| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๔. โสมมิตฺตเตฺถรคาถาวณฺณนา
4. Somamittattheragāthāvaṇṇanā
ปริตฺตํ ทารุนฺติ อายสฺมโต โสมมิตฺตเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินโนฺต สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต พุทฺธคุเณ สุตฺวา ปสนฺนมานโส เอกทิวสํ กิํสุกรุกฺขํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา ปุปฺผานิ คเหตฺวา สตฺถารํ อุทฺทิสฺส อากาเส ขิปิตฺวา ปูเชสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท พาราณสิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา โสมมิโตฺตติ ลทฺธนาโม ติณฺณํ เวทานํ ปารคู หุตฺวา วิมเลน นาม เถเรน กตปริจยตฺตา อภิณฺหํ ตสฺส สนฺติกํ คจฺฉโนฺต ธมฺมํ สุตฺวา สาสเน ลทฺธปฺปสาโท ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท วตฺตปฎิวตฺตํ ปูเรโนฺต วิจรติฯ วิมลเตฺถโร ปน กุสีโต มิทฺธพหุโล รตฺตินฺทิวํ วีตินาเมติฯ โสมมิโตฺต ‘‘กุสีตํ นาม นิสฺสาย โก คุโณ’’ติ ตํ ปหาย มหากสฺสปเตฺถรํ อุปสงฺกมิตฺวา ตสฺส โอวาเท ฐตฺวา วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา นจิรเสฺสว อรหเตฺต ปติฎฺฐาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๕๐.๒๕-๓๐) –
Parittaṃdārunti āyasmato somamittattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto buddhaguṇe sutvā pasannamānaso ekadivasaṃ kiṃsukarukkhaṃ pupphitaṃ disvā pupphāni gahetvā satthāraṃ uddissa ākāse khipitvā pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde bārāṇasiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā somamittoti laddhanāmo tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā vimalena nāma therena kataparicayattā abhiṇhaṃ tassa santikaṃ gacchanto dhammaṃ sutvā sāsane laddhappasādo pabbajitvā laddhūpasampado vattapaṭivattaṃ pūrento vicarati. Vimalatthero pana kusīto middhabahulo rattindivaṃ vītināmeti. Somamitto ‘‘kusītaṃ nāma nissāya ko guṇo’’ti taṃ pahāya mahākassapattheraṃ upasaṅkamitvā tassa ovāde ṭhatvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.25-30) –
‘‘กิํสุกํ ปุปฺผิตํ ทิสฺวา, ปคฺคเหตฺวาน อญฺชลิํ;
‘‘Kiṃsukaṃ pupphitaṃ disvā, paggahetvāna añjaliṃ;
พุทฺธเสฎฺฐํ สริตฺวาน, อากาเส อภิปูชยิํฯ
Buddhaseṭṭhaṃ saritvāna, ākāse abhipūjayiṃ.
‘‘เตน กเมฺมน สุกเตน, เจตนาปณิธีหิ จ;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ชหิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสมคจฺฉหํฯ
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘เอกติํเส อิโต กเปฺป, ยํ กมฺมมกริํ ตทา;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, พุทฺธปูชายิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ, ภวา สเพฺพ สมูหตา;
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
นาโคว พนฺธนํ เฉตฺวา, วิหรามิ อนาสโวฯ
Nāgova bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavo.
‘‘สฺวาคตํ วต เม อาสิ, มม พุทฺธสฺส สนฺติเก;
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, mama buddhassa santike;
ติโสฺส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา วิมลเตฺถรํ โอวาเทน ตเชฺชโนฺต –
Arahattaṃ pana patvā vimalattheraṃ ovādena tajjento –
๑๔๗.
147.
‘‘ปริตฺตํ ทารุมารุยฺห, ยถา สีเท มหณฺณเว;
‘‘Parittaṃ dārumāruyha, yathā sīde mahaṇṇave;
เอวํ กุสีตมาคมฺม, สาธุชีวีปิ สีทติ;
Evaṃ kusītamāgamma, sādhujīvīpi sīdati;
ตสฺมา ตํ ปริวเชฺชยฺย, กุสีตํ หีนวีริยํฯ
Tasmā taṃ parivajjeyya, kusītaṃ hīnavīriyaṃ.
๑๔๘.
148.
‘‘ปวิวิเตฺตหิ อริเยหิ, ปหิตเตฺตหิ ฌายิภิ;
‘‘Pavivittehi ariyehi, pahitattehi jhāyibhi;
นิจฺจํ อารทฺธวีริเยหิ, ปณฺฑิเตหิ สหาวเส’’ติฯ – คาถาทฺวยํ อภาสิ;
Niccaṃ āraddhavīriyehi, paṇḍitehi sahāvase’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
ตตฺถ ปริตฺตํ ทารุมารุยฺห, ยถา สีเท มหณฺณเวติ เปสโลปิ กุลปุโตฺต กุสีตํ อลสปุคฺคลํ นิสฺสาย สีทติ สํสาเร ปตติ, น ตสฺส ปารํ นิพฺพานํ คจฺฉติฯ ยสฺมา เอตเทวํ, ตสฺมา ตํ อธิกุสลธมฺมวเสน สีสํ อนุกฺขิปิตฺวา กุจฺฉิตํ สีทนโต กุสีตํ วีริยารมฺภาภาวโต หีนวีริยํ ปุคฺคลํ สพฺพถา วเชฺชยฺย, น ตสฺส ทิฎฺฐานุคติํ อาปเชฺชยฺยาติ อโตฺถฯ
Tattha parittaṃ dārumāruyha, yathā sīde mahaṇṇaveti pesalopi kulaputto kusītaṃ alasapuggalaṃ nissāya sīdati saṃsāre patati, na tassa pāraṃ nibbānaṃ gacchati. Yasmā etadevaṃ, tasmā taṃ adhikusaladhammavasena sīsaṃ anukkhipitvā kucchitaṃ sīdanato kusītaṃ vīriyārambhābhāvato hīnavīriyaṃ puggalaṃ sabbathā vajjeyya, na tassa diṭṭhānugatiṃ āpajjeyyāti attho.
เอวํ ปุคฺคลาธิฎฺฐานาย คาถาย โกสเชฺช อาทีนวํ ทเสฺสตฺวา อิทานิ วีริยารเมฺภ อานิสํเส ทเสฺสตุํ ‘‘ปวิวิเตฺตหี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตสฺสโตฺถ – เย ปน กายวิเวกสมฺภเวน ปวิวิตฺตา, ตโต เอว กิเลเสหิ อารกตฺตา อริยา, นิพฺพานํ ปติเปสิตตฺตตาย ปหิตตฺตา อารมฺมณูปนิชฺฌานวเสน ลกฺขณูปนิชฺฌานวเสน จ ฌายิโน, สพฺพกาลํ ปคฺคหิตวีริยตาย อารทฺธวีริยา, โลกิยโลกุตฺตรเภทาย ปญฺญาย สมนฺนาคตตฺตา ปณฺฑิตา, เตหิเยว สห อาวเสยฺย สทตฺถํ นิปฺผาเทตุกาโม สํวเสยฺยาติฯ ตํ สุตฺวา วิมลเตฺถโร สํวิคฺคมานโส วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา สทตฺถํ อาราเธสิฯ สฺวายมโตฺถ ปรโต อาคมิสฺสติฯ
Evaṃ puggalādhiṭṭhānāya gāthāya kosajje ādīnavaṃ dassetvā idāni vīriyārambhe ānisaṃse dassetuṃ ‘‘pavivittehī’’tiādi vuttaṃ. Tassattho – ye pana kāyavivekasambhavena pavivittā, tato eva kilesehi ārakattā ariyā, nibbānaṃ patipesitattatāya pahitattā ārammaṇūpanijjhānavasena lakkhaṇūpanijjhānavasena ca jhāyino, sabbakālaṃ paggahitavīriyatāya āraddhavīriyā, lokiyalokuttarabhedāya paññāya samannāgatattā paṇḍitā, tehiyeva saha āvaseyya sadatthaṃ nipphādetukāmo saṃvaseyyāti. Taṃ sutvā vimalatthero saṃviggamānaso vipassanaṃ paṭṭhapetvā sadatthaṃ ārādhesi. Svāyamattho parato āgamissati.
โสมมิตฺตเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Somamittattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๔. โสมมิตฺตเตฺถรคาถา • 4. Somamittattheragāthā
