| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / दीघनिकाय (टीका) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
४. सोणदण्डसुत्तवण्णना
4. Soṇadaṇḍasuttavaṇṇanā
३००. सुन्दरभावेन सातिसयानि अङ्गानि एतेसं अत्थीति अङ्गा, राजकुमाराति आह ‘‘अङ्गा नाम अङ्गपासादिकताया’’तिआदि। इधापि अधिप्पेता, न अम्बट्ठसुत्ते एव। आगन्तुं न दस्सन्तीति आगमने आदीनवं दस्सेत्वा पटिक्खिपनवसेन आगन्तुं न दस्सन्ति, नानुजानिस्सन्तीति अधिप्पायो। नीलासोककणिकारकोविळारकुन्दराजरुक्खेहि सम्मिस्सताय तं चम्पकवनं ‘‘नीलादिपञ्चवण्णकुसुमपटिमण्डित’’न्ति दट्ठब्बं। न चम्पकरुक्खानंयेव नीलादिपञ्चकुसुमतायाति वदन्ति। ‘‘भगवा कुसुमगन्धसुगन्धे चम्पकवने विहरती’’ति इमिना न मापनकाले एव तस्मिं नगरे चम्पकरुक्खा उस्सन्ना, अथ खो अपरभागे पीति दस्सेति। मापनकाले हि चम्पकानं उस्सन्नताय सा नगरी ‘‘चम्पा’’ति नामं लभि। इस्सरत्ताति अधिपतिभावतो। सेना एतस्स अत्थीति सेनिको, सेनिको एव सेनियो, अत्थिता चेत्थ बहुभावविसिट्ठाति वुत्तं ‘‘महतिया सेनाय समन्नागतत्ता’’ति।
300. Sundarabhāvena sātisayāni aṅgāni etesaṃ atthīti aṅgā, rājakumārāti āha ‘‘aṅgā nāma aṅgapāsādikatāyā’’tiādi. Idhāpi adhippetā, na ambaṭṭhasutte eva. Āgantuṃ na dassantīti āgamane ādīnavaṃ dassetvā paṭikkhipanavasena āgantuṃ na dassanti, nānujānissantīti adhippāyo. Nīlāsokakaṇikārakoviḷārakundarājarukkhehi sammissatāya taṃ campakavanaṃ ‘‘nīlādipañcavaṇṇakusumapaṭimaṇḍita’’nti daṭṭhabbaṃ. Na campakarukkhānaṃyeva nīlādipañcakusumatāyāti vadanti. ‘‘Bhagavā kusumagandhasugandhe campakavane viharatī’’ti iminā na māpanakāle eva tasmiṃ nagare campakarukkhā ussannā, atha kho aparabhāge pīti dasseti. Māpanakāle hi campakānaṃ ussannatāya sā nagarī ‘‘campā’’ti nāmaṃ labhi. Issarattāti adhipatibhāvato. Senā etassa atthīti seniko, seniko eva seniyo, atthitā cettha bahubhāvavisiṭṭhāti vuttaṃ ‘‘mahatiyā senāya samannāgatattā’’ti.
३०१-२. संहताति सन्निपतिता, ‘‘सङ्घिनो’’ति वत्तब्बे ‘‘सङ्घी’’ति पुथुत्थे एकवचनं ब्राह्मणगहपतिकानं अधिप्पेतत्ता, तेनाह ‘‘एतेस’’न्ति। राजराजञ्ञादीनं भण्डधरा पुरिसा खता, नेसं तायनतो खत्ता। सो हि येहि यत्थ पेसितो, तत्थ तेसं दोसं परिहरन्तो युत्तपत्तवसेन पुच्छितमत्थं कथेति, तेनाह ‘‘पुच्छितपञ्हे ब्याकरणसमत्थो’’ति। कुलापदेसादिना महती मत्ता एतस्साति महामत्तो।
301-2.Saṃhatāti sannipatitā, ‘‘saṅghino’’ti vattabbe ‘‘saṅghī’’ti puthutthe ekavacanaṃ brāhmaṇagahapatikānaṃ adhippetattā, tenāha ‘‘etesa’’nti. Rājarājaññādīnaṃ bhaṇḍadharā purisā khatā, nesaṃ tāyanato khattā. So hi yehi yattha pesito, tattha tesaṃ dosaṃ pariharanto yuttapattavasena pucchitamatthaṃ katheti, tenāha ‘‘pucchitapañhe byākaraṇasamattho’’ti. Kulāpadesādinā mahatī mattā etassāti mahāmatto.
सोणदण्डगुणकथावण्णना
Soṇadaṇḍaguṇakathāvaṇṇanā
३०३. विसिट्ठं रज्जं विरज्जं, विरज्जमेव वेरज्जं यथा ‘‘वेकतं वेसय’’न्ति, नानाविधं वेरज्जं नानावेरज्जं, तत्थ जातातिआदिना सब्बं वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। उत्तमब्राह्मणोति अभिजनसम्पत्तिया वित्तसम्पत्तिया विज्जासम्पत्तिया उग्गततरो, उळारो वा ब्राह्मणो। असन्निपातोति लाभमच्छरेन निप्पीळितताय असन्निपातो विय भविस्सति।
303. Visiṭṭhaṃ rajjaṃ virajjaṃ, virajjameva verajjaṃ yathā ‘‘vekataṃ vesaya’’nti, nānāvidhaṃ verajjaṃ nānāverajjaṃ, tattha jātātiādinā sabbaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Uttamabrāhmaṇoti abhijanasampattiyā vittasampattiyā vijjāsampattiyā uggatataro, uḷāro vā brāhmaṇo. Asannipātoti lābhamaccharena nippīḷitatāya asannipāto viya bhavissati.
‘‘अङ्गेति गमेति ञापेतीति अङ्गं, हेतूति आह ‘‘इमिनापि कारणेना’’ति। ‘‘उभतो सुजातो’’ति एत्तके वुत्ते येहि केहिचि द्वीहि भागेहि सुजातता विञ्ञायेय्य। सुजात-सद्दो च ‘‘सुजातो चारुदस्सनो’’तिआदीसु (थेरगा॰ ८१८) आरोहसम्पत्तिपरियायोति जातिवसेनेव सुजाततं विभावेतुं ‘‘मातितो च पितितो चा’’ति वुत्तं। अनोरसपुत्तवसेनापि लोके मातुपितुसमञ्ञा दिस्सति, इध पनस्स ओरसपुत्तवसेनेव इच्छिताति दस्सेतुं ‘‘संसुद्धगहणिको’’ति वुत्तं। गब्भं गण्हाति धारेतीति गहणी, गब्भासयसञ्ञितो मातुकुच्छिप्पदेसो। यथाभुत्तस्स आहारस्स विपाचनवसेन गण्हनतो अछड्डनतो गहणी, कम्मजतेजोधातु।
‘‘Aṅgeti gameti ñāpetīti aṅgaṃ, hetūti āha ‘‘imināpi kāraṇenā’’ti. ‘‘Ubhato sujāto’’ti ettake vutte yehi kehici dvīhi bhāgehi sujātatā viññāyeyya. Sujāta-saddo ca ‘‘sujāto cārudassano’’tiādīsu (theragā. 818) ārohasampattipariyāyoti jātivaseneva sujātataṃ vibhāvetuṃ ‘‘mātito ca pitito cā’’ti vuttaṃ. Anorasaputtavasenāpi loke mātupitusamaññā dissati, idha panassa orasaputtavaseneva icchitāti dassetuṃ ‘‘saṃsuddhagahaṇiko’’ti vuttaṃ. Gabbhaṃ gaṇhāti dhāretīti gahaṇī, gabbhāsayasaññito mātukucchippadeso. Yathābhuttassa āhārassa vipācanavasena gaṇhanato achaḍḍanato gahaṇī, kammajatejodhātu.
पिता च माता च पितरो, पितूनं पितरो पितामहा, तेसं युगो द्वन्दो पितामहयुगो, तस्मा, याव सत्तमा पितामहयुगा पितामहद्वन्दाति एवमेत्थ अत्थो दट्ठब्बो। एवञ्हि पितामहग्गहणेनेव मातामहोपि गहितोति। सो अट्ठकथायं विसुं न उद्धटो। युग-सद्दो चेत्थ एकसेसनयेन दट्ठब्बो ‘‘युगो च युगो च युगा’’ति। एवञ्हि तत्थ तत्थ द्वन्दं गहितमेव होति, तेनाह ‘‘ततो उद्धं सब्बेपि पुब्बपुरिसा पितामहग्गहणेनेव गहिता’’ति। पुरिसग्गहणञ्चेत्थ उक्कट्ठनिद्देसवसेन कतन्ति दट्ठब्बं। एवञ्हि ‘‘मातितो’’ति पाळिवचनं समत्थितं होति। अक्खित्तोति अप्पत्तखेपो। अनवक्खित्तोति सद्धथालिपाकादीसु न अवक्खित्तो न छड्डितो। जातिवादेनाति हेतुम्हि करणवचनन्ति दस्सेतुं ‘‘केन कारणेना’’तिआदि वुत्तं। एत्थ च ‘‘उभतो…पे॰… पितामहयुगा’’ति एतेन ब्राह्मणस्स योनिदोसाभावो दस्सितो संसुद्धगहणिकभावकित्तनतो, ‘‘अक्खित्तो’’ति इमिना किरियापराधाभावो। किरियापराधेन हि सत्ता खेपं पापुणन्ति। ‘‘अनुपक्कुट्ठो’’ति इमिना अयुत्तसंसग्गाभावो। अयुत्तसंसग्गम्पि हि पटिच्च सत्ता अक्कोसं लभन्ति।
Pitā ca mātā ca pitaro, pitūnaṃ pitaro pitāmahā, tesaṃ yugo dvando pitāmahayugo, tasmā, yāva sattamā pitāmahayugā pitāmahadvandāti evamettha attho daṭṭhabbo. Evañhi pitāmahaggahaṇeneva mātāmahopi gahitoti. So aṭṭhakathāyaṃ visuṃ na uddhaṭo. Yuga-saddo cettha ekasesanayena daṭṭhabbo ‘‘yugo ca yugo ca yugā’’ti. Evañhi tattha tattha dvandaṃ gahitameva hoti, tenāha ‘‘tato uddhaṃ sabbepi pubbapurisā pitāmahaggahaṇeneva gahitā’’ti. Purisaggahaṇañcettha ukkaṭṭhaniddesavasena katanti daṭṭhabbaṃ. Evañhi ‘‘mātito’’ti pāḷivacanaṃ samatthitaṃ hoti. Akkhittoti appattakhepo. Anavakkhittoti saddhathālipākādīsu na avakkhitto na chaḍḍito. Jātivādenāti hetumhi karaṇavacananti dassetuṃ ‘‘kena kāraṇenā’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca ‘‘ubhato…pe… pitāmahayugā’’ti etena brāhmaṇassa yonidosābhāvo dassito saṃsuddhagahaṇikabhāvakittanato, ‘‘akkhitto’’ti iminā kiriyāparādhābhāvo. Kiriyāparādhena hi sattā khepaṃ pāpuṇanti. ‘‘Anupakkuṭṭho’’ti iminā ayuttasaṃsaggābhāvo. Ayuttasaṃsaggampi hi paṭicca sattā akkosaṃ labhanti.
इस्सरोति आधिपतेय्यसंवत्तनियकम्मबलेन ईसनसीलो, सा पनस्स इस्सरता विभवसम्पत्तिपच्चया पाकटा जाताति अड्ढतापरियायभावेनेव वदन्तो ‘‘अड्ढोति इस्सरो’’ति आह। महन्तं धनं अस्स भूमिगतञ्चेव वेहासट्ठञ्चाति महद्धनो। तस्साति तस्स तस्स । वदन्ति ‘‘अन्वयतो, ब्यतिरेकतो च अनुपसङ्कमनकारणं कित्तेमा’’ति।
Issaroti ādhipateyyasaṃvattaniyakammabalena īsanasīlo, sā panassa issaratā vibhavasampattipaccayā pākaṭā jātāti aḍḍhatāpariyāyabhāveneva vadanto ‘‘aḍḍhoti issaro’’ti āha. Mahantaṃ dhanaṃ assa bhūmigatañceva vehāsaṭṭhañcāti mahaddhano. Tassāti tassa tassa . Vadanti ‘‘anvayato, byatirekato ca anupasaṅkamanakāraṇaṃ kittemā’’ti.
अधिकरूपोति विसिट्ठरूपो उत्तमसरीरो। दस्सनं अरहतीति दस्सनीयो, तेनाह ‘‘दस्सनयोग्गो’’ति। पसादं आवहतीति पासादिको, तेनाह ‘‘चित्तप्पसादजननतो’’ति। वण्णस्साति वण्णधातुया। सरीरन्ति सन्निवेसविसिट्ठं करचरणगीवासीसादिअवयवसमुदायं, सो च सण्ठानमुखेन गय्हतीति ‘‘परमाय वण्णपोक्खरतायाति…पे॰… सम्पत्तिया चा’’ति वुत्तं। सब्बवण्णेसु सुवण्णवण्णोव उत्तमोति वुत्तं ‘‘सेट्ठेन सुवण्णवण्णेन समन्नागतो’’ति। तथा हि बुद्धा, चक्कवत्तिनो च सुवण्णवण्णाव होन्ति। ब्रह्मवच्छसीति उत्तमसरीराभो, सुवण्णाभो इच्चेव अत्थो। इममेव हि अत्थं सन्धाय ‘‘महाब्रह्मुनो सरीरसदिसेनेव सरीरेन समन्नागतो’’ति वुत्तं, न ब्रह्मुजुगत्ततं। अखुद्दावकासो दस्सनायाति आरोहपरिणाहसम्पत्तिया, अवयवपारिपूरिया च दस्सनाय ओकासो न खुद्दको, तेनाह ‘‘सब्बानेवा’’तिआदि।
Adhikarūpoti visiṭṭharūpo uttamasarīro. Dassanaṃ arahatīti dassanīyo, tenāha ‘‘dassanayoggo’’ti. Pasādaṃ āvahatīti pāsādiko, tenāha ‘‘cittappasādajananato’’ti. Vaṇṇassāti vaṇṇadhātuyā. Sarīranti sannivesavisiṭṭhaṃ karacaraṇagīvāsīsādiavayavasamudāyaṃ, so ca saṇṭhānamukhena gayhatīti ‘‘paramāya vaṇṇapokkharatāyāti…pe… sampattiyā cā’’ti vuttaṃ. Sabbavaṇṇesu suvaṇṇavaṇṇova uttamoti vuttaṃ ‘‘seṭṭhena suvaṇṇavaṇṇena samannāgato’’ti. Tathā hi buddhā, cakkavattino ca suvaṇṇavaṇṇāva honti. Brahmavacchasīti uttamasarīrābho, suvaṇṇābho icceva attho. Imameva hi atthaṃ sandhāya ‘‘mahābrahmuno sarīrasadiseneva sarīrena samannāgato’’ti vuttaṃ, na brahmujugattataṃ. Akhuddāvakāso dassanāyāti ārohapariṇāhasampattiyā, avayavapāripūriyā ca dassanāya okāso na khuddako, tenāha ‘‘sabbānevā’’tiādi.
यमनियमलक्खणं सीलमस्स अत्थीति सीलवा। तं पनस्स रत्तञ्ञुताय वुद्धं वड्ढितं अत्थीति वुद्धसीली। तेन च सब्बदा सम्मायोगतो वुद्धसीलेन समन्नागतो। सब्बमेतं पञ्चसीलमत्तमेव सन्धाय वदन्ति ततो परं सीलस्स तत्थ अभावतो, तेसञ्च अजाननतो।
Yamaniyamalakkhaṇaṃ sīlamassa atthīti sīlavā. Taṃ panassa rattaññutāya vuddhaṃ vaḍḍhitaṃ atthīti vuddhasīlī. Tena ca sabbadā sammāyogato vuddhasīlena samannāgato. Sabbametaṃ pañcasīlamattameva sandhāya vadanti tato paraṃ sīlassa tattha abhāvato, tesañca ajānanato.
ठानकरणसम्पत्तिया, सिक्खासम्पत्तिया च कत्थचिपि अनूनताय परिमण्डलपदानि ब्यञ्जनानि अक्खरानि एतिस्साति परिमण्डलपदब्यञ्जना। अथ वा पज्जति अत्थो एतेनाति पदं, नामादि। यथाधिप्पेतमत्थं ब्यञ्जेतीति ब्यञ्जनं, वाक्यं। तेसं परिपुण्णताय परिमण्डलपदब्यञ्जना। अत्थञापने साधनताय वाचाव करणन्ति वाक्करणं, उदाहारघोसो। गुणपरिपुण्णभावेन तस्स ब्राह्मणस्स, तेन वा भासितब्बअत्थस्स। पूरे पुण्णभावे। पूरेति च पुरिमस्मिं अत्थे आधारे भुम्मं, दुतियस्मिं विसये। ‘‘सुखुमालत्तनेना’’ति इमिना तस्सा वाचाय मुदुसण्हभावमाह। अपलिबुद्धाय पित्तसेम्हादीहि। सन्दिट्ठं सब्बं दस्सेत्वा विय एकदेसं कथनं। विलम्बितं सणिकं चिरायित्वा कथनं। ‘‘सन्दिद्धविलम्बितादी’’ति वा पाठो। तत्थ सन्दिद्धं सन्देहजनकं। आदि-सद्देन दुक्खलितानुकड्ढितादिं सङ्गण्हाति। ‘‘आदिमज्झपरियोसानं पाकटं कत्वा’’ति इमिना तस्सा वाचाय अत्थपारिपूरिं वदन्ति।
Ṭhānakaraṇasampattiyā, sikkhāsampattiyā ca katthacipi anūnatāya parimaṇḍalapadāni byañjanāni akkharāni etissāti parimaṇḍalapadabyañjanā. Atha vā pajjati attho etenāti padaṃ, nāmādi. Yathādhippetamatthaṃ byañjetīti byañjanaṃ, vākyaṃ. Tesaṃ paripuṇṇatāya parimaṇḍalapadabyañjanā. Atthañāpane sādhanatāya vācāva karaṇanti vākkaraṇaṃ, udāhāraghoso. Guṇaparipuṇṇabhāvena tassa brāhmaṇassa, tena vā bhāsitabbaatthassa. Pūre puṇṇabhāve. Pūreti ca purimasmiṃ atthe ādhāre bhummaṃ, dutiyasmiṃ visaye. ‘‘Sukhumālattanenā’’ti iminā tassā vācāya mudusaṇhabhāvamāha. Apalibuddhāya pittasemhādīhi. Sandiṭṭhaṃ sabbaṃ dassetvā viya ekadesaṃ kathanaṃ. Vilambitaṃ saṇikaṃ cirāyitvā kathanaṃ. ‘‘Sandiddhavilambitādī’’ti vā pāṭho. Tattha sandiddhaṃ sandehajanakaṃ. Ādi-saddena dukkhalitānukaḍḍhitādiṃ saṅgaṇhāti. ‘‘Ādimajjhapariyosānaṃ pākaṭaṃ katvā’’ti iminā tassā vācāya atthapāripūriṃ vadanti.
‘‘जिण्णो’’तिआदीनि पदानि सुविञ्ञेय्यानि, हेट्ठा वुत्तत्थानि च। दुतियनये पन जिण्णोति नायं जिण्णता वयोमत्तेन, अथ खो कुलपरिवट्टेन पुराणताति आह ‘‘जिण्णोति पोराणो’’तिआदि, तेन तस्स ब्राह्मणस्स कुलवसेन उदितोदितभावमाह। जातिवुद्धिया ‘‘वयोअनुप्पत्तो’’ति वक्खमानत्ता, गुणवुद्धिया ततो सातिसयत्ता च ‘‘वुद्धोति सीलाचारादिगुणवुद्धिया युत्तो’’ति आह। तथा जातिमहल्लकताय वक्खमानत्ता ‘‘महल्लको’’ति पदेन विभवमहत्तता योजिता। मग्गपटिपन्नोति ब्राह्मणानं पटिपत्तिवीथिं उपगतो तं अवोक्कम्म चरणतो। अन्तिमवयन्ति पच्छिमवयं।
‘‘Jiṇṇo’’tiādīni padāni suviññeyyāni, heṭṭhā vuttatthāni ca. Dutiyanaye pana jiṇṇoti nāyaṃ jiṇṇatā vayomattena, atha kho kulaparivaṭṭena purāṇatāti āha ‘‘jiṇṇoti porāṇo’’tiādi, tena tassa brāhmaṇassa kulavasena uditoditabhāvamāha. Jātivuddhiyā ‘‘vayoanuppatto’’ti vakkhamānattā, guṇavuddhiyā tato sātisayattā ca ‘‘vuddhoti sīlācārādiguṇavuddhiyā yutto’’ti āha. Tathā jātimahallakatāya vakkhamānattā ‘‘mahallako’’ti padena vibhavamahattatā yojitā. Maggapaṭipannoti brāhmaṇānaṃ paṭipattivīthiṃ upagato taṃ avokkamma caraṇato. Antimavayanti pacchimavayaṃ.
बुद्धगुणकथावण्णना
Buddhaguṇakathāvaṇṇanā
३०४. तादिसेहि महानुभावेहि सद्धिं युगग्गाहवसेनपि दहनं न मादिसानं अनुच्छविकं, कुतो पन उक्कंसनन्ति इदं ब्राह्मणस्स न युत्तरूपन्ति दस्सेन्तो आह ‘‘न खो पन मेतं युत्त’’न्तिआदि। सदिसाति एकदेसेन सदिसा। न हि बुद्धानं गुणेहि सब्बथा सदिसा केचिपि गुणा अञ्ञेसु लब्भन्ति। इतरेति अत्तनो गुणेहि असदिसगुणे। इदन्ति इदं अत्थजातं। गोपदकन्ति गाविया पदे ठितउदकं।
304. Tādisehi mahānubhāvehi saddhiṃ yugaggāhavasenapi dahanaṃ na mādisānaṃ anucchavikaṃ, kuto pana ukkaṃsananti idaṃ brāhmaṇassa na yuttarūpanti dassento āha ‘‘na kho pana metaṃ yutta’’ntiādi. Sadisāti ekadesena sadisā. Na hi buddhānaṃ guṇehi sabbathā sadisā kecipi guṇā aññesu labbhanti. Itareti attano guṇehi asadisaguṇe. Idanti idaṃ atthajātaṃ. Gopadakanti gāviyā pade ṭhitaudakaṃ.
सट्ठिकुलसतसहस्सन्ति सट्ठिसहस्साधिकं कुलसतसहस्सं कुलपरियायेनाति सुद्धोदनमहाराजस्स कुलानुक्कमेन आगतं। तेसुपीति तेसुपि चतूसु निधीसु। गहितगहितन्ति गहितं गहितं ठानं पूरतियेव धनेन पटिपाकतिकमेव होति। अपरिमाणोयेवाति ‘‘एत्तको एसो’’ति केनचि परिच्छिन्दितुं असक्कुणेय्यताय अपरिच्छिन्नो एव।
Saṭṭhikulasatasahassanti saṭṭhisahassādhikaṃ kulasatasahassaṃ kulapariyāyenāti suddhodanamahārājassa kulānukkamena āgataṃ. Tesupīti tesupi catūsu nidhīsu. Gahitagahitanti gahitaṃ gahitaṃ ṭhānaṃ pūratiyeva dhanena paṭipākatikameva hoti. Aparimāṇoyevāti ‘‘ettako eso’’ti kenaci paricchindituṃ asakkuṇeyyatāya aparicchinno eva.
तत्थाति मञ्चके। सीहसेय्यं कप्पेसीति यथा राहु असुरिन्दो आयामतो, वित्थारतो उब्बेधतो च भगवतो रूपकायस्स परिच्छेदं गहेतुं न सक्कोति, तथा रूपं इद्धाभिसङ्खारं अभिसङ्खरोन्तो सीहसेय्यं कप्पेसि।
Tatthāti mañcake. Sīhaseyyaṃ kappesīti yathā rāhu asurindo āyāmato, vitthārato ubbedhato ca bhagavato rūpakāyassa paricchedaṃ gahetuṃ na sakkoti, tathā rūpaṃ iddhābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkharonto sīhaseyyaṃ kappesi.
किलेसेहि आरकत्ता परिसुद्धट्ठेन अरियन्ति आह ‘‘अरियं उत्तमं परिसुद्ध’’न्ति। अनवज्जट्ठेन कुसलं, न सुखविपाकट्ठेन। कत्थचि चतुरासीतिपाणसहस्सानि, कत्थचि अपरिमाणापि देवमनुस्सा यस्मा चतुवीसतिया ठानेसु असङ्ख्येय्या अपरिमेय्या देवमनुस्सा मग्गफलामतं पिविंसु, कोटिसतसहस्सादिपरिमाणेनपि बहू एव, तस्मा अनुत्तराचारसिक्खापनवसेन भगवा बहूनं आचरियो। तेति कामरागतो अञ्ञे भगवतो पहीनकिलेसे। केळनाति केळायना धनायना।
Kilesehi ārakattā parisuddhaṭṭhena ariyanti āha ‘‘ariyaṃ uttamaṃ parisuddha’’nti. Anavajjaṭṭhena kusalaṃ, na sukhavipākaṭṭhena. Katthaci caturāsītipāṇasahassāni, katthaci aparimāṇāpi devamanussā yasmā catuvīsatiyā ṭhānesu asaṅkhyeyyā aparimeyyā devamanussā maggaphalāmataṃ piviṃsu, koṭisatasahassādiparimāṇenapi bahū eva, tasmā anuttarācārasikkhāpanavasena bhagavā bahūnaṃ ācariyo. Teti kāmarāgato aññe bhagavato pahīnakilese. Keḷanāti keḷāyanā dhanāyanā.
अपापपुरेक्खारोति अपापे पुरे करोति, न वा पापं पुरतो करोतीतिपि अपापपुरेक्खारोति इममत्थं दस्सेतुं ‘‘अपापे नवलोकुत्तरधम्मे’’तिआदि वुत्तं। तत्थ अपापेति पापपटिपक्खे, पापरहिते च। ब्रह्मनि सेट्ठे बुद्धे भगवति भवा तस्स धम्मदेसनावसेन अरियाय जातिया जातत्ता, ब्रह्मुनो वा भगवतो हिता गरुकरणादिना, यथानुसिट्ठपटिपत्तिया च, ब्रह्मं वा सेट्ठं अरियमग्गं जानातीति ब्रह्मञ्ञा, अरियसावकसङ्खाता पजा, तेनाह ‘‘सारिपुत्ता’’तिआदि। पकतिब्राह्मणजातिवसेनापि ‘‘ब्रह्मञ्ञाय पजाया’’ति पदस्स अत्थो वेदितब्बोति दस्सेतुं ‘‘अपिचा’’तिआदि वुत्तं।
Apāpapurekkhāroti apāpe pure karoti, na vā pāpaṃ purato karotītipi apāpapurekkhāroti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘apāpe navalokuttaradhamme’’tiādi vuttaṃ. Tattha apāpeti pāpapaṭipakkhe, pāparahite ca. Brahmani seṭṭhe buddhe bhagavati bhavā tassa dhammadesanāvasena ariyāya jātiyā jātattā, brahmuno vā bhagavato hitā garukaraṇādinā, yathānusiṭṭhapaṭipattiyā ca, brahmaṃ vā seṭṭhaṃ ariyamaggaṃ jānātīti brahmaññā, ariyasāvakasaṅkhātā pajā, tenāha ‘‘sāriputtā’’tiādi. Pakatibrāhmaṇajātivasenāpi ‘‘brahmaññāya pajāyā’’ti padassa attho veditabboti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ.
तिरोरट्ठा तिरोजनपदाति एत्थ रज्जं रट्ठं, राजन्ति राजानो एतेनाति, तदेकदेसभूता पदेसा पन जनपदो,जना पज्जन्ति एत्थ सुखजीविकं पापुणन्तीति। पुच्छाय वा दोसं सल्लक्खेत्वाति सम्बन्धो। असमत्थतन्ति अत्तनो असमत्थतं। भगवा विस्सज्जेति तेसं उपनिस्सयसम्पत्तिं, ञाणपरिपाकं, चित्ताचारञ्च ञत्वाति अधिप्पायो।
Tiroraṭṭhā tirojanapadāti ettha rajjaṃ raṭṭhaṃ, rājanti rājāno etenāti, tadekadesabhūtā padesā pana janapado,janā pajjanti ettha sukhajīvikaṃ pāpuṇantīti. Pucchāya vā dosaṃ sallakkhetvāti sambandho. Asamatthatanti attano asamatthataṃ. Bhagavā vissajjeti tesaṃ upanissayasampattiṃ, ñāṇaparipākaṃ, cittācārañca ñatvāti adhippāyo.
‘‘एहि स्वागतवादी’’ति इमिना सुखसम्भासपुब्बकं पियवादितं दस्सेति, ‘‘सखिलो’’ति इमिना सण्हवाचतं, ‘‘सम्मोदको’’ति इमिना पटिसन्धारकुसलतं, ‘‘अभाकुटिको’’ति इमिना सब्बत्थेव विप्पसन्नमुखतं, ‘‘उत्तानमुखो’’ति इमिना सुखालापतं, ‘‘पुब्बभासी’’ति इमिना धम्मानुग्गहस्स ओकासकरणतो हितज्झासयतं भगवतो विभावेति।
‘‘Ehisvāgatavādī’’ti iminā sukhasambhāsapubbakaṃ piyavāditaṃ dasseti, ‘‘sakhilo’’ti iminā saṇhavācataṃ, ‘‘sammodako’’ti iminā paṭisandhārakusalataṃ, ‘‘abhākuṭiko’’ti iminā sabbattheva vippasannamukhataṃ, ‘‘uttānamukho’’ti iminā sukhālāpataṃ, ‘‘pubbabhāsī’’ti iminā dhammānuggahassa okāsakaraṇato hitajjhāsayataṃ bhagavato vibhāveti.
यत्थ किराति किर-सद्दो अरुचिसूचनत्थो, तेन भगवता अधिवुत्थपदेसे न देवतानुभावेन मनुस्सानं अनुपद्दवता, अथ खो बुद्धानुभावेनाति दस्सेति। तेनाह ‘‘अपिचा’’तिआदि।
Yattha kirāti kira-saddo arucisūcanattho, tena bhagavatā adhivutthapadese na devatānubhāvena manussānaṃ anupaddavatā, atha kho buddhānubhāvenāti dasseti. Tenāha ‘‘apicā’’tiādi.
अनुसासितब्बोति विनेय्यजनसमूहो गय्हतीति निब्बत्तितं अरियसङ्घमेव दस्सेतुं ‘‘सयं वा’’तिआदि वुत्तं, अनन्तरस्स विधि पटिसेधो वाति कत्वा। ‘‘तादिसोवा’’ति इमिना ‘‘सयं वा’’तिआदिना वुत्तविकप्पो एव पच्चामट्ठोति। ‘‘पुरिमपदस्सेव वा’’ति विकप्पन्तरग्गहणं। बहूनं तित्थकरानन्ति पूरणादीनं अनेकेसं तित्थकरानं, निद्धारणे चेतं सामिवचनं। कारणेनाति अप्पिच्छसन्तुट्ठतादिसमारोपनलक्खणेन कारणेन। आगन्तुका नवकाति अभिनवा आगन्तुका अब्भागता। परियापुणामीति परिच्छिन्दितुं जानामि सक्कोमि, तेनाह ‘‘जानामी’’ति। ‘‘कप्पम्पि चे अञ्ञमभासमानो’’ति अभूतपरिकप्पनवचनमेतं तथा भासमानस्स अभावतो।
Anusāsitabboti vineyyajanasamūho gayhatīti nibbattitaṃ ariyasaṅghameva dassetuṃ ‘‘sayaṃ vā’’tiādi vuttaṃ, anantarassa vidhi paṭisedho vāti katvā. ‘‘Tādisovā’’ti iminā ‘‘sayaṃ vā’’tiādinā vuttavikappo eva paccāmaṭṭhoti. ‘‘Purimapadasseva vā’’ti vikappantaraggahaṇaṃ. Bahūnaṃ titthakarānanti pūraṇādīnaṃ anekesaṃ titthakarānaṃ, niddhāraṇe cetaṃ sāmivacanaṃ. Kāraṇenāti appicchasantuṭṭhatādisamāropanalakkhaṇena kāraṇena. Āgantukā navakāti abhinavā āgantukā abbhāgatā. Pariyāpuṇāmīti paricchindituṃ jānāmi sakkomi, tenāha ‘‘jānāmī’’ti. ‘‘Kappampi ce aññamabhāsamāno’’ti abhūtaparikappanavacanametaṃ tathā bhāsamānassa abhāvato.
३०५. अलं-सद्दो अरहत्तोपि होति ‘‘अलमेव निब्बिन्दितु’’न्तिआदीसु (सं॰ नि॰ १.१२४) वियाति आह ‘‘अलमेवाति युत्तमेवा’’ति। पुटेन नेत्वा असितब्बतो परिभुञ्जितब्बतो पुटोसं वुच्चति पाथेय्यं। पुटंसेन पुरिसेन।
305. Alaṃ-saddo arahattopi hoti ‘‘alameva nibbinditu’’ntiādīsu (saṃ. ni. 1.124) viyāti āha ‘‘alamevāti yuttamevā’’ti. Puṭena netvā asitabbato paribhuñjitabbato puṭosaṃ vuccati pātheyyaṃ. Puṭaṃsena purisena.
सोणदण्डपरिवितक्कवण्णना
Soṇadaṇḍaparivitakkavaṇṇanā
३०७. उभतोपक्खिकाति मिच्छादिट्ठिसम्मादिट्ठीनं वसेन उभयपक्खिका। केराटिकाति सठा।
307.Ubhatopakkhikāti micchādiṭṭhisammādiṭṭhīnaṃ vasena ubhayapakkhikā. Kerāṭikāti saṭhā.
ब्राह्मणपञ्ञत्तिवण्णना
Brāhmaṇapaññattivaṇṇanā
३०९. विघातन्ति चित्तदुक्खं।
309.Vighātanti cittadukkhaṃ.
३११-३. सुजन्ति होमदब्बिं पग्गण्हन्तेसूति जुहनत्थं गण्हनकेसु, इरुब्बिज्जेसूति अत्थो। पठमो वाति तत्थ सन्निपतितेसु यजनकिरियायं सब्बपधानो वा। दुतियो वाति तदनन्तरो वा। ‘‘सुज’’न्ति करणे एतं उपयोगवचनन्ति आह ‘‘सुजाया’’ति। अग्गिहुत्तपमुखताय यञ्ञस्स यञ्ञे दिय्यमानं सुजामुखेन दीयतीति आह ‘‘सुजाय दिय्यमान’’न्ति। पोराणाति अट्ठकथाचरिया। विसेसतोति विज्जाचरणविसेसतो, न ब्राह्मणेहि इच्छितविज्जाचरणमत्ततो। उत्तमब्राह्मणस्साति अनुत्तरदक्खिणेय्यताय उक्कट्ठब्राह्मणस्स। ब्राह्मणसमयन्ति ब्राह्मणसिद्धन्तं। मा भिन्दि मा विनासेसि।
311-3.Sujanti homadabbiṃ paggaṇhantesūti juhanatthaṃ gaṇhanakesu, irubbijjesūti attho. Paṭhamo vāti tattha sannipatitesu yajanakiriyāyaṃ sabbapadhāno vā. Dutiyo vāti tadanantaro vā. ‘‘Suja’’nti karaṇe etaṃ upayogavacananti āha ‘‘sujāyā’’ti. Aggihuttapamukhatāya yaññassa yaññe diyyamānaṃ sujāmukhena dīyatīti āha ‘‘sujāya diyyamāna’’nti. Porāṇāti aṭṭhakathācariyā. Visesatoti vijjācaraṇavisesato, na brāhmaṇehi icchitavijjācaraṇamattato. Uttamabrāhmaṇassāti anuttaradakkhiṇeyyatāya ukkaṭṭhabrāhmaṇassa. Brāhmaṇasamayanti brāhmaṇasiddhantaṃ. Mā bhindi mā vināsesi.
३१६. समसमोति समोयेव हुत्वा समो। हीनोपमवसेनपि समता वुच्चतीति तं निवत्तेन्तो ‘‘ठपेत्वा एकदेससमत्त’’न्तिआदिमाह। कुलकोटिपरिदीपनन्ति कुलआदिपरिदीपनं अथापि सियाति अथापि तुम्हाकं एवं परिवितक्को सिया। ब्राह्मणभावं साधेति वण्णो। मन्तजातीसुपि एसेव नयो। सीलमेव साधेस्सति ब्राह्मणभावं। कस्माति चे? आह ‘‘तस्मिञ्हिस्सा’’तिआदि। सम्मोहमत्तं वण्णादयोति वण्णमन्तजातियो हि ब्राह्मणभावस्स अङ्गन्ति सम्मोहमत्तमेतं असमवेक्खिताभिमानभावतो।
316.Samasamoti samoyeva hutvā samo. Hīnopamavasenapi samatā vuccatīti taṃ nivattento ‘‘ṭhapetvā ekadesasamatta’’ntiādimāha. Kulakoṭiparidīpananti kulaādiparidīpanaṃ athāpisiyāti athāpi tumhākaṃ evaṃ parivitakko siyā. Brāhmaṇabhāvaṃ sādheti vaṇṇo. Mantajātīsupi eseva nayo. Sīlameva sādhessati brāhmaṇabhāvaṃ. Kasmāti ce? Āha ‘‘tasmiñhissā’’tiādi. Sammohamattaṃ vaṇṇādayoti vaṇṇamantajātiyo hi brāhmaṇabhāvassa aṅganti sammohamattametaṃ asamavekkhitābhimānabhāvato.
सीलपञ्ञाकथावण्णना
Sīlapaññākathāvaṇṇanā
३१७. कथितो ब्राह्मणेन पञ्होति ‘‘सीलवा च होती’’तिआदिना द्विन्नमेव अङ्गानं वसेन यथापुच्छितो पञ्हो याथावतो विस्सज्जितो एत्थाति एतस्मिं यथाविस्सज्जिते अत्थे। तस्साति सोणदण्डस्स। सीलपरिसुद्धाति सीलसम्पत्तिया सब्बसो सुद्धा अनुपक्किलिट्ठा। कुतो दुस्सीले पञ्ञा असमाहितत्ता तस्स। जळे एळमूगे कुतो सीलन्ति जळे एळमूगे दुप्पञ्ञे कुतो सीलं सीलविभागस्स, सीलपरिसोधनूपायस्स च अजाननतो। पकट्ठं उक्कट्ठं ञाणं पञ्ञाणन्ति, पाकतिकं ञाणं निवत्तेतुं ‘‘पञ्ञाण’’न्ति वुत्तन्ति तयिदं पकारेहि जाननतो पञ्ञावाति आह ‘‘पञ्ञाणन्ति पञ्ञा येवा’’ति।
317.Kathito brāhmaṇena pañhoti ‘‘sīlavā ca hotī’’tiādinā dvinnameva aṅgānaṃ vasena yathāpucchito pañho yāthāvato vissajjito etthāti etasmiṃ yathāvissajjite atthe. Tassāti soṇadaṇḍassa. Sīlaparisuddhāti sīlasampattiyā sabbaso suddhā anupakkiliṭṭhā. Kuto dussīle paññā asamāhitattā tassa. Jaḷe eḷamūge kuto sīlanti jaḷe eḷamūge duppaññe kuto sīlaṃ sīlavibhāgassa, sīlaparisodhanūpāyassa ca ajānanato. Pakaṭṭhaṃ ukkaṭṭhaṃ ñāṇaṃ paññāṇanti, pākatikaṃ ñāṇaṃ nivattetuṃ ‘‘paññāṇa’’nti vuttanti tayidaṃ pakārehi jānanato paññāvāti āha ‘‘paññāṇanti paññā yevā’’ti.
सीलेनधोताति समाधिपदट्ठानेन सीलेन सकलसंकिलेसमलविसुद्धिया धोता विसुद्धा, तेनाह ‘‘कथं पना’’तिआदि। तत्थ धोवतीति सुज्झति। महासट्ठिवस्सत्थेरो वियाति सट्ठिवस्समहाथेरो विय। वेदनापरिग्गहमत्तम्पीति एत्थ वेदनापरिग्गहो नाम यथाउप्पन्नं वेदनं सभावरसतो उपधारेत्वा ‘‘अयं वेदना फस्सं पटिच्च, सो फस्सो अनिच्चो दुक्खो विपरिणामधम्मो’’ति लक्खणत्तयं आरोपेत्वा पवत्तितविपस्सना। एवं विपस्सन्तेन ‘‘सुखेन सक्का सा वेदना अधिवासेतुं ‘‘वेदना एव वेदियती’’ति। वेदनं विक्खम्भेत्वाति यथाउप्पन्नं दुक्खं वेदनं अननुवत्तित्वा विपस्सनं आरभित्वा वीथिं पटिपन्नाय विपस्सनाय तं विनोदेत्वा। संसुमारपतितेनाति कुम्भीलेन विय भूमियं उरेन निपज्जनेन। पञ्ञाय सीलं धोवित्वाति अखण्डादिभावापादनेन सीलं आदिमज्झपरियोसानेसु पञ्ञाय सुविसोधितं कत्वा।
Sīlenadhotāti samādhipadaṭṭhānena sīlena sakalasaṃkilesamalavisuddhiyā dhotā visuddhā, tenāha ‘‘kathaṃ panā’’tiādi. Tattha dhovatīti sujjhati. Mahāsaṭṭhivassatthero viyāti saṭṭhivassamahāthero viya. Vedanāpariggahamattampīti ettha vedanāpariggaho nāma yathāuppannaṃ vedanaṃ sabhāvarasato upadhāretvā ‘‘ayaṃ vedanā phassaṃ paṭicca, so phasso anicco dukkho vipariṇāmadhammo’’ti lakkhaṇattayaṃ āropetvā pavattitavipassanā. Evaṃ vipassantena ‘‘sukhena sakkā sā vedanā adhivāsetuṃ ‘‘vedanā eva vediyatī’’ti. Vedanaṃ vikkhambhetvāti yathāuppannaṃ dukkhaṃ vedanaṃ ananuvattitvā vipassanaṃ ārabhitvā vīthiṃ paṭipannāya vipassanāya taṃ vinodetvā. Saṃsumārapatitenāti kumbhīlena viya bhūmiyaṃ urena nipajjanena. Paññāya sīlaṃ dhovitvāti akhaṇḍādibhāvāpādanena sīlaṃ ādimajjhapariyosānesu paññāya suvisodhitaṃ katvā.
३१८. ‘‘कस्मा आहा’’ति उपरिदेसनाय कारणं पुच्छति। लज्जा नाम ‘‘सीलस्स जातिया च गुणदोसपकासनेन समणेन गोतमेन पुच्छितपञ्हं विस्सज्जेसी’’ति परिसाय पञ्ञातता। एत्तकपरमाति एत्तकउक्कंसकोटिका पञ्च सीलानि, वेदत्तयविभावनं पञ्ञञ्च लक्खणादितो निद्धारेत्वा जाननं नत्थि, केवलं तत्थ वचीपरमा मयन्ति दस्सेतीति आह ‘‘सीलपञ्ञाणन्ति वचनमेव परमं अम्हाक’’न्ति। ‘‘अयं पन विसेसो’’ति इदं निय्यातनापेक्खं सीलनिद्देसे, तेनाह ‘‘सीलमिच्चेव निय्यातित’’न्ति। सामञ्ञफले पन ‘‘सामञ्ञफल’’ मिच्चेव निय्यातितं, पञ्ञानिद्देसे पन झानपञ्ञं अधिट्ठानं कत्वा विपस्सनापञ्ञावसेनेव पञ्ञानिय्यातनं कतं, तेनाह ‘‘पठमज्झानादीनी’’ति।
318.‘‘Kasmā āhā’’ti uparidesanāya kāraṇaṃ pucchati. Lajjā nāma ‘‘sīlassa jātiyā ca guṇadosapakāsanena samaṇena gotamena pucchitapañhaṃ vissajjesī’’ti parisāya paññātatā. Ettakaparamāti ettakaukkaṃsakoṭikā pañca sīlāni, vedattayavibhāvanaṃ paññañca lakkhaṇādito niddhāretvā jānanaṃ natthi, kevalaṃ tattha vacīparamā mayanti dassetīti āha ‘‘sīlapaññāṇanti vacanameva paramaṃ amhāka’’nti. ‘‘Ayaṃ pana viseso’’ti idaṃ niyyātanāpekkhaṃ sīlaniddese, tenāha ‘‘sīlamicceva niyyātita’’nti. Sāmaññaphale pana ‘‘sāmaññaphala’’ micceva niyyātitaṃ, paññāniddese pana jhānapaññaṃ adhiṭṭhānaṃ katvā vipassanāpaññāvaseneva paññāniyyātanaṃ kataṃ, tenāha ‘‘paṭhamajjhānādīnī’’ti.
सोणदण्डउपासकत्तपटिवेदनाकथावण्णना
Soṇadaṇḍaupāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
३२१-२. नत्ताति पुत्तपुत्तो। अगारवं नाम नत्थि, न चायं भगवति अगारवेन ‘‘अहञ्चेव खो पना’’तिआदिमाह, अथ खो अत्तलाभपरिहानिभयेन। अयञ्हि यथा तथा अत्तनो महाजनस्स सम्भावनं उप्पादेत्वा कोहञ्ञेन परे विम्हापेत्वा लाभुप्पादं निजिगिसन्तो विचरति, तस्मा तथा अवोच, तेनाह ‘‘इमिना किरा’’तिआदि।
321-2.Nattāti puttaputto. Agāravaṃ nāma natthi, na cāyaṃ bhagavati agāravena ‘‘ahañceva kho panā’’tiādimāha, atha kho attalābhaparihānibhayena. Ayañhi yathā tathā attano mahājanassa sambhāvanaṃ uppādetvā kohaññena pare vimhāpetvā lābhuppādaṃ nijigisanto vicarati, tasmā tathā avoca, tenāha ‘‘iminā kirā’’tiādi.
तङ्खणानुरूपायाति यादिसी तदा तस्स अज्झासयप्पवत्ति, तदनुरूपायाति अत्थो। तस्स तदा तादिसस्स विवट्टसन्निस्सितस्स ञाणस्स परिपाकस्स अभावतो केवलं अब्भुदयनिस्सितो एव अत्थो दस्सितोति आह ‘‘दिट्ठधम्मिकसम्परायिकमत्थं सन्दस्सेत्वा’’ति, पच्चक्खतो विभावेत्वाति अत्थो। कुसले धम्मेति तेभूमके कुसले धम्मे, ‘‘चतुभूमके’’तिपि वत्तुं वट्टतियेव, तेनेवाह ‘‘आयतिं निब्बानत्थाय वासनाभागिया वा’’ति। तत्थाति कुसलधम्मे यथा समादपिते। नन्ति ब्राह्मणं समुत्तेजेत्वाति सम्मदेव उपरूपरि निसानेत्वा पुञ्ञकिरियाय तिक्खविसदभावं आपादेत्वा। तं पन अत्थतो तत्थ उस्साहजननं होतीति आह ‘‘सउस्साहं कत्वा’’ति । एवं पुञ्ञकिरियाय सउस्साहता, एवरूपं गुणसमङ्गिता च नियमतो दिट्ठधम्मिका अत्थसम्पादनीति एवं सउस्साहताय, अञ्ञेहि च तस्मिं विज्जमानगुणेहि सम्पहंसेत्वा सम्मदेव हट्ठतुट्ठभावं आपादेत्वा।
Taṅkhaṇānurūpāyāti yādisī tadā tassa ajjhāsayappavatti, tadanurūpāyāti attho. Tassa tadā tādisassa vivaṭṭasannissitassa ñāṇassa paripākassa abhāvato kevalaṃ abbhudayanissito eva attho dassitoti āha ‘‘diṭṭhadhammikasamparāyikamatthaṃ sandassetvā’’ti, paccakkhato vibhāvetvāti attho. Kusale dhammeti tebhūmake kusale dhamme, ‘‘catubhūmake’’tipi vattuṃ vaṭṭatiyeva, tenevāha ‘‘āyatiṃ nibbānatthāya vāsanābhāgiyā vā’’ti. Tatthāti kusaladhamme yathā samādapite. Nanti brāhmaṇaṃ samuttejetvāti sammadeva uparūpari nisānetvā puññakiriyāya tikkhavisadabhāvaṃ āpādetvā. Taṃ pana atthato tattha ussāhajananaṃ hotīti āha ‘‘saussāhaṃ katvā’’ti . Evaṃ puññakiriyāya saussāhatā, evarūpaṃ guṇasamaṅgitā ca niyamato diṭṭhadhammikā atthasampādanīti evaṃ saussāhatāya, aññehi ca tasmiṃ vijjamānaguṇehi sampahaṃsetvā sammadeva haṭṭhatuṭṭhabhāvaṃ āpādetvā.
यदि भगवा धम्मरतनवस्सं वस्सि, अथ कस्मा सो विसेसं नाधिगच्छतीति आह ‘‘ब्राह्मणो पना’’तिआदि। यदि एवं कस्मा भगवा तस्स तथा धम्मरतनवस्सं वस्सीति आह ‘‘केवलमस्सा’’तिआदि। न हि भगवतो निरत्थका देसना होतीति।
Yadi bhagavā dhammaratanavassaṃ vassi, atha kasmā so visesaṃ nādhigacchatīti āha ‘‘brāhmaṇo panā’’tiādi. Yadi evaṃ kasmā bhagavā tassa tathā dhammaratanavassaṃ vassīti āha ‘‘kevalamassā’’tiādi. Na hi bhagavato niratthakā desanā hotīti.
सोणदण्डसुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना।
Soṇadaṇḍasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / दीघनिकाय • Dīghanikāya / ४. सोणदण्डसुत्तं • 4. Soṇadaṇḍasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / दीघ निकाय (अट्ठकथा) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ४. सोणदण्डसुत्तवण्णना • 4. Soṇadaṇḍasuttavaṇṇanā
