| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੧. ਸੋਲ਼ਸਪਞ੍ਞਾਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
1. Soḷasapaññāniddesavaṇṇanā
੪. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਛਨ੍ਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਞਾਣਾਨਨ੍ਤਿ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਦਿਬ੍ਬਸੋਤਚੇਤੋਪਰਿਯਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਆਸવਾਨਂ ਖਯਞਾਣਾਨਂ। ਤੇਸਤ੍ਤਤੀਨਂ ਞਾਣਾਨਨ੍ਤਿ ਞਾਣਕਥਾਯ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਾવਕਸਾਧਾਰਣਾਨਂ ਞਾਣਾਨਂ। ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਤੀਨਂ ਞਾਣਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ –
4. Suttantaniddese channaṃ abhiññāñāṇānanti iddhividhadibbasotacetopariyapubbenivāsadibbacakkhuāsavānaṃ khayañāṇānaṃ. Tesattatīnaṃ ñāṇānanti ñāṇakathāya niddiṭṭhānaṃ sāvakasādhāraṇānaṃ ñāṇānaṃ. Sattasattatīnaṃ ñāṇānanti ettha –
‘‘ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਰਿ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਞਾਣવਤ੍ਥੂਨਿ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਂ ਸੁਣਾਥ ਸਾਧੁਕਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਥ, ਭਾਸਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ। ਕਤਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਰਿ ਞਾਣવਤ੍ਥੂਨਿ? ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਸਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਨਤ੍ਥਿ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ। ਅਤੀਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਸਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਨਤ੍ਥਿ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਸਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਨਤ੍ਥਿ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ। ਯਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਤਂ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਖਯਧਮ੍ਮਂ વਯਧਮ੍ਮਂ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਂ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ। ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤੀਤਿ ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋਤਿ ਞਾਣਂ… ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ… વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਤਣ੍ਹਾਤਿ ਞਾਣਂ… ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾਤਿ ਞਾਣਂ… ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਞਾਣਂ… ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ… વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ… ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ… ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਸਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਤ੍ਥਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਞਾਣਂ। ਅਤੀਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਸਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਤ੍ਥਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਿ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਞਾਣਂ, ਅਸਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਨਤ੍ਥਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਞਾਣਂ। ਯਮ੍ਪਿਸ੍ਸ ਤਂ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਞਾਣਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਖਯਧਮ੍ਮਂ વਯਧਮ੍ਮਂ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਂ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਞਾਣਂ। ਇਮਾਨਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਰਿ ਞਾਣવਤ੍ਥੂਨੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੪) –
‘‘Sattasattari vo, bhikkhave, ñāṇavatthūni desessāmi, taṃ suṇātha sādhukaṃ manasi karotha, bhāsissāmīti. Katamāni, bhikkhave, sattasattari ñāṇavatthūni? Jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Atītampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, anāgatampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti ñāṇaṃ. Bhavapaccayā jātīti ñāṇaṃ…pe… upādānapaccayā bhavoti ñāṇaṃ… taṇhāpaccayā upādānanti ñāṇaṃ… vedanāpaccayā taṇhāti ñāṇaṃ… phassapaccayā vedanāti ñāṇaṃ… saḷāyatanapaccayā phassoti ñāṇaṃ… nāmarūpapaccayā saḷāyatananti ñāṇaṃ… viññāṇapaccayā nāmarūpanti ñāṇaṃ… saṅkhārapaccayā viññāṇanti ñāṇaṃ… avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ. Atītampi addhānaṃ avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ, anāgatampi addhānaṃ avijjāpaccayā saṅkhārāti ñāṇaṃ, asati avijjāya natthi saṅkhārāti ñāṇaṃ. Yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti ñāṇaṃ. Imāni vuccanti, bhikkhave, sattasattari ñāṇavatthūnī’’ti (saṃ. ni. 2.34) –
ਏવਂ ਭਗવਤਾ ਨਿਦਾਨવਗ੍ਗੇ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਤਿ ਞਾਣਾਨਿ। ‘‘ਜਰਾਮਰਣੇ ਞਾਣਂ, ਜਰਾਮਰਣਸਮੁਦਯੇ ਞਾਣਂ, ਜਰਾਮਰਣਨਿਰੋਧੇ ਞਾਣਂ, ਜਰਾਮਰਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੩) ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਏਕਾਦਸਸੁ ਅਙ੍ਗੇਸੁ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਚਤੁਚਤ੍ਤਾਰੀਸ ਞਾਣવਤ੍ਥੂਨਿ ਪਨ ਇਧ ਨ ਗਹਿਤਾਨਿ। ਉਭਯਤ੍ਥ ਚ ਞਾਣਾਨਿਯੇવ ਹਿਤਸੁਖਸ੍ਸ વਤ੍ਥੂਨੀਤਿ ਞਾਣવਤ੍ਥੂਨਿ। ਲਾਭੋਤਿਆਦੀਸੁ ਲਾਭੋਯੇવ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਪਟਿਲਾਭੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਪੁਨ ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥવਿવਰਣવਸੇਨ ਪਤ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਫਸ੍ਸਨਾਤਿ ਅਧਿਗਮવਸੇਨ ਫੁਸਨਾ। ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਤਿ ਪਟਿਲਾਭਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ। ਉਪਸਮ੍ਪਦਾਤਿ ਨਿਪ੍ਫਾਦਨਾ।
Evaṃ bhagavatā nidānavagge vuttāni sattasattati ñāṇāni. ‘‘Jarāmaraṇe ñāṇaṃ, jarāmaraṇasamudaye ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhe ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇa’’nti (saṃ. ni. 2.33) iminā nayena ekādasasu aṅgesu cattāri cattāri katvā vuttāni catucattārīsa ñāṇavatthūni pana idha na gahitāni. Ubhayattha ca ñāṇāniyeva hitasukhassa vatthūnīti ñāṇavatthūni. Lābhotiādīsu lābhoyeva upasaggena visesetvā paṭilābhoti vutto. Puna tasseva atthavivaraṇavasena patti sampattīti vuttaṃ. Phassanāti adhigamavasena phusanā. Sacchikiriyāti paṭilābhasacchikiriyā. Upasampadāti nipphādanā.
ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਞ੍ਚ ਸੇਕ੍ਖਾਨਨ੍ਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾ ਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੀਤਿ ਸੇਕ੍ਖਸਞ੍ਞਿਤਾਨਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਟ੍ਠਾਦੀਨਂ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ। ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਕਲ੍ਯਾਣਕਸ੍ਸ ਚਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸੁਨ੍ਦਰਟ੍ਠੇਨ ਕਲ੍ਯਾਣਸਞ੍ਞਿਤਸ੍ਸ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ। વਡ੍ਢਿਤਂ વਡ੍ਢਨਂ ਏਤਾਯਾਤਿ વਡ੍ਢਿਤવਡ੍ਢਨਾ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਞਾਨਂ વਸੇਨ વਿਸੇਸਤੋ ਚ ਅਰਹਤੋ ਪਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਾવੁਦ੍ਧਿਯਾ। ਤਥਾ ਪਞ੍ਞਾવੇਪੁਲ੍ਲਾਯ। ਮਹਨ੍ਤੇ ਅਤ੍ਥੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਤ੍ਥਾਦਯੋ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾ ਅਰਿਯਸਾવਕਾਨਂਯੇવ। ਤਸ੍ਸਾ ਚ ਪਞ੍ਞਾਯ વਿਸਯਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾ ਏવ।
Sattannañca sekkhānanti tisso sikkhā sikkhantīti sekkhasaññitānaṃ sotāpattimaggaṭṭhādīnaṃ sattannaṃ. Puthujjanakalyāṇakassa cāti nibbānagāminiyā paṭipadāya yuttattā sundaraṭṭhena kalyāṇasaññitassa puthujjanassa. Vaḍḍhitaṃ vaḍḍhanaṃ etāyāti vaḍḍhitavaḍḍhanā. Yathāvuttānaṃ aṭṭhannampi paññānaṃ vasena visesato ca arahato paññāvasena paññāvuddhiyā. Tathā paññāvepullāya. Mahanteatthe pariggaṇhātītiādīsu paṭisambhidappatto ariyasāvako atthādayo ārammaṇakaraṇena pariggaṇhāti. Sabbāpi mahāpaññā ariyasāvakānaṃyeva. Tassā ca paññāya visayā heṭṭhā vuttatthā eva.
ਪੁਥੁਨਾਨਾਖਨ੍ਧੇਸੂਤਿਆਦੀਸੁ ਨਾਨਾਸਦ੍ਦੋ ਪੁਥੁਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਚਨਂ। ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਪੁਥੁਪਞ੍ਞਾਤਿ ਤੇਸੁ ਤਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ ਖਨ੍ਧਾਦੀਸੁ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਤਂ ਞਾਣਂ ਪੁਥੁਪਞ੍ਞਾ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਾਨਾਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੇਸੂਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ વਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯਬਹੁਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਾਨਾਸੁਞ੍ਞਤਮਨੁਪਲਬ੍ਭੇਸੂਤਿ ਉਪਲਬ੍ਭਨਂ ਉਪਲਬ੍ਭੋ, ਗਹਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਉਪਲਬ੍ਭੋ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭੋ, ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਾਨਂ ਬਹੁਤ੍ਤਾ ਬਹੁવਚਨੇਨ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਾ, ਪਞ੍ਚવੀਸਤਿਸੁਞ੍ਞਤਾવਸੇਨ વਾ ਨਾਨਾਸੁਞ੍ਞਤਾਸੁ ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਾਦੀਨਂ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਾ ਨਾਨਾਸੁਞ੍ਞਤਾਨੁਪਲਬ੍ਭਾ, ਤੇਸੁ। ‘‘ਨਾਨਾਸੁਞ੍ਞਤਾਨੁਪਲਬ੍ਭੇਸੂ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ‘‘ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ਤਿਕਮਾਤਿਕਾ ੨) વਿਯ ਮ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਇਮਾ ਪਞ੍ਚ ਪਞ੍ਞਾ ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨੇਹਿ ਸਾਧਾਰਣਾ, ਨਾਨਾਅਤ੍ਥਾਦੀਸੁ ਪਞ੍ਞਾ ਅਰਿਯਾਨਂਯੇવ। ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸਾਧਾਰਣੇ ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਲੋਕਿਯਧਮ੍ਮੇ। ਇਮਿਨਾ ਅવਸਾਨਪਰਿਯਾਯੇਨ ਲੋਕਿਯਤੋ ਪੁਥੁਭੂਤਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਪੁਥੁਭੂਤਾ વਿਸੁਂਭੂਤਾ ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਪੁਥੁਪਞ੍ਞਾ ਨਾਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
Puthunānākhandhesūtiādīsu nānāsaddo puthusaddassa atthavacanaṃ. Ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññāti tesu tathāvuttesu khandhādīsu ñāṇaṃ pavattatīti katvā taṃ ñāṇaṃ puthupaññā nāmāti attho. Nānāpaṭiccasamuppādesūti paṭiccasamuppannānaṃ dhammānaṃ vasena paccayabahuttā vuttaṃ. Nānāsuññatamanupalabbhesūti upalabbhanaṃ upalabbho, gahaṇanti attho. Na upalabbho anupalabbho, anupalabbhānaṃ bahuttā bahuvacanena anupalabbhā, pañcavīsatisuññatāvasena vā nānāsuññatāsu attattaniyādīnaṃ anupalabbhā nānāsuññatānupalabbhā, tesu. ‘‘Nānāsuññatānupalabbhesū’’ti vattabbe ‘‘adukkhamasukhā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā 2) viya ma-kāro padasandhivasena vutto. Imā pañca paññā kalyāṇaputhujjanehi sādhāraṇā, nānāatthādīsu paññā ariyānaṃyeva. Puthujjanasādhāraṇe dhammeti lokiyadhamme. Iminā avasānapariyāyena lokiyato puthubhūtanibbānārammaṇattā puthubhūtā visuṃbhūtā paññāti puthupaññā nāmāti vuttaṃ hoti.
વਿਪੁਲਪਞ੍ਞਾ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਗੁਣਮਹਨ੍ਤਤਾਯ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਾਹਿਕਾਯ ਚ ਪਞ੍ਞਾਯ ਮਹਨ੍ਤਤਾ, ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਯਮੇવ ਮਹਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਉਲ਼ਾਰਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਚ ਪਞ੍ਞਾਯ ਚ વਿਪੁਲਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਗਮ੍ਭੀਰਪਞ੍ਞਾ ਪੁਥੁਪਞ੍ਞਾਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇ ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਤੇ ਚ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਾ ਸਾ ਚ ਪਞ੍ਞਾ ਪਕਤਿਜਨੇਨ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਪਤਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾ।
Vipulapaññā mahāpaññānayena veditabbā. Yathāvutte dhamme pariggaṇhantassa guṇamahantatāya tesaṃ dhammānaṃ pariggāhikāya ca paññāya mahantatā, tesaṃ dhammānaṃ sayameva mahantattā uḷārattā dhammānañca paññāya ca vipulatā veditabbā. Gambhīrapaññā puthupaññānayena veditabbā. Te ca dhammā te ca anupalabbhā sā ca paññā pakatijanena alabbhaneyyapatiṭṭhattā gambhīrā.
ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸਾਤਿ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸੇવ। ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚੀਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ। ਅਭਿਸਮ੍ਭવਿਤੁਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ। ਅਨਭਿਸਮ੍ਭવਨੀਯੋਤਿ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯੋ। ਅਞ੍ਞੇਹੀਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੇਹੇવ। ਅਟ੍ਠਮਕਸ੍ਸਾਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਟ੍ਠਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਗਣਿਯਮਾਨੇ ਅਟ੍ਠਮਭੂਤਸ੍ਸ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਟ੍ਠਸ੍ਸ। ਦੂਰੇਤਿ વਿਪ੍ਪਕਟ੍ਠੇ। વਿਦੂਰੇਤਿ વਿਸੇਸੇਨ વਿਪ੍ਪਕਟ੍ਠੇ। ਸੁવਿਦੂਰੇਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਸੇਸੇਨ વਿਪ੍ਪਕਟ੍ਠੇ। ਨ ਸਨ੍ਤਿਕੇਤਿ ਨ ਸਮੀਪੇ। ਨ ਸਾਮਨ੍ਤਾਤਿ ਨ ਸਮੀਪਭਾਗੇ। ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਪਟਿਸੇਧਸਹਿਤਾਨਿ વਚਨਾਨਿ ਦੂਰਭਾવਸ੍ਸੇવ ਨਿਯਮਨਾਨਿ। ਉਪਾਦਾਯਾਤਿ ਪਟਿਚ੍ਚ। ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸਾਤਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਟ੍ਠਸ੍ਸ। ਏਤੇਨੇવ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾ ਤਂਤਂਫਲਪਞ੍ਞਾਯ ਦੂਰੇਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ વਿਸੇਸਿਤਂ। ਇਤਰਦ੍વਯਂ ਪਨ ਸੁਦ੍ਧਮੇવ ਆਗਤਂ।
Yassa puggalassāti ariyapuggalasseva. Añño kocīti puthujjano. Abhisambhavitunti sampāpuṇituṃ. Anabhisambhavanīyoti sampāpuṇituṃ asakkuṇeyyo. Aññehīti puthujjaneheva. Aṭṭhamakassāti arahattaphalaṭṭhato paṭṭhāya gaṇiyamāne aṭṭhamabhūtassa sotāpattimaggaṭṭhassa. Dūreti vippakaṭṭhe. Vidūreti visesena vippakaṭṭhe. Suvidūreti suṭṭhu visesena vippakaṭṭhe. Na santiketi na samīpe. Na sāmantāti na samīpabhāge. Imāni dve paṭisedhasahitāni vacanāni dūrabhāvasseva niyamanāni. Upādāyāti paṭicca. Sotāpannassāti sotāpattiphalaṭṭhassa. Eteneva taṃtaṃmaggapaññā taṃtaṃphalapaññāya dūreti vuttaṃ hoti. Paccekasambuddhoti upasaggena visesitaṃ. Itaradvayaṃ pana suddhameva āgataṃ.
੫. ‘‘ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਚ ਲੋਕਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਯ ਦੂਰੇ’’ਤਿਆਦੀਨਿ વਤ੍વਾ ਤਮੇવ ਦੂਰਟ੍ਠਂ ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਪਞ੍ਞਾਪਭੇਦਕੁਸਲੋਤਿਆਦਿਮਾਹ । ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਪਭੇਦਕੁਸਲੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨਨ੍ਤવਿਕਪ੍ਪੇ ਪਞ੍ਞਾਪਭੇਦੇ ਛੇਕੋ। ਪਭਿਨ੍ਨਞਾਣੋਤਿ ਅਨਨ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦਪਤ੍ਤਞਾਣੋ। ਏਤੇਨ ਪਞ੍ਞਾਪਭੇਦਕੁਸਲਤ੍ਤੇਪਿ ਸਤਿ ਤਾਸਂ ਪਞ੍ਞਾਨਂ ਅਨਨ੍ਤਭੇਦਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਧਿਗਤਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦੋਤਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧਅਗ੍ਗਚਤੁਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣੋ। ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਿਸਾਰਦਭਾવਸਙ੍ਖਾਤਾਨਿ ਞਾਣਾਨਿ ਪਤ੍ਤੋ। ਯਥਾਹ –
5. ‘‘Paccekabuddhassa sadevakassa ca lokassa paññā tathāgatassa paññāya dūre’’tiādīni vatvā tameva dūraṭṭhaṃ anekappakārato dassetukāmo paññāpabhedakusalotiādimāha . Tattha paññāpabhedakusaloti attano anantavikappe paññāpabhede cheko. Pabhinnañāṇoti anantappabhedapattañāṇo. Etena paññāpabhedakusalattepi sati tāsaṃ paññānaṃ anantabhedattaṃ dasseti. Adhigatapaṭisambhidoti paṭiladdhaaggacatupaṭisambhidāñāṇo. Catuvesārajjappattoti cattāri visāradabhāvasaṅkhātāni ñāṇāni patto. Yathāha –
‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਤੇ ਪਟਿਜਾਨਤੋ ‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ’ਤਿ, ਤਤ੍ਰ વਤ ਮਂ ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ ਦੇવੋ વਾ ਮਾਰੋ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ વਾ ਕੋਚਿ વਾ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ ਸਹ ਧਮ੍ਮੇਨ ਪਟਿਚੋਦੇਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਏਤਮਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਖੇਮਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਭਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વੇਸਾਰਜ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વਿਹਰਾਮਿ। ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਤੇ ਪਟਿਜਾਨਤੋ ‘ਇਮੇ ਆਸવਾ ਅਪਰਿਕ੍ਖੀਣਾ’ਤਿ, ‘ਯੇ ਖੋ ਪਨ ਤੇ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਪਟਿਸੇવਤੋ ਨਾਲਂ ਅਨ੍ਤਰਾਯਾਯਾ’ਤਿ, ‘ਯਸ੍ਸ ਖੋ ਪਨ ਤੇ ਅਤ੍ਥਾਯ ਧਮ੍ਮੋ ਦੇਸਿਤੋ, ਸੋ ਨ ਨਿਯ੍ਯਾਤਿ ਤਕ੍ਕਰਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਾਯਾ’ਤਿ, ਤਤ੍ਰ વਤ ਮਂ ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ ਦੇવੋ વਾ ਮਾਰੋ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ વਾ ਕੋਚਿ વਾ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ ਸਹ ਧਮ੍ਮੇਨ ਪਟਿਚੋਦੇਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਏਤਮਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਅਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਖੇਮਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਭਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વੇਸਾਰਜ੍ਜਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વਿਹਰਾਮੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੮; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੦)।
‘‘Sammāsambuddhassa te paṭijānato ‘ime dhammā anabhisambuddhā’ti, tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā koci vā lokasmiṃ saha dhammena paṭicodessatīti nimittametaṃ, bhikkhave, na samanupassāmi, etamahaṃ, bhikkhave, nimittaṃ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmi. Khīṇāsavassa te paṭijānato ‘ime āsavā aparikkhīṇā’ti, ‘ye kho pana te antarāyikā dhammā vuttā, te paṭisevato nālaṃ antarāyāyā’ti, ‘yassa kho pana te atthāya dhammo desito, so na niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyā’ti, tatra vata maṃ samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā koci vā lokasmiṃ saha dhammena paṭicodessatīti nimittametaṃ, bhikkhave, na samanupassāmi, etamahaṃ, bhikkhave, nimittaṃ asamanupassanto khemappatto abhayappatto vesārajjappatto viharāmī’’ti (a. ni. 4.8; ma. ni. 1.150).
ਦਸਬਲਬਲਧਾਰੀਤਿ ਦਸ ਬਲਾਨਿ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਦਸਬਲਾ, ਦਸਬਲਾਨਂ ਬਲਾਨਿ ਦਸਬਲਬਲਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਦਸਬਲਬਲਾਨਿ ਧਾਰਯਤੀਤਿ ਦਸਬਲਬਲਧਾਰੀ, ਦਸਬਲਞਾਣਬਲਧਾਰੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤੇਹਿ ਤੀਹਿ વਚਨੇਹਿ ਅਨਨ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦਾਨਂ ਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਪਭੇਦਮੁਖਮਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਸੋਯੇવ ਪਞ੍ਞਾਪਯੋਗવਸੇਨ ਅਭਿਮਙ੍ਗਲਸਮ੍ਮਤਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਾਸਭੋ। ਅਸਨ੍ਤਾਸਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਸੀਹੋ। ਮਹਨ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਨਾਗੋ। ਪਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਾਜਞ੍ਞੋ। ਲੋਕਕਿਚ੍ਚਧੁਰવਹਨਟ੍ਠੇਨ ਪੁਰਿਸਧੋਰਯ੍ਹੋ।
Dasabalabaladhārīti dasa balāni etesanti dasabalā, dasabalānaṃ balāni dasabalabalāni, tāni dasabalabalāni dhārayatīti dasabalabaladhārī, dasabalañāṇabaladhārīti attho. Etehi tīhi vacanehi anantappabhedānaṃ neyyānaṃ pabhedamukhamattaṃ dassitaṃ. Soyeva paññāpayogavasena abhimaṅgalasammataṭṭhena purisāsabho. Asantāsaṭṭhena purisasīho. Mahantaṭṭhena purisanāgo. Pajānanaṭṭhena purisājañño. Lokakiccadhuravahanaṭṭhena purisadhorayho.
ਅਥ ਤੇਜਾਦਿਕਂ ਅਨਨ੍ਤਞਾਣਤੋ ਲਦ੍ਧਂ ਗੁਣવਿਸੇਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਤੇਸਂ ਤੇਜਾਦੀਨਂ ਅਨਨ੍ਤਞਾਣਮੂਲਕਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਅਨਨ੍ਤਞਾਣੋਤਿ વਤ੍વਾ ਅਨਨ੍ਤਤੇਜੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਨਨ੍ਤਞਾਣੋਤਿ ਗਣਨવਸੇਨ ਚ ਪਭਾવવਸੇਨ ਚ ਅਨ੍ਤવਿਰਹਿਤਞਾਣੋ। ਅਨਨ੍ਤਤੇਜੋਤਿ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇ ਮੋਹਤਮવਿਧਮਨੇਨ ਅਨਨ੍ਤਞਾਣਤੇਜੋ। ਅਨਨ੍ਤਯਸੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਗੁਣੇਹੇવ ਲੋਕਤ੍ਤਯવਿਤ੍ਥਤਾਨਨ੍ਤਕਿਤ੍ਤਿਘੋਸੋ। ਅਡ੍ਢੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਧਨਸਮਿਦ੍ਧਿਯਾ ਸਮਿਦ੍ਧੋ। ਮਹਦ੍ਧਨੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਧਨવਡ੍ਢਤ੍ਤੇਪਿ ਪਭਾવਮਹਤ੍ਤੇਨ ਮਹਨ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਧਨਮਸ੍ਸਾਤਿ ਮਹਦ੍ਧਨੋ । ਮਹਾਧਨੋਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਧਨવਾਤਿ ਪਸਂਸਿਤਬ੍ਬਪਞ੍ਞਾਧਨવਤ੍ਤਾ ਨਿਚ੍ਚਯੁਤ੍ਤਪਞ੍ਞਾਧਨવਤ੍ਤਾ ਅਤਿਸਯਭੂਤਪਞ੍ਞਾਧਨવਤ੍ਤਾ ਧਨવਾ। ਏਤੇਸੁਪਿ ਹਿ ਤੀਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਇਦਂ વਚਨਂ ਸਦ੍ਦવਿਦੂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ।
Atha tejādikaṃ anantañāṇato laddhaṃ guṇavisesaṃ dassetukāmo tesaṃ tejādīnaṃ anantañāṇamūlakabhāvaṃ dassento anantañāṇoti vatvā anantatejotiādimāha. Tattha anantañāṇoti gaṇanavasena ca pabhāvavasena ca antavirahitañāṇo. Anantatejoti veneyyasantāne mohatamavidhamanena anantañāṇatejo. Anantayasoti paññāguṇeheva lokattayavitthatānantakittighoso. Aḍḍhoti paññādhanasamiddhiyā samiddho. Mahaddhanoti paññādhanavaḍḍhattepi pabhāvamahattena mahantaṃ paññādhanamassāti mahaddhano . Mahādhanotipi pāṭho. Dhanavāti pasaṃsitabbapaññādhanavattā niccayuttapaññādhanavattā atisayabhūtapaññādhanavattā dhanavā. Etesupi hi tīsu atthesu idaṃ vacanaṃ saddavidū icchanti.
ਏવਂ ਪਞ੍ਞਾਗੁਣੇਨ ਭਗવਤੋ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਿਦ੍ਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਪਞ੍ਞਾਗੁਣੇਨੇવ ਲੋਕਹਿਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਿਦ੍ਧਿਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਨੇਤਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ વੇਨੇਯ੍ਯੇ ਸਂਸਾਰਸਙ੍ਖਾਤਭਯਟ੍ਠਾਨਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਙ੍ਖਾਤਖੇਮਟ੍ਠਾਨਂ ਨੇਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਨਯਨਕਾਲੇ ਏવ ਸਂવਰવਿਨਯਪਹਾਨવਿਨਯવਸੇਨ વੇਨੇਯ੍ਯੇ વਿਨੇਤਾ। ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਕਾਲੇ ਏવ ਸਂਸਯਚ੍ਛੇਦਨੇਨ ਅਨੁਨੇਤਾ। ਸਂਸਯਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਥਂ ਪਞ੍ਞਾਪੇਤਾ। ਤਥਾ ਪਞ੍ਞਾਪਿਤਾਨਂ ਨਿਚ੍ਛਯਕਰਣੇਨ ਨਿਜ੍ਝਾਪੇਤਾ। ਤਥਾ ਨਿਜ੍ਝਾਯਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਪਯੋਜਨવਸੇਨ ਪੇਕ੍ਖੇਤਾ। ਤਥਾਪਟਿਪਨ੍ਨੇ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਫਲੇਨ ਪਸਾਦੇਤਾ। ਸੋ ਹਿ ਭਗવਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਹਿ-ਕਾਰੋ ਅਨਨ੍ਤਰਂ વੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਕਾਰਣੋਪਦੇਸੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਾਤਿ ਸਕਸਨ੍ਤਾਨੇ ਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਸ੍ਸ ਛਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣਹੇਤੁਭੂਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਬੋਧਿਮੂਲੇ ਲੋਕਹਿਤਤ੍ਥਂ ਸਕਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਾ। ਅਸਞ੍ਜਾਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਞ੍ਜਨੇਤਾਤਿ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਸਞ੍ਜਾਤਪੁਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸਾવਕਪਾਰਮਿਞਾਣਹੇਤੁਭੂਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਪਭੁਤਿ ਯਾવਜ੍ਜਕਾਲਾ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇ ਸਞ੍ਜਨੇਤਾ। ਸਾવਕવੇਨੇਯ੍ਯਾਨਮ੍ਪਿ ਹਿ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਭਗવਤੋ વੁਤ੍ਤવਚਨੇਨੇવ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਸਞ੍ਜਨਨਤੋ ਭਗવਾ ਸਞ੍ਜਨੇਤਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਅਨਕ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖਾਤਾਤਿ ਅਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਾਯ ਕਤਾਭਿਨੀਹਾਰਾਨਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਭਾવਾਯ ਬ੍ਯਾਕਰਣਂ ਦਤ੍વਾ ਅਨਕ੍ਖਾਤਪੁਬ੍ਬਸ੍ਸ ਪਾਰਮਿਤਾਮਗ੍ਗਸ੍ਸ, ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਬ੍ਯਾਕਰਣਮਤ੍ਤੇਨੇવ વਾ ਬੋਧਿਮੂਲੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਕ੍ਖਾਤਾ। ਅਯਂ ਨਯੋ ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤਬ੍ਯਾਕਰਣੇਪਿ ਲਬ੍ਭਤਿਯੇવ।
Evaṃ paññāguṇena bhagavato attasampattisiddhiṃ dassetvā puna paññāguṇeneva lokahitasampattisiddhiṃ dassento netātiādimāha. Tattha veneyye saṃsārasaṅkhātabhayaṭṭhānato nibbānasaṅkhātakhemaṭṭhānaṃ netā. Tattha nayanakāle eva saṃvaravinayapahānavinayavasena veneyye vinetā. Dhammadesanākāle eva saṃsayacchedanena anunetā. Saṃsayaṃ chinditvā paññāpetabbaṃ atthaṃ paññāpetā. Tathā paññāpitānaṃ nicchayakaraṇena nijjhāpetā. Tathā nijjhāyitassa atthassa paṭipattipayojanavasena pekkhetā. Tathāpaṭipanne paṭipattiphalena pasādetā. So hi bhagavāti ettha hi-kāro anantaraṃ vuttassa atthassa kāraṇopadese nipāto. Anuppannassa maggassa uppādetāti sakasantāne na uppannapubbassa chaasādhāraṇañāṇahetubhūtassa ariyamaggassa bodhimūle lokahitatthaṃ sakasantāne uppādetā. Asañjātassa maggassa sañjanetāti veneyyasantāne asañjātapubbassa sāvakapāramiñāṇahetubhūtassa ariyamaggassa dhammacakkappavattanato pabhuti yāvajjakālā veneyyasantāne sañjanetā. Sāvakaveneyyānampi hi santāne bhagavato vuttavacaneneva ariyamaggassa sañjananato bhagavā sañjanetā nāma hoti. Anakkhātassa maggassa akkhātāti aṭṭhadhammasamannāgatānaṃ buddhabhāvāya katābhinīhārānaṃ bodhisattānaṃ buddhabhāvāya byākaraṇaṃ datvā anakkhātapubbassa pāramitāmaggassa, ‘‘buddho bhavissatī’’ti byākaraṇamatteneva vā bodhimūle uppajjitabbassa ariyamaggassa akkhātā. Ayaṃ nayo paccekabodhisattabyākaraṇepi labbhatiyeva.
ਮਗ੍ਗਞ੍ਞੂਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾવਸੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਞਾਤਾ। ਮਗ੍ਗવਿਦੂਤਿ વੇਨੇਯ੍ਯਸਨ੍ਤਾਨੇ ਜਨੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਕੁਸਲੋ। ਮਗ੍ਗਕੋવਿਦੋਤਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਕ੍ਖਾਤਬ੍ਬਮਗ੍ਗੇ વਿਚਕ੍ਖਣੋ। ਅਥ વਾ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਞ੍ਞੂ, ਪਚ੍ਚੇਕਬੋਧਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗવਿਦੂ, ਸਾવਕਬੋਧਿਪਟਿਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਕੋવਿਦੋ। ਅਥ વਾ ‘‘ਏਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਅਤਂਸੁ ਪੁਬ੍ਬੇ, ਤਰਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿਯੇવ ਤਰਨ੍ਤਿ ਓਘ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੪੦੯) વਚਨਤੋ ਯਥਾਯੋਗਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਬੁਦ੍ਧਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਨਂ ਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਚ ਸੁਞ੍ਞਤਾਨਿਮਿਤ੍ਤਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਚ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂવਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂਨੇਯ੍ਯਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਚ ਯਥਾਕ੍ਕਮੇਨਤ੍ਥਯੋਜਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਮਗ੍ਗਾਨੁਗਾਮੀ ਚ ਪਨਾਤਿ ਭਗવਤਾ ਗਤਮਗ੍ਗਾਨੁਗਾਮਿਨੋ ਹੁਤ੍વਾ । ਏਤ੍ਥ ਚ-ਸਦ੍ਦੋ ਹੇਤੁਅਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਏਤੇਨ ਚ ਭਗવਤੋ ਮਗ੍ਗੁਪ੍ਪਾਦਨਾਦਿਗੁਣਾਧਿਗਮਾਯ ਹੇਤੁ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਪਨ-ਸਦ੍ਦੋ ਕਤਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਤੇਨ ਭਗવਤਾ ਕਤਮਗ੍ਗਕਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪਚ੍ਛਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ ਪਠਮਂ ਗਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਪਚ੍ਛਾਗਤਸੀਲਾਦਿਗੁਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਇਤਿ ਥੇਰੋ ‘‘ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਾ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਭਗવਤੋ ਸੀਲਾਦਯੋ ਗੁਣਾ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਮੇવ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਆਗਤਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਮੇવ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਗੁਣਂ ਕਥੇਸਿ।
Maggaññūti paccavekkhaṇāvasena attanā uppāditaariyamaggassa ñātā. Maggavidūti veneyyasantāne janetabbassa ariyamaggassa kusalo. Maggakovidoti bodhisattānaṃ akkhātabbamagge vicakkhaṇo. Atha vā abhisambodhipaṭipattimaggaññū, paccekabodhipaṭipattimaggavidū, sāvakabodhipaṭipattimaggakovido. Atha vā ‘‘etena maggena ataṃsu pubbe, tarissantiyeva taranti ogha’’nti (saṃ. ni. 5.409) vacanato yathāyogaṃ atītānāgatapaccuppannabuddhapaccekabuddhasāvakānaṃ maggavasena ca suññatānimittaappaṇihitamaggavasena ca ugghaṭitaññūvipañcitaññūneyyapuggalānaṃ maggavasena ca yathākkamenatthayojanaṃ karonti. Maggānugāmī ca panāti bhagavatā gatamaggānugāmino hutvā . Ettha ca-saddo hetuatthe nipāto. Etena ca bhagavato magguppādanādiguṇādhigamāya hetu vutto hoti. Pana-saddo katatthe nipāto. Tena bhagavatā katamaggakaraṇaṃ vuttaṃ hoti. Pacchā samannāgatāti paṭhamaṃ gatassa bhagavato pacchāgatasīlādiguṇena samannāgatā. Iti thero ‘‘anuppannassa maggassa uppādetā’’tiādīhi yasmā sabbepi bhagavato sīlādayo guṇā arahattamaggameva nissāya āgatā, tasmā arahattamaggameva nissāya guṇaṃ kathesi.
ਜਾਨਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਯ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਞ੍ਚਨੇਯ੍ਯਪਥਭੂਤਂ ਪਞ੍ਞਾਯ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਸ੍ਸਂ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸਬ੍ਬਦਸ੍ਸਾવਿਤਾਯ ਤਂਯੇવ ਨੇਯ੍ਯਪਥਂ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਟ੍ਠਂ વਿਯ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ વਾ ਏਕਚ੍ਚੋ વਿਪਰੀਤਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਜਾਨਨ੍ਤੋਪਿ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋਪਿ ਨ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਏવਂ ਭਗવਾ। ਭਗવਾ ਪਨ ਯਥਾਸਭਾવਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਜਾਨਾਤਿਯੇવ, ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿਯੇવ। ਸ੍વਾਯਂ ਦਸ੍ਸਨਪਰਿਣਾਯਕਟ੍ਠੇਨ ਚਕ੍ਖੁਭੂਤੋ। વਿਦਿਤਤਾਦਿਅਤ੍ਥੇਨ ਞਾਣਭੂਤੋ। ਅવਿਪਰੀਤਸਭਾવਟ੍ਠੇਨ વਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਹਦਯੇਨ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ વਾਚਾਯ ਨਿਚ੍ਛਾਰਿਤਧਮ੍ਮਮਯੋਤਿ વਾ ਧਮ੍ਮਭੂਤੋ। ਸੇਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਭੂਤੋ। ਅਥ વਾ ਚਕ੍ਖੁ વਿਯ ਭੂਤੋਤਿ ਚਕ੍ਖੁਭੂਤੋ। ਞਾਣਂ વਿਯ ਭੂਤੋਤਿ ਞਾਣਭੂਤੋ। ਧਮ੍ਮੋ વਿਯ ਭੂਤੋਤਿ ਧਮ੍ਮਭੂਤੋ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ વਿਯ ਭੂਤੋਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਭੂਤੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਚਨਤੋ, વਤ੍ਤਨਤੋ વਾ વਤ੍ਤਾ। ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ વਚਨਤੋ, વਤ੍ਤਨਤੋ વਾ ਪવਤ੍ਤਾ। ਅਤ੍ਥਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਨਯਨਤੋ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਨ੍ਨੇਤਾ। ਅਮਤਾਧਿਗਮਾਯ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਦੇਸਨਤੋ, ਅਮਤਪ੍ਪਕਾਸਨਾਯ વਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਅਮਤਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਪਨਤੋ ਅਮਤਸ੍ਸ ਦਾਤਾ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਤ੍ਤਾ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨੁਰੂਪੇਨ ਯਥਾਸੁਖਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦਾਨੇਨ ਚ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚ ਇਸ੍ਸਰੋਤਿ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸਾਮੀ। ਤਥਾਗਤਪਦਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਂ।
Jānaṃ jānātīti jānitabbaṃ jānāti, sabbaññutāya yaṃkiñci paññāya jānitabbaṃ nāma atthi, taṃ sabbaṃ pañcaneyyapathabhūtaṃ paññāya jānātīti attho. Passaṃ passatīti passitabbaṃ passati, sabbadassāvitāya taṃyeva neyyapathaṃ cakkhunā diṭṭhaṃ viya karonto paññācakkhunā passatīti attho. Yathā vā ekacco viparītaṃ gaṇhanto jānantopi na jānāti, passantopi na passati, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana yathāsabhāvaṃ gaṇhanto jānanto jānātiyeva, passanto passatiyeva. Svāyaṃ dassanapariṇāyakaṭṭhena cakkhubhūto. Viditatādiatthena ñāṇabhūto. Aviparītasabhāvaṭṭhena vā pariyattidhammapavattanato hadayena cintetvā vācāya nicchāritadhammamayoti vā dhammabhūto. Seṭṭhaṭṭhena brahmabhūto. Atha vā cakkhu viya bhūtoti cakkhubhūto. Ñāṇaṃ viya bhūtoti ñāṇabhūto. Dhammo viya bhūtoti dhammabhūto. Brahmā viya bhūtoti brahmabhūto. Svāyaṃ dhammassa vacanato, vattanato vā vattā. Nānappakārehi vacanato, vattanato vā pavattā. Atthaṃ nīharitvā nīharitvā nayanato atthassa ninnetā. Amatādhigamāya paṭipattidesanato, amatappakāsanāya vā dhammadesanāya amatassa adhigamāpanato amatassa dātā. Lokuttaradhammassa uppāditattā veneyyānurūpena yathāsukhaṃ lokuttaradhammassa dānena ca, dhammesu ca issaroti dhammassāmī. Tathāgatapadaṃ heṭṭhā vuttatthaṃ.
ਇਦਾਨਿ ‘‘ਜਾਨਂ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿਆਦੀਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ਗੁਣਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਯ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਕਾਮੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਏવਂਭੂਤਸ੍ਸ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਪਾਰਮਿਤਾਪੁਞ੍ਞਬਲਪ੍ਪਭਾવਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸવਾਸਨਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੋਹਸ੍ਸ વਿਹਤਤ੍ਤਾ ਅਸਚ੍ਛਿਕਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਞਾਤਤ੍ਤਾ ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਥੇવ ਚ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਯ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਅਦਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਞਾਣੇਨ ਪਨ ਪਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅવਿਦਿਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਸਮ੍ਮੋਹਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਸਚ੍ਛਿਕਤਤ੍ਤਾ ਅਸਚ੍ਛਿਕਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਅਸਮ੍ਮੋਹਪਞ੍ਞਾਯ ਫੁਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਫਸ੍ਸਿਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਾਲਂ વਾ ਧਮ੍ਮਂ વਾ। ਉਪਾਦਾਯਾਤਿ ਆਦਾਯ, ਅਨ੍ਤੋਕਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਉਪਾਦਾਯਾ’’ਤਿ વਚਨੇਨੇવ ਕਾਲવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮ੍ਪਿ ਗਹਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ‘‘ਅਤੀਤਾ’’ਦਿવਚਨਾਨਿ ਚ ‘‘ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿਆਦਿવਚਨੇਨੇવ ਘਟੀਯਨ੍ਤਿ, ‘‘ਸਬ੍ਬੇ’’ਤਿਆਦਿવਚਨੇਨ વਾ। ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਾਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਦਾਨਂ। ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨਾਤਿ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਸੇવ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨਿਚ੍ਚਾਕਾਰਾਦਿਸਬ੍ਬਾਕਾਰਪਰਿਯਾਦਾਨਂ । ਞਾਣਮੁਖੇਤਿ ਞਾਣਾਭਿਮੁਖੇ। ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਓਸਰਣਂ ਉਪੇਨ੍ਤਿ। ‘‘ਜਾਨਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿਪਦਂ ‘‘ਨੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਿવਰਣਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ।
Idāni ‘‘jānaṃ jānātī’’tiādīhi vuttaṃ guṇaṃ sabbaññutāya visesetvā dassetukāmo sabbaññutaṃ sādhento natthītiādimāha. Evaṃbhūtassa hi tassa bhagavato pāramitāpuññabalappabhāvanipphannena arahattamaggañāṇena sabbadhammesu savāsanassa sammohassa vihatattā asacchikataṃ nāma natthi. Asammohato sabbadhammānaṃ ñātattā aññātaṃ nāma natthi. Tatheva ca sabbadhammānaṃ cakkhunā viya ñāṇacakkhunā diṭṭhattā adiṭṭhaṃ nāma natthi. Ñāṇena pana pattattā aviditaṃ nāma natthi. Asammohasacchikiriyāya sacchikatattā asacchikataṃ nāma natthi. Asammohapaññāya phuṭṭhattā paññāya aphassitaṃ nāma natthi. Paccuppannanti paccuppannaṃ kālaṃ vā dhammaṃ vā. Upādāyāti ādāya, antokatvāti attho. ‘‘Upādāyā’’ti vacaneneva kālavinimuttaṃ nibbānampi gahitameva hoti. ‘‘Atītā’’divacanāni ca ‘‘natthī’’tiādivacaneneva ghaṭīyanti, ‘‘sabbe’’tiādivacanena vā. Sabbe dhammāti sabbasaṅkhatāsaṅkhatadhammapariyādānaṃ. Sabbākārenāti sabbadhammesu ekekasseva dhammassa aniccākārādisabbākārapariyādānaṃ . Ñāṇamukheti ñāṇābhimukhe. Āpāthaṃ āgacchantīti osaraṇaṃ upenti. ‘‘Jānitabba’’ntipadaṃ ‘‘neyya’’ntipadassa atthavivaraṇatthaṃ vuttaṃ.
ਅਤ੍ਤਤ੍ਥੋ વਾਤਿਆਦੀਸੁ વਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਤਤ੍ਥੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਰਤ੍ਥੋਤਿ ਪਰੇਸਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਲੋਕਾਨਂ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਭਯਤ੍ਥੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਪਰੇਸਞ੍ਚਾਤਿ ਸਕਿਂਯੇવ ਉਭਿਨ੍ਨਂ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ, ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਪ੍ਪਯੋਜਨੋ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮ੍ਪਰਾਯੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ, ਸਮ੍ਪਰਾਯਪ੍ਪਯੋਜਨੋ વਾ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕੋ। ਉਤ੍ਤਾਨੋਤਿਆਦੀਸੁ વੋਹਾਰવਸੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਸੁਖਪਤਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਾਨੋ। વੋਹਾਰਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਸੁਞ੍ਞਤਾਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖਪਤਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰੋ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਤਿਰੋਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਗੂਲ਼੍ਹੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦਿਕੋ ਘਨਾਦੀਹਿ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ। ਅਪ੍ਪਚੁਰવੋਹਾਰੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ ਯਥਾਰੁਤਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਸ੍ਸ ਨੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਨੇਯ੍ਯੋ। ਪਚੁਰવੋਹਾਰੇਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ વਚਨਮਤ੍ਤੇਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਸ੍ਸ ਨੀਤਤ੍ਤਾ ਨੀਤੋ। ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸੀਲਸਮਾਧਿવਿਪਸ੍ਸਨਤ੍ਥੋ ਤਦਙ੍ਗવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ વਜ੍ਜવਿਰਹਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨવਜ੍ਜੋ। ਕਿਲੇਸਸਮੁਚ੍ਛੇਦਨਤੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਤ੍ਥੋ ਨਿਕ੍ਕਿਲੇਸੋ। ਕਿਲੇਸਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਫਲਤ੍ਥੋ વੋਦਾਨੋ। ਸਙ੍ਖਤਾਸਙ੍ਖਤੇਸੁ ਅਗ੍ਗਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਰਮਤ੍ਥੋ। ਪਰਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવਤੋ ਅਬਹਿਭੂਤਤ੍ਤਾ ਅਨ੍ਤੋਬੁਦ੍ਧਞਾਣੇ ਬ੍ਯਾਪਿਤ੍વਾ વਾ ਸਮਨ੍ਤਾ વਾ ਆਲਿਙ੍ਗਿਤ੍વਾ વਾ વਿਸੇਸੇਨ વਾ વਤ੍ਤਤਿ।
Attattho vātiādīsu vā-saddo samuccayattho. Attatthoti attano attho. Paratthoti paresaṃ tiṇṇaṃ lokānaṃ attho. Ubhayatthoti attano ca paresañcāti sakiṃyeva ubhinnaṃ attho. Diṭṭhadhammikoti diṭṭhadhamme niyutto, diṭṭhadhammappayojano vā attho. Samparāye niyutto, samparāyappayojano vā samparāyiko. Uttānotiādīsu vohāravasena vattabbo sukhapatiṭṭhattā uttāno. Vohāraṃ atikkamitvā vattabbo suññatāpaṭisaṃyutto dukkhapatiṭṭhattā gambhīro. Lokuttaro accantatirokkhattā gūḷho. Aniccatādiko ghanādīhi paṭicchannattā paṭicchanno. Appacuravohārena vattabbo yathārutaṃ aggahetvā adhippāyassa netabbattā neyyo. Pacuravohārena vattabbo vacanamattena adhippāyassa nītattā nīto. Suparisuddhasīlasamādhivipassanattho tadaṅgavikkhambhanavasena vajjavirahitattā anavajjo. Kilesasamucchedanato ariyamaggattho nikkileso. Kilesapaṭippassaddhattā ariyaphalattho vodāno. Saṅkhatāsaṅkhatesu aggadhammattā nibbānaṃ paramattho. Parivattatīti buddhañāṇassa visayabhāvato abahibhūtattā antobuddhañāṇe byāpitvā vā samantā vā āliṅgitvā vā visesena vā vattati.
ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿਆਦੀਹਿ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਮਯਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਞਾਣਂ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ, ਞਾਣવਿਰਹਿਤਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਨ੍ਤਿ ਨਿਰਾવਰਣਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪੁਨ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਉਪਮਾਯ ਸਾਧੇਤੁਕਾਮੋ ਯਾવਤਕਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਨੇਯ੍ਯਂ, ਨੇਯ੍ਯਪਰਿਯਨ੍ਤੋ ਨੇਯ੍ਯਾવਸਾਨਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਨੇਯ੍ਯਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕਂ। ਅਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂਨਂ ਪਨ ਨੇਯ੍ਯਾવਸਾਨਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਞਾਣਪਰਿਯਨ੍ਤਿਕੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਪੁਰਿਮਯਮਕੇ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ ਇਮਿਨਾ ਯਮਕੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਤਤਿਯਯਮਕੇਨ ਪਟਿਸੇਧવਸੇਨ ਨਿਯਮਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤਿ । ਏਤ੍ਥ ਚ ਨੇਯ੍ਯਂ ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਥਤ੍ਤਾ ਨੇਯ੍ਯਪਥੋ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿਯਨ੍ਤਟ੍ਠਾਯਿਨੋਤਿ ਨੇਯ੍ਯਞ੍ਚ ਞਾਣਞ੍ਚ ਖੇਪੇਤ੍વਾ ਠਾਨਤੋ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਾਨਸੀਲਾ। ਆવਜ੍ਜਨਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾਤਿ ਮਨੋਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨਾਯਤ੍ਤਾ, ਆવਜ੍ਜਿਤਾਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਕਙ੍ਖਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾਤਿ ਰੁਚਿਆਯਤ੍ਤਾ, ਆવਜ੍ਜਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਜવਨਞਾਣੇਨ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਰਾਨਿ ਦ੍વੇ ਪਦਾਨਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਦਾਨਂ ਯਥਾਕ੍ਕਮੇਨ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਕਾਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਬੁਦ੍ਧੋ ਆਸਯਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿਆਦੀਨਿ ਞਾਣਕਥਾਯਂ વਣ੍ਣਿਤਾਨਿ। ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਨ ‘‘ਭਗવਾ ਆਸਯਂ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੬੯) ਆਗਤਂ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ’’ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੬੯) ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਚ ਇਧ ਕਤ੍ਥਚਿ ‘‘ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਆਗਤਂ।
Sabbaṃ kāyakammantiādīhi bhagavato ñāṇamayataṃ dasseti. Ñāṇānuparivattatīti ñāṇaṃ anuparivattati, ñāṇavirahitaṃ na hotīti attho. Appaṭihatanti nirāvaraṇataṃ dasseti. Puna sabbaññutaṃ upamāya sādhetukāmo yāvatakantiādimāha. Tattha jānitabbanti neyyaṃ, neyyapariyanto neyyāvasānamassa atthīti neyyapariyantikaṃ. Asabbaññūnaṃ pana neyyāvasānameva natthi. Ñāṇapariyantikepi eseva nayo. Purimayamake vuttatthameva iminā yamakena visesetvā dasseti, tatiyayamakena paṭisedhavasena niyamitvā dasseti . Ettha ca neyyaṃ ñāṇassa pathattā neyyapatho. Aññamaññapariyantaṭṭhāyinoti neyyañca ñāṇañca khepetvā ṭhānato aññamaññassa pariyante ṭhānasīlā. Āvajjanappaṭibaddhāti manodvārāvajjanāyattā, āvajjitānantarameva jānātīti attho. Ākaṅkhappaṭibaddhāti ruciāyattā, āvajjanānantaraṃ javanañāṇena jānātīti attho. Itarāni dve padāni imesaṃ dvinnaṃ padānaṃ yathākkamena atthappakāsanatthaṃ vuttāni. Buddho āsayaṃ jānātītiādīni ñāṇakathāyaṃ vaṇṇitāni. Mahāniddese pana ‘‘bhagavā āsayaṃ jānātī’’ti (mahāni. 69) āgataṃ. Tattha ‘‘buddhassa bhagavato’’ti (mahāni. 69) āgataṭṭhāne ca idha katthaci ‘‘buddhassā’’ti āgataṃ.
ਅਨ੍ਤਮਸੋਤਿ ਉਪਰਿਮਨ੍ਤੇਨ। ਤਿਮਿਤਿਮਿਙ੍ਗਲਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਿਮਿ ਨਾਮ ਏਕਾ ਮਚ੍ਛਜਾਤਿ, ਤਿਮਿਂ ਗਿਲਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਾ ਤਤੋ ਮਹਨ੍ਤਸਰੀਰਾ ਤਿਮਿਙ੍ਗਲਾ ਨਾਮ ਏਕਾ ਮਚ੍ਛਜਾਤਿ, ਤਿਮਿਙ੍ਗਲਮ੍ਪਿ ਗਿਲਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਾ ਪਞ੍ਚਯੋਜਨਸਤਿਕਸਰੀਰਾ ਤਿਮਿਤਿਮਿਙ੍ਗਲਾ ਨਾਮ ਏਕਾ ਮਚ੍ਛਜਾਤਿ। ਇਧ ਜਾਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਏਕવਚਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਗਰੁਲ਼ਂ વੇਨਤੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਰੁਲ਼ੋਤਿ ਜਾਤਿવਸੇਨ ਨਾਮਂ, વੇਨਤੇਯ੍ਯੋਤਿ ਗੋਤ੍ਤવਸੇਨ। ਪਦੇਸੇਤਿ ਏਕਦੇਸੇ। ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸਮਾਤਿ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਤ੍ਥੇਰੇ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸੇਸਸਾવਕਾ ਹਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਤ੍ਥੇਰੇਨ ਸਮਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਏਤਦਗ੍ਗਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਮ ਸਾવਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾਨਂ ਯਦਿਦਂ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੮-੧੮੯)। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਞ੍ਚ વੁਤ੍ਤਂ –
Antamasoti uparimantena. Timitimiṅgalanti ettha timi nāma ekā macchajāti, timiṃ gilituṃ samatthā tato mahantasarīrā timiṅgalā nāma ekā macchajāti, timiṅgalampi gilituṃ samatthā pañcayojanasatikasarīrā timitimiṅgalā nāma ekā macchajāti. Idha jātiggahaṇena ekavacanaṃ katanti veditabbaṃ. Garuḷaṃ venateyyanti ettha garuḷoti jātivasena nāmaṃ, venateyyoti gottavasena. Padeseti ekadese. Sāriputtasamāti sabbabuddhānaṃ dhammasenāpatitthere gahetvā vuttanti veditabbaṃ. Sesasāvakā hi paññāya dhammasenāpatittherena samā nāma natthi. Yathāha – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ mahāpaññānaṃ yadidaṃ sāriputto’’ti (a. ni. 1.188-189). Aṭṭhakathāyañca vuttaṃ –
‘‘ਲੋਕਨਾਥਂ ਠਪੇਤ੍વਾਨ, ਯੇ ਚਞ੍ਞੇ ਸਨ੍ਤਿ ਪਾਣਿਨੋ।
‘‘Lokanāthaṃ ṭhapetvāna, ye caññe santi pāṇino;
ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਕਲਂ ਨਾਗ੍ਘਨ੍ਤਿ ਸੋਲ਼ਸਿ’’ਨ੍ਤਿ॥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੧੭੧)।
Paññāya sāriputtassa, kalaṃ nāgghanti soḷasi’’nti. (visuddhi. 1.171);
ਫਰਿਤ੍વਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਂ ਸਬ੍ਬਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਞਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ ਠਾਨਤੋ ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਞਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਬ੍ਯਾਪਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਅਤਿਘਂਸਿਤ੍વਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਂ ਸਬ੍ਬਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਞਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਅવਿਸਯਭੂਤਮ੍ਪਿ ਸਬ੍ਬਂ ਨੇਯ੍ਯਂ ਘਂਸਿਤ੍વਾ ਭਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਨ (ਮਹਾਨਿ॰ ੬੯) ‘‘ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ’’ਤਿ ਪਾਠੋ, ਮਦ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿਪਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯੇਪਿ ਤੇਤਿਆਦੀਹਿ ਏવਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਅਤਿਘਂਸਿਤ੍વਾ ਠਾਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਾਰਣਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਣ੍ਡਿਤਾਤਿ ਪਣ੍ਡਿਚ੍ਚੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਨਿਪੁਣਾਤਿ ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮਬੁਦ੍ਧਿਨੋ ਸੁਖੁਮੇ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਰੇ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਸਮਤ੍ਥਾ। ਕਤਪਰਪ੍ਪવਾਦਾਤਿ ਞਾਤਪਰਪ੍ਪવਾਦਾ ਚੇવ ਪਰੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕਤવਾਦਪਰਿਚਯਾ ਚ। વਾਲવੇਧਿਰੂਪਾਤਿ વਾਲવੇਧਿਧਨੁਗ੍ਗਹਸਦਿਸਾ। વੋਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤਾ ਮਞ੍ਞੇ ਚਰਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਗਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨੀਤਿ વਾਲવੇਧੀ વਿਯ વਾਲਂ ਸੁਖੁਮਾਨਿਪਿ ਪਰੇਸਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਮਨਾਨਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਞ੍ਞਾਗਮਨੇਨ ਭਿਨ੍ਦਨ੍ਤਾ વਿਯ ਚਰਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ‘‘ਗੂਥਗਤਂ ਮੁਤ੍ਤਗਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੧੧) વਿਯ ਪਞ੍ਞਾ ਏવ ਪਞ੍ਞਾਗਤਾਨਿ, ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਏવ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਿ।
Pharitvāti buddhañāṇaṃ sabbadevamanussānampi paññaṃ pāpuṇitvā ṭhānato tesaṃ paññaṃ pharitvā byāpitvā tiṭṭhati. Atighaṃsitvāti buddhañāṇaṃ sabbadevamanussānampi paññaṃ atikkamitvā tesaṃ avisayabhūtampi sabbaṃ neyyaṃ ghaṃsitvā bhañjitvā tiṭṭhati. Mahāniddese pana (mahāni. 69) ‘‘abhibhavitvā’’ti pāṭho, madditvātipi attho. Yepi tetiādīhi evaṃ pharitvā atighaṃsitvā ṭhānassa paccakkhakāraṇaṃ dasseti. Tattha paṇḍitāti paṇḍiccena samannāgatā. Nipuṇāti saṇhasukhumabuddhino sukhume atthantare paṭivijjhanasamatthā. Kataparappavādāti ñātaparappavādā ceva parehi saddhiṃ katavādaparicayā ca. Vālavedhirūpāti vālavedhidhanuggahasadisā. Vobhindantā maññe caranti paññāgatena diṭṭhigatānīti vālavedhī viya vālaṃ sukhumānipi paresaṃ diṭṭhigamanāni attano paññāgamanena bhindantā viya carantīti attho. Atha vā ‘‘gūthagataṃ muttagata’’ntiādīsu (a. ni. 9.11) viya paññā eva paññāgatāni, diṭṭhiyo eva diṭṭhigatāni.
ਪਞ੍ਹਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਿਤ੍વਾਤਿ ਦ੍વਿਪਦਮ੍ਪਿ ਤਿਪਦਮ੍ਪਿ ਚਤੁਪ੍ਪਦਮ੍ਪਿ ਪੁਚ੍ਛਂ ਰਚਯਿਤ੍વਾ। ਤੇਸਂ ਪਞ੍ਹਾਨਂ ਅਤਿਬਹੁਕਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਗਹਤ੍ਥਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਗੂਲ਼੍ਹਾਨਿ ਚ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾਨਿ ਅਤ੍ਥਜਾਤਾਨੀਤਿ ਪਾਠਸੇਸੋ। ਤੇਸਂ ਤਥਾ વਿਨਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਤੂ’’ਤਿ ਏવਂ ਭਗવਤਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਪਨ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਓਕਾਸਮੇવ ਅਦਤ੍વਾ ਭਗવਾ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ। ਯਥਾਹ –
Pañhaṃ abhisaṅkharitvāti dvipadampi tipadampi catuppadampi pucchaṃ racayitvā. Tesaṃ pañhānaṃ atibahukattā sabbasaṅgahatthaṃ dvikkhattuṃ vuttaṃ. Gūḷhāni ca paṭicchannāni atthajātānīti pāṭhaseso. Tesaṃ tathā vinayaṃ disvā ‘‘attanā abhisaṅkhatapañhaṃ pucchatū’’ti evaṃ bhagavatā adhippetattā pañhaṃ pucchanti. Aññesaṃ pana pucchāya okāsameva adatvā bhagavā upasaṅkamantānaṃ dhammaṃ deseti. Yathāha –
‘‘ਤੇ ਪਞ੍ਹਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤਿ ‘ਇਮਂ ਮਯਂ ਪਞ੍ਹਂ ਸਮਣਂ ਗੋਤਮਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪੁਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮ, ਸਚੇ ਨੋ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਏવਂ ਪੁਟ੍ਠੋ ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਏવਮਸ੍ਸ ਮਯਂ વਾਦਂ ਆਰੋਪੇਸ੍ਸਾਮ। ਏવਂ ਚੇਪਿ ਨੋ ਪੁਟ੍ਠੋ ਏવਂ ਬ੍ਯਾਕਰਿਸ੍ਸਤਿ, ਏવਂਪਿਸ੍ਸ ਮਯਂ વਾਦਂ ਆਰੋਪੇਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ। ਤੇ ਯੇਨ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ, ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਧਮ੍ਮਿਯਾ ਕਥਾਯ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਸਮਾਦਪੇਤਿ ਸਮੁਤ੍ਤੇਜੇਤਿ ਸਮ੍ਪਹਂਸੇਤਿ। ਤੇ ਸਮਣੇਨ ਗੋਤਮੇਨ ਧਮ੍ਮਿਯਾ ਕਥਾਯ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਸਮਾਦਪਿਤਾ ਸਮੁਤ੍ਤੇਜਿਤਾ ਸਮ੍ਪਹਂਸਿਤਾ ਨ ਚੇવ ਸਮਣਂ ਗੋਤਮਂ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਕੁਤੋਸ੍ਸ વਾਦਂ ਆਰੋਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ? ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁ ਸਮਣਸ੍ਸੇવ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਸਾવਕਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੯)।
‘‘Te pañhaṃ abhisaṅkharonti ‘imaṃ mayaṃ pañhaṃ samaṇaṃ gotamaṃ upasaṅkamitvā pucchissāma, sace no samaṇo gotamo evaṃ puṭṭho evaṃ byākarissati, evamassa mayaṃ vādaṃ āropessāma. Evaṃ cepi no puṭṭho evaṃ byākarissati, evaṃpissa mayaṃ vādaṃ āropessāmā’ti. Te yena samaṇo gotamo, tenupasaṅkamanti, te samaṇo gotamo dhammiyā kathāya sandasseti samādapeti samuttejeti sampahaṃseti. Te samaṇena gotamena dhammiyā kathāya sandassitā samādapitā samuttejitā sampahaṃsitā na ceva samaṇaṃ gotamaṃ pañhaṃ pucchanti, kutossa vādaṃ āropessanti? Aññadatthu samaṇasseva gotamassa sāvakā sampajjantī’’ti (ma. ni. 1.289).
ਕਸ੍ਮਾ ਪਞ੍ਹਂ ਨ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਚੇ? ਭਗવਾ ਕਿਰ ਪਰਿਸਮਜ੍ਝੇ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ਪਰਿਸਾਯ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਓਲੋਕੇਤਿ। ਤਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿ ‘‘ਇਮੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਗੂਲ਼੍ਹਂ ਰਹਸ੍ਸਂ ਪਞ੍ਹਂ ਓવਟ੍ਟਿਕਸਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਆਗਤਾ’’ਤਿ। ਸੋ ਤੇਹਿ ਅਪੁਟ੍ਠੋਯੇવ ‘‘ਪਞ੍ਹਪੁਚ੍ਛਾਯ ਏਤ੍ਤਕਾ ਦੋਸਾ, વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇ ਏਤ੍ਤਕਾ, ਅਤ੍ਥੇ ਪਦੇ ਅਕ੍ਖਰੇ ਏਤ੍ਤਕਾਤਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਹੇ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਏવਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤੋ ਏવਂ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਇਤਿ ਓવਟ੍ਟਿਕਸਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਆਨੀਤੇ ਪਞ੍ਹੇ ਧਮ੍ਮਕਥਾਯ ਅਨ੍ਤਰੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ વਿਦਂਸੇਤਿ। ਤੇ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਾ વਤ ਨੋ, ਯੇ ਮਯਂ ਇਮੇ ਪਞ੍ਹੇ ਨ ਪੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹ। ਸਚੇਪਿ ਮਯਂ ਪੁਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਮ, ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇ ਨੋ ਕਤ੍વਾ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਖਿਪੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਮਨਾ ਭવਨ੍ਤਿ। ਅਪਿਚ ਬੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤਾ ਪਰਿਸਂ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਫਰਨ੍ਤਿ। ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਚ ਫਰਣੇਨ ਦਸਬਲੇਸੁ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸੀਦਤਿ। ਬੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਰੂਪਗ੍ਗਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਮਧੁਰਸ੍ਸਰਾ ਮੁਦੁਜਿવ੍ਹਾ ਸੁਫੁਸਿਤਦਨ੍ਤਾવਰਣਾ ਅਮਤੇਨ ਹਦਯਂ ਸਿਞ੍ਚਨ੍ਤਾ વਿਯ ਧਮ੍ਮਂ ਕਥੇਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਰ ਨੇਸਂ ਮੇਤ੍ਤਾਫਰਣੇਨ ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਏવਂ ਹੋਤਿ – ਏવਰੂਪਂ ਅਦ੍વੇਜ੍ਝਕਥਂ ਅਮੋਘਕਥਂ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਕਥਂ ਕਥੇਨ੍ਤੇਨ ਭਗવਤਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮ ਪਚ੍ਚਨੀਕਗ੍ਗਾਹਂ ਗਣ੍ਹਿਤੁਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਸਨ੍ਨਭਾવੇਨੇવ ਪਞ੍ਹਂ ਨ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ।
Kasmā pañhaṃ na pucchantīti ce? Bhagavā kira parisamajjhe dhammaṃ desento parisāya ajjhāsayaṃ oloketi. Tato passati ‘‘ime paṇḍitā gūḷhaṃ rahassaṃ pañhaṃ ovaṭṭikasāraṃ katvā āgatā’’ti. So tehi apuṭṭhoyeva ‘‘pañhapucchāya ettakā dosā, vissajjane ettakā, atthe pade akkhare ettakāti ime pañhe pucchanto evaṃ puccheyya, vissajjento evaṃ vissajjeyyā’’ti iti ovaṭṭikasāraṃ katvā ānīte pañhe dhammakathāya antare pakkhipitvā vidaṃseti. Te paṇḍitā ‘‘seyyā vata no, ye mayaṃ ime pañhe na pucchimha. Sacepi mayaṃ puccheyyāma, appatiṭṭhite no katvā samaṇo gotamo khipeyyā’’ti attamanā bhavanti. Apica buddhā nāma dhammaṃ desentā parisaṃ mettāya pharanti. Mettāya ca pharaṇena dasabalesu mahājanassa cittaṃ pasīdati. Buddhā nāma rūpaggappattā honti dassanasampannā madhurassarā mudujivhā suphusitadantāvaraṇā amatena hadayaṃ siñcantā viya dhammaṃ kathenti. Tatra nesaṃ mettāpharaṇena pasannacittānaṃ evaṃ hoti – evarūpaṃ advejjhakathaṃ amoghakathaṃ niyyānikakathaṃ kathentena bhagavatā saddhiṃ na sakkhissāma paccanīkaggāhaṃ gaṇhitunti attano pasannabhāveneva pañhaṃ na pucchantīti.
ਕਥਿਤਾ વਿਸਜ੍ਜਿਤਾ ਚਾਤਿ ਏવਂ ਤੁਮ੍ਹੇ ਪੁਚ੍ਛਥਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਪਞ੍ਹਾਨਂ ਉਚ੍ਚਾਰਣੇਨ ਤੇ ਪਞ੍ਹਾ ਭਗવਤਾ ਕਥਿਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਤੇ વਿਸਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਾ, ਤਥਾ વਿਸਜ੍ਜਿਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਣਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ ਇਮਿਨਾ ਹੇਤੁਨਾ ਏવਂ ਹੋਤੀਤਿ ਏવਂ ਸਹੇਤੁਕਂ ਕਤ੍વਾ વਿਸਜ੍ਜਨੇਨ ਭਗવਤਾ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਕਾਰਣਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ ਤੇ ਪਞ੍ਹਾ। ਉਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਾ ਚ ਤੇ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇ ਖਤ੍ਤਿਯਪਣ੍ਡਿਤਾਦਯੋ ਭਗવਤੋ ਪਞ੍ਹવਿਸਜ੍ਜਨੇਨੇવ ਭਗવਤੋ ਸਮੀਪੇ ਖਿਤ੍ਤਕਾ ਪਾਦਖਿਤ੍ਤਕਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਸਾવਕਾ વਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਉਪਾਸਕਾ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਸਾવਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ વਾ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ ਉਪਾਸਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਥਾਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਤ੍ਥੇ, ਤੇਸਂ ਉਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਮਨਨ੍ਤਰਮੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ । ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਧਿਕਾਰੇ વਾ। ਅਤਿਰੋਚਤੀਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਜੋਤੇਤਿ ਪਕਾਸਤਿ। ਯਦਿਦਂ ਪਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਯਾਯਂ ਭਗવਤੋ ਪਞ੍ਞਾ, ਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਭਗવਾવ ਅਤਿਰੋਚਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਤਿਸਦ੍ਦੋ ਕਾਰਣਤ੍ਥੇ, ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ ਅਗ੍ਗੋ ਅਸਾਮਨ੍ਤਪਞ੍ਞੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Kathitā visajjitā cāti evaṃ tumhe pucchathāti pucchitapañhānaṃ uccāraṇena te pañhā bhagavatā kathitā eva honti. Yathā ca te visajjetabbā, tathā visajjitā eva honti. Niddiṭṭhakāraṇāti iminā kāraṇena iminā hetunā evaṃ hotīti evaṃ sahetukaṃ katvā visajjanena bhagavatā niddiṭṭhakāraṇā eva honti te pañhā. Upakkhittakā ca te bhagavato sampajjantīti te khattiyapaṇḍitādayo bhagavato pañhavisajjaneneva bhagavato samīpe khittakā pādakhittakā sampajjanti, sāvakā vā sampajjanti upāsakā vāti attho, sāvakasampattiṃ vā pāpuṇanti upāsakasampattiṃ vāti vuttaṃ hoti. Athāti anantaratthe, tesaṃ upakkhittakasampattisamanantaramevāti attho . Tatthāti tasmiṃ ṭhāne, tasmiṃ adhikāre vā. Atirocatīti ativiya joteti pakāsati. Yadidaṃ paññāyāti yāyaṃ bhagavato paññā, tāya paññāya bhagavāva atirocatīti attho. Itisaddo kāraṇatthe, iminā kāraṇena aggo asāmantapaññoti attho.
੬. ਰਾਗਂ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਤੀਤਿ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾਤਿ ਸਾ ਸਾ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾ ਅਤ੍ਤਨਾ વਜ੍ਝਂ ਰਾਗਂ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਤਿ ਅਭਿਭવਤਿ ਮਦ੍ਦਤੀਤਿ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾ। ਭੂਰੀਤਿ ਹਿ ਫੁਟਟ੍ਠੋ વਿਸਦਤ੍ਥੋ । ਯਾ ਚ ਫੁਟਾ, ਸਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖਂ ਅਭਿਭવਤਿ ਨ ਅਫੁਟਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾਯ ਅਭਿਭવਨਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਭਿਭવਿਤਾਤਿ ਸਾ ਸਾ ਫਲਪਞ੍ਞਾ ਤਂ ਤਂ ਰਾਗਂ ਅਭਿਭવਿਤવਤੀ ਮਦ੍ਦਿਤવਤੀਤਿ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾ। ਅਭਿਭવਤਾਤਿ વਾ ਪਾਠੋ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਰਾਗਾਦੀਸੁ ਪਨ ਰਜ੍ਜਨਲਕ੍ਖਣੋ ਰਾਗੋ। ਦੁਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣੋ ਦੋਸੋ। ਮੁਯ੍ਹਨਲਕ੍ਖਣੋ ਮੋਹੋ। ਕੁਜ੍ਝਨਲਕ੍ਖਣੋ ਕੋਧੋ। ਉਪਨਨ੍ਧਨਲਕ੍ਖਣੋ ਉਪਨਾਹੋ। ਪੁਬ੍ਬਕਾਲਂ ਕੋਧੋ, ਅਪਰਕਾਲਂ ਉਪਨਾਹੋ। ਪਰਗੁਣਮਕ੍ਖਨਲਕ੍ਖਣੋ ਮਕ੍ਖੋ। ਯੁਗਗ੍ਗਾਹਲਕ੍ਖਣੋ ਪਲ਼ਾਸੋ। ਪਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਖੀਯਨਲਕ੍ਖਣਾ ਇਸ੍ਸਾ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿਗੂਹਣਲਕ੍ਖਣਂ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ। ਅਤ੍ਤਨਾ ਕਤਪਾਪਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਲਕ੍ਖਣਾ ਮਾਯਾ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਗੁਣਪ੍ਪਕਾਸਨਲਕ੍ਖਣਂ ਸਾਠੇਯ੍ਯਂ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਦ੍ਧੁਮਾਤਭਾવਲਕ੍ਖਣੋ ਥਮ੍ਭੋ। ਕਰਣੁਤ੍ਤਰਿਯਲਕ੍ਖਣੋ ਸਾਰਮ੍ਭੋ। ਉਨ੍ਨਤਿਲਕ੍ਖਣੋ ਮਾਨੋ। ਅਬ੍ਭੁਨ੍ਨਤਿਲਕ੍ਖਣੋ ਅਤਿਮਾਨੋ। ਮਤ੍ਤਭਾવਲਕ੍ਖਣੋ ਮਦੋ। ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤવੋਸਗ੍ਗਲਕ੍ਖਣੋ ਪਮਾਦੋ।
6.Rāgaṃ abhibhuyyatīti bhūripaññāti sā sā maggapaññā attanā vajjhaṃ rāgaṃ abhibhuyyati abhibhavati maddatīti bhūripaññā. Bhūrīti hi phuṭaṭṭho visadattho . Yā ca phuṭā, sā paṭipakkhaṃ abhibhavati na aphuṭā, tasmā bhūripaññāya abhibhavanattho vutto. Abhibhavitāti sā sā phalapaññā taṃ taṃ rāgaṃ abhibhavitavatī madditavatīti bhūripaññā. Abhibhavatāti vā pāṭho. Sesesupi eseva nayo. Rāgādīsu pana rajjanalakkhaṇo rāgo. Dussanalakkhaṇo doso. Muyhanalakkhaṇo moho. Kujjhanalakkhaṇo kodho. Upanandhanalakkhaṇo upanāho. Pubbakālaṃ kodho, aparakālaṃ upanāho. Paraguṇamakkhanalakkhaṇo makkho. Yugaggāhalakkhaṇo paḷāso. Parasampattikhīyanalakkhaṇā issā. Attano sampattinigūhaṇalakkhaṇaṃ macchariyaṃ. Attanā katapāpapaṭicchādanalakkhaṇā māyā. Attano avijjamānaguṇappakāsanalakkhaṇaṃ sāṭheyyaṃ. Cittassa uddhumātabhāvalakkhaṇo thambho. Karaṇuttariyalakkhaṇo sārambho. Unnatilakkhaṇo māno. Abbhunnatilakkhaṇo atimāno. Mattabhāvalakkhaṇo mado. Pañcasu kāmaguṇesu cittavosaggalakkhaṇo pamādo.
ਰਾਗੋ ਅਰਿ, ਤਂ ਅਰਿਂ ਮਦ੍ਦਨਿਪਞ੍ਞਾਤਿਆਦੀਹਿ ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਰਾਗਾਦਿਕੋ ਕਿਲੇਸੋ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇ ਭੂਤੋ ਅਰੀਤਿ ਭੂ-ਅਰਿ, ਪਦਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਅ-ਕਾਰ ਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ਭੂਰੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਸ੍ਸ ਭੂਰਿਸ੍ਸ ਮਦ੍ਦਨੀ ਪਞ੍ਞਾ ਭੂਰਿਮਦ੍ਦਨਿਪਞ੍ਞਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਮਦ੍ਦਨਿ ਸਦ੍ਦ ਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਂ ਅਰਿਂ ਮਦ੍ਦਨੀਤਿ ਚ ਤੇਸਂ ਅਰੀਨਂ ਮਦ੍ਦਨੀਤਿ ਪਦਚ੍ਛੇਦੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ। ਪਥવੀਸਮਾਯਾਤਿ વਿਤ੍ਥਤવਿਪੁਲਟ੍ਠੇਨੇવ ਪਥવੀਸਮਾਯ। વਿਤ੍ਥਤਾਯਾਤਿ ਪਜਾਨਿਤਬ੍ਬੇ વਿਸਯੇ ਪਤ੍ਥਟਾਯ, ਨ ਏਕਦੇਸੇ વਤ੍ਤਮਾਨਾਯ। વਿਪੁਲਾਯਾਤਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਭੂਤਾਯ। ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਨ ‘‘વਿਪੁਲਾਯ વਿਤ੍ਥਤਾਯਾ’’ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੨੭) ਆਗਤਂ। ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਇਤਿਸਦ੍ਦੋ ਕਾਰਣਤ੍ਥੇ, ਇਮਿਨਾ ਕਾਰਣੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾ ਨਾਮਾਤਿ ਭੂਤੇ ਅਤ੍ਥੇ ਰਮਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਪਞ੍ਞਾਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਏਕਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਲੋਪਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਭੂਰਿਸਮਾ ਪਞ੍ਞਾਤਿ વਾ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾ। ਅਪਿਚਾਤਿ ਅਞ੍ਞਪਰਿਯਾਯਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਞ੍ਞਾਯਮੇਤਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਏਤਂ। ਅਧਿવਚਨਨ੍ਤਿ ਅਧਿਕવਚਨਂ। ਭੂਰੀਤਿ ਭੂਤੇ ਅਤ੍ਥੇ ਰਮਤੀਤਿ ਭੂਰਿ। ਮੇਧਾਤਿ ਅਸਨਿ વਿਯ ਸਿਲੁਚ੍ਚਯੇ ਕਿਲੇਸੇ ਮੇਧਤਿ ਹਿਂਸਤੀਤਿ ਮੇਧਾ, ਖਿਪ੍ਪਂ ਗਹਣਧਾਰਣਟ੍ਠੇਨ વਾ ਮੇਧਾ। ਪਰਿਣਾਯਿਕਾਤਿ ਯਸ੍ਸੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਸਤ੍ਤਂ ਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਚ ਯਾਥਾવਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧੇ ਚ ਪਰਿਨੇਤੀਤਿ ਪਰਿਣਾਯਿਕਾ। ਇਮੇਹੇવ ਅਞ੍ਞਾਨਿਪਿ ਪਞ੍ਞਾਪਰਿਯਾਯવਚਨਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ।
Rāgo ari, taṃ ariṃ maddanipaññātiādīhi kiṃ vuttaṃ hoti? Rāgādiko kileso cittasantāne bhūto arīti bhū-ari, padasandhivasena a-kāra lopaṃ katvā bhūrīti vutto. Tassa bhūrissa maddanī paññā bhūrimaddanipaññāti vattabbe maddani sadda lopaṃ katvā ‘‘bhūripaññā’’ti vuttanti veditabbaṃ. Taṃ ariṃ maddanīti ca tesaṃ arīnaṃ maddanīti padacchedo kātabbo. Pathavīsamāyāti vitthatavipulaṭṭheneva pathavīsamāya. Vitthatāyāti pajānitabbe visaye patthaṭāya, na ekadese vattamānāya. Vipulāyāti oḷārikabhūtāya. Mahāniddese pana ‘‘vipulāya vitthatāyā’’ti (mahāni. 27) āgataṃ. Samannāgatoti puggalo. Itisaddo kāraṇatthe, iminā kāraṇena puggalassa bhūripaññāya samannāgatattā tassa paññā bhūripaññā nāmāti bhūte atthe ramatīti attho. Bhūripaññassa paññā bhūripaññapaññāti vattabbe ekassa paññāsaddassa lopaṃ katvā ‘‘bhūripaññā’’ti vuttaṃ. Bhūrisamā paññāti vā bhūripaññā. Apicāti aññapariyāyadassanatthaṃ vuttaṃ. Paññāyametanti paññāya etaṃ. Adhivacananti adhikavacanaṃ. Bhūrīti bhūte atthe ramatīti bhūri. Medhāti asani viya siluccaye kilese medhati hiṃsatīti medhā, khippaṃ gahaṇadhāraṇaṭṭhena vā medhā. Pariṇāyikāti yassuppajjati, taṃ sattaṃ hitapaṭipattiyaṃ sampayuttadhamme ca yāthāvalakkhaṇapaṭivedhe ca parinetīti pariṇāyikā. Imeheva aññānipi paññāpariyāyavacanāni vuttāni honti.
ਪਞ੍ਞਾਬਾਹੁਲ੍ਲਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾ ਬਹੁਲਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਬਹੁਲੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਪਞ੍ਞਾਬਾਹੁਲ੍ਲਂ। ਤਞ੍ਚ ਬਹੁਲਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਪਞ੍ਞਾ ਏવ। ਇਧੇਕਚ੍ਚੋਤਿਆਦੀਸੁ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਕਲ੍ਯਾਣਕੋ વਾ ਅਰਿਯੋ વਾ। ਪਞ੍ਞਾ ਗਰੁਕਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਗਰੁਕੋ। ਪਞ੍ਞਾ ਚਰਿਤਂ ਪવਤ੍ਤਂ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਚਰਿਤੋ। ਪਞ੍ਞਾ ਆਸਯੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਸਯੋ। ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਧਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਪਞ੍ਞਾ ਏવ ਧਜਭੂਤਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਧਜੋ। ਪਞ੍ਞਾ ਏવ ਕੇਤੁਭੂਤਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਪਞ੍ਞਾਕੇਤੁ। ਪਞ੍ਞਾ ਏવ ਅਧਿਪਤਿ ਪਞ੍ਞਾਧਿਪਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਧਿਪਤਿਤੋ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯੋ। ਧਮ੍ਮਸਭਾવવਿਚਿਨਨਂ ਬਹੁਲਮਸ੍ਸਾਤਿ વਿਚਯਬਹੁਲੋ। ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਧਮ੍ਮਸਭਾવવਿਚਿਨਨਂ ਬਹੁਲਮਸ੍ਸਾਤਿ ਪવਿਚਯਬਹੁਲੋ। ਪਞ੍ਞਾਯ ਓਗਾਹੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਖਾਯਨਂ ਪਾਕਟਕਰਣਂ ਓਕ੍ਖਾਯਨਂ, ਓਕ੍ਖਾਯਨਂ ਬਹੁਲਮਸ੍ਸਾਤਿ ਓਕ੍ਖਾਯਨਬਹੁਲੋ। ਪਞ੍ਞਾਯ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾ ਪੇਕ੍ਖਣਾ ਸਮ੍ਪੇਕ੍ਖਾ, ਸਮ੍ਪੇਕ੍ਖਾਯ ਅਯਨਂ ਪવਤ੍ਤਨਂ ਸਮ੍ਪੇਕ੍ਖਾਯਨਂ, ਸਮ੍ਪੇਕ੍ਖਾਯਨਂ ਧਮ੍ਮੋ ਪਕਤਿ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਪੇਕ੍ਖਾਯਨਧਮ੍ਮੋ। ਤਂ ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ વਿਭੂਤਂ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ વਿਹਰਤੀਤਿ વਿਭੂਤવਿਹਾਰੀ, વਿਭੂਤੋ વਿਹਾਰੋ વਾ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ વਿਭੂਤવਿਹਾਰੀ। ਸਾ ਪਞ੍ਞਾ ਚਰਿਤਂ, ਗਰੁਕਾ, ਬਹੁਲਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਤਚ੍ਚਰਿਤੋ ਤਗ੍ਗਰੁਕੋ ਤਬ੍ਬਹੁਲੋ। ਤਸ੍ਸਂ ਪਞ੍ਞਾਯਂ ਨਿਨ੍ਨੋ, ਪੋਣੋ, ਪਬ੍ਭਾਰੋ, ਅਧਿਮੁਤ੍ਤੋਤਿ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨੋ ਤਪ੍ਪੋਣੋ ਤਪ੍ਪਬ੍ਭਾਰੋ ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤੋ। ਸਾ ਪਞ੍ਞਾ ਅਧਿਪਤਿ ਤਦਧਿਪਤਿ, ਤਤੋ ਆਗਤੋ ਤਦਧਿਪਤੇਯ੍ਯੋ। ‘‘ਪਞ੍ਞਾਗਰੁਕੋ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ‘‘ਕਾਮਂ ਸੇવਨ੍ਤਂਯੇવ ਜਾਨਾਤਿ ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਾਮਗਰੁਕੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੩) વਿਯ ਪੁਰਿਮਜਾਤਿਤੋ ਪਭੁਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ‘‘ਤਚ੍ਚਰਿਤੋ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਜਾਤਿਯਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ।
Paññābāhullanti paññā bahulā assāti paññābahulo, tassa bhāvo paññābāhullaṃ. Tañca bahulaṃ pavattamānā paññā eva. Idhekaccotiādīsu puthujjanakalyāṇako vā ariyo vā. Paññā garukā assāti paññāgaruko. Paññā caritaṃ pavattaṃ assāti paññācarito. Paññā āsayo assāti paññāsayo. Paññāya adhimuttoti paññādhimutto. Paññā eva dhajabhūtā assāti paññādhajo. Paññā eva ketubhūtā assāti paññāketu. Paññā eva adhipati paññādhipati, paññādhipatito āgatattā paññādhipateyyo. Dhammasabhāvavicinanaṃ bahulamassāti vicayabahulo. Nānappakārena dhammasabhāvavicinanaṃ bahulamassāti pavicayabahulo. Paññāya ogāhetvā tassa tassa dhammassa khāyanaṃ pākaṭakaraṇaṃ okkhāyanaṃ, okkhāyanaṃ bahulamassāti okkhāyanabahulo. Paññāya tassa tassa dhammassa sammā pekkhaṇā sampekkhā, sampekkhāya ayanaṃ pavattanaṃ sampekkhāyanaṃ, sampekkhāyanaṃ dhammo pakati assāti sampekkhāyanadhammo. Taṃ taṃ dhammaṃ vibhūtaṃ pākaṭaṃ katvā viharatīti vibhūtavihārī, vibhūto vihāro vā assa atthīti vibhūtavihārī. Sā paññā caritaṃ, garukā, bahulā assāti taccarito taggaruko tabbahulo. Tassaṃ paññāyaṃ ninno, poṇo, pabbhāro, adhimuttoti tanninno tappoṇo tappabbhāro tadadhimutto. Sā paññā adhipati tadadhipati, tato āgato tadadhipateyyo. ‘‘Paññāgaruko’’tiādīni ‘‘kāmaṃ sevantaṃyeva jānāti ayaṃ puggalo kāmagaruko’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.113) viya purimajātito pabhuti vuttāni. ‘‘Taccarito’’tiādīni imissā jātiyā vuttāni.
ਸੀਘਪਞ੍ਞਾ ਚ ਲਹੁਪਞ੍ਞਾ ਚ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾ ਚ ਜવਨਪਞ੍ਞਾ ਚ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸਕਾ। ਖਿਪ੍ਪਟ੍ਠੇਨ ਸੀਘਪਞ੍ਞਾ। ਲਹੁਕਟ੍ਠੇਨ ਲਹੁਪਞ੍ਞਾ। ਹਾਸਬਹੁਲਟ੍ਠੇਨ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾ। વਿਪਸ੍ਸਨੂਪਗਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਚ વਿਸਙ੍ਖਾਰੇ ਚ ਜવਨਟ੍ਠੇਨ ਜવਨਪਞ੍ਞਾ। ਸੀਘਂ ਸੀਘਨ੍ਤਿ ਬਹੁਨ੍ਨਂ ਸੀਲਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਗਹਤ੍ਥਂ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੀਲਾਨੀਤਿ ਚਾਰਿਤ੍ਤવਾਰਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਾਨਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸੀਲਾਨਿ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਛਨ੍ਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਰਾਗਪਟਿਘਪ੍ਪવੇਸਂ ਅਕਤ੍વਾ ਸਤਿਕવਾਟੇਨ વਾਰਣਂ ਥਕਨਂ। ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤਪਰਿਭੋਗવਸੇਨ ਭੋਜਨੇ ਪਮਾਣਞ੍ਞੁਭਾવਂ। ਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੋਗਨ੍ਤਿ ਦਿવਸਸ੍ਸ ਤੀਸੁ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ, ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਪਠਮਪਚ੍ਛਿਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਚ ਜਾਗਰਤਿ ਨ ਨਿਦ੍ਦਾਯਤਿ, ਸਮਣਧਮ੍ਮਮੇવ ਚ ਕਰੋਤੀਤਿ ਜਾਗਰੋ, ਜਾਗਰਸ੍ਸ ਭਾવੋ, ਕਮ੍ਮਂ વਾ ਜਾਗਰਿਯਂ, ਜਾਗਰਿਯਸ੍ਸ ਅਨੁਯੋਗੋ ਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੋਗੋ। ਤਂ ਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੋਗਂ। ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਸੇਕ੍ਖਂ ਅਸੇਕ੍ਖਂ વਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਂ। ਏવਮਿਤਰੇਪਿ ਖਨ੍ਧਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਞ੍ਚ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਾਨਂ ਲੋਕਿਯਪਞ੍ਞਞ੍ਚ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਫਲવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਕ੍ਖਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਂ।
Sīghapaññā ca lahupaññā ca hāsapaññā ca javanapaññā ca lokiyalokuttaramissakā. Khippaṭṭhena sīghapaññā. Lahukaṭṭhena lahupaññā. Hāsabahulaṭṭhena hāsapaññā. Vipassanūpagasaṅkhāresu ca visaṅkhāre ca javanaṭṭhena javanapaññā. Sīghaṃ sīghanti bahunnaṃ sīlādīnaṃ saṅgahatthaṃ dvikkhattuṃ vuttaṃ. Sīlānīti cārittavārittavasena paññattāni pātimokkhasaṃvarasīlāni. Indriyasaṃvaranti cakkhādīnaṃ channaṃ indriyānaṃ rāgapaṭighappavesaṃ akatvā satikavāṭena vāraṇaṃ thakanaṃ. Bhojane mattaññutanti paccavekkhitaparibhogavasena bhojane pamāṇaññubhāvaṃ. Jāgariyānuyoganti divasassa tīsu koṭṭhāsesu, rattiyā paṭhamapacchimakoṭṭhāsesu ca jāgarati na niddāyati, samaṇadhammameva ca karotīti jāgaro, jāgarassa bhāvo, kammaṃ vā jāgariyaṃ, jāgariyassa anuyogo jāgariyānuyogo. Taṃ jāgariyānuyogaṃ. Sīlakkhandhanti sekkhaṃ asekkhaṃ vā sīlakkhandhaṃ. Evamitarepi khandhā veditabbā. Paññākkhandhanti maggapaññañca sekkhāsekkhānaṃ lokiyapaññañca. Vimuttikkhandhanti phalavimuttiṃ. Vimuttiñāṇadassanakkhandhanti paccavekkhaṇañāṇaṃ.
ਹਾਸਬਹੁਲੋਤਿ ਮੂਲਪਦਂ। વੇਦਬਹੁਲੋਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਏવ ਪੀਤਿਯਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸੋਮਨਸ੍ਸવੇਦਨਾવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸਪਦਂ। ਤੁਟ੍ਠਿਬਹੁਲੋਤਿ ਨਾਤਿਬਲવਪੀਤਿਯਾ ਤੁਟ੍ਠਾਕਾਰવਸੇਨ। ਪਾਮੋਜ੍ਜਬਹੁਲੋਤਿ ਬਲવਪੀਤਿਯਾ ਪਮੁਦਿਤਭਾવવਸੇਨ।
Hāsabahuloti mūlapadaṃ. Vedabahuloti tassā eva pītiyā sampayuttasomanassavedanāvasena niddesapadaṃ. Tuṭṭhibahuloti nātibalavapītiyā tuṭṭhākāravasena. Pāmojjabahuloti balavapītiyā pamuditabhāvavasena.
੭. ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਨ੍ਤਿਆਦਿ ਸਮ੍ਮਸਨਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਂ। ਤੁਲਯਿਤ੍વਾਤਿ ਕਲਾਪਸਮ੍ਮਸਨવਸੇਨ ਤੁਲੇਤ੍વਾ। ਤੀਰਯਿਤ੍વਾਤਿ ਉਦਯਬ੍ਬਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ। વਿਭਾવਯਿਤ੍વਾਤਿ ਭਙ੍ਗਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਿવਸੇਨ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ। વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਨੁਲੋਮવਸੇਨ ਫੁਟਂ ਕਤ੍વਾ। ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਏવ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਪਹੀਨਮ੍ਪਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਅਸਮੂਹਤਤ੍ਤਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਤਂ ਅਨਤੀਤਤਾਯ ਅਸਮੂਹਤੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਂ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਨਾਧਿવਾਸੇਤੀਤਿ ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਨ વਾਸੇਤਿ। ਪਜਹਤੀਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਪਜਹਤਿ। વਿਨੋਦੇਤੀਤਿ ਖਿਪਤਿ। ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਕਰੋਤੀਤਿ વਿਗਤਨ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ। ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਤੀਤਿ ਅਨੁ ਅਭਾવਂ ਗਮੇਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਪਤ੍વਾ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨੇવ ਅਭਾવਂ ਗਮਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕਾਮਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕੋ। ‘‘ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਮਰਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਪਰੇਸਂ ਮਰਣਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕੋ। ‘‘ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ વਿਹਿਂਸੀਯਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਪਰੇਸਂ વਿਹਿਂਸਾਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕੋ। ਪਾਪਕੇਤਿ ਲਾਮਕੇ। ਅਕੁਸਲੇ ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਅਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤੇ ਧਮ੍ਮੇ।
7.Yaṃ kiñci rūpantiādi sammasanañāṇaniddese vuttatthaṃ. Tulayitvāti kalāpasammasanavasena tuletvā. Tīrayitvāti udayabbayānupassanāvasena tīrayitvā. Vibhāvayitvāti bhaṅgānupassanādivasena pākaṭaṃ katvā. Vibhūtaṃ katvāti saṅkhārupekkhānulomavasena phuṭaṃ katvā. Tikkhapaññā lokuttarā eva. Uppannanti samathavipassanāvasena vikkhambhanatadaṅgavasena pahīnampi ariyamaggena asamūhatattā uppattidhammataṃ anatītatāya asamūhatuppannanti vuccati, taṃ idha adhippetaṃ. Nādhivāsetīti santānaṃ āropetvā na vāseti. Pajahatīti samucchedavasena pajahati. Vinodetīti khipati. Byantīkarotīti vigatantaṃ karoti. Anabhāvaṃ gametīti anu abhāvaṃ gameti, vipassanānukkamena ariyamaggaṃ patvā samucchedavaseneva abhāvaṃ gamayatīti attho. Ettha ca kāmapaṭisaṃyutto vitakko kāmavitakko. ‘‘Ime sattā marantū’’ti paresaṃ maraṇapaṭisaṃyutto vitakko byāpādavitakko. ‘‘Ime sattā vihiṃsīyantū’’ti paresaṃ vihiṃsāpaṭisaṃyutto vitakko vihiṃsāvitakko. Pāpaketi lāmake. Akusale dhammeti akosallasambhūte dhamme.
ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਬਹੁਲਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾ ਏવ। ਉਬ੍ਬੇਗਬਹੁਲੋਤਿ ਞਾਣਭਯવਸੇਨ ਭਯਬਹੁਲੋ। ਉਤ੍ਤਾਸਬਹੁਲੋਤਿ ਬਲવਭਯਬਹੁਲੋ । ਇਦਂ ਪੁਰਿਮਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥવਿવਰਣਂ। ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਨਬਹੁਲੋਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਤੋ ਉਦ੍ਧਂ વਿਸਙ੍ਖਾਰਾਭਿਮੁਖਤਾਯ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਨਬਹੁਲੋ। ਅਨਭਿਰਤਿਬਹੁਲੋਤਿ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਨવਸੇਨੇવ ਅਭਿਰਤਿਅਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਇਦਾਨਿਪਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਦ੍વੀਹਿ વਚਨੇਹਿ વਿવਰਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਬਹਿਮੁਖੋਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਤੋ ਬਹਿਭੂਤਨਿਬ੍ਬਾਨਾਭਿਮੁਖੋ। ਨ ਰਮਤੀਤਿ ਨਾਭਿਰਮਤਿ। ਅਨਿਬ੍ਬਿਦ੍ਧਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਸਂਸਾਰੇ ਅਨ੍ਤਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਅਨਿਬ੍ਬਿਦ੍ਧਪੁਬ੍ਬਂ। ਅਪ੍ਪਦਾਲਿਤਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥવਚਨਂ, ਅਨ੍ਤਕਰਣੇਨੇવ ਅਪਦਾਲਿਤਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਲੋਭਕ੍ਖਨ੍ਧਨ੍ਤਿ ਲੋਭਰਾਸਿਂ, ਲੋਭਕੋਟ੍ਠਾਸਂ વਾ। ਇਮਾਹਿ ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਪਞ੍ਞਾਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਅਰਹਾਯੇવ વੁਤ੍ਤੋ। ਉਪਰਿ ‘‘ਏਕੋ ਸੇਕ੍ਖਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਪ੍ਪਤ੍ਤੋ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੮) વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸਕਦਾਗਾਮਿਅਨਾਗਾਮਿਨੋਪਿ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿਯੇવ।
Nibbedhikapaññāti nibbidābahulassa puggalassa uppannamaggapaññā eva. Ubbegabahuloti ñāṇabhayavasena bhayabahulo. Uttāsabahuloti balavabhayabahulo . Idaṃ purimasseva atthavivaraṇaṃ. Ukkaṇṭhanabahuloti saṅkhārato uddhaṃ visaṅkhārābhimukhatāya ukkaṇṭhanabahulo. Anabhiratibahuloti ukkaṇṭhanavaseneva abhiratiabhāvaṃ dīpeti. Idānipi tamatthaṃ dvīhi vacanehi vivarati. Tattha bahimukhoti saṅkhārato bahibhūtanibbānābhimukho. Na ramatīti nābhiramati. Anibbiddhapubbanti anamatagge saṃsāre antaṃ pāpetvā anibbiddhapubbaṃ. Appadālitapubbanti tasseva atthavacanaṃ, antakaraṇeneva apadālitapubbanti attho. Lobhakkhandhanti lobharāsiṃ, lobhakoṭṭhāsaṃ vā. Imāhi soḷasahi paññāhi samannāgatoti ukkaṭṭhaparicchedena arahāyeva vutto. Upari ‘‘eko sekkhapaṭisambhidappatto’’ti (paṭi. ma. 3.8) vuttattā sotāpannasakadāgāmianāgāminopi labbhantiyeva.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੧. ਸੋਲ਼ਸਪਞ੍ਞਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 1. Soḷasapaññāniddeso
