Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / ཛཱཏཀ-ཨཊྛཀཐཱ • Jātaka-aṭṭhakathā |
༧. བཱིརཎཐམྦྷཝགྒོ
7. Bīraṇathambhavaggo
[༢༡༡] ༡. སོམདཏྟཛཱཏཀཝཎྞནཱ
[211] 1. Somadattajātakavaṇṇanā
ཨཀཱསི ཡོགྒནྟི ཨིདཾ སཏྠཱ ཛེཏཝནེ ཝིཧརནྟོ ལཱལུ༹དཱཡིཏྠེརཾ ཨཱརབྦྷ ཀཐེསི། སོ ཧི དྭིནྣཾ ཏིཎྞཾ ཛནཱནཾ ཨནྟརེ ཨེཀཝཙནམྤི སམྤཱདེཏྭཱ ཀཐེསུཾ ན སཀྐོཏི, སཱརཛྫབཧུལོ ‘‘ཨཉྙཾ ཀཐེསྶཱམཱི’’ཏི ཨཉྙམེཝ ཀཐེསི། ཏསྶ ཏཾ པཝཏྟིཾ བྷིཀྑཱུ དྷམྨསབྷཱཡཾ ཀཐེནྟཱ ནིསཱིདིཾསུ། སཏྠཱ ཨཱགནྟྭཱ ‘‘ཀཱཡ ནུཏྠ , བྷིཀྑཝེ, ཨེཏརཧི ཀཐཱཡ སནྣིསིནྣཱ’’ཏི པུཙྪིཏྭཱ ‘‘ཨིམཱཡ ནཱམཱ’’ཏི ཝུཏྟེ ‘‘ན, བྷིཀྑཝེ, ལཱལུ༹དཱཡཱི ཨིདཱནེཝ སཱརཛྫབཧུལོ, པུབྦེཔི སཱརཛྫབཧུལོཡེཝཱ’’ཏི ཝཏྭཱ ཨཏཱིཏཾ ཨཱཧརི།
Akāsiyogganti idaṃ satthā jetavane viharanto lāḷudāyittheraṃ ārabbha kathesi. So hi dvinnaṃ tiṇṇaṃ janānaṃ antare ekavacanampi sampādetvā kathesuṃ na sakkoti, sārajjabahulo ‘‘aññaṃ kathessāmī’’ti aññameva kathesi. Tassa taṃ pavattiṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathentā nisīdiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha , bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, lāḷudāyī idāneva sārajjabahulo, pubbepi sārajjabahuloyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
ཨཏཱིཏེ བཱརཱཎསིཡཾ བྲཧྨདཏྟེ རཛྫཾ ཀཱརེནྟེ བོདྷིསཏྟོ ཀཱསིརཊྛེ ཨཉྙཏརསྨིཾ བྲཱཧྨཎཀུལེ ནིབྦཏྟིཏྭཱ ཝཡཔྤཏྟོ ཏཀྐསིལཱཡཾ སིཔྤཾ ཨུགྒཎྷིཏྭཱ པུན གེཧཾ ཨཱགནྟྭཱ མཱཏཱཔིཏཱུནཾ དུགྒཏབྷཱཝཾ ཉཏྭཱ ‘‘པརིཧཱིནཀུལཏོ སེཊྛིཀུལཾ པཏིཊྛཔེསྶཱམཱི’’ཏི མཱཏཱཔིཏརོ ཨཱཔུཙྪིཏྭཱ བཱརཱཎསིཾ གནྟྭཱ རཱཛཱནཾ ཨུཔཊྛཱསི། སོ རཉྙཱ པིཡོ ཨཧོསི མནཱཔོ། ཨཐསྶ པིཏུནོ ‘‘དྭཱིཧིཡེཝ གོཎེཧི ཀསིཾ ཀཏྭཱ ཛཱིཝིཀཾ ཀཔྤེནྟསྶ ཨེཀོ གོཎོ མཏོ། སོ བོདྷིསཏྟཾ ཨུཔསངྐམིཏྭཱ ‘‘ཏཱཏ, ཨེཀོ གོཎོ མཏོ, ཀསིཀམྨཾ ན པཝཏྟཏི, རཱཛཱནཾ ཨེཀཾ གོཎཾ ཡཱཙཱཧཱི’’ཏི ཨཱཧ། ‘‘ཏཱཏ, ནཙིརསྶེཝ མེ རཱཛཱ དིཊྛོ, ཨིདཱནེཝ གོཎཾ ཡཱཙིཏུཾ ན ཡུཏྟཾ, ཏུམྷེ ཡཱཙཐཱ’’ཏི། ‘‘ཏཱཏ, ཏྭཾ མཡ྄ཧཾ སཱརཛྫབཧུལབྷཱཝཾ ན ཛཱནཱསི, ཨཧཉྷི དྭིནྣཾ ཏིཎྞཾ སམྨུཁེ ཀཐཾ སམྤཱདེཏུཾ ན སཀྐོམི། སཙེ ཨཧཾ རཉྙོ སནྟིཀཾ གོཎཾ ཡཱཙིཏུཾ གམིསྶཱམི, ཨིམམྤི དཏྭཱ ཨཱགམིསྶཱམཱི’’ཏི། ‘‘ཏཱཏ, ཡཾ ཧོཏི, ཏཾ ཧོཏུ, ན སཀྐཱ མཡཱ རཱཛཱནཾ ཡཱཙིཏུཾ, ཨཔིཙ ཁོ པནཱཧཾ ཏུམྷེ ཡོགྒཾ ཀཱརེསྶཱམཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི སཱདྷུ མཾ ཡོགྒཾ ཀཱརེཧཱི’’ཏི།
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe aññatarasmiṃ brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sippaṃ uggaṇhitvā puna gehaṃ āgantvā mātāpitūnaṃ duggatabhāvaṃ ñatvā ‘‘parihīnakulato seṭṭhikulaṃ patiṭṭhapessāmī’’ti mātāpitaro āpucchitvā bārāṇasiṃ gantvā rājānaṃ upaṭṭhāsi. So raññā piyo ahosi manāpo. Athassa pituno ‘‘dvīhiyeva goṇehi kasiṃ katvā jīvikaṃ kappentassa eko goṇo mato. So bodhisattaṃ upasaṅkamitvā ‘‘tāta, eko goṇo mato, kasikammaṃ na pavattati, rājānaṃ ekaṃ goṇaṃ yācāhī’’ti āha. ‘‘Tāta, nacirasseva me rājā diṭṭho, idāneva goṇaṃ yācituṃ na yuttaṃ, tumhe yācathā’’ti. ‘‘Tāta, tvaṃ mayhaṃ sārajjabahulabhāvaṃ na jānāsi, ahañhi dvinnaṃ tiṇṇaṃ sammukhe kathaṃ sampādetuṃ na sakkomi. Sace ahaṃ rañño santikaṃ goṇaṃ yācituṃ gamissāmi, imampi datvā āgamissāmī’’ti. ‘‘Tāta, yaṃ hoti, taṃ hotu, na sakkā mayā rājānaṃ yācituṃ, apica kho panāhaṃ tumhe yoggaṃ kāressāmī’’ti. ‘‘Tena hi sādhu maṃ yoggaṃ kārehī’’ti.
བོདྷིསཏྟོ པིཏརཾ ཨཱདཱཡ བཱིརཎཏྠམྦྷཀསུསཱནཾ གནྟྭཱ ཏཏྠ ཏཏྠ ཏིཎཀལཱཔེ བནྡྷིཏྭཱ ‘‘ཨཡཾ རཱཛཱ, ཨཡཾ ཨུཔརཱཛཱ, ཨཡཾ སེནཱཔཏཱི’’ཏི ནཱམཱནི ཀཏྭཱ པཊིཔཱཊིཡཱ པིཏུ དསྶེཏྭཱ ‘‘ཏཱཏ, ཏྭཾ རཉྙོ སནྟིཀཾ གནྟྭཱ ‘ཛཡཏུ, མཧཱརཱཛཱ’ཏི ཨེཝཾ ཨིམཾ གཱཐཾ ཝཏྭཱ གོཎཾ ཡཱཙེཡྻཱསཱི’’ཏི གཱཐཾ ཨུགྒཎྷཱཔེསི –
Bodhisatto pitaraṃ ādāya bīraṇatthambhakasusānaṃ gantvā tattha tattha tiṇakalāpe bandhitvā ‘‘ayaṃ rājā, ayaṃ uparājā, ayaṃ senāpatī’’ti nāmāni katvā paṭipāṭiyā pitu dassetvā ‘‘tāta, tvaṃ rañño santikaṃ gantvā ‘jayatu, mahārājā’ti evaṃ imaṃ gāthaṃ vatvā goṇaṃ yāceyyāsī’’ti gāthaṃ uggaṇhāpesi –
‘‘དྭེ མེ གོཎཱ མཧཱརཱཛ, ཡེཧི ཁེཏྟཾ ཀསཱམསེ།
‘‘Dve me goṇā mahārāja, yehi khettaṃ kasāmase;
ཏེསུ ཨེཀོ མཏོ དེཝ, དུཏིཡཾ དེཧི ཁཏྟིཡཱ’’ཏི༎
Tesu eko mato deva, dutiyaṃ dehi khattiyā’’ti.
བྲཱཧྨཎོ ཨེཀེན སཾཝཙྪརེན ཨིམཾ གཱཐཾ པགུཎཾ ཀཏྭཱ བོདྷིསཏྟཾ ཨཱཧ – ‘‘ཏཱཏ, སོམདཏྟ, གཱཐཱ མེ པགུཎཱ ཛཱཏཱ, ཨིདཱནི ཨཧཾ ཡསྶ ཀསྶཙི སནྟིཀེ ཝཏྟུཾ སཀྐོམི, མཾ རཉྙོ སནྟིཀཾ ནེཧཱི’’ཏི། སོ ‘‘སཱདྷུ, ཏཱཏཱ’’ཏི ཏཐཱརཱུཔཾ པཎྞཱཀཱརཾ གཱཧཱཔེཏྭཱ པིཏརཾ རཉྙོ སནྟིཀཾ ནེསི། བྲཱཧྨཎོ ‘‘ཛཡཏུ, མཧཱརཱཛཱ’’ཏི ཝཏྭཱ པཎྞཱཀཱརཾ ཨདཱསི། རཱཛཱ ‘‘ཨཡཾ ཏེ སོམདཏྟ བྲཱཧྨཎོ ཀིཾ ཧོཏཱི’’ཏི ཨཱཧ། ‘‘པིཏཱ མེ, མཧཱརཱཛཱ’’ཏི། ‘‘ཀེནཊྛེནཱགཏོ’’ཏི? ཏསྨིཾ ཁཎེ བྲཱཧྨཎོ གོཎཡཱཙནཏྠཱཡ གཱཐཾ ཝདནྟོ –
Brāhmaṇo ekena saṃvaccharena imaṃ gāthaṃ paguṇaṃ katvā bodhisattaṃ āha – ‘‘tāta, somadatta, gāthā me paguṇā jātā, idāni ahaṃ yassa kassaci santike vattuṃ sakkomi, maṃ rañño santikaṃ nehī’’ti. So ‘‘sādhu, tātā’’ti tathārūpaṃ paṇṇākāraṃ gāhāpetvā pitaraṃ rañño santikaṃ nesi. Brāhmaṇo ‘‘jayatu, mahārājā’’ti vatvā paṇṇākāraṃ adāsi. Rājā ‘‘ayaṃ te somadatta brāhmaṇo kiṃ hotī’’ti āha. ‘‘Pitā me, mahārājā’’ti. ‘‘Kenaṭṭhenāgato’’ti? Tasmiṃ khaṇe brāhmaṇo goṇayācanatthāya gāthaṃ vadanto –
‘‘དྭེ མེ གོཎཱ མཧཱརཱཛ, ཡེཧི ཁེཏྟཾ ཀསཱམསེ།
‘‘Dve me goṇā mahārāja, yehi khettaṃ kasāmase;
ཏེསུ ཨེཀོ མཏོ དེཝ, དུཏིཡཾ གཎྷ ཁཏྟིཡཱ’’ཏི༎ – ཨཱཧ།
Tesu eko mato deva, dutiyaṃ gaṇha khattiyā’’ti. – āha;
རཱཛཱ བྲཱཧྨཎེན ཝིརཛ྄ཛྷིཏྭཱ ཀཐིཏབྷཱཝཾ ཉཏྭཱ སིཏཾ ཀཏྭཱ ‘‘སོམདཏྟ, ཏུམྷཱཀཾ གེཧེ བཧཱུ མཉྙེ གོཎཱ’’ཏི ཨཱཧ། ‘‘ཏུམྷེཧི དིནྣཱ བྷཝིསྶནྟི, མཧཱརཱཛཱ’’ཏི། རཱཛཱ བོདྷིསཏྟསྶ ཏུསྶིཏྭཱ བྲཱཧྨཎསྶ སོལ༹ས གོཎེ ཨལངྐཱརབྷཎྜཀེ ནིཝཱསནགཱམཉྩསྶ བྲཧྨདེཡྻཾ དཏྭཱ མཧནྟེན ཡསེན བྲཱཧྨཎཾ ཨུཡྻོཛེསི། བྲཱཧྨཎོ སབྦསེཏསིནྡྷཝཡུཏྟཾ རཐཾ ཨབྷིརུཡ྄ཧ མཧནྟེན པརིཝཱརེན གཱམཾ ཨགམཱསི། བོདྷིསཏྟོ པིཏརཱ སདྡྷིཾ རཐེ ནིསཱིདིཏྭཱ གཙྪནྟོ ‘‘ཏཱཏ, ཨཧཾ ཏུམྷེ སཀལསཾཝཙྪརཾ ཡོགྒཾ ཀཱརེསིཾ, སནྣིཊྛཱནཀཱལེ པན ཏུམྷཱཀཾ གོཎཾ རཉྙོ ཨདཏྠཱ’’ཏི ཝཏྭཱ པཋམཾ གཱཐམཱཧ –
Rājā brāhmaṇena virajjhitvā kathitabhāvaṃ ñatvā sitaṃ katvā ‘‘somadatta, tumhākaṃ gehe bahū maññe goṇā’’ti āha. ‘‘Tumhehi dinnā bhavissanti, mahārājā’’ti. Rājā bodhisattassa tussitvā brāhmaṇassa soḷasa goṇe alaṅkārabhaṇḍake nivāsanagāmañcassa brahmadeyyaṃ datvā mahantena yasena brāhmaṇaṃ uyyojesi. Brāhmaṇo sabbasetasindhavayuttaṃ rathaṃ abhiruyha mahantena parivārena gāmaṃ agamāsi. Bodhisatto pitarā saddhiṃ rathe nisīditvā gacchanto ‘‘tāta, ahaṃ tumhe sakalasaṃvaccharaṃ yoggaṃ kāresiṃ, sanniṭṭhānakāle pana tumhākaṃ goṇaṃ rañño adatthā’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
༡༢༡.
121.
‘‘ཨཀཱསི ཡོགྒཾ དྷུཝམཔྤམཏྟོ, སཾཝཙྪརཾ བཱིརཎཐམྦྷཀསྨིཾ།
‘‘Akāsi yoggaṃ dhuvamappamatto, saṃvaccharaṃ bīraṇathambhakasmiṃ;
བྱཱཀཱསི སཉྙཾ པརིསཾ ཝིགཡ྄ཧ, ན ནིཡྻམོ ཏཱཡཏི ཨཔྤཔཉྙ’’ནྟི༎
Byākāsi saññaṃ parisaṃ vigayha, na niyyamo tāyati appapañña’’nti.
ཏཏྠ ཨཀཱསི ཡོགྒཾ དྷུཝམཔྤམཏྟོ, སཾཝཙྪརཾ བཱིརཎཐམྦྷཀསྨིནྟི, ཏཱཏ, ཏྭཾ ནིཙྩཾ ཨཔྤམཏྟོ བཱིརཎཏྠམྦྷམཡེ སུསཱནེ ཡོགྒཾ ཨཀཱསི ། བྱཱཀཱསི སཉྙཾ པརིསཾ ཝིགཡ྄ཧཱཏི ཨཐ ཙ པན པརིསཾ ཝིགཱཧིཏྭཱ ཏཾ སཉྙཾ ཝིཨཀཱསི ཝིཀཱརཾ ཨཱཔཱདེསི, པརིཝཏྟེསཱིཏི ཨཏྠོ། ན ནིཡྻམོ ཏཱཡཏི ཨཔྤཔཉྙནྟི ཨཔྤཧཉྙཾ ནཱམ པུགྒལཾ ནིཡྻམོ ཡོགྒཱཙིཎྞཾ ཙརཎཾ ན ཏཱཡཏི ན རཀྑཏཱིཏི།
Tattha akāsi yoggaṃ dhuvamappamatto, saṃvaccharaṃ bīraṇathambhakasminti, tāta, tvaṃ niccaṃ appamatto bīraṇatthambhamaye susāne yoggaṃ akāsi . Byākāsi saññaṃ parisaṃ vigayhāti atha ca pana parisaṃ vigāhitvā taṃ saññaṃ viakāsi vikāraṃ āpādesi, parivattesīti attho. Na niyyamo tāyati appapaññanti appahaññaṃ nāma puggalaṃ niyyamo yoggāciṇṇaṃ caraṇaṃ na tāyati na rakkhatīti.
ཨཐསྶ ཝཙནཾ སུཏྭཱ བྲཱཧྨཎོ དུཏིཡཾ གཱཐམཱཧ –
Athassa vacanaṃ sutvā brāhmaṇo dutiyaṃ gāthamāha –
༡༢༢.
122.
‘‘དྭཡཾ ཡཱཙནཀོ ཏཱཏ, སོམདཏྟ ནིགཙྪཏི།
‘‘Dvayaṃ yācanako tāta, somadatta nigacchati;
ཨལཱབྷཾ དྷནལཱབྷཾ ཝཱ, ཨེཝཾདྷམྨཱ ཧི ཡཱཙནཱ’’ཏི༎
Alābhaṃ dhanalābhaṃ vā, evaṃdhammā hi yācanā’’ti.
ཏཏྠ ཨེཝཾདྷམྨཱ ཧི ཡཱཙནཱཏི ཡཱཙནཱ ཧི ཨེཝཾསབྷཱཝཱཏི།
Tattha evaṃdhammā hi yācanāti yācanā hi evaṃsabhāvāti.
སཏྠཱ ‘‘ན, བྷིཀྑཝེ, ལཱལུ༹དཱཡཱི ཨིདཱནེཝ སཱརཛྫབཧུལོ, པུབྦེཔི སཱརཛྫབཧུལོཡེཝཱ’’ཏི ཝཏྭཱ ཨིམཾ དྷམྨདེསནཾ ཨཱཧརིཏྭཱ ཛཱཏཀཾ སམོདྷཱནེསི – ‘‘ཏདཱ རཱཛཱ ཨཱནནྡོ, སོམདཏྟསྶ པིཏཱ ལཱལུ༹དཱཡཱི ཨཧོསི, སོམདཏྟོ པན ཨཧམེཝ ཨཧོསི’’ནྟི།
Satthā ‘‘na, bhikkhave, lāḷudāyī idāneva sārajjabahulo, pubbepi sārajjabahuloyevā’’ti vatvā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājā ānando, somadattassa pitā lāḷudāyī ahosi, somadatto pana ahameva ahosi’’nti.
སོམདཏྟཛཱཏཀཝཎྞནཱ པཋམཱ།
Somadattajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / སུཏྟཔིཊཀ • Suttapiṭaka / ཁུདྡཀནིཀཱཡ • Khuddakanikāya / ཛཱཏཀཔཱལི༹ • Jātakapāḷi / ༢༡༡. སོམདཏྟཛཱཏཀཾ • 211. Somadattajātakaṃ