| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) |
៤. សោណទណ្ឌសុត្តវណ្ណនា
4. Soṇadaṇḍasuttavaṇṇanā
៣០០. ឯវំ មេ សុតំ…បេ.… អង្គេសូតិ សោណទណ្ឌសុត្តំ។ តត្រាយំ អបុព្ពបទវណ្ណនា។ អង្គេសូតិ អង្គា នាម អង្គបាសាទិកតាយ ឯវំ លទ្ធវោហារា ជានបទិនោ រាជកុមារា, តេសំ និវាសោ ឯកោបិ ជនបទោ រូឡ្ហិសទ្ទេន អង្គាតិ វុច្ចតិ, តស្មិំ អង្គេសុ ជនបទេ។ ចារិកន្តិ ឥធាបិ អតុរិតចារិកា ចេវ និពទ្ធចារិកា ច អធិប្បេតា។ តទា កិរ ភគវតោ ទសសហស្សិលោកធាតុំ ឱលោកេន្តស្ស សោណទណ្ឌោ ព្រាហ្មណោ ញាណជាលស្ស អន្តោ បញ្ញាយិត្ថ។ អថ ភគវា អយំ ព្រាហ្មណោ មយ្ហំ ញាណជាលេ បញ្ញាយតិ។ ‘អត្ថិ នុ ខ្វស្សុបនិស្សយោ’តិ វីមំសន្តោ អទ្ទស។ ‘មយិ តត្ថ គតេ ឯតស្ស អន្តេវាសិនោ ទ្វាទសហាការេហិ ព្រាហ្មណស្ស វណ្ណំ ភាសិត្វា មម សន្តិកេ អាគន្តុំ ន ទស្សន្តិ។ សោ បន តេសំ វាទំ ភិន្ទិត្វា ឯកូនតិំស អាការេហិ មម វណ្ណំ ភាសិត្វា មំ ឧបសង្កមិត្វា បញ្ហំ បុច្ឆិស្សតិ។ សោ បញ្ហវិស្សជ្ជនបរិយោសានេ សរណំ គមិស្សតី’តិ, ទិស្វា បញ្ចសតភិក្ខុបរិវារោ តំ ជនបទំ បដិបន្នោ។ តេន វុត្តំ – អង្គេសុ ចារិកំ ចរមានោ…បេ.… យេន ចម្បា តទវសរីតិ។
300. Evaṃ me sutaṃ…pe… aṅgesūti soṇadaṇḍasuttaṃ. Tatrāyaṃ apubbapadavaṇṇanā. Aṅgesūti aṅgā nāma aṅgapāsādikatāya evaṃ laddhavohārā jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado rūḷhisaddena aṅgāti vuccati, tasmiṃ aṅgesu janapade. Cārikanti idhāpi aturitacārikā ceva nibaddhacārikā ca adhippetā. Tadā kira bhagavato dasasahassilokadhātuṃ olokentassa soṇadaṇḍo brāhmaṇo ñāṇajālassa anto paññāyittha. Atha bhagavā ayaṃ brāhmaṇo mayhaṃ ñāṇajāle paññāyati. ‘Atthi nu khvassupanissayo’ti vīmaṃsanto addasa. ‘Mayi tattha gate etassa antevāsino dvādasahākārehi brāhmaṇassa vaṇṇaṃ bhāsitvā mama santike āgantuṃ na dassanti. So pana tesaṃ vādaṃ bhinditvā ekūnatiṃsa ākārehi mama vaṇṇaṃ bhāsitvā maṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchissati. So pañhavissajjanapariyosāne saraṇaṃ gamissatī’ti, disvā pañcasatabhikkhuparivāro taṃ janapadaṃ paṭipanno. Tena vuttaṃ – aṅgesu cārikaṃ caramāno…pe… yena campā tadavasarīti.
គគ្គរាយ បោក្ខរណិយា តីរេតិ តស្ស ចម្បានគរស្ស អវិទូរេ គគ្គរាយ នាម រាជគ្គមហេសិយា ខណិតត្តា គគ្គរាតិ លទ្ធវោហារា បោក្ខរណី អត្ថិ។ តស្សា តីរេ សមន្តតោ នីលាទិបញ្ចវណ្ណកុសុមបដិមណ្ឌិតំ មហន្តំ ចម្បកវនំ។ តស្មិំ ភគវា កុសុមគន្ធសុគន្ធេ ចម្បកវនេ វិហរតិ។ តំ សន្ធាយ គគ្គរាយ បោក្ខរណិយា តីរេតិ វុត្តំ។ មាគធេន សេនិយេន ពិម្ពិសារេនាតិ ឯត្ថ សោ រាជា មគធានំ ឥស្សរត្តា មាគធោ។ មហតិយា សេនាយ សមន្នាគតត្តា សេនិយោ។ ពិម្ពីតិ សុវណ្ណំ។ តស្មា សារសុវណ្ណសទិសវណ្ណតាយ ពិម្ពិសារោតិ វុច្ចតិ។
Gaggarāya pokkharaṇiyā tīreti tassa campānagarassa avidūre gaggarāya nāma rājaggamahesiyā khaṇitattā gaggarāti laddhavohārā pokkharaṇī atthi. Tassā tīre samantato nīlādipañcavaṇṇakusumapaṭimaṇḍitaṃ mahantaṃ campakavanaṃ. Tasmiṃ bhagavā kusumagandhasugandhe campakavane viharati. Taṃ sandhāya gaggarāya pokkharaṇiyā tīreti vuttaṃ. Māgadhena seniyena bimbisārenāti ettha so rājā magadhānaṃ issarattā māgadho. Mahatiyā senāya samannāgatattā seniyo. Bimbīti suvaṇṇaṃ. Tasmā sārasuvaṇṇasadisavaṇṇatāya bimbisāroti vuccati.
៣០១-៣០២. ពហូ ពហូ ហុត្វា សំហតាតិ សង្ឃា។ ឯកេកិស្សាយ ទិសាយ សង្ឃោ ឯតេសំ អត្ថីតិ សង្ឃី។ បុព្ពេ នគរស្ស អន្តោ អគណា ពហិ និក្ខមិត្វា គណតំ បត្តាតិ គណីភូតា។ ខត្តំ អាមន្តេសីតិ។ ខត្តា វុច្ចតិ បុច្ឆិតបញ្ហេ ព្យាករណសមត្ថោ មហាមត្តោ, តំ អាមន្តេសិ អាគមេន្តូតិ មុហុត្តំ បដិមានេន្តុ, មា គច្ឆន្តូតិ វុត្តំ ហោតិ។
301-302. Bahū bahū hutvā saṃhatāti saṅghā. Ekekissāya disāya saṅgho etesaṃ atthīti saṅghī. Pubbe nagarassa anto agaṇā bahi nikkhamitvā gaṇataṃ pattāti gaṇībhūtā. Khattaṃ āmantesīti. Khattā vuccati pucchitapañhe byākaraṇasamattho mahāmatto, taṃ āmantesi āgamentūti muhuttaṃ paṭimānentu, mā gacchantūti vuttaṃ hoti.
សោណទណ្ឌគុណកថា
Soṇadaṇḍaguṇakathā
៣០៣. នានាវេរជ្ជកានន្តិ នានាវិធេសុ រជ្ជេសុ, អញ្ញេសុ អញ្ញេសុ កាសិកោសលាទីសុ រជ្ជេសុ ជាតា, តានិ វា តេសំ និវាសា, តតោ វា អាគតាតិ នានាវេរជ្ជកា, តេសំ នានាវេរជ្ជកានំ។ កេនចិទេវ ករណីយេនាតិ តស្មិំ កិរ នគរេ ទ្វីហិ ករណីយេហិ ព្រាហ្មណា សន្និបតន្តិ – យញ្ញានុភវនត្ថំ វា មន្តសជ្ឈាយនត្ថំ វា។ តទា ច តស្មិំ នគរេ យមញ្ញា នត្ថិ។ សោណទណ្ឌស្ស បន សន្តិកេ មន្តសជ្ឈាយនត្ថំ ឯតេ សន្និបតិតា។ តំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘កេនចិទេវ ករណីយេនា’’តិ។ តេ តស្ស គមនំ សុត្វា ចិន្តេសុំ – ‘‘អយំ សោណទណ្ឌោ ឧគ្គតព្រាហ្មណោ យេភុយ្យេន ច អញ្ញេ ព្រាហ្មណា សមណំ គោតមំ សរណំ គតា, អយមេវ ន គតោ។ ស្វាយំ សចេ តត្ថ គមិស្សតិ, អទ្ធា សមណស្ស គោតមស្ស អាវដ្ដនិយា មាយាយ អាវដ្ដិតោ, តំ សរណំ គមិស្សតិ។ តតោ ឯតស្សាបិ គេហទ្វារេ ព្រាហ្មណានំ សន្និបាតោ ន ភវិស្សតី’’តិ។ ‘‘ហន្ទស្ស គមនន្តរាយំ ករោមា’’តិ សម្មន្តយិត្វា តត្ថ អគមំសុ។ តំ សន្ធាយ – អថ ខោ តេ ព្រាហ្មណាតិអាទិ វុត្តំ។
303.Nānāverajjakānanti nānāvidhesu rajjesu, aññesu aññesu kāsikosalādīsu rajjesu jātā, tāni vā tesaṃ nivāsā, tato vā āgatāti nānāverajjakā, tesaṃ nānāverajjakānaṃ. Kenacideva karaṇīyenāti tasmiṃ kira nagare dvīhi karaṇīyehi brāhmaṇā sannipatanti – yaññānubhavanatthaṃ vā mantasajjhāyanatthaṃ vā. Tadā ca tasmiṃ nagare yamaññā natthi. Soṇadaṇḍassa pana santike mantasajjhāyanatthaṃ ete sannipatitā. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘kenacideva karaṇīyenā’’ti. Te tassa gamanaṃ sutvā cintesuṃ – ‘‘ayaṃ soṇadaṇḍo uggatabrāhmaṇo yebhuyyena ca aññe brāhmaṇā samaṇaṃ gotamaṃ saraṇaṃ gatā, ayameva na gato. Svāyaṃ sace tattha gamissati, addhā samaṇassa gotamassa āvaṭṭaniyā māyāya āvaṭṭito, taṃ saraṇaṃ gamissati. Tato etassāpi gehadvāre brāhmaṇānaṃ sannipāto na bhavissatī’’ti. ‘‘Handassa gamanantarāyaṃ karomā’’ti sammantayitvā tattha agamaṃsu. Taṃ sandhāya – atha kho te brāhmaṇātiādi vuttaṃ.
តត្ថ ឥមិនាបង្គេនាតិ ឥមិនាបិ ការណេន។ ឯវំ ឯតំ ការណំ វត្វា បុន – ‘‘អត្តនោ វណ្ណេ ភញ្ញមានេ អតុស្សនកសត្តោ នាម នត្ថិ។ ហន្ទស្ស វណ្ណំ ភណនេន គមនំ និវារេស្សាមា’’តិ ចិន្តេត្វា ភវញ្ហិ សោណទណ្ឌោ ឧភតោ សុជាតោតិអាទីនិ ការណានិ អាហំសុ។
Tattha imināpaṅgenāti imināpi kāraṇena. Evaṃ etaṃ kāraṇaṃ vatvā puna – ‘‘attano vaṇṇe bhaññamāne atussanakasatto nāma natthi. Handassa vaṇṇaṃ bhaṇanena gamanaṃ nivāressāmā’’ti cintetvā bhavañhi soṇadaṇḍo ubhato sujātotiādīni kāraṇāni āhaṃsu.
ឧភតោតិ ទ្វីហិ បក្ខេហិ។ មាតិតោ ច បិតិតោ ចាតិ ភោតោ មាតា ព្រាហ្មណី, មាតុមាតា ព្រាហ្មណី, តស្សាបិ មាតា ព្រាហ្មណី; បិតា ព្រាហ្មណោ, បិតុបិតា ព្រាហ្មណោ, តស្សាបិ បិតា ព្រាហ្មណោតិ, ឯវំ ភវំ ឧភតោ សុជាតោ មាតិតោ ច បិតិតោ ច។ សំសុទ្ធគហណិកោតិ សំសុទ្ធា តេ មាតុគហណី កុច្ឆីតិ អត្ថោ។ សមវេបាកិនិយា គហណិយាតិ ឯត្ថ បន កម្មជតេជោធាតុ ‘‘គហណី’’តិ វុច្ចតិ។
Ubhatoti dvīhi pakkhehi. Mātito ca pitito cāti bhoto mātā brāhmaṇī, mātumātā brāhmaṇī, tassāpi mātā brāhmaṇī; pitā brāhmaṇo, pitupitā brāhmaṇo, tassāpi pitā brāhmaṇoti, evaṃ bhavaṃ ubhato sujāto mātito ca pitito ca. Saṃsuddhagahaṇikoti saṃsuddhā te mātugahaṇī kucchīti attho. Samavepākiniyā gahaṇiyāti ettha pana kammajatejodhātu ‘‘gahaṇī’’ti vuccati.
យាវ សត្តមា បិតាមហយុគាតិ ឯត្ថ បិតុបិតា បិតាមហោ, បិតាមហស្ស យុគំ បិតាមហយុគំ។ យុគន្តិ អាយុប្បមាណំ វុច្ចតិ។ អភិលាបមត្តមេវ ចេតំ។ អត្ថតោ បន បិតាមហោយេវ បិតាមហយុគំ។ តតោ ឧទ្ធំ សព្ពេបិ បុព្ពបុរិសា បិតាមហគ្គហណេនេវ គហិតា។ ឯវំ យាវ សត្តមោ បុរិសោ , តាវ សំសុទ្ធគហណិកោ។ អថ វា អក្ខិត្តោ អនុបកុដ្ឋោ ជាតិវាទេនាតិ ទស្សេន្តិ។ អក្ខិត្តោតិ – ‘‘អបនេថ ឯតំ, កិំ ឥមិនា’’តិ ឯវំ អក្ខិត្តោ អនវក្ខិត្តោ។ អនុបកុដ្ឋោតិ ន ឧបកុដ្ឋោ, ន អក្កោសំ វា និន្ទំ វា លទ្ធបុព្ពោ។ កេន ការណេនាតិ? ជាតិវាទេន។ ឥតិបិ – ‘‘ហីនជាតិកោ ឯសោ’’តិ ឯវរូបេន វចនេនាតិ អត្ថោ។
Yāva sattamā pitāmahayugāti ettha pitupitā pitāmaho, pitāmahassa yugaṃ pitāmahayugaṃ. Yuganti āyuppamāṇaṃ vuccati. Abhilāpamattameva cetaṃ. Atthato pana pitāmahoyeva pitāmahayugaṃ. Tato uddhaṃ sabbepi pubbapurisā pitāmahaggahaṇeneva gahitā. Evaṃ yāva sattamo puriso , tāva saṃsuddhagahaṇiko. Atha vā akkhitto anupakuṭṭho jātivādenāti dassenti. Akkhittoti – ‘‘apanetha etaṃ, kiṃ iminā’’ti evaṃ akkhitto anavakkhitto. Anupakuṭṭhoti na upakuṭṭho, na akkosaṃ vā nindaṃ vā laddhapubbo. Kena kāraṇenāti? Jātivādena. Itipi – ‘‘hīnajātiko eso’’ti evarūpena vacanenāti attho.
អឌ្ឍោតិ ឥស្សរោ។ មហទ្ធនោតិ មហតា ធនេន សមន្នាគតោ។ ភវតោ ហិ គេហេ បថវិយំ បំសុវាលិកា វិយ ពហុធនំ, សមណោ បន គោតមោ អធនោ ភិក្ខាយ ឧទរំ បូរេត្វា យាបេតីតិ ទស្សេន្តិ។ មហាភោគោតិ បញ្ចកាមគុណវសេន មហាឧបភោគោ។ ឯវំ យំ យំ គុណំ វទន្តិ, តស្ស តស្ស បដិបក្ខវសេន ភគវតោ អគុណំយេវ ទស្សេមាតិ មញ្ញមានា វទន្តិ។
Aḍḍhoti issaro. Mahaddhanoti mahatā dhanena samannāgato. Bhavato hi gehe pathaviyaṃ paṃsuvālikā viya bahudhanaṃ, samaṇo pana gotamo adhano bhikkhāya udaraṃ pūretvā yāpetīti dassenti. Mahābhogoti pañcakāmaguṇavasena mahāupabhogo. Evaṃ yaṃ yaṃ guṇaṃ vadanti, tassa tassa paṭipakkhavasena bhagavato aguṇaṃyeva dassemāti maññamānā vadanti.
អភិរូបោតិ អញ្ញេហិ មនុស្សេហិ អភិរូបោ អធិករូបោ។ ទស្សនីយោតិ ទិវសម្បិ បស្សន្តានំ អតិត្តិករណតោ ទស្សនយោគ្គោ។ ទស្សនេនេវ ចិត្តបសាទជននតោ បាសាទិកោ។ បោក្ខរតា វុច្ចតិ សុន្ទរភាវោ, វណ្ណស្ស បោក្ខរតា វណ្ណបោក្ខរតា, តាយ វណ្ណសម្បត្តិយា យុត្តោតិ អត្ថោ។ បោរាណា បនាហុ – ‘‘បោក្ខរន្តិ សរីរំ វទន្តិ, វណ្ណំ វណ្ណមេវា’’តិ។ តេសំ មតេន វណ្ណញ្ច បោក្ខរញ្ច វណ្ណបោក្ខរានិ។ តេសំ ភាវោ វណ្ណបោក្ខរតា។ ឥតិ បរមាយ វណ្ណបោក្ខរតាយាតិ ឧត្តមេន បរិសុទ្ធេន វណ្ណេន ចេវ សរីរសណ្ឋានសម្បត្តិយា ចាតិ អត្ថោ។ ព្រហ្មវណ្ណីតិ សេដ្ឋវណ្ណី។ បរិសុទ្ធវណ្ណេសុបិ សេដ្ឋេន សុវណ្ណវណ្ណេន សមន្នាគតោតិ អត្ថោ។ ព្រហ្មវច្ឆសីតិ មហាព្រហ្មុនោ សរីរសទិសេនេវ សរីរេន សមន្នាគតោ។ អខុទ្ទាវកាសោ ទស្សនាយាតិ ‘‘ភោតោ សរីរេ ទស្សនស្ស ឱកាសោ ន ខុទ្ទកោ មហា, សព្ពានេវ តេ អង្គបច្ចង្គានិ ទស្សនីយានេវ, តានិ ចាបិ មហន្តានេវា’’តិ ទីបេន្តិ។
Abhirūpoti aññehi manussehi abhirūpo adhikarūpo. Dassanīyoti divasampi passantānaṃ atittikaraṇato dassanayoggo. Dassaneneva cittapasādajananato pāsādiko. Pokkharatā vuccati sundarabhāvo, vaṇṇassa pokkharatā vaṇṇapokkharatā, tāya vaṇṇasampattiyā yuttoti attho. Porāṇā panāhu – ‘‘pokkharanti sarīraṃ vadanti, vaṇṇaṃ vaṇṇamevā’’ti. Tesaṃ matena vaṇṇañca pokkharañca vaṇṇapokkharāni. Tesaṃ bhāvo vaṇṇapokkharatā. Iti paramāya vaṇṇapokkharatāyāti uttamena parisuddhena vaṇṇena ceva sarīrasaṇṭhānasampattiyā cāti attho. Brahmavaṇṇīti seṭṭhavaṇṇī. Parisuddhavaṇṇesupi seṭṭhena suvaṇṇavaṇṇena samannāgatoti attho. Brahmavacchasīti mahābrahmuno sarīrasadiseneva sarīrena samannāgato. Akhuddāvakāso dassanāyāti ‘‘bhoto sarīre dassanassa okāso na khuddako mahā, sabbāneva te aṅgapaccaṅgāni dassanīyāneva, tāni cāpi mahantānevā’’ti dīpenti.
សីលមស្ស អត្ថីតិ សីលវា។ វុទ្ធំ វទ្ធិតំ សីលមស្សាតិ វុទ្ធសីលី។ វុទ្ធសីលេនាតិ វុទ្ធេន វទ្ធិតេន សីលេន។ សមន្នាគតោតិ យុត្តោ។ ឥទំ វុទ្ធសីលីបទស្សេវ វេវចនំ។ សព្ពមេតំ បញ្ចសីលមត្តមេវ សន្ធាយ វទន្តិ។
Sīlamassa atthīti sīlavā. Vuddhaṃ vaddhitaṃ sīlamassāti vuddhasīlī. Vuddhasīlenāti vuddhena vaddhitena sīlena. Samannāgatoti yutto. Idaṃ vuddhasīlīpadasseva vevacanaṃ. Sabbametaṃ pañcasīlamattameva sandhāya vadanti.
កល្យាណវាចោតិអាទីសុ កល្យាណា សុន្ទរា បរិមណ្ឌលបទព្យញ្ជនា វាចា អស្សាតិ កល្យាណវាចោ។ កល្យាណំ មធុរំ វាក្ករណំ អស្សាតិ កល្យាណវាក្ករណោ ។ វាក្ករណន្តិ ឧទាហរណឃោសោ។ គុណបរិបុណ្ណភាវេន បុរេ ភវាតិ បោរី។ បុរេ វា ភវត្តា បោរី។ បោរិយា នាគរិកិត្ថិយា សុខុមាលត្តនេន សទិសាតិ បោរី, តាយ បោរិយា។ វិស្សដ្ឋាយាតិ អបលិពុទ្ធាយ សន្ទិដ្ឋវិលម្ពិតាទិទោសរហិតាយ។ អនេលគលាយាតិ ឯលគឡេនវិរហិតាយ។ យស្ស កស្សចិ ហិ កថេន្តស្ស ឯលា គឡន្តិ, លាលា វា បគ្ឃរន្តិ, ខេឡផុសិតានិ វា និក្ខមន្តិ, តស្ស វាចា ឯលគឡំ នាម ហោតិ, តព្ពិបរិតាយាតិ អត្ថោ។ អត្ថស្ស វិញ្ញាបនិយាតិ អាទិមជ្ឈបរិយោសានំ បាកដំ កត្វា ភាសិតត្ថស្ស វិញ្ញាបនសមត្ថាយ។
Kalyāṇavācotiādīsu kalyāṇā sundarā parimaṇḍalapadabyañjanā vācā assāti kalyāṇavāco. Kalyāṇaṃ madhuraṃ vākkaraṇaṃ assāti kalyāṇavākkaraṇo. Vākkaraṇanti udāharaṇaghoso. Guṇaparipuṇṇabhāvena pure bhavāti porī. Pure vā bhavattā porī. Poriyā nāgarikitthiyā sukhumālattanena sadisāti porī, tāya poriyā. Vissaṭṭhāyāti apalibuddhāya sandiṭṭhavilambitādidosarahitāya. Anelagalāyāti elagaḷenavirahitāya. Yassa kassaci hi kathentassa elā gaḷanti, lālā vā paggharanti, kheḷaphusitāni vā nikkhamanti, tassa vācā elagaḷaṃ nāma hoti, tabbiparitāyāti attho. Atthassa viññāpaniyāti ādimajjhapariyosānaṃ pākaṭaṃ katvā bhāsitatthassa viññāpanasamatthāya.
ជិណ្ណោតិ ជរាជិណ្ណតាយ ជិណ្ណោ។ វុទ្ធោតិ អង្គបច្ចង្គានំ វុទ្ធិភាវមរិយាទប្បត្តោ។ មហល្លកោតិ ជាតិមហល្លកតាយ សមន្នាគតោ។ ចិរកាលប្បសុតោតិ វុត្តំ ហោតិ។ អទ្ធគតោតិ អទ្ធានំ គតោ, ទ្វេ តយោ រាជបរិវដ្ដេ អតីតោតិ អធិប្បាយោ។ វយោអនុប្បត្តោតិ បច្ឆិមវយំ សម្បត្តោ, បច្ឆិមវយោ នាម វស្សសតស្ស បច្ឆិមោ តតិយភាគោ។
Jiṇṇoti jarājiṇṇatāya jiṇṇo. Vuddhoti aṅgapaccaṅgānaṃ vuddhibhāvamariyādappatto. Mahallakoti jātimahallakatāya samannāgato. Cirakālappasutoti vuttaṃ hoti. Addhagatoti addhānaṃ gato, dve tayo rājaparivaṭṭe atītoti adhippāyo. Vayoanuppattoti pacchimavayaṃ sampatto, pacchimavayo nāma vassasatassa pacchimo tatiyabhāgo.
អបិ ច ជិណ្ណោតិ បោរាណោ, ចិរកាលប្បវត្តកុលន្វយោតិ វុត្តំ ហោតិ។ វុទ្ធោតិ សីលាចារាទិគុណវុទ្ធិយា យុត្តោ។ មហល្លកោតិ វិភវមហន្តាយ សមន្នាគតោ។ អទ្ធគតោតិ មគ្គប្បដិបន្នោ ព្រាហ្មណានំ វតចរិយាទិមរិយាទំ អវីតិក្កម្ម ចរណសីលោ។ វយោអនុប្បត្តោតិ ជាតិវុទ្ធភាវម្បិ អន្តិមវយំ អនុប្បត្តោ។
Api ca jiṇṇoti porāṇo, cirakālappavattakulanvayoti vuttaṃ hoti. Vuddhoti sīlācārādiguṇavuddhiyā yutto. Mahallakoti vibhavamahantāya samannāgato. Addhagatoti maggappaṭipanno brāhmaṇānaṃ vatacariyādimariyādaṃ avītikkamma caraṇasīlo. Vayoanuppattoti jātivuddhabhāvampi antimavayaṃ anuppatto.
ពុទ្ធគុណកថា
Buddhaguṇakathā
៣០៤. ឯវំ វុត្តេតិ ឯវំ តេហិ ព្រាហ្មណេហិ វុត្តេ។ សោណទណ្ឌោ – ‘‘ឥមេ ព្រាហ្មណា ជាតិអាទីហិ មម វណ្ណំ វទន្តិ, ន ខោ បន មេតំ យុត្តំ អត្តនោ វណ្ណេ រជ្ជិតុំ។ ហន្ទាហំ ឯតេសំ វាទំ ភិន្ទិត្វា សមណស្ស គោតមស្ស មហន្តភាវំ ញាបេត្វា ឯតេសំ តត្ថ គមនំ ករោមី’’តិ ចិន្តេត្វា តេន ហិ – ភោ មមបិ សុណាថាតិអាទិមាហ។ តត្ថ យេបិ ឧភតោ សុជាតោតិ អាទយោ អត្តនោ គុណេហិ សទិសា គុណា តេបិ ; ‘‘កោ ចាហំ កេ ច សមណស្ស គោតមស្ស ជាតិសម្បត្តិអាទយោ គុណា’’តិ អត្តនោ គុណេហិ ឧត្តរិតរេយេវ មញ្ញមានោ, ឥតរេ បន ឯកន្តេនេវ ភគវតោ មហន្តភាវទីបនត្ថំ បកាសេតិ។
304.Evaṃ vutteti evaṃ tehi brāhmaṇehi vutte. Soṇadaṇḍo – ‘‘ime brāhmaṇā jātiādīhi mama vaṇṇaṃ vadanti, na kho pana metaṃ yuttaṃ attano vaṇṇe rajjituṃ. Handāhaṃ etesaṃ vādaṃ bhinditvā samaṇassa gotamassa mahantabhāvaṃ ñāpetvā etesaṃ tattha gamanaṃ karomī’’ti cintetvā tena hi – bho mamapi suṇāthātiādimāha. Tattha yepi ubhato sujātoti ādayo attano guṇehi sadisā guṇā tepi ; ‘‘ko cāhaṃ ke ca samaṇassa gotamassa jātisampattiādayo guṇā’’ti attano guṇehi uttaritareyeva maññamāno, itare pana ekanteneva bhagavato mahantabhāvadīpanatthaṃ pakāseti.
មយមេវ អរហាមាតិ ឯវំ និយាមេន្តោវេត្ថ ឥទំ ទីបេតិ – ‘‘យទិ គុណមហន្តតាយ ឧបសង្កមិតព្ពោ នាម ហោតិ។ យថា ហិ សិនេរុំ ឧបនិធាយ សាសបោ, មហាសមុទ្ទំ ឧបនិធាយ គោបទកំ, សត្តសុ មហាសរេសុ ឧទកំ ឧបនិធាយ ឧស្សាវពិន្ទុ បរិត្តោ លាមកោ។ ឯវមេវ សមណស្ស គោតមស្ស ជាតិសម្បត្តិអាទយោបិ គុណេ ឧបនិធាយ អម្ហាកំ គុណា បរិត្តា លាមកា; តស្មា មយមេវ អរហាម តំ ភវន្តំ គោតមំ ទស្សនាយ ឧបសង្កមិតុ’’ន្តិ។
Mayameva arahāmāti evaṃ niyāmentovettha idaṃ dīpeti – ‘‘yadi guṇamahantatāya upasaṅkamitabbo nāma hoti. Yathā hi sineruṃ upanidhāya sāsapo, mahāsamuddaṃ upanidhāya gopadakaṃ, sattasu mahāsaresu udakaṃ upanidhāya ussāvabindu paritto lāmako. Evameva samaṇassa gotamassa jātisampattiādayopi guṇe upanidhāya amhākaṃ guṇā parittā lāmakā; tasmā mayameva arahāma taṃ bhavantaṃ gotamaṃ dassanāya upasaṅkamitu’’nti.
មហន្តំ ញាតិសំឃំ ឱហាយាតិ មាតិបក្ខេ អសីតិកុលសហស្សានិ , បិតិបក្ខេ អសីតិកុលសហស្សានីតិ ឯវំ សដ្ឋិកុលសតសហស្សំ ឱហាយ បព្ពជិតោ។
Mahantaṃñātisaṃghaṃ ohāyāti mātipakkhe asītikulasahassāni , pitipakkhe asītikulasahassānīti evaṃ saṭṭhikulasatasahassaṃ ohāya pabbajito.
ភូមិគតញ្ច វេហាសដ្ឋញ្ចាតិ ឯត្ថ រាជង្គណេ ចេវ ឧយ្យានេ ច សុធាមដ្ឋបោក្ខរណិយោ សត្តរតនានំ បូរេត្វា ភូមិយំ ឋបិតំ ធនំ ភូមិគតំ នាម។ បាសាទនិយូហាទយោ បរិបូរេត្វា ឋបិតំ វេហាសដ្ឋំ នាម។ ឯតំ តាវ កុលបរិយាយេន អាគតំ។ តថាគតស្ស បន ជាតទិវសេយេវ សង្ខោ, ឯលោ, ឧប្បលោ, បុណ្ឌរីកោតិ ចត្តារោ និធយោ ឧគ្គតា។ តេសុ សង្ខោ គាវុតិកោ, ឯលោ អឌ្ឍយោជនិកោ, ឧប្បលោ តិគាវុតិកោ, បុណ្ឌរីកោ យោជនិកោ។ តេសុបិ គហិតំ គហិតំ បូរតិយេវ, ឥតិ ភគវា បហូតំ ហិរញ្ញសុវណ្ណំ ឱហាយ បព្ពជិតោតិ វេទិតព្ពោ។
Bhūmigatañca vehāsaṭṭhañcāti ettha rājaṅgaṇe ceva uyyāne ca sudhāmaṭṭhapokkharaṇiyo sattaratanānaṃ pūretvā bhūmiyaṃ ṭhapitaṃ dhanaṃ bhūmigataṃ nāma. Pāsādaniyūhādayo paripūretvā ṭhapitaṃ vehāsaṭṭhaṃ nāma. Etaṃ tāva kulapariyāyena āgataṃ. Tathāgatassa pana jātadivaseyeva saṅkho, elo, uppalo, puṇḍarīkoti cattāro nidhayo uggatā. Tesu saṅkho gāvutiko, elo aḍḍhayojaniko, uppalo tigāvutiko, puṇḍarīko yojaniko. Tesupi gahitaṃ gahitaṃ pūratiyeva, iti bhagavā pahūtaṃ hiraññasuvaṇṇaṃ ohāya pabbajitoti veditabbo.
ទហរោវ សមានោតិ តរុណោវ សមានោ។ សុសុកាឡកេសោតិ សុដ្ឋុ កាឡកេសោ, អញ្ជនវណ្ណសទិសកេសោ ហុត្វា វាតិ អត្ថោ។ ភទ្រេនាតិ ភទ្ទកេន។ បឋមេន វយសាតិ តិណ្ណំ វយានំ បឋមវយេន។ អកាមកានន្តិ អនិច្ឆមានានំ។ អនាទរត្ថេ សាមិវចនំ។ អស្សូនិ មុខេ ឯតេសន្តិ អស្សុមុខា, តេសំ អស្សុមុខានំ, អស្សូហិ កិលិន្នមុខានន្តិ អត្ថោ។ រុទន្តានន្តិ កន្ទិត្វា រោទមានានំ។ អខុទ្ទាវកាសោតិ ឯត្ថ ភគវតោ អបរិមាណោយេវ ទស្សនាយ ឱកាសោតិ វេទិតព្ពោ។
Daharova samānoti taruṇova samāno. Susukāḷakesoti suṭṭhu kāḷakeso, añjanavaṇṇasadisakeso hutvā vāti attho. Bhadrenāti bhaddakena. Paṭhamena vayasāti tiṇṇaṃ vayānaṃ paṭhamavayena. Akāmakānanti anicchamānānaṃ. Anādaratthe sāmivacanaṃ. Assūni mukhe etesanti assumukhā, tesaṃ assumukhānaṃ, assūhi kilinnamukhānanti attho. Rudantānanti kanditvā rodamānānaṃ. Akhuddāvakāsoti ettha bhagavato aparimāṇoyeva dassanāya okāsoti veditabbo.
តត្រិទំ វត្ថុ – រាជគហេ កិរ អញ្ញតរោ ព្រាហ្មណោ សមណស្ស គោតមស្ស បមាណំ គហេតុំ ន សក្កោតីតិ សុត្វា ភគវតោ បិណ្ឌាយ បវិសនកាលេ សដ្ឋិហត្ថំ វេឡុំ គហេត្វា នគរទ្វារស្ស ពហិ ឋត្វា សម្បត្តេ ភគវតិ វេឡុំ គហេត្វា សមីបេ អដ្ឋាសិ។ វេឡុ ភគវតោ ជាណុកមត្តំ បាបុណិ។ បុន ទិវសេ ទ្វេ វេឡូ ឃដេត្វា សមីបេ អដ្ឋាសិ។ ភគវាបិ ទ្វិន្នំ វេឡូនំ ឧបរិ កដិមត្តមេវ បញ្ញាយមានោ – ‘‘ព្រាហ្មណ, កិំ ករោសី’’តិ អាហ។ តុម្ហាកំ បមាណំ គណ្ហាមីតិ។ ‘‘ព្រាហ្មណ, សចេបិ ត្វំ សកលចក្កវាឡគព្ភំ បូរេត្វា ឋិតេ វេឡូ ឃដេត្វា អាគមិស្សសិ, នេវ មេ បមាណំ គហេតុំ សក្ខិស្សសិ។ ន ហិ មយា ចត្តារិ អសង្ខ្យេយានិ កប្បសតសហស្សញ្ច តថា បារមិយោ បូរិតា, យថា មេ បរោ បមាណំ គណ្ហេយ្យ, អតុលោ, ព្រាហ្មណ, តថាគតោ អប្បមេយ្យោ’’តិ វត្វា ធម្មបទេ គាថមាហ –
Tatridaṃ vatthu – rājagahe kira aññataro brāhmaṇo samaṇassa gotamassa pamāṇaṃ gahetuṃ na sakkotīti sutvā bhagavato piṇḍāya pavisanakāle saṭṭhihatthaṃ veḷuṃ gahetvā nagaradvārassa bahi ṭhatvā sampatte bhagavati veḷuṃ gahetvā samīpe aṭṭhāsi. Veḷu bhagavato jāṇukamattaṃ pāpuṇi. Puna divase dve veḷū ghaṭetvā samīpe aṭṭhāsi. Bhagavāpi dvinnaṃ veḷūnaṃ upari kaṭimattameva paññāyamāno – ‘‘brāhmaṇa, kiṃ karosī’’ti āha. Tumhākaṃ pamāṇaṃ gaṇhāmīti. ‘‘Brāhmaṇa, sacepi tvaṃ sakalacakkavāḷagabbhaṃ pūretvā ṭhite veḷū ghaṭetvā āgamissasi, neva me pamāṇaṃ gahetuṃ sakkhissasi. Na hi mayā cattāri asaṅkhyeyāni kappasatasahassañca tathā pāramiyo pūritā, yathā me paro pamāṇaṃ gaṇheyya, atulo, brāhmaṇa, tathāgato appameyyo’’ti vatvā dhammapade gāthamāha –
‘‘តេ តាទិសេ បូជយតោ, និព្ពុតេ អកុតោភយេ;
‘‘Te tādise pūjayato, nibbute akutobhaye;
ន សក្កា បុញ្ញំ សង្ខាតុំ, ឥមេត្តមបិ កេនចី’’តិ។ (ធ. ប. ៣៦);
Na sakkā puññaṃ saṅkhātuṃ, imettamapi kenacī’’ti. (dha. pa. 36);
គាថាបរិយោសានេ ចតុរាសីតិបាណសហស្សានិ អមតំ បិវិំសុ។
Gāthāpariyosāne caturāsītipāṇasahassāni amataṃ piviṃsu.
អបរម្បិ វត្ថុ – រាហុ កិរ អសុរិន្ទោ ចត្តារិ យោជនសហស្សានិ អដ្ឋ ច យោជនសតានិ ឧច្ចោ។ ពាហន្តរមស្ស ទ្វាទសយោជនសតានិ។ ពហលន្តរេន ឆ យោជនសតានិ។ ហត្ថតលបាទតលានំ បុថុលតោ តីណិ យោជនសតានិ។ អង្គុលិបព្ពានិ បណ្ណាសយោជនានិ។ ភមុកន្តរំ បណ្ណាសយោជនំ។ មុខំ ទ្វិយោជនសតំ តិយោជនសតគម្ភីរំ តិយោជនសតបរិមណ្ឌលំ។ គីវា តិយោជនសតំ។ នលាដំ តិយោជនសតំ។ សីសំ នវយោជនសតំ។ ‘‘សោ អហំ ឧច្ចោស្មិ, សត្ថារំ ឱនមិត្វា ឱលោកេតុំ ន សក្ខិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា នាគច្ឆិ។ សោ ឯកទិវសំ ភគវតោ វណ្ណំ សុត្វា – ‘‘យថាកថញ្ច ឱលោកេស្សាមី’’តិ អាគតោ។
Aparampi vatthu – rāhu kira asurindo cattāri yojanasahassāni aṭṭha ca yojanasatāni ucco. Bāhantaramassa dvādasayojanasatāni. Bahalantarena cha yojanasatāni. Hatthatalapādatalānaṃ puthulato tīṇi yojanasatāni. Aṅgulipabbāni paṇṇāsayojanāni. Bhamukantaraṃ paṇṇāsayojanaṃ. Mukhaṃ dviyojanasataṃ tiyojanasatagambhīraṃ tiyojanasataparimaṇḍalaṃ. Gīvā tiyojanasataṃ. Nalāṭaṃ tiyojanasataṃ. Sīsaṃ navayojanasataṃ. ‘‘So ahaṃ uccosmi, satthāraṃ onamitvā oloketuṃ na sakkhissāmī’’ti cintetvā nāgacchi. So ekadivasaṃ bhagavato vaṇṇaṃ sutvā – ‘‘yathākathañca olokessāmī’’ti āgato.
អថ ភគវា តស្សជ្ឈាសយំ វិទិត្វា – ‘‘ចតូសុ ឥរិយាបថេសុ កតរេន ទស្សេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘ឋិតកោ នាម នីចោបិ ឧច្ចោ វិយ បញ្ញាយតិ។ និបន្នោវស្ស អត្តានំ ទស្សេស្សាមី’’តិ ‘‘អានន្ទ, គន្ធកុដិបរិវេណេ មញ្ចកំ បញ្ញាបេហី’’តិ វត្វា តត្ថ សីហសេយ្យំ កប្បេសិ។ រាហុ អាគន្ត្វា និបន្នំ ភគវន្តំ គីវំ ឧន្នាមេត្វា នភមជ្ឈេ បុណ្ណចន្ទំ វិយ ឧល្លោកេសិ។ កិមិទំ អសុរិន្ទាតិ ច វុត្តេ – ‘‘ភគវា ឱនមិត្វា ឱលោកេតុំ ន សក្ខិស្សាមី’’តិ នាគច្ឆិន្តិ។ ន មយា, អសុរិន្ទ, អធោមុខេន បារមិយោ បូរិតា។ ឧទ្ធគ្គមេវ កត្វា ទានំ ទិន្នន្តិ។ តំ ទិវសំ រាហុ សរណំ អគមាសិ។ ឯវំ ភគវា អខុទ្ទាវកាសោ ទស្សនាយ។
Atha bhagavā tassajjhāsayaṃ viditvā – ‘‘catūsu iriyāpathesu katarena dassessāmī’’ti cintetvā ‘‘ṭhitako nāma nīcopi ucco viya paññāyati. Nipannovassa attānaṃ dassessāmī’’ti ‘‘ānanda, gandhakuṭipariveṇe mañcakaṃ paññāpehī’’ti vatvā tattha sīhaseyyaṃ kappesi. Rāhu āgantvā nipannaṃ bhagavantaṃ gīvaṃ unnāmetvā nabhamajjhe puṇṇacandaṃ viya ullokesi. Kimidaṃ asurindāti ca vutte – ‘‘bhagavā onamitvā oloketuṃ na sakkhissāmī’’ti nāgacchinti. Na mayā, asurinda, adhomukhena pāramiyo pūritā. Uddhaggameva katvā dānaṃ dinnanti. Taṃ divasaṃ rāhu saraṇaṃ agamāsi. Evaṃ bhagavā akhuddāvakāso dassanāya.
ចតុបារិសុទ្ធិសីលេន សីលវា, តំ បន សីលំ អរិយំ ឧត្តមំ បរិសុទ្ធំ។ តេនាហ – ‘‘អរិយសីលី’’តិ។ តទេតំ អនវជ្ជដ្ឋេន កុសលំ។ តេនាហ – ‘‘កុសលសីលី’’តិ។ កុសលសីលេនាតិ ឥទមស្ស វេវចនំ។
Catupārisuddhisīlena sīlavā, taṃ pana sīlaṃ ariyaṃ uttamaṃ parisuddhaṃ. Tenāha – ‘‘ariyasīlī’’ti. Tadetaṃ anavajjaṭṭhena kusalaṃ. Tenāha – ‘‘kusalasīlī’’ti. Kusalasīlenāti idamassa vevacanaṃ.
ពហូនំ អាចរិយបាចរិយោតិ ភគវតោ ឯកេកាយ ធម្មទេសនាយ ចតុរាសីតិបាណសហស្សានិ អបរិមាណាបិ ទេវមនុស្សា មគ្គផលាមតំ បិវន្តិ, តស្មា ពហូនំ អាចរិយោ។ សាវកវេនេយ្យានំ បន បាចរិយោតិ។
Bahūnaṃ ācariyapācariyoti bhagavato ekekāya dhammadesanāya caturāsītipāṇasahassāni aparimāṇāpi devamanussā maggaphalāmataṃ pivanti, tasmā bahūnaṃ ācariyo. Sāvakaveneyyānaṃ pana pācariyoti.
ខីណកាមរាគោតិ ឯត្ថ កាមំ ភគវតោ សព្ពេបិ កិលេសា ខីណា។ ព្រាហ្មណោ បន តេ ន ជានាតិ។ អត្តនោ ជាននដ្ឋានេយេវ គុណំ កថេតិ។ វិគតចាបល្លោតិ – ‘‘បត្តមណ្ឌនា ចីវរមណ្ឌនា សេនាសនមណ្ឌនា ឥមស្ស វា បូតិកាយស្ស…បេ.… កេលនា បដិកេលនា’’តិ (វិភ. ៨៥៤) ឯវំ វុត្តចាបល្លា វិរហិតោ។
Khīṇakāmarāgoti ettha kāmaṃ bhagavato sabbepi kilesā khīṇā. Brāhmaṇo pana te na jānāti. Attano jānanaṭṭhāneyeva guṇaṃ katheti. Vigatacāpalloti – ‘‘pattamaṇḍanā cīvaramaṇḍanā senāsanamaṇḍanā imassa vā pūtikāyassa…pe… kelanā paṭikelanā’’ti (vibha. 854) evaṃ vuttacāpallā virahito.
អបាបបុរេក្ខារោតិ អបាបេ នវ លោកុត្តរធម្មេ បុរតោ កត្វា វិចរតិ។ ព្រហ្មញ្ញាយ បជាយាតិ សារិបុត្តមោគ្គល្លានមហាកស្សបាទិភេទាយ ព្រាហ្មណបជាយ, ឯតិស្សាយ ច បជាយ បុរេក្ខារោ។ អយញ្ហិ បជា សមណំ គោតមំ បុរក្ខត្វា ចរតីតិ អត្ថោ។ អបិ ច អបាបបុរេក្ខារោតិ ន បាបំ បុរេក្ខារោ ន បាបំ បុរតោ កត្វា ចរតិ, ន បាបំ ឥច្ឆតីតិ អត្ថោ។ កស្ស? ព្រហ្មញ្ញាយ បជាយ។ អត្តនា សទ្ធិំ បដិវិរុទ្ធាយបិ ព្រាហ្មណបជាយ អវិរុទ្ធោ ហិតសុខត្ថិកោ យេវាតិ វុត្តំ ហោតិ។
Apāpapurekkhāroti apāpe nava lokuttaradhamme purato katvā vicarati. Brahmaññāya pajāyāti sāriputtamoggallānamahākassapādibhedāya brāhmaṇapajāya, etissāya ca pajāya purekkhāro. Ayañhi pajā samaṇaṃ gotamaṃ purakkhatvā caratīti attho. Api ca apāpapurekkhāroti na pāpaṃ purekkhāro na pāpaṃ purato katvā carati, na pāpaṃ icchatīti attho. Kassa? Brahmaññāya pajāya. Attanā saddhiṃ paṭiviruddhāyapi brāhmaṇapajāya aviruddho hitasukhatthiko yevāti vuttaṃ hoti.
តិរោរដ្ឋាតិ បររដ្ឋតោ។ តិរោជនបទាតិ បរជនបទតោ។ បញ្ហំ បុច្ឆិតុំ អាគច្ឆន្តីតិ ខត្តិយបណ្ឌិតាទយោ ចេវ ទេវព្រហ្មនាគគន្ធព្ពាទយោ ច – ‘‘បញ្ហេ អភិសង្ខរិត្វា បុច្ឆិស្សាមា’’តិ អាគច្ឆន្តិ។ តត្ថ កេចិ បុច្ឆាយ វា ទោសំ វិស្សជ្ជនសម្បដិច្ឆនេ វា អសមត្ថតំ សល្លក្ខេត្វា អបុច្ឆិត្វាវ តុណ្ហី និសីទន្តិ។ កេចិ បុច្ឆន្តិ។ កេសញ្ចិ ភគវា បុច្ឆាយ ឧស្សាហំ ជនេត្វា វិស្សជ្ជេតិ។ ឯវំ សព្ពេសម្បិ តេសំ វិមតិយោ តីរំ បត្វា មហាសមុទ្ទស្ស ឩមិយោ វិយ ភគវន្តំ បត្វា ភិជ្ជន្តិ។
Tiroraṭṭhāti pararaṭṭhato. Tirojanapadāti parajanapadato. Pañhaṃ pucchituṃ āgacchantīti khattiyapaṇḍitādayo ceva devabrahmanāgagandhabbādayo ca – ‘‘pañhe abhisaṅkharitvā pucchissāmā’’ti āgacchanti. Tattha keci pucchāya vā dosaṃ vissajjanasampaṭicchane vā asamatthataṃ sallakkhetvā apucchitvāva tuṇhī nisīdanti. Keci pucchanti. Kesañci bhagavā pucchāya ussāhaṃ janetvā vissajjeti. Evaṃ sabbesampi tesaṃ vimatiyo tīraṃ patvā mahāsamuddassa ūmiyo viya bhagavantaṃ patvā bhijjanti.
ឯហិ ស្វាគតវាទីតិ ទេវមនុស្សបព្ពជិតគហដ្ឋេសុ តំ តំ អត្តនោ សន្តិកំ អាគតំ – ‘‘ឯហិ ស្វាគត’’ន្តិ ឯវំ វទតីតិ អត្ថោ។ សខិលោតិ តត្ថ កតមំ សាខល្យំ? ‘‘យា សា វាចា នេលា កណ្ណសុខា’’តិអាទិនា នយេន វុត្តសាខល្យេន សមន្នាគតោ, មុទុវចនោតិ អត្ថោ។ សម្មោទកោតិ បដិសន្ថារកុសលោ, អាគតាគតានំ ចតុន្នំ បរិសានំ – ‘‘កច្ចិ, ភិក្ខវេ, ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយ’’ន្តិអាទិនា នយេន សព្ពំ អទ្ធានទរថំ វូបសមេន្តោ វិយ បឋមតរំ សម្មោទនីយំ កថំ កត្តាតិ អត្ថោ។ អព្ភាកុដិកោតិ យថា ឯកច្ចេ បរិសំ បត្វា ថទ្ធមុខា សង្កុដិតមុខា ហោន្តិ, ន ឯទិសោ, បរិសទស្សនេន បនស្ស ពាលាតបសម្ផស្សេន វិយ បទុមំ មុខបទុមំ វិកសតិ បុណ្ណចន្ទសស្សិរិកំ ហោតិ។ ឧត្តានមុខោតិ យថា ឯកច្ចេ និកុជ្ជិតមុខា វិយ សម្បត្តាយ បរិសាយ ន កិញ្ចិ កថេន្តិ, អតិទុល្លភកថា ហោន្តិ, ន ឯវរូបោ។ សមណោ បន គោតមោ សុលភកថោ។ ន តស្ស សន្តិកំ អាគតាគតានំ – ‘‘កស្មា មយំ ឥធាគតា’’តិ វិប្បដិសារោ ឧប្បជ្ជតិ ធម្មំ បន សុត្វា អត្តមនាវ ហោន្តីតិ ទស្សេតិ។ បុព្ពភាសីតិ ភាសន្តោ ច បឋមតរំ ភាសតិ, តញ្ច ខោ កាលយុត្តំ បមាណយុត្តំ អត្ថនិស្សិតមេវ ភាសតិ, ន និរត្ថកកថំ។
Ehisvāgatavādīti devamanussapabbajitagahaṭṭhesu taṃ taṃ attano santikaṃ āgataṃ – ‘‘ehi svāgata’’nti evaṃ vadatīti attho. Sakhiloti tattha katamaṃ sākhalyaṃ? ‘‘Yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā’’tiādinā nayena vuttasākhalyena samannāgato, muduvacanoti attho. Sammodakoti paṭisanthārakusalo, āgatāgatānaṃ catunnaṃ parisānaṃ – ‘‘kacci, bhikkhave, khamanīyaṃ, kacci yāpanīya’’ntiādinā nayena sabbaṃ addhānadarathaṃ vūpasamento viya paṭhamataraṃ sammodanīyaṃ kathaṃ kattāti attho. Abbhākuṭikoti yathā ekacce parisaṃ patvā thaddhamukhā saṅkuṭitamukhā honti, na ediso, parisadassanena panassa bālātapasamphassena viya padumaṃ mukhapadumaṃ vikasati puṇṇacandasassirikaṃ hoti. Uttānamukhoti yathā ekacce nikujjitamukhā viya sampattāya parisāya na kiñci kathenti, atidullabhakathā honti, na evarūpo. Samaṇo pana gotamo sulabhakatho. Na tassa santikaṃ āgatāgatānaṃ – ‘‘kasmā mayaṃ idhāgatā’’ti vippaṭisāro uppajjati dhammaṃ pana sutvā attamanāva hontīti dasseti. Pubbabhāsīti bhāsanto ca paṭhamataraṃ bhāsati, tañca kho kālayuttaṃ pamāṇayuttaṃ atthanissitameva bhāsati, na niratthakakathaṃ.
ន តស្មិំ គាមេ វាតិ យត្ថ កិរ ភគវា បដិវសតិ, តត្ថ មហេសក្ខា ទេវតា អារក្ខំ គណ្ហន្តិ, តំ និស្សាយ មនុស្សានំ ឧបទ្ទវោ ន ហោតិ, បំសុបិសាចកាទយោយេវ ហិ មនុស្សេ វិហេឋេន្តិ, តេ តាសំ អានុភាវេន ទូរំ អបក្កមន្តិ។ អបិ ច ភគវតោ មេត្តាពលេនបិ ន អមនុស្សា មនុស្សេ វិហេឋេន្តិ។
Natasmiṃ gāme vāti yattha kira bhagavā paṭivasati, tattha mahesakkhā devatā ārakkhaṃ gaṇhanti, taṃ nissāya manussānaṃ upaddavo na hoti, paṃsupisācakādayoyeva hi manusse viheṭhenti, te tāsaṃ ānubhāvena dūraṃ apakkamanti. Api ca bhagavato mettābalenapi na amanussā manusse viheṭhenti.
សង្ឃីតិអាទីសុ អនុសាសិតព្ពោ សយំ វា ឧប្បាទិតោ សង្ឃោ អស្ស អត្ថីតិ សង្ឃី។ តាទិសោ ចស្ស គណោ អត្ថីតិ គណី។ បុរិមបទស្សេវ វា វេវចនមេតំ។ អាចារសិក្ខាបនវសេន គណស្ស អាចរិយោតិ គណាចរិយោ ។ បុថុតិត្ថករានន្តិ ពហូនំ តិត្ថករានំ។ យថា វា តថា វាតិ យេន វា តេន វា អចេលកាទិមត្តកេនាបិ ការណេន។ សមុទាគច្ឆតីតិ សមន្តតោ ឧបគច្ឆតិ អភិវឌ្ឍតិ។
Saṅghītiādīsu anusāsitabbo sayaṃ vā uppādito saṅgho assa atthīti saṅghī. Tādiso cassa gaṇo atthīti gaṇī. Purimapadasseva vā vevacanametaṃ. Ācārasikkhāpanavasena gaṇassa ācariyoti gaṇācariyo. Puthutitthakarānanti bahūnaṃ titthakarānaṃ. Yathāvā tathā vāti yena vā tena vā acelakādimattakenāpi kāraṇena. Samudāgacchatīti samantato upagacchati abhivaḍḍhati.
អតិថិ នោ តេ ហោន្តីតិ តេ អម្ហាកំ អាគន្តុកា, នវកា បាហុនកា ហោន្តីតិ អត្ថោ។ បរិយាបុណាមីតិ ជានាមិ។ អបរិមាណវណ្ណោតិ តថារូបេនេវ សព្ពញ្ញុនាបិ អប្បមេយ្យវណ្ណោ – ‘‘បគេវ មាទិសេនា’’តិ ទស្សេតិ។ វុត្តម្បិ ចេត្តំ –
Atithi no te hontīti te amhākaṃ āgantukā, navakā pāhunakā hontīti attho. Pariyāpuṇāmīti jānāmi. Aparimāṇavaṇṇoti tathārūpeneva sabbaññunāpi appameyyavaṇṇo – ‘‘pageva mādisenā’’ti dasseti. Vuttampi cettaṃ –
‘‘ពុទ្ធោបិ ពុទ្ធស្ស ភណេយ្យ វណ្ណំ,
‘‘Buddhopi buddhassa bhaṇeyya vaṇṇaṃ,
កប្បម្បិ ចេ អញ្ញមភាសមានោ;
Kappampi ce aññamabhāsamāno;
ខីយេថ កប្បោ ចិរទីឃមន្តរេ,
Khīyetha kappo ciradīghamantare,
វណ្ណោ ន ខីយេថ តថាគតស្សា’’តិ។
Vaṇṇo na khīyetha tathāgatassā’’ti.
៣០៥. ឥមំ បន សត្ថុ គុណកថំ សុត្វា តេ ព្រាហ្មណា ចិន្តយិំសុ – យថា សោណទណ្ឌោ ព្រាហ្មណោ សមណស្ស គោតមស្ស វណ្ណេ ភណតិ, អនោមគុណោ សោ ភវំ គោតមោ; ឯវំ តស្ស គុណេ ជានមានេន ខោ បន អាចរិយេន អតិចិរំ អធិវាសិតំ, ហន្ទ នំ អនុវត្តាមាតិ អនុវត្តិំសុ។ តស្មា ឯវំ វុត្តេ ‘‘តេ ព្រាហ្មណា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ អលមេវាតិ យុត្តមេវ។ អបិ បុដោសេនាតិ បុដោសំ វុច្ចតិ បាថេយ្យំ, តំ គហេត្វាបិ ឧបសង្កមិតុំ យុត្តមេវាតិ អត្ថោ។ បុដំសេនាតិបិ បាឋោ, តស្សត្ថោ, បុដោ អំសេ អស្សាតិ បុដំសោ, តេន បុដំសេន។ អំសេន ហិ បាថេយ្យបុដំ វហន្តេនាបីតិ វុត្តំ ហោតិ។
305. Imaṃ pana satthu guṇakathaṃ sutvā te brāhmaṇā cintayiṃsu – yathā soṇadaṇḍo brāhmaṇo samaṇassa gotamassa vaṇṇe bhaṇati, anomaguṇo so bhavaṃ gotamo; evaṃ tassa guṇe jānamānena kho pana ācariyena aticiraṃ adhivāsitaṃ, handa naṃ anuvattāmāti anuvattiṃsu. Tasmā evaṃ vutte ‘‘te brāhmaṇā’’tiādi vuttaṃ. Tattha alamevāti yuttameva. Api puṭosenāti puṭosaṃ vuccati pātheyyaṃ, taṃ gahetvāpi upasaṅkamituṃ yuttamevāti attho. Puṭaṃsenātipi pāṭho, tassattho, puṭo aṃse assāti puṭaṃso, tena puṭaṃsena. Aṃsena hi pātheyyapuṭaṃ vahantenāpīti vuttaṃ hoti.
សោណទណ្ឌបរិវិតក្កវណ្ណនា
Soṇadaṇḍaparivitakkavaṇṇanā
៣០៦-៣០៨. តិរោវនសណ្ឌគតស្សាតិ អន្តោវនសណ្ឌេ គតស្ស, វិហារព្ភន្តរំ បវិដ្ឋស្សាតិ អត្ថោ។ អញ្ជលិំ បណាមេត្វាតិ ឯតេ ឧភតោបក្ខិកា, តេ ឯវំ ចិន្តយិំសុ – ‘‘សចេ នោ មិច្ឆាទិដ្ឋិកា ចោទេស្សន្តិ – ‘កស្មា តុម្ហេ សមណំ គោតមំ វន្ទិត្ថា’តិ? តេសំ – ‘កិំ អញ្ជលិមត្តករណេនាបិ វន្ទនំ នាម ហោតី’តិ វក្ខាម។ សចេ នោ សម្មាទិដ្ឋិកា ចោទេស្សន្តិ – ‘កស្មា តុម្ហេ ភគវន្តំ ន វន្ទិត្ថា’តិ។ ‘កិំ សីសេន ភូមិយំ បហរន្តេនេវ វន្ទនំ នាម ហោតិ, ននុ អញ្ជលិកម្មម្បិ វន្ទនំ ឯវា’តិ វក្ខាមា’’តិ។ នាមគោត្តន្តិ ‘‘ភោ, គោតម, អហំ អសុកស្ស បុត្តោ ទត្តោ នាម, មិត្តោ នាម, ឥធាគតោ’’តិ វទន្តា នាមំ សាវេន្តិ នាម។ ‘‘ភោ, គោតម, អហំ វាសេដ្ឋោ នាម, កច្ចានោ នាម, ឥធាគតោ’’តិ វទន្តា គោត្តំ សាវេន្តិ នាម។ ឯតេ កិរ ទលិទ្ទា ជិណ្ណា កុលបុត្តា ‘‘បរិសមជ្ឈេ នាមគោត្តវសេន បាកដា ភវិស្សាមា’’តិ ឯវមកំសុ។ យេ បន តុណ្ហីភូតា និសីទិំសុ, តេ កេរាដិកា ចេវ អន្ធពាលា ច។ តត្ថ កេរាដិកា – ‘‘ឯកំ ទ្វេ កថាសល្លាបេបិ ករោន្តោ វិស្សាសិកោ ហោតិ, អថ វិស្សាសេ សតិ ឯកំ ទ្វេ ភិក្ខា អទាតុំ ន យុត្ត’’ន្តិ តតោ អត្តានំ មោចេត្វា តុណ្ហី និសីទន្តិ។ អន្ធពាលា អញ្ញាណតាយេវ អវក្ខិត្តមត្តិកាបិណ្ឌោ វិយ យត្ថ កត្ថចិ តុណ្ហីភូតា និសីទន្តិ។
306-308.Tirovanasaṇḍagatassāti antovanasaṇḍe gatassa, vihārabbhantaraṃ paviṭṭhassāti attho. Añjaliṃ paṇāmetvāti ete ubhatopakkhikā, te evaṃ cintayiṃsu – ‘‘sace no micchādiṭṭhikā codessanti – ‘kasmā tumhe samaṇaṃ gotamaṃ vanditthā’ti? Tesaṃ – ‘kiṃ añjalimattakaraṇenāpi vandanaṃ nāma hotī’ti vakkhāma. Sace no sammādiṭṭhikā codessanti – ‘kasmā tumhe bhagavantaṃ na vanditthā’ti. ‘Kiṃ sīsena bhūmiyaṃ paharanteneva vandanaṃ nāma hoti, nanu añjalikammampi vandanaṃ evā’ti vakkhāmā’’ti. Nāmagottanti ‘‘bho, gotama, ahaṃ asukassa putto datto nāma, mitto nāma, idhāgato’’ti vadantā nāmaṃ sāventi nāma. ‘‘Bho, gotama, ahaṃ vāseṭṭho nāma, kaccāno nāma, idhāgato’’ti vadantā gottaṃ sāventi nāma. Ete kira daliddā jiṇṇā kulaputtā ‘‘parisamajjhe nāmagottavasena pākaṭā bhavissāmā’’ti evamakaṃsu. Ye pana tuṇhībhūtā nisīdiṃsu, te kerāṭikā ceva andhabālā ca. Tattha kerāṭikā – ‘‘ekaṃ dve kathāsallāpepi karonto vissāsiko hoti, atha vissāse sati ekaṃ dve bhikkhā adātuṃ na yutta’’nti tato attānaṃ mocetvā tuṇhī nisīdanti. Andhabālā aññāṇatāyeva avakkhittamattikāpiṇḍo viya yattha katthaci tuṇhībhūtā nisīdanti.
ព្រាហ្មណបញ្ញត្តិវណ្ណនា
Brāhmaṇapaññattivaṇṇanā
៣០៩-៣១០. ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កន្តិ ភគវា – ‘‘អយំ ព្រាហ្មណោ អាគតកាលតោ បដ្ឋាយ អធោមុខោ ថទ្ធគត្តោ កិំ ចិន្តយមានោ និសិន្នោ, កិំ នុ ខោ ចិន្តេតី’’តិ អាវជ្ជន្តោ អត្តនោ ចេតសា តស្ស ចិត្តំ អញ្ញាសិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយា’’តិ។ វិហញ្ញតីតិ វិឃាតំ អាបជ្ជតិ។ អនុវិលោកេត្វា បរិសន្តិ ភគវតោ សកសមយេ បញ្ហបុច្ឆនេន ឧទកេ មិយមានោ ឧក្ខិបិត្វា ថលេ ឋបិតោ វិយ សមបស្សទ្ធកាយចិត្តោ ហុត្វា បរិសំ សង្គណ្ហនត្ថំ ទិដ្ឋិសញ្ជានេនេវ ‘‘ឧបធារេន្តុ មេ ភោន្តោ វចន’’ន្តិ វទន្តោ វិយ អនុវិលោកេត្វា បរិសំ ភគវន្តំ ឯតទវោច។
309-310.Cetasā cetoparivitakkanti bhagavā – ‘‘ayaṃ brāhmaṇo āgatakālato paṭṭhāya adhomukho thaddhagatto kiṃ cintayamāno nisinno, kiṃ nu kho cintetī’’ti āvajjanto attano cetasā tassa cittaṃ aññāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘cetasā cetoparivitakkamaññāyā’’ti. Vihaññatīti vighātaṃ āpajjati. Anuviloketvā parisanti bhagavato sakasamaye pañhapucchanena udake miyamāno ukkhipitvā thale ṭhapito viya samapassaddhakāyacitto hutvā parisaṃ saṅgaṇhanatthaṃ diṭṭhisañjāneneva ‘‘upadhārentu me bhonto vacana’’nti vadanto viya anuviloketvā parisaṃ bhagavantaṃ etadavoca.
៣១១-៣១៣. សុជំ បគ្គណ្ហន្តានន្តិ យញ្ញយជនត្ថាយ សុជំ គណ្ហន្តេសុ ព្រាហ្មណេសុ បឋមោ វា ទុតិយោ វាតិ អត្ថោ។ សុជាយ ទិយ្យមានំ មហាយាគំ បដិគ្គណ្ហន្តានន្តិ បោរាណា។ ឥតិ ព្រាហ្មណោ សកសមយវសេន សម្មទេវ បញ្ហំ វិស្សជ្ជេសិ។ ភគវា បន វិសេសតោ ឧត្តមព្រាហ្មណស្ស ទស្សនត្ថំ – ‘‘ឥមេសំ បនា’’តិអាទិមាហ។ ឯតទវោចុន្តិ សចេ ជាតិវណ្ណមន្តសម្បន្នោ ព្រាហ្មណោ ន ហោតិ, អថ កោ ចរហិ លោកេ ព្រាហ្មណោ ភវិស្សតិ? នាសេតិ នោ អយំ សោណទណ្ឌោ, ហន្ទស្ស វាទំ បដិក្ខិបិស្សាមាតិ ចិន្តេត្វា ឯតទវោចុំ។ អបវទតីតិ បដិក្ខិបតិ។ អនុបក្ខន្ទតីតិ អនុបវិសតិ។ ឥទំ – ‘‘សចេ ត្វំ បសាទវសេន សមណំ គោតមំ សរណំ គន្តុកាមោ, គច្ឆ; មា ព្រាហ្មណស្ស សមយំ ភិន្ទី’’តិ អធិប្បាយេន អាហំសុ។
311-313.Sujaṃ paggaṇhantānanti yaññayajanatthāya sujaṃ gaṇhantesu brāhmaṇesu paṭhamo vā dutiyo vāti attho. Sujāya diyyamānaṃ mahāyāgaṃ paṭiggaṇhantānanti porāṇā. Iti brāhmaṇo sakasamayavasena sammadeva pañhaṃ vissajjesi. Bhagavā pana visesato uttamabrāhmaṇassa dassanatthaṃ – ‘‘imesaṃ panā’’tiādimāha. Etadavocunti sace jātivaṇṇamantasampanno brāhmaṇo na hoti, atha ko carahi loke brāhmaṇo bhavissati? Nāseti no ayaṃ soṇadaṇḍo, handassa vādaṃ paṭikkhipissāmāti cintetvā etadavocuṃ. Apavadatīti paṭikkhipati. Anupakkhandatīti anupavisati. Idaṃ – ‘‘sace tvaṃ pasādavasena samaṇaṃ gotamaṃ saraṇaṃ gantukāmo, gaccha; mā brāhmaṇassa samayaṃ bhindī’’ti adhippāyena āhaṃsu.
៣១៤. ឯតទវោចាតិ ឥមេសុ ព្រាហ្មណេសុ ឯវំ ឯកប្បហារេនេវ វិរវន្តេសុ ‘‘អយំ កថា បរិយោសានំ ន គមិស្សតិ, ហន្ទ នេ និស្សទ្ទេ កត្វា សោណទណ្ឌេនេវ សទ្ធិំ កថេមី’’តិ ចិន្តេត្វា – ‘‘ឯតំ សចេ ខោ តុម្ហាក’’ន្តិអាទិកំ វចនំ អវោច។
314.Etadavocāti imesu brāhmaṇesu evaṃ ekappahāreneva viravantesu ‘‘ayaṃ kathā pariyosānaṃ na gamissati, handa ne nissadde katvā soṇadaṇḍeneva saddhiṃ kathemī’’ti cintetvā – ‘‘etaṃ sace kho tumhāka’’ntiādikaṃ vacanaṃ avoca.
៣១៥-៣១៦. សហធម្មេនាតិ សការណេន។ សមសមោតិ ឋបេត្វា ឯកទេសសមត្តំ សមភាវេន សមោ, សព្ពាការេន សមោតិ អត្ថោ។ អហមស្ស មាតាបិតរោ ជានាមីតិ ភគិនិយា បុត្តស្ស មាតាបិតរោ កិំ ន ជានិស្សតិ, កុលកោដិបរិទីបនំ សន្ធាយេវ វទតិ។ មុសាវាទម្បិ ភណេយ្យាតិ អត្ថភញ្ជនកំ មុសាវាទំ កថេយ្យ។ កិំ វណ្ណោ ករិស្សតីតិ អព្ភន្តរេ គុណេ អសតិ កិំ ករិស្សតិ? កិមស្ស ព្រាហ្មណភាវំ រក្ខិតុំ សក្ខិស្សតីតិ អត្ថោ។ អថាបិ សិយា បុន – ‘‘បកតិសីលេ ឋិតស្ស ព្រាហ្មណភាវំ សាធេន្តី’’តិ ឯវម្បិ សីលមេវ សាធេស្សតិ, តស្មិំ ហិស្ស អសតិ ព្រាហ្មណភាវោ នាហោសីតិ សម្មោហមត្តំ វណ្ណាទយោ។ ឥទំ បន សុត្វា តេ ព្រាហ្មណា – ‘‘សភាវំ អាចរិយោ អាហ, អការណាវ មយំ ឧជ្ឈាយិម្ហា’’តិ តុណ្ហី អហេសុំ។
315-316.Sahadhammenāti sakāraṇena. Samasamoti ṭhapetvā ekadesasamattaṃ samabhāvena samo, sabbākārena samoti attho. Ahamassa mātāpitaro jānāmīti bhaginiyā puttassa mātāpitaro kiṃ na jānissati, kulakoṭiparidīpanaṃ sandhāyeva vadati. Musāvādampi bhaṇeyyāti atthabhañjanakaṃ musāvādaṃ katheyya. Kiṃ vaṇṇo karissatīti abbhantare guṇe asati kiṃ karissati? Kimassa brāhmaṇabhāvaṃ rakkhituṃ sakkhissatīti attho. Athāpi siyā puna – ‘‘pakatisīle ṭhitassa brāhmaṇabhāvaṃ sādhentī’’ti evampi sīlameva sādhessati, tasmiṃ hissa asati brāhmaṇabhāvo nāhosīti sammohamattaṃ vaṇṇādayo. Idaṃ pana sutvā te brāhmaṇā – ‘‘sabhāvaṃ ācariyo āha, akāraṇāva mayaṃ ujjhāyimhā’’ti tuṇhī ahesuṃ.
សីលបញ្ញាកថាវណ្ណនា
Sīlapaññākathāvaṇṇanā
៣១៧. តតោ ភគវា ‘កថិតោ ព្រាហ្មណេន បញ្ហោ, កិំ បនេត្ថ បតិដ្ឋាតុំ សក្ខិស្សតិ, ន សក្ខិស្សតី’តិ? តស្ស វីមំសនត្ថំ – ‘‘ឥមេសំ បន ព្រាហ្មណា’’តិអាទិមាហ។ សីលបរិធោតាតិ សីលបរិសុទ្ធា។ យត្ថ សីលំ តត្ថ បញ្ញាតិ យស្មិំ បុគ្គលេ សីលំ, តត្ថេវ បញ្ញា, កុតោ ទុស្សីលេ បញ្ញា? បញ្ញារហិតេ វា ជឡេ ឯឡមូគេ កុតោ សីលន្តិ? សីលបញ្ញាណន្តិ សីលញ្ច បញ្ញាណញ្ច សីលបញ្ញាណំ។ បញ្ញាណន្តិ បញ្ញាយេវ។ ឯវមេតំ ព្រាហ្មណាតិ ភគវា ព្រាហ្មណស្ស វចនំ អនុជានន្តោ អាហ។ តត្ថ សីលបរិធោតា បញ្ញាតិ ចតុបារិសុទ្ធិសីលេន ធោតា។ កថំ បន សីលេន បញ្ញំ ធោវតីតិ? យស្ស បុថុជ្ជនស្ស សីលំ សដ្ឋិអសីតិវស្សានិ អខណ្ឌំ ហោតិ, សោ មរណកាលេបិ សព្ពកិលេសេ ឃាតេត្វា សីលេន បញ្ញំ ធោវិត្វា អរហត្តំ គណ្ហាតិ។ កន្ទរសាលបរិវេណេ មហាសដ្ឋិវស្សត្ថេរោ វិយ។ ថេរេ កិរ មរណមញ្ចេ និបជ្ជិត្វា ពលវវេទនាយ និត្ថុនន្តេ , តិស្សមហារាជា ‘‘ថេរំ បស្សិស្សាមី’’តិ គន្ត្វា បរិវេណទ្វារេ ឋិតោ តំ សទ្ទំ សុត្វា បុច្ឆិ – ‘‘កស្ស សទ្ទោ អយ’’ន្តិ? ថេរស្ស និត្ថុននសទ្ទោតិ។ ‘‘បព្ពជ្ជាយ សដ្ឋិវស្សេន វេទនាបរិគ្គហមត្តម្បិ ន កតំ, ន ទានិ នំ វន្ទិស្សាមី’’តិ និវត្តិត្វា មហាពោធិំ វន្ទិតុំ គតោ។ តតោ ឧបដ្ឋាកទហរោ ថេរំ អាហ – ‘‘កិំ នោ, ភន្តេ, លជ្ជាបេថ, សទ្ធោបិ រាជា វិប្បដិសារី ហុត្វា ន វន្ទិស្សាមី’’តិ គតោតិ។ កស្មា អាវុសោតិ? តុម្ហាកំ និត្ថុននសទ្ទំ សុត្វាតិ។ ‘‘តេន ហិ មេ ឱកាសំ ករោថា’’តិ វត្វា វេទនំ វិក្ខម្ភិត្វា អរហត្តំ បត្វា ទហរស្ស សញ្ញំ អទាសិ – ‘‘គច្ឆាវុសោ, ឥទានិ រាជានំ អម្ហេ វន្ទាបេហី’’តិ។ ទហរោ គន្ត្វា – ‘‘ឥទានិ កិរ ថេរំ, វន្ទថា’’តិ អាហ។ រាជា សំសុមារបតិតេន ថេរំ វន្ទន្តោ – ‘‘នាហំ អយ្យស្ស អរហត្តំ វន្ទាមិ, បុថុជ្ជនភូមិយំ បន ឋត្វា រក្ខិតសីលមេវ វន្ទាមី’’តិ អាហ, ឯវំ សីលេន បញ្ញំ ធោវតិ នាម។ យស្ស បន អព្ភន្តរេ សីលសំវរោ នត្ថិ, ឧគ្ឃាដិតញ្ញុតាយ បន ចតុប្បទិកគាថាបរិយោសានេ បញ្ញាយ សីលំ ធោវិត្វា សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បាបុណាតិ។ អយំ បញ្ញាយ សីលំ ធោវតិ នាម។ សេយ្យថាបិ សន្តតិមហាមត្តោ។
317. Tato bhagavā ‘kathito brāhmaṇena pañho, kiṃ panettha patiṭṭhātuṃ sakkhissati, na sakkhissatī’ti? Tassa vīmaṃsanatthaṃ – ‘‘imesaṃ pana brāhmaṇā’’tiādimāha. Sīlaparidhotāti sīlaparisuddhā. Yattha sīlaṃ tattha paññāti yasmiṃ puggale sīlaṃ, tattheva paññā, kuto dussīle paññā? Paññārahite vā jaḷe eḷamūge kuto sīlanti? Sīlapaññāṇanti sīlañca paññāṇañca sīlapaññāṇaṃ. Paññāṇanti paññāyeva. Evametaṃ brāhmaṇāti bhagavā brāhmaṇassa vacanaṃ anujānanto āha. Tattha sīlaparidhotā paññāti catupārisuddhisīlena dhotā. Kathaṃ pana sīlena paññaṃ dhovatīti? Yassa puthujjanassa sīlaṃ saṭṭhiasītivassāni akhaṇḍaṃ hoti, so maraṇakālepi sabbakilese ghātetvā sīlena paññaṃ dhovitvā arahattaṃ gaṇhāti. Kandarasālapariveṇe mahāsaṭṭhivassatthero viya. There kira maraṇamañce nipajjitvā balavavedanāya nitthunante , tissamahārājā ‘‘theraṃ passissāmī’’ti gantvā pariveṇadvāre ṭhito taṃ saddaṃ sutvā pucchi – ‘‘kassa saddo aya’’nti? Therassa nitthunanasaddoti. ‘‘Pabbajjāya saṭṭhivassena vedanāpariggahamattampi na kataṃ, na dāni naṃ vandissāmī’’ti nivattitvā mahābodhiṃ vandituṃ gato. Tato upaṭṭhākadaharo theraṃ āha – ‘‘kiṃ no, bhante, lajjāpetha, saddhopi rājā vippaṭisārī hutvā na vandissāmī’’ti gatoti. Kasmā āvusoti? Tumhākaṃ nitthunanasaddaṃ sutvāti. ‘‘Tena hi me okāsaṃ karothā’’ti vatvā vedanaṃ vikkhambhitvā arahattaṃ patvā daharassa saññaṃ adāsi – ‘‘gacchāvuso, idāni rājānaṃ amhe vandāpehī’’ti. Daharo gantvā – ‘‘idāni kira theraṃ, vandathā’’ti āha. Rājā saṃsumārapatitena theraṃ vandanto – ‘‘nāhaṃ ayyassa arahattaṃ vandāmi, puthujjanabhūmiyaṃ pana ṭhatvā rakkhitasīlameva vandāmī’’ti āha, evaṃ sīlena paññaṃ dhovati nāma. Yassa pana abbhantare sīlasaṃvaro natthi, ugghāṭitaññutāya pana catuppadikagāthāpariyosāne paññāya sīlaṃ dhovitvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇāti. Ayaṃ paññāya sīlaṃ dhovati nāma. Seyyathāpi santatimahāmatto.
៣១៨. កតមំ បន តំ ព្រាហ្មណាតិ កស្មា អាហ? ភគវា កិរ ចិន្តេសិ – ‘‘ព្រាហ្មណា ព្រាហ្មណសមយេ បញ្ចសីលានិ ‘សីល’ន្តិ បញ្ញាបេន្តិ, វេទត្តយឧគ្គហណបញ្ញា បញ្ញាតិ។ ឧបរិវិសេសំ ន ជានន្តិ។ យំនូនាហំ ព្រាហ្មណស្ស ឧត្តរិវិសេសភូតំ មគ្គសីលំ, ផលសីលំ, មគ្គបញ្ញំ, ផលបញ្ញញ្ច ទស្សេត្វា អរហត្តនិកូដេន ទេសនំ និដ្ឋបេយ្យ’’ន្តិ។ អថ នំ កថេតុកម្យតាយ បុច្ឆន្តោ – ‘‘កតមំ បន តំ, ព្រាហ្មណ, សីលំ កតមា សា បញ្ញា’’តិ អាហ។ អថ ព្រាហ្មណោ – ‘‘មយា សកសមយវសេន បញ្ហោ វិស្សជ្ជិតោ។ សមណោ បន មំ គោតមោ បុន និវត្តិត្វា បុច្ឆតិ, ឥទានិស្សាហំ ចិត្តំ បរិតោសេត្វា វិស្សជ្ជិតុំ សក្កុណេយ្យំ វា ន វា? សចេ ន សក្ខិស្សំ បឋមំ ឧប្បន្នាបិ មេ លជ្ជា ភិជ្ជិស្សតិ។ អសក្កោន្តស្ស បន ន សក្កោមីតិ វចនេ ទោសោ នត្ថី’’តិ បុន និវត្តិត្វា ភគវតោយេវ ភារំ ករោន្តោ ‘‘ឯត្តកបរមាវ មយ’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ ឯត្តកបរមាតិ ឯត្តកំ សីលបញ្ញាណន្តិ វចនមេវ បរមំ អម្ហាកំ, តេ មយំ ឯត្តកបរមា, ឥតោ បរំ ឯតស្ស ភាសិតស្ស អត្ថំ ន ជានាមាតិ អត្ថោ។
318.Katamaṃ pana taṃ brāhmaṇāti kasmā āha? Bhagavā kira cintesi – ‘‘brāhmaṇā brāhmaṇasamaye pañcasīlāni ‘sīla’nti paññāpenti, vedattayauggahaṇapaññā paññāti. Uparivisesaṃ na jānanti. Yaṃnūnāhaṃ brāhmaṇassa uttarivisesabhūtaṃ maggasīlaṃ, phalasīlaṃ, maggapaññaṃ, phalapaññañca dassetvā arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhapeyya’’nti. Atha naṃ kathetukamyatāya pucchanto – ‘‘katamaṃ pana taṃ, brāhmaṇa, sīlaṃ katamā sā paññā’’ti āha. Atha brāhmaṇo – ‘‘mayā sakasamayavasena pañho vissajjito. Samaṇo pana maṃ gotamo puna nivattitvā pucchati, idānissāhaṃ cittaṃ paritosetvā vissajjituṃ sakkuṇeyyaṃ vā na vā? Sace na sakkhissaṃ paṭhamaṃ uppannāpi me lajjā bhijjissati. Asakkontassa pana na sakkomīti vacane doso natthī’’ti puna nivattitvā bhagavatoyeva bhāraṃ karonto ‘‘ettakaparamāva maya’’ntiādimāha. Tattha ettakaparamāti ettakaṃ sīlapaññāṇanti vacanameva paramaṃ amhākaṃ, te mayaṃ ettakaparamā, ito paraṃ etassa bhāsitassa atthaṃ na jānāmāti attho.
អថស្ស ភគវា សីលបញ្ញាយ មូលភូតស្ស តថាគតស្ស ឧប្បាទតោ បភុតិ សីលបញ្ញាណំ ទស្សេតុំ – ‘‘ឥធ ព្រាហ្មណ, តថាគតោ’’តិអាទិមាហ។ តស្សត្ថោ សាមញ្ញផលេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ, អយំ បន វិសេសោ, ឥធ តិវិធម្បិ សីលំ – ‘‘ឥទម្បិស្ស ហោតិ សីលស្មិ’’ន្តិ ឯវំ សីលមិច្ចេវ និយ្យាតិតំ បឋមជ្ឈានាទីនិ ចត្តារិ ឈានានិ អត្ថតោ បញ្ញាសម្បទា។ ឯវំ បញ្ញាវសេន បន អនិយ្យាតេត្វា វិបស្សនាបញ្ញាយ បទដ្ឋានភាវមត្តេន ទស្សេត្វា វិបស្សនាបញ្ញាតោ បដ្ឋាយ បញ្ញា និយ្យាតិតាតិ។
Athassa bhagavā sīlapaññāya mūlabhūtassa tathāgatassa uppādato pabhuti sīlapaññāṇaṃ dassetuṃ – ‘‘idha brāhmaṇa, tathāgato’’tiādimāha. Tassattho sāmaññaphale vuttanayeneva veditabbo, ayaṃ pana viseso, idha tividhampi sīlaṃ – ‘‘idampissa hoti sīlasmi’’nti evaṃ sīlamicceva niyyātitaṃ paṭhamajjhānādīni cattāri jhānāni atthato paññāsampadā. Evaṃ paññāvasena pana aniyyātetvā vipassanāpaññāya padaṭṭhānabhāvamattena dassetvā vipassanāpaññāto paṭṭhāya paññā niyyātitāti.
សោណទណ្ឌឧបាសកត្តបដិវេទនាកថា
Soṇadaṇḍaupāsakattapaṭivedanākathā
៣១៩-៣២២. ស្វាតនាយាតិ បទស្ស អត្ថោ អជ្ជតនាយាតិ ឯត្ថ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។ តេន មំ សា បរិសា បរិភវេយ្យាតិ តេន តុម្ហេ ទូរតោវ ទិស្វា អាសនា វុដ្ឋិតការណេន មំ សា បរិសា – ‘‘អយំ សោណទណ្ឌោ បច្ឆិមវយេ ឋិតោ មហល្លកោ, គោតមោ បន ទហរោ យុវា នត្តាបិស្ស នប្បហោតិ, សោ នាម អត្តនោ នត្តុមត្តភាវម្បិ អប្បត្តស្ស អាសនា វុដ្ឋាតី’’តិ បរិភវេយ្យ។ អាសនា មេ តំ ភវំ គោតមោ បច្ចុដ្ឋានន្តិ មម អគារវេន អវុដ្ឋានំ នាម នត្ថិ, ភោគនាសនភយេន បន ន វុដ្ឋហិស្សាមិ, តំ តុម្ហេ ហិ ចេវ មយា ច ញាតុំ វដ្ដតិ។ តស្មា អាសនា មេ ឯតំ ភវំ គោតមោ បច្ចុដ្ឋានំ ធារេតូតិ, ឥមិនា កិរ សទិសោ កុហកោ ទុល្លភោ, ភគវតិ បនស្ស អគារវំ នាម នត្ថិ, តស្មា ភោគនាសនភយា កុហនវសេន ឯវំ វទតិ។ បរបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ធម្មិយា កថាយាតិអាទីសុ តង្ខណានុរូបាយ ធម្មិយា កថាយ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកំ អត្ថំ សន្ទស្សេត្វា កុសលេ ធម្មេ សមាទបេត្វា គណ្ហាបេត្វា។ តត្ថ នំ សមុត្តេជេត្វា សឧស្សាហំ កត្វា តាយ ច សឧស្សាហតាយ អញ្ញេហិ ច វិជ្ជមានគុណេហិ សម្បហំសេត្វា ធម្មរតនវស្សំ វស្សិត្វា ឧដ្ឋាយាសនា បក្កាមិ។ ព្រាហ្មណោ បន អត្តនោ កុហកតាយ ឯវម្បិ ភគវតិ ធម្មវស្សំ វស្សិតេ វិសេសំ និព្ពត្តេតុំ នាសក្ខិ។ កេវលមស្ស អាយតិំ និព្ពានត្ថាយ វាសនាភាគិយាយ ច សព្ពា បុរិមបច្ឆិមកថា អហោសីតិ។
319-322.Svātanāyāti padassa attho ajjatanāyāti ettha vuttanayeneva veditabbo. Tena maṃ sā parisā paribhaveyyāti tena tumhe dūratova disvā āsanā vuṭṭhitakāraṇena maṃ sā parisā – ‘‘ayaṃ soṇadaṇḍo pacchimavaye ṭhito mahallako, gotamo pana daharo yuvā nattāpissa nappahoti, so nāma attano nattumattabhāvampi appattassa āsanā vuṭṭhātī’’ti paribhaveyya. Āsanā me taṃ bhavaṃ gotamo paccuṭṭhānanti mama agāravena avuṭṭhānaṃ nāma natthi, bhoganāsanabhayena pana na vuṭṭhahissāmi, taṃ tumhe hi ceva mayā ca ñātuṃ vaṭṭati. Tasmā āsanā me etaṃ bhavaṃ gotamo paccuṭṭhānaṃ dhāretūti, iminā kira sadiso kuhako dullabho, bhagavati panassa agāravaṃ nāma natthi, tasmā bhoganāsanabhayā kuhanavasena evaṃ vadati. Parapadesupi eseva nayo. Dhammiyā kathāyātiādīsu taṅkhaṇānurūpāya dhammiyā kathāya diṭṭhadhammikasamparāyikaṃ atthaṃ sandassetvā kusale dhamme samādapetvā gaṇhāpetvā. Tattha naṃ samuttejetvā saussāhaṃ katvā tāya ca saussāhatāya aññehi ca vijjamānaguṇehi sampahaṃsetvā dhammaratanavassaṃ vassitvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Brāhmaṇo pana attano kuhakatāya evampi bhagavati dhammavassaṃ vassite visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi. Kevalamassa āyatiṃ nibbānatthāya vāsanābhāgiyāya ca sabbā purimapacchimakathā ahosīti.
ឥតិ សុមង្គលវិលាសិនិយា ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយំ
Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ
សោណទណ្ឌសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Soṇadaṇḍasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ៤. សោណទណ្ឌសុត្តំ • 4. Soṇadaṇḍasuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ៤. សោណទណ្ឌសុត្តវណ្ណនា • 4. Soṇadaṇḍasuttavaṇṇanā
