Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / దీఘ నికాయ (అట్ఠకథా) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) |
౪. సోణదణ్డసుత్తవణ్ణనా
4. Soṇadaṇḍasuttavaṇṇanā
౩౦౦. ఏవం మే సుతం…పే॰… అఙ్గేసూతి సోణదణ్డసుత్తం. తత్రాయం అపుబ్బపదవణ్ణనా. అఙ్గేసూతి అఙ్గా నామ అఙ్గపాసాదికతాయ ఏవం లద్ధవోహారా జానపదినో రాజకుమారా, తేసం నివాసో ఏకోపి జనపదో రూళ్హిసద్దేన అఙ్గాతి వుచ్చతి, తస్మిం అఙ్గేసు జనపదే. చారికన్తి ఇధాపి అతురితచారికా చేవ నిబద్ధచారికా చ అధిప్పేతా. తదా కిర భగవతో దససహస్సిలోకధాతుం ఓలోకేన్తస్స సోణదణ్డో బ్రాహ్మణో ఞాణజాలస్స అన్తో పఞ్ఞాయిత్థ. అథ భగవా అయం బ్రాహ్మణో మయ్హం ఞాణజాలే పఞ్ఞాయతి. ‘అత్థి ను ఖ్వస్సుపనిస్సయో’తి వీమంసన్తో అద్దస. ‘మయి తత్థ గతే ఏతస్స అన్తేవాసినో ద్వాదసహాకారేహి బ్రాహ్మణస్స వణ్ణం భాసిత్వా మమ సన్తికే ఆగన్తుం న దస్సన్తి. సో పన తేసం వాదం భిన్దిత్వా ఏకూనతింస ఆకారేహి మమ వణ్ణం భాసిత్వా మం ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్హం పుచ్ఛిస్సతి. సో పఞ్హవిస్సజ్జనపరియోసానే సరణం గమిస్సతీ’తి, దిస్వా పఞ్చసతభిక్ఖుపరివారో తం జనపదం పటిపన్నో. తేన వుత్తం – అఙ్గేసు చారికం చరమానో…పే॰… యేన చమ్పా తదవసరీతి.
300. Evaṃ me sutaṃ…pe… aṅgesūti soṇadaṇḍasuttaṃ. Tatrāyaṃ apubbapadavaṇṇanā. Aṅgesūti aṅgā nāma aṅgapāsādikatāya evaṃ laddhavohārā jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado rūḷhisaddena aṅgāti vuccati, tasmiṃ aṅgesu janapade. Cārikanti idhāpi aturitacārikā ceva nibaddhacārikā ca adhippetā. Tadā kira bhagavato dasasahassilokadhātuṃ olokentassa soṇadaṇḍo brāhmaṇo ñāṇajālassa anto paññāyittha. Atha bhagavā ayaṃ brāhmaṇo mayhaṃ ñāṇajāle paññāyati. ‘Atthi nu khvassupanissayo’ti vīmaṃsanto addasa. ‘Mayi tattha gate etassa antevāsino dvādasahākārehi brāhmaṇassa vaṇṇaṃ bhāsitvā mama santike āgantuṃ na dassanti. So pana tesaṃ vādaṃ bhinditvā ekūnatiṃsa ākārehi mama vaṇṇaṃ bhāsitvā maṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchissati. So pañhavissajjanapariyosāne saraṇaṃ gamissatī’ti, disvā pañcasatabhikkhuparivāro taṃ janapadaṃ paṭipanno. Tena vuttaṃ – aṅgesu cārikaṃ caramāno…pe… yena campā tadavasarīti.
గగ్గరాయ పోక్ఖరణియా తీరేతి తస్స చమ్పానగరస్స అవిదూరే గగ్గరాయ నామ రాజగ్గమహేసియా ఖణితత్తా గగ్గరాతి లద్ధవోహారా పోక్ఖరణీ అత్థి. తస్సా తీరే సమన్తతో నీలాదిపఞ్చవణ్ణకుసుమపటిమణ్డితం మహన్తం చమ్పకవనం. తస్మిం భగవా కుసుమగన్ధసుగన్ధే చమ్పకవనే విహరతి. తం సన్ధాయ గగ్గరాయ పోక్ఖరణియా తీరేతి వుత్తం. మాగధేన సేనియేన బిమ్బిసారేనాతి ఏత్థ సో రాజా మగధానం ఇస్సరత్తా మాగధో. మహతియా సేనాయ సమన్నాగతత్తా సేనియో. బిమ్బీతి సువణ్ణం. తస్మా సారసువణ్ణసదిసవణ్ణతాయ బిమ్బిసారోతి వుచ్చతి.
Gaggarāya pokkharaṇiyā tīreti tassa campānagarassa avidūre gaggarāya nāma rājaggamahesiyā khaṇitattā gaggarāti laddhavohārā pokkharaṇī atthi. Tassā tīre samantato nīlādipañcavaṇṇakusumapaṭimaṇḍitaṃ mahantaṃ campakavanaṃ. Tasmiṃ bhagavā kusumagandhasugandhe campakavane viharati. Taṃ sandhāya gaggarāya pokkharaṇiyā tīreti vuttaṃ. Māgadhena seniyena bimbisārenāti ettha so rājā magadhānaṃ issarattā māgadho. Mahatiyā senāya samannāgatattā seniyo. Bimbīti suvaṇṇaṃ. Tasmā sārasuvaṇṇasadisavaṇṇatāya bimbisāroti vuccati.
౩౦౧-౩౦౨. బహూ బహూ హుత్వా సంహతాతి సఙ్ఘా. ఏకేకిస్సాయ దిసాయ సఙ్ఘో ఏతేసం అత్థీతి సఙ్ఘీ. పుబ్బే నగరస్స అన్తో అగణా బహి నిక్ఖమిత్వా గణతం పత్తాతి గణీభూతా. ఖత్తం ఆమన్తేసీతి. ఖత్తా వుచ్చతి పుచ్ఛితపఞ్హే బ్యాకరణసమత్థో మహామత్తో, తం ఆమన్తేసి ఆగమేన్తూతి ముహుత్తం పటిమానేన్తు, మా గచ్ఛన్తూతి వుత్తం హోతి.
301-302. Bahū bahū hutvā saṃhatāti saṅghā. Ekekissāya disāya saṅgho etesaṃ atthīti saṅghī. Pubbe nagarassa anto agaṇā bahi nikkhamitvā gaṇataṃ pattāti gaṇībhūtā. Khattaṃ āmantesīti. Khattā vuccati pucchitapañhe byākaraṇasamattho mahāmatto, taṃ āmantesi āgamentūti muhuttaṃ paṭimānentu, mā gacchantūti vuttaṃ hoti.
సోణదణ్డగుణకథా
Soṇadaṇḍaguṇakathā
౩౦౩. నానావేరజ్జకానన్తి నానావిధేసు రజ్జేసు, అఞ్ఞేసు అఞ్ఞేసు కాసికోసలాదీసు రజ్జేసు జాతా, తాని వా తేసం నివాసా, తతో వా ఆగతాతి నానావేరజ్జకా, తేసం నానావేరజ్జకానం. కేనచిదేవ కరణీయేనాతి తస్మిం కిర నగరే ద్వీహి కరణీయేహి బ్రాహ్మణా సన్నిపతన్తి – యఞ్ఞానుభవనత్థం వా మన్తసజ్ఝాయనత్థం వా. తదా చ తస్మిం నగరే యమఞ్ఞా నత్థి. సోణదణ్డస్స పన సన్తికే మన్తసజ్ఝాయనత్థం ఏతే సన్నిపతితా. తం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘కేనచిదేవ కరణీయేనా’’తి. తే తస్స గమనం సుత్వా చిన్తేసుం – ‘‘అయం సోణదణ్డో ఉగ్గతబ్రాహ్మణో యేభుయ్యేన చ అఞ్ఞే బ్రాహ్మణా సమణం గోతమం సరణం గతా, అయమేవ న గతో. స్వాయం సచే తత్థ గమిస్సతి, అద్ధా సమణస్స గోతమస్స ఆవట్టనియా మాయాయ ఆవట్టితో, తం సరణం గమిస్సతి. తతో ఏతస్సాపి గేహద్వారే బ్రాహ్మణానం సన్నిపాతో న భవిస్సతీ’’తి. ‘‘హన్దస్స గమనన్తరాయం కరోమా’’తి సమ్మన్తయిత్వా తత్థ అగమంసు. తం సన్ధాయ – అథ ఖో తే బ్రాహ్మణాతిఆది వుత్తం.
303.Nānāverajjakānanti nānāvidhesu rajjesu, aññesu aññesu kāsikosalādīsu rajjesu jātā, tāni vā tesaṃ nivāsā, tato vā āgatāti nānāverajjakā, tesaṃ nānāverajjakānaṃ. Kenacideva karaṇīyenāti tasmiṃ kira nagare dvīhi karaṇīyehi brāhmaṇā sannipatanti – yaññānubhavanatthaṃ vā mantasajjhāyanatthaṃ vā. Tadā ca tasmiṃ nagare yamaññā natthi. Soṇadaṇḍassa pana santike mantasajjhāyanatthaṃ ete sannipatitā. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘kenacideva karaṇīyenā’’ti. Te tassa gamanaṃ sutvā cintesuṃ – ‘‘ayaṃ soṇadaṇḍo uggatabrāhmaṇo yebhuyyena ca aññe brāhmaṇā samaṇaṃ gotamaṃ saraṇaṃ gatā, ayameva na gato. Svāyaṃ sace tattha gamissati, addhā samaṇassa gotamassa āvaṭṭaniyā māyāya āvaṭṭito, taṃ saraṇaṃ gamissati. Tato etassāpi gehadvāre brāhmaṇānaṃ sannipāto na bhavissatī’’ti. ‘‘Handassa gamanantarāyaṃ karomā’’ti sammantayitvā tattha agamaṃsu. Taṃ sandhāya – atha kho te brāhmaṇātiādi vuttaṃ.
తత్థ ఇమినాపఙ్గేనాతి ఇమినాపి కారణేన. ఏవం ఏతం కారణం వత్వా పున – ‘‘అత్తనో వణ్ణే భఞ్ఞమానే అతుస్సనకసత్తో నామ నత్థి. హన్దస్స వణ్ణం భణనేన గమనం నివారేస్సామా’’తి చిన్తేత్వా భవఞ్హి సోణదణ్డో ఉభతో సుజాతోతిఆదీని కారణాని ఆహంసు.
Tattha imināpaṅgenāti imināpi kāraṇena. Evaṃ etaṃ kāraṇaṃ vatvā puna – ‘‘attano vaṇṇe bhaññamāne atussanakasatto nāma natthi. Handassa vaṇṇaṃ bhaṇanena gamanaṃ nivāressāmā’’ti cintetvā bhavañhi soṇadaṇḍo ubhato sujātotiādīni kāraṇāni āhaṃsu.
ఉభతోతి ద్వీహి పక్ఖేహి. మాతితో చ పితితో చాతి భోతో మాతా బ్రాహ్మణీ, మాతుమాతా బ్రాహ్మణీ, తస్సాపి మాతా బ్రాహ్మణీ; పితా బ్రాహ్మణో, పితుపితా బ్రాహ్మణో, తస్సాపి పితా బ్రాహ్మణోతి, ఏవం భవం ఉభతో సుజాతో మాతితో చ పితితో చ. సంసుద్ధగహణికోతి సంసుద్ధా తే మాతుగహణీ కుచ్ఛీతి అత్థో. సమవేపాకినియా గహణియాతి ఏత్థ పన కమ్మజతేజోధాతు ‘‘గహణీ’’తి వుచ్చతి.
Ubhatoti dvīhi pakkhehi. Mātito ca pitito cāti bhoto mātā brāhmaṇī, mātumātā brāhmaṇī, tassāpi mātā brāhmaṇī; pitā brāhmaṇo, pitupitā brāhmaṇo, tassāpi pitā brāhmaṇoti, evaṃ bhavaṃ ubhato sujāto mātito ca pitito ca. Saṃsuddhagahaṇikoti saṃsuddhā te mātugahaṇī kucchīti attho. Samavepākiniyā gahaṇiyāti ettha pana kammajatejodhātu ‘‘gahaṇī’’ti vuccati.
యావ సత్తమా పితామహయుగాతి ఏత్థ పితుపితా పితామహో, పితామహస్స యుగం పితామహయుగం. యుగన్తి ఆయుప్పమాణం వుచ్చతి. అభిలాపమత్తమేవ చేతం. అత్థతో పన పితామహోయేవ పితామహయుగం. తతో ఉద్ధం సబ్బేపి పుబ్బపురిసా పితామహగ్గహణేనేవ గహితా. ఏవం యావ సత్తమో పురిసో , తావ సంసుద్ధగహణికో. అథ వా అక్ఖిత్తో అనుపకుట్ఠో జాతివాదేనాతి దస్సేన్తి. అక్ఖిత్తోతి – ‘‘అపనేథ ఏతం, కిం ఇమినా’’తి ఏవం అక్ఖిత్తో అనవక్ఖిత్తో. అనుపకుట్ఠోతి న ఉపకుట్ఠో, న అక్కోసం వా నిన్దం వా లద్ధపుబ్బో. కేన కారణేనాతి? జాతివాదేన. ఇతిపి – ‘‘హీనజాతికో ఏసో’’తి ఏవరూపేన వచనేనాతి అత్థో.
Yāva sattamā pitāmahayugāti ettha pitupitā pitāmaho, pitāmahassa yugaṃ pitāmahayugaṃ. Yuganti āyuppamāṇaṃ vuccati. Abhilāpamattameva cetaṃ. Atthato pana pitāmahoyeva pitāmahayugaṃ. Tato uddhaṃ sabbepi pubbapurisā pitāmahaggahaṇeneva gahitā. Evaṃ yāva sattamo puriso , tāva saṃsuddhagahaṇiko. Atha vā akkhitto anupakuṭṭho jātivādenāti dassenti. Akkhittoti – ‘‘apanetha etaṃ, kiṃ iminā’’ti evaṃ akkhitto anavakkhitto. Anupakuṭṭhoti na upakuṭṭho, na akkosaṃ vā nindaṃ vā laddhapubbo. Kena kāraṇenāti? Jātivādena. Itipi – ‘‘hīnajātiko eso’’ti evarūpena vacanenāti attho.
అడ్ఢోతి ఇస్సరో. మహద్ధనోతి మహతా ధనేన సమన్నాగతో. భవతో హి గేహే పథవియం పంసువాలికా వియ బహుధనం, సమణో పన గోతమో అధనో భిక్ఖాయ ఉదరం పూరేత్వా యాపేతీతి దస్సేన్తి. మహాభోగోతి పఞ్చకామగుణవసేన మహాఉపభోగో. ఏవం యం యం గుణం వదన్తి, తస్స తస్స పటిపక్ఖవసేన భగవతో అగుణంయేవ దస్సేమాతి మఞ్ఞమానా వదన్తి.
Aḍḍhoti issaro. Mahaddhanoti mahatā dhanena samannāgato. Bhavato hi gehe pathaviyaṃ paṃsuvālikā viya bahudhanaṃ, samaṇo pana gotamo adhano bhikkhāya udaraṃ pūretvā yāpetīti dassenti. Mahābhogoti pañcakāmaguṇavasena mahāupabhogo. Evaṃ yaṃ yaṃ guṇaṃ vadanti, tassa tassa paṭipakkhavasena bhagavato aguṇaṃyeva dassemāti maññamānā vadanti.
అభిరూపోతి అఞ్ఞేహి మనుస్సేహి అభిరూపో అధికరూపో. దస్సనీయోతి దివసమ్పి పస్సన్తానం అతిత్తికరణతో దస్సనయోగ్గో. దస్సనేనేవ చిత్తపసాదజననతో పాసాదికో. పోక్ఖరతా వుచ్చతి సున్దరభావో, వణ్ణస్స పోక్ఖరతా వణ్ణపోక్ఖరతా, తాయ వణ్ణసమ్పత్తియా యుత్తోతి అత్థో. పోరాణా పనాహు – ‘‘పోక్ఖరన్తి సరీరం వదన్తి, వణ్ణం వణ్ణమేవా’’తి. తేసం మతేన వణ్ణఞ్చ పోక్ఖరఞ్చ వణ్ణపోక్ఖరాని. తేసం భావో వణ్ణపోక్ఖరతా. ఇతి పరమాయ వణ్ణపోక్ఖరతాయాతి ఉత్తమేన పరిసుద్ధేన వణ్ణేన చేవ సరీరసణ్ఠానసమ్పత్తియా చాతి అత్థో. బ్రహ్మవణ్ణీతి సేట్ఠవణ్ణీ. పరిసుద్ధవణ్ణేసుపి సేట్ఠేన సువణ్ణవణ్ణేన సమన్నాగతోతి అత్థో. బ్రహ్మవచ్ఛసీతి మహాబ్రహ్మునో సరీరసదిసేనేవ సరీరేన సమన్నాగతో. అఖుద్దావకాసో దస్సనాయాతి ‘‘భోతో సరీరే దస్సనస్స ఓకాసో న ఖుద్దకో మహా, సబ్బానేవ తే అఙ్గపచ్చఙ్గాని దస్సనీయానేవ, తాని చాపి మహన్తానేవా’’తి దీపేన్తి.
Abhirūpoti aññehi manussehi abhirūpo adhikarūpo. Dassanīyoti divasampi passantānaṃ atittikaraṇato dassanayoggo. Dassaneneva cittapasādajananato pāsādiko. Pokkharatā vuccati sundarabhāvo, vaṇṇassa pokkharatā vaṇṇapokkharatā, tāya vaṇṇasampattiyā yuttoti attho. Porāṇā panāhu – ‘‘pokkharanti sarīraṃ vadanti, vaṇṇaṃ vaṇṇamevā’’ti. Tesaṃ matena vaṇṇañca pokkharañca vaṇṇapokkharāni. Tesaṃ bhāvo vaṇṇapokkharatā. Iti paramāya vaṇṇapokkharatāyāti uttamena parisuddhena vaṇṇena ceva sarīrasaṇṭhānasampattiyā cāti attho. Brahmavaṇṇīti seṭṭhavaṇṇī. Parisuddhavaṇṇesupi seṭṭhena suvaṇṇavaṇṇena samannāgatoti attho. Brahmavacchasīti mahābrahmuno sarīrasadiseneva sarīrena samannāgato. Akhuddāvakāso dassanāyāti ‘‘bhoto sarīre dassanassa okāso na khuddako mahā, sabbāneva te aṅgapaccaṅgāni dassanīyāneva, tāni cāpi mahantānevā’’ti dīpenti.
సీలమస్స అత్థీతి సీలవా. వుద్ధం వద్ధితం సీలమస్సాతి వుద్ధసీలీ. వుద్ధసీలేనాతి వుద్ధేన వద్ధితేన సీలేన. సమన్నాగతోతి యుత్తో. ఇదం వుద్ధసీలీపదస్సేవ వేవచనం. సబ్బమేతం పఞ్చసీలమత్తమేవ సన్ధాయ వదన్తి.
Sīlamassa atthīti sīlavā. Vuddhaṃ vaddhitaṃ sīlamassāti vuddhasīlī. Vuddhasīlenāti vuddhena vaddhitena sīlena. Samannāgatoti yutto. Idaṃ vuddhasīlīpadasseva vevacanaṃ. Sabbametaṃ pañcasīlamattameva sandhāya vadanti.
కల్యాణవాచోతిఆదీసు కల్యాణా సున్దరా పరిమణ్డలపదబ్యఞ్జనా వాచా అస్సాతి కల్యాణవాచో. కల్యాణం మధురం వాక్కరణం అస్సాతి కల్యాణవాక్కరణో . వాక్కరణన్తి ఉదాహరణఘోసో. గుణపరిపుణ్ణభావేన పురే భవాతి పోరీ. పురే వా భవత్తా పోరీ. పోరియా నాగరికిత్థియా సుఖుమాలత్తనేన సదిసాతి పోరీ, తాయ పోరియా. విస్సట్ఠాయాతి అపలిబుద్ధాయ సన్దిట్ఠవిలమ్బితాదిదోసరహితాయ. అనేలగలాయాతి ఏలగళేనవిరహితాయ. యస్స కస్సచి హి కథేన్తస్స ఏలా గళన్తి, లాలా వా పగ్ఘరన్తి, ఖేళఫుసితాని వా నిక్ఖమన్తి, తస్స వాచా ఏలగళం నామ హోతి, తబ్బిపరితాయాతి అత్థో. అత్థస్స విఞ్ఞాపనియాతి ఆదిమజ్ఝపరియోసానం పాకటం కత్వా భాసితత్థస్స విఞ్ఞాపనసమత్థాయ.
Kalyāṇavācotiādīsu kalyāṇā sundarā parimaṇḍalapadabyañjanā vācā assāti kalyāṇavāco. Kalyāṇaṃ madhuraṃ vākkaraṇaṃ assāti kalyāṇavākkaraṇo. Vākkaraṇanti udāharaṇaghoso. Guṇaparipuṇṇabhāvena pure bhavāti porī. Pure vā bhavattā porī. Poriyā nāgarikitthiyā sukhumālattanena sadisāti porī, tāya poriyā. Vissaṭṭhāyāti apalibuddhāya sandiṭṭhavilambitādidosarahitāya. Anelagalāyāti elagaḷenavirahitāya. Yassa kassaci hi kathentassa elā gaḷanti, lālā vā paggharanti, kheḷaphusitāni vā nikkhamanti, tassa vācā elagaḷaṃ nāma hoti, tabbiparitāyāti attho. Atthassa viññāpaniyāti ādimajjhapariyosānaṃ pākaṭaṃ katvā bhāsitatthassa viññāpanasamatthāya.
జిణ్ణోతి జరాజిణ్ణతాయ జిణ్ణో. వుద్ధోతి అఙ్గపచ్చఙ్గానం వుద్ధిభావమరియాదప్పత్తో. మహల్లకోతి జాతిమహల్లకతాయ సమన్నాగతో. చిరకాలప్పసుతోతి వుత్తం హోతి. అద్ధగతోతి అద్ధానం గతో, ద్వే తయో రాజపరివట్టే అతీతోతి అధిప్పాయో. వయోఅనుప్పత్తోతి పచ్ఛిమవయం సమ్పత్తో, పచ్ఛిమవయో నామ వస్ససతస్స పచ్ఛిమో తతియభాగో.
Jiṇṇoti jarājiṇṇatāya jiṇṇo. Vuddhoti aṅgapaccaṅgānaṃ vuddhibhāvamariyādappatto. Mahallakoti jātimahallakatāya samannāgato. Cirakālappasutoti vuttaṃ hoti. Addhagatoti addhānaṃ gato, dve tayo rājaparivaṭṭe atītoti adhippāyo. Vayoanuppattoti pacchimavayaṃ sampatto, pacchimavayo nāma vassasatassa pacchimo tatiyabhāgo.
అపి చ జిణ్ణోతి పోరాణో, చిరకాలప్పవత్తకులన్వయోతి వుత్తం హోతి. వుద్ధోతి సీలాచారాదిగుణవుద్ధియా యుత్తో. మహల్లకోతి విభవమహన్తాయ సమన్నాగతో. అద్ధగతోతి మగ్గప్పటిపన్నో బ్రాహ్మణానం వతచరియాదిమరియాదం అవీతిక్కమ్మ చరణసీలో. వయోఅనుప్పత్తోతి జాతివుద్ధభావమ్పి అన్తిమవయం అనుప్పత్తో.
Api ca jiṇṇoti porāṇo, cirakālappavattakulanvayoti vuttaṃ hoti. Vuddhoti sīlācārādiguṇavuddhiyā yutto. Mahallakoti vibhavamahantāya samannāgato. Addhagatoti maggappaṭipanno brāhmaṇānaṃ vatacariyādimariyādaṃ avītikkamma caraṇasīlo. Vayoanuppattoti jātivuddhabhāvampi antimavayaṃ anuppatto.
బుద్ధగుణకథా
Buddhaguṇakathā
౩౦౪. ఏవం వుత్తేతి ఏవం తేహి బ్రాహ్మణేహి వుత్తే. సోణదణ్డో – ‘‘ఇమే బ్రాహ్మణా జాతిఆదీహి మమ వణ్ణం వదన్తి, న ఖో పన మేతం యుత్తం అత్తనో వణ్ణే రజ్జితుం. హన్దాహం ఏతేసం వాదం భిన్దిత్వా సమణస్స గోతమస్స మహన్తభావం ఞాపేత్వా ఏతేసం తత్థ గమనం కరోమీ’’తి చిన్తేత్వా తేన హి – భో మమపి సుణాథాతిఆదిమాహ. తత్థ యేపి ఉభతో సుజాతోతి ఆదయో అత్తనో గుణేహి సదిసా గుణా తేపి ; ‘‘కో చాహం కే చ సమణస్స గోతమస్స జాతిసమ్పత్తిఆదయో గుణా’’తి అత్తనో గుణేహి ఉత్తరితరేయేవ మఞ్ఞమానో, ఇతరే పన ఏకన్తేనేవ భగవతో మహన్తభావదీపనత్థం పకాసేతి.
304.Evaṃ vutteti evaṃ tehi brāhmaṇehi vutte. Soṇadaṇḍo – ‘‘ime brāhmaṇā jātiādīhi mama vaṇṇaṃ vadanti, na kho pana metaṃ yuttaṃ attano vaṇṇe rajjituṃ. Handāhaṃ etesaṃ vādaṃ bhinditvā samaṇassa gotamassa mahantabhāvaṃ ñāpetvā etesaṃ tattha gamanaṃ karomī’’ti cintetvā tena hi – bho mamapi suṇāthātiādimāha. Tattha yepi ubhato sujātoti ādayo attano guṇehi sadisā guṇā tepi ; ‘‘ko cāhaṃ ke ca samaṇassa gotamassa jātisampattiādayo guṇā’’ti attano guṇehi uttaritareyeva maññamāno, itare pana ekanteneva bhagavato mahantabhāvadīpanatthaṃ pakāseti.
మయమేవ అరహామాతి ఏవం నియామేన్తోవేత్థ ఇదం దీపేతి – ‘‘యది గుణమహన్తతాయ ఉపసఙ్కమితబ్బో నామ హోతి. యథా హి సినేరుం ఉపనిధాయ సాసపో, మహాసముద్దం ఉపనిధాయ గోపదకం, సత్తసు మహాసరేసు ఉదకం ఉపనిధాయ ఉస్సావబిన్దు పరిత్తో లామకో. ఏవమేవ సమణస్స గోతమస్స జాతిసమ్పత్తిఆదయోపి గుణే ఉపనిధాయ అమ్హాకం గుణా పరిత్తా లామకా; తస్మా మయమేవ అరహామ తం భవన్తం గోతమం దస్సనాయ ఉపసఙ్కమితు’’న్తి.
Mayameva arahāmāti evaṃ niyāmentovettha idaṃ dīpeti – ‘‘yadi guṇamahantatāya upasaṅkamitabbo nāma hoti. Yathā hi sineruṃ upanidhāya sāsapo, mahāsamuddaṃ upanidhāya gopadakaṃ, sattasu mahāsaresu udakaṃ upanidhāya ussāvabindu paritto lāmako. Evameva samaṇassa gotamassa jātisampattiādayopi guṇe upanidhāya amhākaṃ guṇā parittā lāmakā; tasmā mayameva arahāma taṃ bhavantaṃ gotamaṃ dassanāya upasaṅkamitu’’nti.
మహన్తం ఞాతిసంఘం ఓహాయాతి మాతిపక్ఖే అసీతికులసహస్సాని , పితిపక్ఖే అసీతికులసహస్సానీతి ఏవం సట్ఠికులసతసహస్సం ఓహాయ పబ్బజితో.
Mahantaṃñātisaṃghaṃ ohāyāti mātipakkhe asītikulasahassāni , pitipakkhe asītikulasahassānīti evaṃ saṭṭhikulasatasahassaṃ ohāya pabbajito.
భూమిగతఞ్చ వేహాసట్ఠఞ్చాతి ఏత్థ రాజఙ్గణే చేవ ఉయ్యానే చ సుధామట్ఠపోక్ఖరణియో సత్తరతనానం పూరేత్వా భూమియం ఠపితం ధనం భూమిగతం నామ. పాసాదనియూహాదయో పరిపూరేత్వా ఠపితం వేహాసట్ఠం నామ. ఏతం తావ కులపరియాయేన ఆగతం. తథాగతస్స పన జాతదివసేయేవ సఙ్ఖో, ఏలో, ఉప్పలో, పుణ్డరీకోతి చత్తారో నిధయో ఉగ్గతా. తేసు సఙ్ఖో గావుతికో, ఏలో అడ్ఢయోజనికో, ఉప్పలో తిగావుతికో, పుణ్డరీకో యోజనికో. తేసుపి గహితం గహితం పూరతియేవ, ఇతి భగవా పహూతం హిరఞ్ఞసువణ్ణం ఓహాయ పబ్బజితోతి వేదితబ్బో.
Bhūmigatañca vehāsaṭṭhañcāti ettha rājaṅgaṇe ceva uyyāne ca sudhāmaṭṭhapokkharaṇiyo sattaratanānaṃ pūretvā bhūmiyaṃ ṭhapitaṃ dhanaṃ bhūmigataṃ nāma. Pāsādaniyūhādayo paripūretvā ṭhapitaṃ vehāsaṭṭhaṃ nāma. Etaṃ tāva kulapariyāyena āgataṃ. Tathāgatassa pana jātadivaseyeva saṅkho, elo, uppalo, puṇḍarīkoti cattāro nidhayo uggatā. Tesu saṅkho gāvutiko, elo aḍḍhayojaniko, uppalo tigāvutiko, puṇḍarīko yojaniko. Tesupi gahitaṃ gahitaṃ pūratiyeva, iti bhagavā pahūtaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ ohāya pabbajitoti veditabbo.
దహరోవ సమానోతి తరుణోవ సమానో. సుసుకాళకేసోతి సుట్ఠు కాళకేసో, అఞ్జనవణ్ణసదిసకేసో హుత్వా వాతి అత్థో. భద్రేనాతి భద్దకేన. పఠమేన వయసాతి తిణ్ణం వయానం పఠమవయేన. అకామకానన్తి అనిచ్ఛమానానం. అనాదరత్థే సామివచనం. అస్సూని ముఖే ఏతేసన్తి అస్సుముఖా, తేసం అస్సుముఖానం, అస్సూహి కిలిన్నముఖానన్తి అత్థో. రుదన్తానన్తి కన్దిత్వా రోదమానానం. అఖుద్దావకాసోతి ఏత్థ భగవతో అపరిమాణోయేవ దస్సనాయ ఓకాసోతి వేదితబ్బో.
Daharova samānoti taruṇova samāno. Susukāḷakesoti suṭṭhu kāḷakeso, añjanavaṇṇasadisakeso hutvā vāti attho. Bhadrenāti bhaddakena. Paṭhamena vayasāti tiṇṇaṃ vayānaṃ paṭhamavayena. Akāmakānanti anicchamānānaṃ. Anādaratthe sāmivacanaṃ. Assūni mukhe etesanti assumukhā, tesaṃ assumukhānaṃ, assūhi kilinnamukhānanti attho. Rudantānanti kanditvā rodamānānaṃ. Akhuddāvakāsoti ettha bhagavato aparimāṇoyeva dassanāya okāsoti veditabbo.
తత్రిదం వత్థు – రాజగహే కిర అఞ్ఞతరో బ్రాహ్మణో సమణస్స గోతమస్స పమాణం గహేతుం న సక్కోతీతి సుత్వా భగవతో పిణ్డాయ పవిసనకాలే సట్ఠిహత్థం వేళుం గహేత్వా నగరద్వారస్స బహి ఠత్వా సమ్పత్తే భగవతి వేళుం గహేత్వా సమీపే అట్ఠాసి. వేళు భగవతో జాణుకమత్తం పాపుణి. పున దివసే ద్వే వేళూ ఘటేత్వా సమీపే అట్ఠాసి. భగవాపి ద్విన్నం వేళూనం ఉపరి కటిమత్తమేవ పఞ్ఞాయమానో – ‘‘బ్రాహ్మణ, కిం కరోసీ’’తి ఆహ. తుమ్హాకం పమాణం గణ్హామీతి. ‘‘బ్రాహ్మణ, సచేపి త్వం సకలచక్కవాళగబ్భం పూరేత్వా ఠితే వేళూ ఘటేత్వా ఆగమిస్ససి, నేవ మే పమాణం గహేతుం సక్ఖిస్ససి. న హి మయా చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయాని కప్పసతసహస్సఞ్చ తథా పారమియో పూరితా, యథా మే పరో పమాణం గణ్హేయ్య, అతులో, బ్రాహ్మణ, తథాగతో అప్పమేయ్యో’’తి వత్వా ధమ్మపదే గాథమాహ –
Tatridaṃ vatthu – rājagahe kira aññataro brāhmaṇo samaṇassa gotamassa pamāṇaṃ gahetuṃ na sakkotīti sutvā bhagavato piṇḍāya pavisanakāle saṭṭhihatthaṃ veḷuṃ gahetvā nagaradvārassa bahi ṭhatvā sampatte bhagavati veḷuṃ gahetvā samīpe aṭṭhāsi. Veḷu bhagavato jāṇukamattaṃ pāpuṇi. Puna divase dve veḷū ghaṭetvā samīpe aṭṭhāsi. Bhagavāpi dvinnaṃ veḷūnaṃ upari kaṭimattameva paññāyamāno – ‘‘brāhmaṇa, kiṃ karosī’’ti āha. Tumhākaṃ pamāṇaṃ gaṇhāmīti. ‘‘Brāhmaṇa, sacepi tvaṃ sakalacakkavāḷagabbhaṃ pūretvā ṭhite veḷū ghaṭetvā āgamissasi, neva me pamāṇaṃ gahetuṃ sakkhissasi. Na hi mayā cattāri asaṅkhyeyāni kappasatasahassañca tathā pāramiyo pūritā, yathā me paro pamāṇaṃ gaṇheyya, atulo, brāhmaṇa, tathāgato appameyyo’’ti vatvā dhammapade gāthamāha –
‘‘తే తాదిసే పూజయతో, నిబ్బుతే అకుతోభయే;
‘‘Te tādise pūjayato, nibbute akutobhaye;
న సక్కా పుఞ్ఞం సఙ్ఖాతుం, ఇమేత్తమపి కేనచీ’’తి. (ధ॰ ప॰ ౩౬);
Na sakkā puññaṃ saṅkhātuṃ, imettamapi kenacī’’ti. (dha. pa. 36);
గాథాపరియోసానే చతురాసీతిపాణసహస్సాని అమతం పివింసు.
Gāthāpariyosāne caturāsītipāṇasahassāni amataṃ piviṃsu.
అపరమ్పి వత్థు – రాహు కిర అసురిన్దో చత్తారి యోజనసహస్సాని అట్ఠ చ యోజనసతాని ఉచ్చో. బాహన్తరమస్స ద్వాదసయోజనసతాని. బహలన్తరేన ఛ యోజనసతాని. హత్థతలపాదతలానం పుథులతో తీణి యోజనసతాని. అఙ్గులిపబ్బాని పణ్ణాసయోజనాని. భముకన్తరం పణ్ణాసయోజనం. ముఖం ద్వియోజనసతం తియోజనసతగమ్భీరం తియోజనసతపరిమణ్డలం. గీవా తియోజనసతం. నలాటం తియోజనసతం. సీసం నవయోజనసతం. ‘‘సో అహం ఉచ్చోస్మి, సత్థారం ఓనమిత్వా ఓలోకేతుం న సక్ఖిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా నాగచ్ఛి. సో ఏకదివసం భగవతో వణ్ణం సుత్వా – ‘‘యథాకథఞ్చ ఓలోకేస్సామీ’’తి ఆగతో.
Aparampi vatthu – rāhu kira asurindo cattāri yojanasahassāni aṭṭha ca yojanasatāni ucco. Bāhantaramassa dvādasayojanasatāni. Bahalantarena cha yojanasatāni. Hatthatalapādatalānaṃ puthulato tīṇi yojanasatāni. Aṅgulipabbāni paṇṇāsayojanāni. Bhamukantaraṃ paṇṇāsayojanaṃ. Mukhaṃ dviyojanasataṃ tiyojanasatagambhīraṃ tiyojanasataparimaṇḍalaṃ. Gīvā tiyojanasataṃ. Nalāṭaṃ tiyojanasataṃ. Sīsaṃ navayojanasataṃ. ‘‘So ahaṃ uccosmi, satthāraṃ onamitvā oloketuṃ na sakkhissāmī’’ti cintetvā nāgacchi. So ekadivasaṃ bhagavato vaṇṇaṃ sutvā – ‘‘yathākathañca olokessāmī’’ti āgato.
అథ భగవా తస్సజ్ఝాసయం విదిత్వా – ‘‘చతూసు ఇరియాపథేసు కతరేన దస్సేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘ఠితకో నామ నీచోపి ఉచ్చో వియ పఞ్ఞాయతి. నిపన్నోవస్స అత్తానం దస్సేస్సామీ’’తి ‘‘ఆనన్ద, గన్ధకుటిపరివేణే మఞ్చకం పఞ్ఞాపేహీ’’తి వత్వా తత్థ సీహసేయ్యం కప్పేసి. రాహు ఆగన్త్వా నిపన్నం భగవన్తం గీవం ఉన్నామేత్వా నభమజ్ఝే పుణ్ణచన్దం వియ ఉల్లోకేసి. కిమిదం అసురిన్దాతి చ వుత్తే – ‘‘భగవా ఓనమిత్వా ఓలోకేతుం న సక్ఖిస్సామీ’’తి నాగచ్ఛిన్తి. న మయా, అసురిన్ద, అధోముఖేన పారమియో పూరితా. ఉద్ధగ్గమేవ కత్వా దానం దిన్నన్తి. తం దివసం రాహు సరణం అగమాసి. ఏవం భగవా అఖుద్దావకాసో దస్సనాయ.
Atha bhagavā tassajjhāsayaṃ viditvā – ‘‘catūsu iriyāpathesu katarena dassessāmī’’ti cintetvā ‘‘ṭhitako nāma nīcopi ucco viya paññāyati. Nipannovassa attānaṃ dassessāmī’’ti ‘‘ānanda, gandhakuṭipariveṇe mañcakaṃ paññāpehī’’ti vatvā tattha sīhaseyyaṃ kappesi. Rāhu āgantvā nipannaṃ bhagavantaṃ gīvaṃ unnāmetvā nabhamajjhe puṇṇacandaṃ viya ullokesi. Kimidaṃ asurindāti ca vutte – ‘‘bhagavā onamitvā oloketuṃ na sakkhissāmī’’ti nāgacchinti. Na mayā, asurinda, adhomukhena pāramiyo pūritā. Uddhaggameva katvā dānaṃ dinnanti. Taṃ divasaṃ rāhu saraṇaṃ agamāsi. Evaṃ bhagavā akhuddāvakāso dassanāya.
చతుపారిసుద్ధిసీలేన సీలవా, తం పన సీలం అరియం ఉత్తమం పరిసుద్ధం. తేనాహ – ‘‘అరియసీలీ’’తి. తదేతం అనవజ్జట్ఠేన కుసలం. తేనాహ – ‘‘కుసలసీలీ’’తి. కుసలసీలేనాతి ఇదమస్స వేవచనం.
Catupārisuddhisīlena sīlavā, taṃ pana sīlaṃ ariyaṃ uttamaṃ parisuddhaṃ. Tenāha – ‘‘ariyasīlī’’ti. Tadetaṃ anavajjaṭṭhena kusalaṃ. Tenāha – ‘‘kusalasīlī’’ti. Kusalasīlenāti idamassa vevacanaṃ.
బహూనం ఆచరియపాచరియోతి భగవతో ఏకేకాయ ధమ్మదేసనాయ చతురాసీతిపాణసహస్సాని అపరిమాణాపి దేవమనుస్సా మగ్గఫలామతం పివన్తి, తస్మా బహూనం ఆచరియో. సావకవేనేయ్యానం పన పాచరియోతి.
Bahūnaṃ ācariyapācariyoti bhagavato ekekāya dhammadesanāya caturāsītipāṇasahassāni aparimāṇāpi devamanussā maggaphalāmataṃ pivanti, tasmā bahūnaṃ ācariyo. Sāvakaveneyyānaṃ pana pācariyoti.
ఖీణకామరాగోతి ఏత్థ కామం భగవతో సబ్బేపి కిలేసా ఖీణా. బ్రాహ్మణో పన తే న జానాతి. అత్తనో జాననట్ఠానేయేవ గుణం కథేతి. విగతచాపల్లోతి – ‘‘పత్తమణ్డనా చీవరమణ్డనా సేనాసనమణ్డనా ఇమస్స వా పూతికాయస్స…పే॰… కేలనా పటికేలనా’’తి (విభ॰ ౮౫౪) ఏవం వుత్తచాపల్లా విరహితో.
Khīṇakāmarāgoti ettha kāmaṃ bhagavato sabbepi kilesā khīṇā. Brāhmaṇo pana te na jānāti. Attano jānanaṭṭhāneyeva guṇaṃ katheti. Vigatacāpalloti – ‘‘pattamaṇḍanā cīvaramaṇḍanā senāsanamaṇḍanā imassa vā pūtikāyassa…pe… kelanā paṭikelanā’’ti (vibha. 854) evaṃ vuttacāpallā virahito.
అపాపపురేక్ఖారోతి అపాపే నవ లోకుత్తరధమ్మే పురతో కత్వా విచరతి. బ్రహ్మఞ్ఞాయ పజాయాతి సారిపుత్తమోగ్గల్లానమహాకస్సపాదిభేదాయ బ్రాహ్మణపజాయ, ఏతిస్సాయ చ పజాయ పురేక్ఖారో. అయఞ్హి పజా సమణం గోతమం పురక్ఖత్వా చరతీతి అత్థో. అపి చ అపాపపురేక్ఖారోతి న పాపం పురేక్ఖారో న పాపం పురతో కత్వా చరతి, న పాపం ఇచ్ఛతీతి అత్థో. కస్స? బ్రహ్మఞ్ఞాయ పజాయ. అత్తనా సద్ధిం పటివిరుద్ధాయపి బ్రాహ్మణపజాయ అవిరుద్ధో హితసుఖత్థికో యేవాతి వుత్తం హోతి.
Apāpapurekkhāroti apāpe nava lokuttaradhamme purato katvā vicarati. Brahmaññāya pajāyāti sāriputtamoggallānamahākassapādibhedāya brāhmaṇapajāya, etissāya ca pajāya purekkhāro. Ayañhi pajā samaṇaṃ gotamaṃ purakkhatvā caratīti attho. Api ca apāpapurekkhāroti na pāpaṃ purekkhāro na pāpaṃ purato katvā carati, na pāpaṃ icchatīti attho. Kassa? Brahmaññāya pajāya. Attanā saddhiṃ paṭiviruddhāyapi brāhmaṇapajāya aviruddho hitasukhatthiko yevāti vuttaṃ hoti.
తిరోరట్ఠాతి పరరట్ఠతో. తిరోజనపదాతి పరజనపదతో. పఞ్హం పుచ్ఛితుం ఆగచ్ఛన్తీతి ఖత్తియపణ్డితాదయో చేవ దేవబ్రహ్మనాగగన్ధబ్బాదయో చ – ‘‘పఞ్హే అభిసఙ్ఖరిత్వా పుచ్ఛిస్సామా’’తి ఆగచ్ఛన్తి. తత్థ కేచి పుచ్ఛాయ వా దోసం విస్సజ్జనసమ్పటిచ్ఛనే వా అసమత్థతం సల్లక్ఖేత్వా అపుచ్ఛిత్వావ తుణ్హీ నిసీదన్తి. కేచి పుచ్ఛన్తి. కేసఞ్చి భగవా పుచ్ఛాయ ఉస్సాహం జనేత్వా విస్సజ్జేతి. ఏవం సబ్బేసమ్పి తేసం విమతియో తీరం పత్వా మహాసముద్దస్స ఊమియో వియ భగవన్తం పత్వా భిజ్జన్తి.
Tiroraṭṭhāti pararaṭṭhato. Tirojanapadāti parajanapadato. Pañhaṃ pucchituṃ āgacchantīti khattiyapaṇḍitādayo ceva devabrahmanāgagandhabbādayo ca – ‘‘pañhe abhisaṅkharitvā pucchissāmā’’ti āgacchanti. Tattha keci pucchāya vā dosaṃ vissajjanasampaṭicchane vā asamatthataṃ sallakkhetvā apucchitvāva tuṇhī nisīdanti. Keci pucchanti. Kesañci bhagavā pucchāya ussāhaṃ janetvā vissajjeti. Evaṃ sabbesampi tesaṃ vimatiyo tīraṃ patvā mahāsamuddassa ūmiyo viya bhagavantaṃ patvā bhijjanti.
ఏహి స్వాగతవాదీతి దేవమనుస్సపబ్బజితగహట్ఠేసు తం తం అత్తనో సన్తికం ఆగతం – ‘‘ఏహి స్వాగత’’న్తి ఏవం వదతీతి అత్థో. సఖిలోతి తత్థ కతమం సాఖల్యం? ‘‘యా సా వాచా నేలా కణ్ణసుఖా’’తిఆదినా నయేన వుత్తసాఖల్యేన సమన్నాగతో, ముదువచనోతి అత్థో. సమ్మోదకోతి పటిసన్థారకుసలో, ఆగతాగతానం చతున్నం పరిసానం – ‘‘కచ్చి, భిక్ఖవే, ఖమనీయం, కచ్చి యాపనీయ’’న్తిఆదినా నయేన సబ్బం అద్ధానదరథం వూపసమేన్తో వియ పఠమతరం సమ్మోదనీయం కథం కత్తాతి అత్థో. అబ్భాకుటికోతి యథా ఏకచ్చే పరిసం పత్వా థద్ధముఖా సఙ్కుటితముఖా హోన్తి, న ఏదిసో, పరిసదస్సనేన పనస్స బాలాతపసమ్ఫస్సేన వియ పదుమం ముఖపదుమం వికసతి పుణ్ణచన్దసస్సిరికం హోతి. ఉత్తానముఖోతి యథా ఏకచ్చే నికుజ్జితముఖా వియ సమ్పత్తాయ పరిసాయ న కిఞ్చి కథేన్తి, అతిదుల్లభకథా హోన్తి, న ఏవరూపో. సమణో పన గోతమో సులభకథో. న తస్స సన్తికం ఆగతాగతానం – ‘‘కస్మా మయం ఇధాగతా’’తి విప్పటిసారో ఉప్పజ్జతి ధమ్మం పన సుత్వా అత్తమనావ హోన్తీతి దస్సేతి. పుబ్బభాసీతి భాసన్తో చ పఠమతరం భాసతి, తఞ్చ ఖో కాలయుత్తం పమాణయుత్తం అత్థనిస్సితమేవ భాసతి, న నిరత్థకకథం.
Ehisvāgatavādīti devamanussapabbajitagahaṭṭhesu taṃ taṃ attano santikaṃ āgataṃ – ‘‘ehi svāgata’’nti evaṃ vadatīti attho. Sakhiloti tattha katamaṃ sākhalyaṃ? ‘‘Yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā’’tiādinā nayena vuttasākhalyena samannāgato, muduvacanoti attho. Sammodakoti paṭisanthārakusalo, āgatāgatānaṃ catunnaṃ parisānaṃ – ‘‘kacci, bhikkhave, khamanīyaṃ, kacci yāpanīya’’ntiādinā nayena sabbaṃ addhānadarathaṃ vūpasamento viya paṭhamataraṃ sammodanīyaṃ kathaṃ kattāti attho. Abbhākuṭikoti yathā ekacce parisaṃ patvā thaddhamukhā saṅkuṭitamukhā honti, na ediso, parisadassanena panassa bālātapasamphassena viya padumaṃ mukhapadumaṃ vikasati puṇṇacandasassirikaṃ hoti. Uttānamukhoti yathā ekacce nikujjitamukhā viya sampattāya parisāya na kiñci kathenti, atidullabhakathā honti, na evarūpo. Samaṇo pana gotamo sulabhakatho. Na tassa santikaṃ āgatāgatānaṃ – ‘‘kasmā mayaṃ idhāgatā’’ti vippaṭisāro uppajjati dhammaṃ pana sutvā attamanāva hontīti dasseti. Pubbabhāsīti bhāsanto ca paṭhamataraṃ bhāsati, tañca kho kālayuttaṃ pamāṇayuttaṃ atthanissitameva bhāsati, na niratthakakathaṃ.
న తస్మిం గామే వాతి యత్థ కిర భగవా పటివసతి, తత్థ మహేసక్ఖా దేవతా ఆరక్ఖం గణ్హన్తి, తం నిస్సాయ మనుస్సానం ఉపద్దవో న హోతి, పంసుపిసాచకాదయోయేవ హి మనుస్సే విహేఠేన్తి, తే తాసం ఆనుభావేన దూరం అపక్కమన్తి. అపి చ భగవతో మేత్తాబలేనపి న అమనుస్సా మనుస్సే విహేఠేన్తి.
Natasmiṃ gāme vāti yattha kira bhagavā paṭivasati, tattha mahesakkhā devatā ārakkhaṃ gaṇhanti, taṃ nissāya manussānaṃ upaddavo na hoti, paṃsupisācakādayoyeva hi manusse viheṭhenti, te tāsaṃ ānubhāvena dūraṃ apakkamanti. Api ca bhagavato mettābalenapi na amanussā manusse viheṭhenti.
సఙ్ఘీతిఆదీసు అనుసాసితబ్బో సయం వా ఉప్పాదితో సఙ్ఘో అస్స అత్థీతి సఙ్ఘీ. తాదిసో చస్స గణో అత్థీతి గణీ. పురిమపదస్సేవ వా వేవచనమేతం. ఆచారసిక్ఖాపనవసేన గణస్స ఆచరియోతి గణాచరియో . పుథుతిత్థకరానన్తి బహూనం తిత్థకరానం. యథా వా తథా వాతి యేన వా తేన వా అచేలకాదిమత్తకేనాపి కారణేన. సముదాగచ్ఛతీతి సమన్తతో ఉపగచ్ఛతి అభివడ్ఢతి.
Saṅghītiādīsu anusāsitabbo sayaṃ vā uppādito saṅgho assa atthīti saṅghī. Tādiso cassa gaṇo atthīti gaṇī. Purimapadasseva vā vevacanametaṃ. Ācārasikkhāpanavasena gaṇassa ācariyoti gaṇācariyo. Puthutitthakarānanti bahūnaṃ titthakarānaṃ. Yathāvā tathā vāti yena vā tena vā acelakādimattakenāpi kāraṇena. Samudāgacchatīti samantato upagacchati abhivaḍḍhati.
అతిథి నో తే హోన్తీతి తే అమ్హాకం ఆగన్తుకా, నవకా పాహునకా హోన్తీతి అత్థో. పరియాపుణామీతి జానామి. అపరిమాణవణ్ణోతి తథారూపేనేవ సబ్బఞ్ఞునాపి అప్పమేయ్యవణ్ణో – ‘‘పగేవ మాదిసేనా’’తి దస్సేతి. వుత్తమ్పి చేత్తం –
Atithi no te hontīti te amhākaṃ āgantukā, navakā pāhunakā hontīti attho. Pariyāpuṇāmīti jānāmi. Aparimāṇavaṇṇoti tathārūpeneva sabbaññunāpi appameyyavaṇṇo – ‘‘pageva mādisenā’’ti dasseti. Vuttampi cettaṃ –
‘‘బుద్ధోపి బుద్ధస్స భణేయ్య వణ్ణం,
‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ,
కప్పమ్పి చే అఞ్ఞమభాసమానో;
Kappampi ce aññamabhāsamāno;
ఖీయేథ కప్పో చిరదీఘమన్తరే,
Khīyetha kappo ciradīghamantare,
వణ్ణో న ఖీయేథ తథాగతస్సా’’తి.
Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti.
౩౦౫. ఇమం పన సత్థు గుణకథం సుత్వా తే బ్రాహ్మణా చిన్తయింసు – యథా సోణదణ్డో బ్రాహ్మణో సమణస్స గోతమస్స వణ్ణే భణతి, అనోమగుణో సో భవం గోతమో; ఏవం తస్స గుణే జానమానేన ఖో పన ఆచరియేన అతిచిరం అధివాసితం, హన్ద నం అనువత్తామాతి అనువత్తింసు. తస్మా ఏవం వుత్తే ‘‘తే బ్రాహ్మణా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ అలమేవాతి యుత్తమేవ. అపి పుటోసేనాతి పుటోసం వుచ్చతి పాథేయ్యం, తం గహేత్వాపి ఉపసఙ్కమితుం యుత్తమేవాతి అత్థో. పుటంసేనాతిపి పాఠో, తస్సత్థో, పుటో అంసే అస్సాతి పుటంసో, తేన పుటంసేన. అంసేన హి పాథేయ్యపుటం వహన్తేనాపీతి వుత్తం హోతి.
305. Imaṃ pana satthu guṇakathaṃ sutvā te brāhmaṇā cintayiṃsu – yathā soṇadaṇḍo brāhmaṇo samaṇassa gotamassa vaṇṇe bhaṇati, anomaguṇo so bhavaṃ gotamo; evaṃ tassa guṇe jānamānena kho pana ācariyena aticiraṃ adhivāsitaṃ, handa naṃ anuvattāmāti anuvattiṃsu. Tasmā evaṃ vutte ‘‘te brāhmaṇā’’tiādi vuttaṃ. Tattha alamevāti yuttameva. Api puṭosenāti puṭosaṃ vuccati pātheyyaṃ, taṃ gahetvāpi upasaṅkamituṃ yuttamevāti attho. Puṭaṃsenātipi pāṭho, tassattho, puṭo aṃse assāti puṭaṃso, tena puṭaṃsena. Aṃsena hi pātheyyapuṭaṃ vahantenāpīti vuttaṃ hoti.
సోణదణ్డపరివితక్కవణ్ణనా
Soṇadaṇḍaparivitakkavaṇṇanā
౩౦౬-౩౦౮. తిరోవనసణ్డగతస్సాతి అన్తోవనసణ్డే గతస్స, విహారబ్భన్తరం పవిట్ఠస్సాతి అత్థో. అఞ్జలిం పణామేత్వాతి ఏతే ఉభతోపక్ఖికా, తే ఏవం చిన్తయింసు – ‘‘సచే నో మిచ్ఛాదిట్ఠికా చోదేస్సన్తి – ‘కస్మా తుమ్హే సమణం గోతమం వన్దిత్థా’తి? తేసం – ‘కిం అఞ్జలిమత్తకరణేనాపి వన్దనం నామ హోతీ’తి వక్ఖామ. సచే నో సమ్మాదిట్ఠికా చోదేస్సన్తి – ‘కస్మా తుమ్హే భగవన్తం న వన్దిత్థా’తి. ‘కిం సీసేన భూమియం పహరన్తేనేవ వన్దనం నామ హోతి, నను అఞ్జలికమ్మమ్పి వన్దనం ఏవా’తి వక్ఖామా’’తి. నామగోత్తన్తి ‘‘భో, గోతమ, అహం అసుకస్స పుత్తో దత్తో నామ, మిత్తో నామ, ఇధాగతో’’తి వదన్తా నామం సావేన్తి నామ. ‘‘భో, గోతమ, అహం వాసేట్ఠో నామ, కచ్చానో నామ, ఇధాగతో’’తి వదన్తా గోత్తం సావేన్తి నామ. ఏతే కిర దలిద్దా జిణ్ణా కులపుత్తా ‘‘పరిసమజ్ఝే నామగోత్తవసేన పాకటా భవిస్సామా’’తి ఏవమకంసు. యే పన తుణ్హీభూతా నిసీదింసు, తే కేరాటికా చేవ అన్ధబాలా చ. తత్థ కేరాటికా – ‘‘ఏకం ద్వే కథాసల్లాపేపి కరోన్తో విస్సాసికో హోతి, అథ విస్సాసే సతి ఏకం ద్వే భిక్ఖా అదాతుం న యుత్త’’న్తి తతో అత్తానం మోచేత్వా తుణ్హీ నిసీదన్తి. అన్ధబాలా అఞ్ఞాణతాయేవ అవక్ఖిత్తమత్తికాపిణ్డో వియ యత్థ కత్థచి తుణ్హీభూతా నిసీదన్తి.
306-308.Tirovanasaṇḍagatassāti antovanasaṇḍe gatassa, vihārabbhantaraṃ paviṭṭhassāti attho. Añjaliṃ paṇāmetvāti ete ubhatopakkhikā, te evaṃ cintayiṃsu – ‘‘sace no micchādiṭṭhikā codessanti – ‘kasmā tumhe samaṇaṃ gotamaṃ vanditthā’ti? Tesaṃ – ‘kiṃ añjalimattakaraṇenāpi vandanaṃ nāma hotī’ti vakkhāma. Sace no sammādiṭṭhikā codessanti – ‘kasmā tumhe bhagavantaṃ na vanditthā’ti. ‘Kiṃ sīsena bhūmiyaṃ paharanteneva vandanaṃ nāma hoti, nanu añjalikammampi vandanaṃ evā’ti vakkhāmā’’ti. Nāmagottanti ‘‘bho, gotama, ahaṃ asukassa putto datto nāma, mitto nāma, idhāgato’’ti vadantā nāmaṃ sāventi nāma. ‘‘Bho, gotama, ahaṃ vāseṭṭho nāma, kaccāno nāma, idhāgato’’ti vadantā gottaṃ sāventi nāma. Ete kira daliddā jiṇṇā kulaputtā ‘‘parisamajjhe nāmagottavasena pākaṭā bhavissāmā’’ti evamakaṃsu. Ye pana tuṇhībhūtā nisīdiṃsu, te kerāṭikā ceva andhabālā ca. Tattha kerāṭikā – ‘‘ekaṃ dve kathāsallāpepi karonto vissāsiko hoti, atha vissāse sati ekaṃ dve bhikkhā adātuṃ na yutta’’nti tato attānaṃ mocetvā tuṇhī nisīdanti. Andhabālā aññāṇatāyeva avakkhittamattikāpiṇḍo viya yattha katthaci tuṇhībhūtā nisīdanti.
బ్రాహ్మణపఞ్ఞత్తివణ్ణనా
Brāhmaṇapaññattivaṇṇanā
౩౦౯-౩౧౦. చేతసా చేతోపరివితక్కన్తి భగవా – ‘‘అయం బ్రాహ్మణో ఆగతకాలతో పట్ఠాయ అధోముఖో థద్ధగత్తో కిం చిన్తయమానో నిసిన్నో, కిం ను ఖో చిన్తేతీ’’తి ఆవజ్జన్తో అత్తనో చేతసా తస్స చిత్తం అఞ్ఞాసి. తేన వుత్తం – ‘‘చేతసా చేతోపరివితక్కమఞ్ఞాయా’’తి. విహఞ్ఞతీతి విఘాతం ఆపజ్జతి. అనువిలోకేత్వా పరిసన్తి భగవతో సకసమయే పఞ్హపుచ్ఛనేన ఉదకే మియమానో ఉక్ఖిపిత్వా థలే ఠపితో వియ సమపస్సద్ధకాయచిత్తో హుత్వా పరిసం సఙ్గణ్హనత్థం దిట్ఠిసఞ్జానేనేవ ‘‘ఉపధారేన్తు మే భోన్తో వచన’’న్తి వదన్తో వియ అనువిలోకేత్వా పరిసం భగవన్తం ఏతదవోచ.
309-310.Cetasā cetoparivitakkanti bhagavā – ‘‘ayaṃ brāhmaṇo āgatakālato paṭṭhāya adhomukho thaddhagatto kiṃ cintayamāno nisinno, kiṃ nu kho cintetī’’ti āvajjanto attano cetasā tassa cittaṃ aññāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘cetasā cetoparivitakkamaññāyā’’ti. Vihaññatīti vighātaṃ āpajjati. Anuviloketvā parisanti bhagavato sakasamaye pañhapucchanena udake miyamāno ukkhipitvā thale ṭhapito viya samapassaddhakāyacitto hutvā parisaṃ saṅgaṇhanatthaṃ diṭṭhisañjāneneva ‘‘upadhārentu me bhonto vacana’’nti vadanto viya anuviloketvā parisaṃ bhagavantaṃ etadavoca.
౩౧౧-౩౧౩. సుజం పగ్గణ్హన్తానన్తి యఞ్ఞయజనత్థాయ సుజం గణ్హన్తేసు బ్రాహ్మణేసు పఠమో వా దుతియో వాతి అత్థో. సుజాయ దియ్యమానం మహాయాగం పటిగ్గణ్హన్తానన్తి పోరాణా. ఇతి బ్రాహ్మణో సకసమయవసేన సమ్మదేవ పఞ్హం విస్సజ్జేసి. భగవా పన విసేసతో ఉత్తమబ్రాహ్మణస్స దస్సనత్థం – ‘‘ఇమేసం పనా’’తిఆదిమాహ. ఏతదవోచున్తి సచే జాతివణ్ణమన్తసమ్పన్నో బ్రాహ్మణో న హోతి, అథ కో చరహి లోకే బ్రాహ్మణో భవిస్సతి? నాసేతి నో అయం సోణదణ్డో, హన్దస్స వాదం పటిక్ఖిపిస్సామాతి చిన్తేత్వా ఏతదవోచుం. అపవదతీతి పటిక్ఖిపతి. అనుపక్ఖన్దతీతి అనుపవిసతి. ఇదం – ‘‘సచే త్వం పసాదవసేన సమణం గోతమం సరణం గన్తుకామో, గచ్ఛ; మా బ్రాహ్మణస్స సమయం భిన్దీ’’తి అధిప్పాయేన ఆహంసు.
311-313.Sujaṃ paggaṇhantānanti yaññayajanatthāya sujaṃ gaṇhantesu brāhmaṇesu paṭhamo vā dutiyo vāti attho. Sujāya diyyamānaṃ mahāyāgaṃ paṭiggaṇhantānanti porāṇā. Iti brāhmaṇo sakasamayavasena sammadeva pañhaṃ vissajjesi. Bhagavā pana visesato uttamabrāhmaṇassa dassanatthaṃ – ‘‘imesaṃ panā’’tiādimāha. Etadavocunti sace jātivaṇṇamantasampanno brāhmaṇo na hoti, atha ko carahi loke brāhmaṇo bhavissati? Nāseti no ayaṃ soṇadaṇḍo, handassa vādaṃ paṭikkhipissāmāti cintetvā etadavocuṃ. Apavadatīti paṭikkhipati. Anupakkhandatīti anupavisati. Idaṃ – ‘‘sace tvaṃ pasādavasena samaṇaṃ gotamaṃ saraṇaṃ gantukāmo, gaccha; mā brāhmaṇassa samayaṃ bhindī’’ti adhippāyena āhaṃsu.
౩౧౪. ఏతదవోచాతి ఇమేసు బ్రాహ్మణేసు ఏవం ఏకప్పహారేనేవ విరవన్తేసు ‘‘అయం కథా పరియోసానం న గమిస్సతి, హన్ద నే నిస్సద్దే కత్వా సోణదణ్డేనేవ సద్ధిం కథేమీ’’తి చిన్తేత్వా – ‘‘ఏతం సచే ఖో తుమ్హాక’’న్తిఆదికం వచనం అవోచ.
314.Etadavocāti imesu brāhmaṇesu evaṃ ekappahāreneva viravantesu ‘‘ayaṃ kathā pariyosānaṃ na gamissati, handa ne nissadde katvā soṇadaṇḍeneva saddhiṃ kathemī’’ti cintetvā – ‘‘etaṃ sace kho tumhāka’’ntiādikaṃ vacanaṃ avoca.
౩౧౫-౩౧౬. సహధమ్మేనాతి సకారణేన. సమసమోతి ఠపేత్వా ఏకదేససమత్తం సమభావేన సమో, సబ్బాకారేన సమోతి అత్థో. అహమస్స మాతాపితరో జానామీతి భగినియా పుత్తస్స మాతాపితరో కిం న జానిస్సతి, కులకోటిపరిదీపనం సన్ధాయేవ వదతి. ముసావాదమ్పి భణేయ్యాతి అత్థభఞ్జనకం ముసావాదం కథేయ్య. కిం వణ్ణో కరిస్సతీతి అబ్భన్తరే గుణే అసతి కిం కరిస్సతి? కిమస్స బ్రాహ్మణభావం రక్ఖితుం సక్ఖిస్సతీతి అత్థో. అథాపి సియా పున – ‘‘పకతిసీలే ఠితస్స బ్రాహ్మణభావం సాధేన్తీ’’తి ఏవమ్పి సీలమేవ సాధేస్సతి, తస్మిం హిస్స అసతి బ్రాహ్మణభావో నాహోసీతి సమ్మోహమత్తం వణ్ణాదయో. ఇదం పన సుత్వా తే బ్రాహ్మణా – ‘‘సభావం ఆచరియో ఆహ, అకారణావ మయం ఉజ్ఝాయిమ్హా’’తి తుణ్హీ అహేసుం.
315-316.Sahadhammenāti sakāraṇena. Samasamoti ṭhapetvā ekadesasamattaṃ samabhāvena samo, sabbākārena samoti attho. Ahamassa mātāpitaro jānāmīti bhaginiyā puttassa mātāpitaro kiṃ na jānissati, kulakoṭiparidīpanaṃ sandhāyeva vadati. Musāvādampi bhaṇeyyāti atthabhañjanakaṃ musāvādaṃ katheyya. Kiṃ vaṇṇo karissatīti abbhantare guṇe asati kiṃ karissati? Kimassa brāhmaṇabhāvaṃ rakkhituṃ sakkhissatīti attho. Athāpi siyā puna – ‘‘pakatisīle ṭhitassa brāhmaṇabhāvaṃ sādhentī’’ti evampi sīlameva sādhessati, tasmiṃ hissa asati brāhmaṇabhāvo nāhosīti sammohamattaṃ vaṇṇādayo. Idaṃ pana sutvā te brāhmaṇā – ‘‘sabhāvaṃ ācariyo āha, akāraṇāva mayaṃ ujjhāyimhā’’ti tuṇhī ahesuṃ.
సీలపఞ్ఞాకథావణ్ణనా
Sīlapaññākathāvaṇṇanā
౩౧౭. తతో భగవా ‘కథితో బ్రాహ్మణేన పఞ్హో, కిం పనేత్థ పతిట్ఠాతుం సక్ఖిస్సతి, న సక్ఖిస్సతీ’తి? తస్స వీమంసనత్థం – ‘‘ఇమేసం పన బ్రాహ్మణా’’తిఆదిమాహ. సీలపరిధోతాతి సీలపరిసుద్ధా. యత్థ సీలం తత్థ పఞ్ఞాతి యస్మిం పుగ్గలే సీలం, తత్థేవ పఞ్ఞా, కుతో దుస్సీలే పఞ్ఞా? పఞ్ఞారహితే వా జళే ఏళమూగే కుతో సీలన్తి? సీలపఞ్ఞాణన్తి సీలఞ్చ పఞ్ఞాణఞ్చ సీలపఞ్ఞాణం. పఞ్ఞాణన్తి పఞ్ఞాయేవ. ఏవమేతం బ్రాహ్మణాతి భగవా బ్రాహ్మణస్స వచనం అనుజానన్తో ఆహ. తత్థ సీలపరిధోతా పఞ్ఞాతి చతుపారిసుద్ధిసీలేన ధోతా. కథం పన సీలేన పఞ్ఞం ధోవతీతి? యస్స పుథుజ్జనస్స సీలం సట్ఠిఅసీతివస్సాని అఖణ్డం హోతి, సో మరణకాలేపి సబ్బకిలేసే ఘాతేత్వా సీలేన పఞ్ఞం ధోవిత్వా అరహత్తం గణ్హాతి. కన్దరసాలపరివేణే మహాసట్ఠివస్సత్థేరో వియ. థేరే కిర మరణమఞ్చే నిపజ్జిత్వా బలవవేదనాయ నిత్థునన్తే , తిస్సమహారాజా ‘‘థేరం పస్సిస్సామీ’’తి గన్త్వా పరివేణద్వారే ఠితో తం సద్దం సుత్వా పుచ్ఛి – ‘‘కస్స సద్దో అయ’’న్తి? థేరస్స నిత్థుననసద్దోతి. ‘‘పబ్బజ్జాయ సట్ఠివస్సేన వేదనాపరిగ్గహమత్తమ్పి న కతం, న దాని నం వన్దిస్సామీ’’తి నివత్తిత్వా మహాబోధిం వన్దితుం గతో. తతో ఉపట్ఠాకదహరో థేరం ఆహ – ‘‘కిం నో, భన్తే, లజ్జాపేథ, సద్ధోపి రాజా విప్పటిసారీ హుత్వా న వన్దిస్సామీ’’తి గతోతి. కస్మా ఆవుసోతి? తుమ్హాకం నిత్థుననసద్దం సుత్వాతి. ‘‘తేన హి మే ఓకాసం కరోథా’’తి వత్వా వేదనం విక్ఖమ్భిత్వా అరహత్తం పత్వా దహరస్స సఞ్ఞం అదాసి – ‘‘గచ్ఛావుసో, ఇదాని రాజానం అమ్హే వన్దాపేహీ’’తి. దహరో గన్త్వా – ‘‘ఇదాని కిర థేరం, వన్దథా’’తి ఆహ. రాజా సంసుమారపతితేన థేరం వన్దన్తో – ‘‘నాహం అయ్యస్స అరహత్తం వన్దామి, పుథుజ్జనభూమియం పన ఠత్వా రక్ఖితసీలమేవ వన్దామీ’’తి ఆహ, ఏవం సీలేన పఞ్ఞం ధోవతి నామ. యస్స పన అబ్భన్తరే సీలసంవరో నత్థి, ఉగ్ఘాటితఞ్ఞుతాయ పన చతుప్పదికగాథాపరియోసానే పఞ్ఞాయ సీలం ధోవిత్వా సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణాతి. అయం పఞ్ఞాయ సీలం ధోవతి నామ. సేయ్యథాపి సన్తతిమహామత్తో.
317. Tato bhagavā ‘kathito brāhmaṇena pañho, kiṃ panettha patiṭṭhātuṃ sakkhissati, na sakkhissatī’ti? Tassa vīmaṃsanatthaṃ – ‘‘imesaṃ pana brāhmaṇā’’tiādimāha. Sīlaparidhotāti sīlaparisuddhā. Yattha sīlaṃ tattha paññāti yasmiṃ puggale sīlaṃ, tattheva paññā, kuto dussīle paññā? Paññārahite vā jaḷe eḷamūge kuto sīlanti? Sīlapaññāṇanti sīlañca paññāṇañca sīlapaññāṇaṃ. Paññāṇanti paññāyeva. Evametaṃ brāhmaṇāti bhagavā brāhmaṇassa vacanaṃ anujānanto āha. Tattha sīlaparidhotā paññāti catupārisuddhisīlena dhotā. Kathaṃ pana sīlena paññaṃ dhovatīti? Yassa puthujjanassa sīlaṃ saṭṭhiasītivassāni akhaṇḍaṃ hoti, so maraṇakālepi sabbakilese ghātetvā sīlena paññaṃ dhovitvā arahattaṃ gaṇhāti. Kandarasālapariveṇe mahāsaṭṭhivassatthero viya. There kira maraṇamañce nipajjitvā balavavedanāya nitthunante , tissamahārājā ‘‘theraṃ passissāmī’’ti gantvā pariveṇadvāre ṭhito taṃ saddaṃ sutvā pucchi – ‘‘kassa saddo aya’’nti? Therassa nitthunanasaddoti. ‘‘Pabbajjāya saṭṭhivassena vedanāpariggahamattampi na kataṃ, na dāni naṃ vandissāmī’’ti nivattitvā mahābodhiṃ vandituṃ gato. Tato upaṭṭhākadaharo theraṃ āha – ‘‘kiṃ no, bhante, lajjāpetha, saddhopi rājā vippaṭisārī hutvā na vandissāmī’’ti gatoti. Kasmā āvusoti? Tumhākaṃ nitthunanasaddaṃ sutvāti. ‘‘Tena hi me okāsaṃ karothā’’ti vatvā vedanaṃ vikkhambhitvā arahattaṃ patvā daharassa saññaṃ adāsi – ‘‘gacchāvuso, idāni rājānaṃ amhe vandāpehī’’ti. Daharo gantvā – ‘‘idāni kira theraṃ, vandathā’’ti āha. Rājā saṃsumārapatitena theraṃ vandanto – ‘‘nāhaṃ ayyassa arahattaṃ vandāmi, puthujjanabhūmiyaṃ pana ṭhatvā rakkhitasīlameva vandāmī’’ti āha, evaṃ sīlena paññaṃ dhovati nāma. Yassa pana abbhantare sīlasaṃvaro natthi, ugghāṭitaññutāya pana catuppadikagāthāpariyosāne paññāya sīlaṃ dhovitvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇāti. Ayaṃ paññāya sīlaṃ dhovati nāma. Seyyathāpi santatimahāmatto.
౩౧౮. కతమం పన తం బ్రాహ్మణాతి కస్మా ఆహ? భగవా కిర చిన్తేసి – ‘‘బ్రాహ్మణా బ్రాహ్మణసమయే పఞ్చసీలాని ‘సీల’న్తి పఞ్ఞాపేన్తి, వేదత్తయఉగ్గహణపఞ్ఞా పఞ్ఞాతి. ఉపరివిసేసం న జానన్తి. యంనూనాహం బ్రాహ్మణస్స ఉత్తరివిసేసభూతం మగ్గసీలం, ఫలసీలం, మగ్గపఞ్ఞం, ఫలపఞ్ఞఞ్చ దస్సేత్వా అరహత్తనికూటేన దేసనం నిట్ఠపేయ్య’’న్తి. అథ నం కథేతుకమ్యతాయ పుచ్ఛన్తో – ‘‘కతమం పన తం, బ్రాహ్మణ, సీలం కతమా సా పఞ్ఞా’’తి ఆహ. అథ బ్రాహ్మణో – ‘‘మయా సకసమయవసేన పఞ్హో విస్సజ్జితో. సమణో పన మం గోతమో పున నివత్తిత్వా పుచ్ఛతి, ఇదానిస్సాహం చిత్తం పరితోసేత్వా విస్సజ్జితుం సక్కుణేయ్యం వా న వా? సచే న సక్ఖిస్సం పఠమం ఉప్పన్నాపి మే లజ్జా భిజ్జిస్సతి. అసక్కోన్తస్స పన న సక్కోమీతి వచనే దోసో నత్థీ’’తి పున నివత్తిత్వా భగవతోయేవ భారం కరోన్తో ‘‘ఏత్తకపరమావ మయ’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ ఏత్తకపరమాతి ఏత్తకం సీలపఞ్ఞాణన్తి వచనమేవ పరమం అమ్హాకం, తే మయం ఏత్తకపరమా, ఇతో పరం ఏతస్స భాసితస్స అత్థం న జానామాతి అత్థో.
318.Katamaṃ pana taṃ brāhmaṇāti kasmā āha? Bhagavā kira cintesi – ‘‘brāhmaṇā brāhmaṇasamaye pañcasīlāni ‘sīla’nti paññāpenti, vedattayauggahaṇapaññā paññāti. Uparivisesaṃ na jānanti. Yaṃnūnāhaṃ brāhmaṇassa uttarivisesabhūtaṃ maggasīlaṃ, phalasīlaṃ, maggapaññaṃ, phalapaññañca dassetvā arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhapeyya’’nti. Atha naṃ kathetukamyatāya pucchanto – ‘‘katamaṃ pana taṃ, brāhmaṇa, sīlaṃ katamā sā paññā’’ti āha. Atha brāhmaṇo – ‘‘mayā sakasamayavasena pañho vissajjito. Samaṇo pana maṃ gotamo puna nivattitvā pucchati, idānissāhaṃ cittaṃ paritosetvā vissajjituṃ sakkuṇeyyaṃ vā na vā? Sace na sakkhissaṃ paṭhamaṃ uppannāpi me lajjā bhijjissati. Asakkontassa pana na sakkomīti vacane doso natthī’’ti puna nivattitvā bhagavatoyeva bhāraṃ karonto ‘‘ettakaparamāva maya’’ntiādimāha. Tattha ettakaparamāti ettakaṃ sīlapaññāṇanti vacanameva paramaṃ amhākaṃ, te mayaṃ ettakaparamā, ito paraṃ etassa bhāsitassa atthaṃ na jānāmāti attho.
అథస్స భగవా సీలపఞ్ఞాయ మూలభూతస్స తథాగతస్స ఉప్పాదతో పభుతి సీలపఞ్ఞాణం దస్సేతుం – ‘‘ఇధ బ్రాహ్మణ, తథాగతో’’తిఆదిమాహ. తస్సత్థో సామఞ్ఞఫలే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో, అయం పన విసేసో, ఇధ తివిధమ్పి సీలం – ‘‘ఇదమ్పిస్స హోతి సీలస్మి’’న్తి ఏవం సీలమిచ్చేవ నియ్యాతితం పఠమజ్ఝానాదీని చత్తారి ఝానాని అత్థతో పఞ్ఞాసమ్పదా. ఏవం పఞ్ఞావసేన పన అనియ్యాతేత్వా విపస్సనాపఞ్ఞాయ పదట్ఠానభావమత్తేన దస్సేత్వా విపస్సనాపఞ్ఞాతో పట్ఠాయ పఞ్ఞా నియ్యాతితాతి.
Athassa bhagavā sīlapaññāya mūlabhūtassa tathāgatassa uppādato pabhuti sīlapaññāṇaṃ dassetuṃ – ‘‘idha brāhmaṇa, tathāgato’’tiādimāha. Tassattho sāmaññaphale vuttanayeneva veditabbo, ayaṃ pana viseso, idha tividhampi sīlaṃ – ‘‘idampissa hoti sīlasmi’’nti evaṃ sīlamicceva niyyātitaṃ paṭhamajjhānādīni cattāri jhānāni atthato paññāsampadā. Evaṃ paññāvasena pana aniyyātetvā vipassanāpaññāya padaṭṭhānabhāvamattena dassetvā vipassanāpaññāto paṭṭhāya paññā niyyātitāti.
సోణదణ్డఉపాసకత్తపటివేదనాకథా
Soṇadaṇḍaupāsakattapaṭivedanākathā
౩౧౯-౩౨౨. స్వాతనాయాతి పదస్స అత్థో అజ్జతనాయాతి ఏత్థ వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో. తేన మం సా పరిసా పరిభవేయ్యాతి తేన తుమ్హే దూరతోవ దిస్వా ఆసనా వుట్ఠితకారణేన మం సా పరిసా – ‘‘అయం సోణదణ్డో పచ్ఛిమవయే ఠితో మహల్లకో, గోతమో పన దహరో యువా నత్తాపిస్స నప్పహోతి, సో నామ అత్తనో నత్తుమత్తభావమ్పి అప్పత్తస్స ఆసనా వుట్ఠాతీ’’తి పరిభవేయ్య. ఆసనా మే తం భవం గోతమో పచ్చుట్ఠానన్తి మమ అగారవేన అవుట్ఠానం నామ నత్థి, భోగనాసనభయేన పన న వుట్ఠహిస్సామి, తం తుమ్హే హి చేవ మయా చ ఞాతుం వట్టతి. తస్మా ఆసనా మే ఏతం భవం గోతమో పచ్చుట్ఠానం ధారేతూతి, ఇమినా కిర సదిసో కుహకో దుల్లభో, భగవతి పనస్స అగారవం నామ నత్థి, తస్మా భోగనాసనభయా కుహనవసేన ఏవం వదతి. పరపదేసుపి ఏసేవ నయో. ధమ్మియా కథాయాతిఆదీసు తఙ్ఖణానురూపాయ ధమ్మియా కథాయ దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికం అత్థం సన్దస్సేత్వా కుసలే ధమ్మే సమాదపేత్వా గణ్హాపేత్వా. తత్థ నం సముత్తేజేత్వా సఉస్సాహం కత్వా తాయ చ సఉస్సాహతాయ అఞ్ఞేహి చ విజ్జమానగుణేహి సమ్పహంసేత్వా ధమ్మరతనవస్సం వస్సిత్వా ఉట్ఠాయాసనా పక్కామి. బ్రాహ్మణో పన అత్తనో కుహకతాయ ఏవమ్పి భగవతి ధమ్మవస్సం వస్సితే విసేసం నిబ్బత్తేతుం నాసక్ఖి. కేవలమస్స ఆయతిం నిబ్బానత్థాయ వాసనాభాగియాయ చ సబ్బా పురిమపచ్ఛిమకథా అహోసీతి.
319-322.Svātanāyāti padassa attho ajjatanāyāti ettha vuttanayeneva veditabbo. Tena maṃ sā parisā paribhaveyyāti tena tumhe dūratova disvā āsanā vuṭṭhitakāraṇena maṃ sā parisā – ‘‘ayaṃ soṇadaṇḍo pacchimavaye ṭhito mahallako, gotamo pana daharo yuvā nattāpissa nappahoti, so nāma attano nattumattabhāvampi appattassa āsanā vuṭṭhātī’’ti paribhaveyya. Āsanā me taṃ bhavaṃ gotamo paccuṭṭhānanti mama agāravena avuṭṭhānaṃ nāma natthi, bhoganāsanabhayena pana na vuṭṭhahissāmi, taṃ tumhe hi ceva mayā ca ñātuṃ vaṭṭati. Tasmā āsanā me etaṃ bhavaṃ gotamo paccuṭṭhānaṃ dhāretūti, iminā kira sadiso kuhako dullabho, bhagavati panassa agāravaṃ nāma natthi, tasmā bhoganāsanabhayā kuhanavasena evaṃ vadati. Parapadesupi eseva nayo. Dhammiyā kathāyātiādīsu taṅkhaṇānurūpāya dhammiyā kathāya diṭṭhadhammikasamparāyikaṃ atthaṃ sandassetvā kusale dhamme samādapetvā gaṇhāpetvā. Tattha naṃ samuttejetvā saussāhaṃ katvā tāya ca saussāhatāya aññehi ca vijjamānaguṇehi sampahaṃsetvā dhammaratanavassaṃ vassitvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Brāhmaṇo pana attano kuhakatāya evampi bhagavati dhammavassaṃ vassite visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi. Kevalamassa āyatiṃ nibbānatthāya vāsanābhāgiyāya ca sabbā purimapacchimakathā ahosīti.
ఇతి సుమఙ్గలవిలాసినియా దీఘనికాయట్ఠకథాయం
Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ
సోణదణ్డసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Soṇadaṇḍasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / దీఘనికాయ • Dīghanikāya / ౪. సోణదణ్డసుత్తం • 4. Soṇadaṇḍasuttaṃ
టీకా • Tīkā / సుత్తపిటక (టీకా) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / దీఘనికాయ (టీకా) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ౪. సోణదణ్డసుత్తవణ్ణనా • 4. Soṇadaṇḍasuttavaṇṇanā