂ, ಅನ್ತಕರಣೇನೇವ ಅಪದಾಲಿತಪುಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲೋಭಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿ ಲೋಭರಾಸಿಂ, ಲೋಭಕೋಟ್ಠಾಸಂ ವಾ। ಇಮಾಹಿ ಸೋಳಸಹಿ ಪಞ್ಞಾಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ಅರಹಾಯೇವ ವುತ್ತೋ। ಉಪರಿ ‘‘ಏಕೋ ಸೇಕ್ಖಪಟಿಸಮ್ಭಿದಪ್ಪತ್ತೋ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೮) ವುತ್ತತ್ತಾ ಸೋತಾಪನ್ನಸಕದಾಗಾಮಿಅನಾಗಾಮಿನೋಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿಯೇವ।
Nibbedhikapaññāti nibbidābahulassa puggalassa uppannamaggapaññā eva. Ubbegabahuloti ñāṇabhayavasena bhayabahulo. Uttāsabahuloti balavabhayabahulo . Idaṃ purimasseva atthavivaraṇaṃ. Ukkaṇṭhanabahuloti saṅkhārato uddhaṃ visaṅkhārābhimukhatāya ukkaṇṭhanabahulo. Anabhiratibahuloti ukkaṇṭhanavaseneva abhiratiabhāvaṃ dīpeti. Idānipi tamatthaṃ dvīhi vacanehi vivarati. Tattha bahimukhoti saṅkhārato bahibhūtanibbānābhimukho. Na ramatīti nābhiramati. Anibbiddhapubbanti anamatagge saṃsāre antaṃ pāpetvā anibbiddhapubbaṃ. Appadālitapubbanti tasseva atthavacanaṃ, antakaraṇeneva apadālitapubbanti attho. Lobhakkhandhanti lobharāsiṃ, lobhakoṭṭhāsaṃ vā. Imāhi soḷasahi paññāhi samannāgatoti ukkaṭṭhaparicchedena arahāyeva vutto. Upari ‘‘eko sekkhapaṭisambhidappatto’’ti (paṭi. ma. 3.8) vuttattā sotāpannasakadāgāmianāgāminopi labbhantiyeva.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ೧. ಸೋಳಸಪಞ್ಞಾನಿದ್ದೇಸೋ • 1. Soḷasapaññāniddeso
