Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౧౩. తేరసనిపాతో
13. Terasanipāto
౧. సోణకోళివిసత్థేరగాథావణ్ణనా
1. Soṇakoḷivisattheragāthāvaṇṇanā
తేరసనిపాతే యాహు రట్ఠేతిఆదికా ఆయస్మతో సోణస్స కోళివిసస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని ఉపచిని. అయం కిర అనోమదస్సిస్స భగవతో కాలే మహావిభవో సేట్ఠి హుత్వా ఉపాసకేహి సద్ధిం విహారం గన్త్వా సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుత్వా పసన్నమానసో సత్థు చఙ్కమనట్ఠానే సుధాయ పరికమ్మం కారేత్వా నానావణ్ణేహి పుప్ఫేహి సన్థరిత్వా ఉపరి నానావిరాగవత్థేహి వితానం బన్ధాపేసి, తథా సత్థు భిక్ఖుసఙ్ఘస్స చ దీఘసాలం కారేత్వా నియ్యాదేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే సేట్ఠికులే నిబ్బత్తి, సిరివడ్ఢోతిస్స నామం అహోసి. సో వయప్పత్తో విహారం గన్త్వా సత్థు సన్తికే ధమ్మం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం ఆరద్ధవీరియానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా, సయమ్పి తం ఠానన్తరం పత్థేన్తో సత్తాహం మహాదానం పవత్తేత్వా పణిధానమకాసి. సత్థాపి తస్స పత్థనాయ సమిజ్ఝనభావం దిస్వా బ్యాకరిత్వా పక్కామి.
Terasanipāte yāhu raṭṭhetiādikā āyasmato soṇassa koḷivisassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacini. Ayaṃ kira anomadassissa bhagavato kāle mahāvibhavo seṭṭhi hutvā upāsakehi saddhiṃ vihāraṃ gantvā satthu santike dhammaṃ sutvā pasannamānaso satthu caṅkamanaṭṭhāne sudhāya parikammaṃ kāretvā nānāvaṇṇehi pupphehi santharitvā upari nānāvirāgavatthehi vitānaṃ bandhāpesi, tathā satthu bhikkhusaṅghassa ca dīghasālaṃ kāretvā niyyādesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare seṭṭhikule nibbatti, sirivaḍḍhotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto vihāraṃ gantvā satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ āraddhavīriyānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā, sayampi taṃ ṭhānantaraṃ patthento sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā paṇidhānamakāsi. Satthāpi tassa patthanāya samijjhanabhāvaṃ disvā byākaritvā pakkāmi.
సోపి యావజీవం కుసలం కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో పరినిబ్బుతే కస్సపదసబలే అనుప్పన్నే అమ్హాకం భగవతి బారాణసియం కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో గఙ్గాతీరే పణ్ణసాలం కరిత్వా ఏకం పచ్చేకబుద్ధం తేమాసం చతూహి పచ్చయేహి సక్కచ్చం ఉపట్ఠహి. పచ్చేకబుద్ధో వుట్ఠవస్సో పరిపుణ్ణపరిక్ఖారో గన్ధమాదనమేవ గతో. సోపి కులపుత్తో యావజీవం తత్థ పుఞ్ఞాని కత్వా తతో చవిత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో అమ్హాకం భగవతో కాలే చమ్పానగరే ఉసభసేట్ఠిస్స గేహే పటిసన్ధిం గణ్హి. తస్స పటిసన్ధిగ్గహణతో పట్ఠాయ సేట్ఠిస్స మహాభోగక్ఖన్ధో అభివడ్ఢి. తస్స జాతదివసే సకలనగరే మహాసక్కారసమ్పన్నో అహోసి, తస్స పుబ్బే పచ్చేకబుద్ధస్స సతసహస్సగ్ఘనికరత్తకమ్బలపరిచ్చాగేన సువణ్ణవణ్ణో సుఖుమాలతరో చ అత్తభావో అహోసి, తేనస్స సోణోతి నామం అకంసు. మహతా పరివారేన వడ్ఢతి , తస్స హత్థపాదతలాని బన్ధుజీవకపుప్ఫవణ్ణాని అహేసుం, సతవిహతకప్పాసస్స వియ సమ్ఫస్సో పాదతలేసు మణికుణ్డలావట్టవణ్ణాని లోమాని జాయింసు. వయప్పత్తస్స తస్స తిణ్ణం ఉతూనం అనుచ్ఛవికే తయో పాసాదే కారేత్వా నాటకాని ఉపట్ఠాపేసుం. సో తత్థ మహతిం సమ్పత్తిం అనుభవన్తో దేవకుమారో వియ పటివసతి.
Sopi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto parinibbute kassapadasabale anuppanne amhākaṃ bhagavati bārāṇasiyaṃ kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto gaṅgātīre paṇṇasālaṃ karitvā ekaṃ paccekabuddhaṃ temāsaṃ catūhi paccayehi sakkaccaṃ upaṭṭhahi. Paccekabuddho vuṭṭhavasso paripuṇṇaparikkhāro gandhamādanameva gato. Sopi kulaputto yāvajīvaṃ tattha puññāni katvā tato cavitvā devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ bhagavato kāle campānagare usabhaseṭṭhissa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya seṭṭhissa mahābhogakkhandho abhivaḍḍhi. Tassa jātadivase sakalanagare mahāsakkārasampanno ahosi, tassa pubbe paccekabuddhassa satasahassagghanikarattakambalapariccāgena suvaṇṇavaṇṇo sukhumālataro ca attabhāvo ahosi, tenassa soṇoti nāmaṃ akaṃsu. Mahatā parivārena vaḍḍhati , tassa hatthapādatalāni bandhujīvakapupphavaṇṇāni ahesuṃ, satavihatakappāsassa viya samphasso pādatalesu maṇikuṇḍalāvaṭṭavaṇṇāni lomāni jāyiṃsu. Vayappattassa tassa tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavike tayo pāsāde kāretvā nāṭakāni upaṭṭhāpesuṃ. So tattha mahatiṃ sampattiṃ anubhavanto devakumāro viya paṭivasati.
అథ అమ్హాకం సత్థరి సబ్బఞ్ఞుతం పత్వా పవత్తితవరధమ్మచక్కే రాజగహం ఉపనిస్సాయ విహరన్తే బిమ్బిసారరఞ్ఞా పక్కోసాపితో అసీతియా గామికసహస్సేహి సద్ధిం రాజగహం ఆగతో, సత్థు సన్తికం గన్త్వా ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో మాతాపితరో అనుజానాపేత్వా సాసనే పబ్బజిత్వా లద్ధూపసమ్పదో సత్థు సన్తికే కమ్మట్ఠానం గహేత్వా, జనసంసగ్గపరిహరణత్థం సీతవనే వసన్తో ‘‘మమ సరీరం సుఖుమాలం, న చ సక్కా సుఖేనేవ సుఖం అధిగన్తుం, కాయం కిలమేత్వా సమణధమ్మం కాతుం వట్టతీ’’తి ఠానచఙ్కమమేవ అధిట్ఠాయ, పధానమనుయుఞ్జన్తో పాదతలేసు ఫోటేసు ఉట్ఠహితేసుపి వేదనం అజ్ఝుపేక్ఖిత్వా దళ్హం వీరియం కరోన్తో అచ్చారద్ధవీరియతాయ విసేసం నిబ్బత్తేతుం అసక్కోన్తో, ‘‘ఏవం వాయమన్తోపి అహం మగ్గం వా ఫలం వా నిబ్బత్తేతుం న సక్కోమి, కిం మే పబ్బజ్జాయ, హీనాయావత్తిత్వా భోగే చ భుఞ్జిస్సామి, పుఞ్ఞాని చ కరిస్సామీ’’తి చిన్తేసి. సత్థా తస్స చిత్తాచారం ఞత్వా తత్థ గన్త్వా వీణూపమోవాదేన ఓవదిత్వా వీరియసమతాయోజనవిధిం దస్సేన్తో కమ్మట్ఠానం సోధేత్వా గిజ్ఝకూటం గతో. సోణత్థేరోపి సత్థు సమ్ముఖా ఓవాదం లభిత్వా వీరియసమతం యోజేత్వా విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా అరహత్తే పతిట్ఠాసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౫.౨౫-౫౩) –
Atha amhākaṃ satthari sabbaññutaṃ patvā pavattitavaradhammacakke rājagahaṃ upanissāya viharante bimbisāraraññā pakkosāpito asītiyā gāmikasahassehi saddhiṃ rājagahaṃ āgato, satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho mātāpitaro anujānāpetvā sāsane pabbajitvā laddhūpasampado satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā, janasaṃsaggapariharaṇatthaṃ sītavane vasanto ‘‘mama sarīraṃ sukhumālaṃ, na ca sakkā sukheneva sukhaṃ adhigantuṃ, kāyaṃ kilametvā samaṇadhammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti ṭhānacaṅkamameva adhiṭṭhāya, padhānamanuyuñjanto pādatalesu phoṭesu uṭṭhahitesupi vedanaṃ ajjhupekkhitvā daḷhaṃ vīriyaṃ karonto accāraddhavīriyatāya visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto, ‘‘evaṃ vāyamantopi ahaṃ maggaṃ vā phalaṃ vā nibbattetuṃ na sakkomi, kiṃ me pabbajjāya, hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjissāmi, puññāni ca karissāmī’’ti cintesi. Satthā tassa cittācāraṃ ñatvā tattha gantvā vīṇūpamovādena ovaditvā vīriyasamatāyojanavidhiṃ dassento kammaṭṭhānaṃ sodhetvā gijjhakūṭaṃ gato. Soṇattheropi satthu sammukhā ovādaṃ labhitvā vīriyasamataṃ yojetvā vipassanaṃ ussukkāpetvā arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.5.25-53) –
‘‘అనోమదస్సిస్స మునినో, లోకజేట్ఠస్స తాదినో;
‘‘Anomadassissa munino, lokajeṭṭhassa tādino;
సుధాయ లేపనం కత్వా, చఙ్కమం కారయిం అహం.
Sudhāya lepanaṃ katvā, caṅkamaṃ kārayiṃ ahaṃ.
‘‘నానావణ్ణేహి పుప్ఫేహి, చఙ్కమం సన్థరిం అహం;
‘‘Nānāvaṇṇehi pupphehi, caṅkamaṃ santhariṃ ahaṃ;
ఆకాసే వితానం కత్వా, భోజయిం బుద్ధముత్తమం.
Ākāse vitānaṃ katvā, bhojayiṃ buddhamuttamaṃ.
‘‘అఞ్జలిం పగ్గహేత్వాన, అభివాదేత్వాన సుబ్బతం;
‘‘Añjaliṃ paggahetvāna, abhivādetvāna subbataṃ;
దీఘసాలం భగవతో, నియ్యాదేసిమహం తదా.
Dīghasālaṃ bhagavato, niyyādesimahaṃ tadā.
‘‘మమ సఙ్కప్పమఞ్ఞాయ, సత్థా లోకే అనుత్తరో;
‘‘Mama saṅkappamaññāya, satthā loke anuttaro;
పటిగ్గహేసి భగవా, అనుకమ్పాయ చక్ఖుమా.
Paṭiggahesi bhagavā, anukampāya cakkhumā.
‘‘పటిగ్గహేత్వాన సమ్బుద్ధో, దక్ఖిణేయ్యో సదేవకే;
‘‘Paṭiggahetvāna sambuddho, dakkhiṇeyyo sadevake;
భిక్ఖుసఙ్ఘే నిసీదిత్వా, ఇమా గాథా అభాసథ.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘యో సో హట్ఠేన చిత్తేన, దీఘసాలం అదాసి మే;
‘‘Yo so haṭṭhena cittena, dīghasālaṃ adāsi me;
తమహం కిత్తయిస్సామి, సుణాథ మమ భాసతో.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘ఇమస్స మచ్చుకాలమ్హి, పుఞ్ఞకమ్మసమఙ్గినో;
‘‘Imassa maccukālamhi, puññakammasamaṅgino;
సహస్సయుత్తస్సరథో, ఉపట్ఠిస్సతి తావదే.
Sahassayuttassaratho, upaṭṭhissati tāvade.
‘‘తేన యానేనయం పోసో, దేవలోకం గమిస్సతి;
‘‘Tena yānenayaṃ poso, devalokaṃ gamissati;
అనుమోదిస్సరే దేవా, సమ్పత్తే కులసమ్భవే.
Anumodissare devā, sampatte kulasambhave.
‘‘మహారహం బ్యమ్హం సేట్ఠం, రతనమత్తికలేపనం;
‘‘Mahārahaṃ byamhaṃ seṭṭhaṃ, ratanamattikalepanaṃ;
కూటాగారవరూపేతం, బ్యమ్హం అజ్ఝావసిస్సతి.
Kūṭāgāravarūpetaṃ, byamhaṃ ajjhāvasissati.
‘‘తింసకప్పసహస్సాని, దేవలోకే రమిస్సతి;
‘‘Tiṃsakappasahassāni, devaloke ramissati;
పఞ్చవీసతి కప్పాని, దేవరాజా భవిస్సతి.
Pañcavīsati kappāni, devarājā bhavissati.
‘‘సత్తసత్తతిక్ఖత్తుఞ్చ, చక్కవత్తీ భవిస్సతి;
‘‘Sattasattatikkhattuñca, cakkavattī bhavissati;
యసోధరసనామా తే, సబ్బేపి ఏకనామకా.
Yasodharasanāmā te, sabbepi ekanāmakā.
‘‘ద్వే సమ్పత్తీ అనుభోత్వా, వడ్ఢేత్వా పుఞ్ఞసఞ్చయం;
‘‘Dve sampattī anubhotvā, vaḍḍhetvā puññasañcayaṃ;
అట్ఠవీసతికప్పమ్హి, చక్కవత్తీ భవిస్సతి.
Aṭṭhavīsatikappamhi, cakkavattī bhavissati.
‘‘తత్రాపి బ్యమ్హం పవరం, విస్సకమ్మేన మాపితం;
‘‘Tatrāpi byamhaṃ pavaraṃ, vissakammena māpitaṃ;
దససద్దావివిత్తం తం, పురమజ్ఝావసిస్సతి.
Dasasaddāvivittaṃ taṃ, puramajjhāvasissati.
‘‘అపరిమేయ్యే ఇతో కప్పే, భూమిపాలో మహిద్ధికో;
‘‘Aparimeyye ito kappe, bhūmipālo mahiddhiko;
ఓక్కాకో నామ నామేన, రాజా రట్ఠే భవిస్సతి.
Okkāko nāma nāmena, rājā raṭṭhe bhavissati.
‘‘సోళసిత్థిసహస్సానం, సబ్బాసం పవరా చ సా;
‘‘Soḷasitthisahassānaṃ, sabbāsaṃ pavarā ca sā;
అభిజాతా ఖత్తియానీ, నవ పుత్తే జనేస్సతి.
Abhijātā khattiyānī, nava putte janessati.
‘‘నవ పుత్తే జనేత్వాన, ఖత్తియానీ మరిస్సతి;
‘‘Nava putte janetvāna, khattiyānī marissati;
తరుణీ చ పియా కఞ్ఞా, మహేసిత్తం కరిస్సతి.
Taruṇī ca piyā kaññā, mahesittaṃ karissati.
‘‘ఓక్కాకం తోసయిత్వాన, వరం కఞ్ఞా లభిస్సతి;
‘‘Okkākaṃ tosayitvāna, varaṃ kaññā labhissati;
వరం లద్ధాన సా కఞ్ఞా, పుత్తే పబ్బాజయిస్సతి.
Varaṃ laddhāna sā kaññā, putte pabbājayissati.
‘‘పబ్బాజితా చ తే సబ్బే, గమిస్సన్తి నగుత్తమం;
‘‘Pabbājitā ca te sabbe, gamissanti naguttamaṃ;
జాతిభేదభయా సబ్బే, భగినీహి వసిస్సరే.
Jātibhedabhayā sabbe, bhaginīhi vasissare.
‘‘ఏకా చ కఞ్ఞా బ్యాధీహి, భవిస్సతి పరిక్ఖతా;
‘‘Ekā ca kaññā byādhīhi, bhavissati parikkhatā;
మా నో జాతి పభిజ్జీతి, నిఖణిస్సన్తి ఖత్తియా.
Mā no jāti pabhijjīti, nikhaṇissanti khattiyā.
‘‘ఖత్తియో నీహరిత్వాన, తాయ సద్ధిం వసిస్సతి;
‘‘Khattiyo nīharitvāna, tāya saddhiṃ vasissati;
భవిస్సతి తదా భేదో, ఓక్కాకకులసమ్భవో.
Bhavissati tadā bhedo, okkākakulasambhavo.
‘‘తేసం పజా భవిస్సన్తి, కోళియా నామ జాతియా;
‘‘Tesaṃ pajā bhavissanti, koḷiyā nāma jātiyā;
తత్థ మానుసకం భోగం, అనుభోస్సతినప్పకం.
Tattha mānusakaṃ bhogaṃ, anubhossatinappakaṃ.
‘‘తమ్హా కాయా చవిత్వాన, దేవలోకం గమిస్సతి;
‘‘Tamhā kāyā cavitvāna, devalokaṃ gamissati;
తత్రాపి పవరం బ్యమ్హం, లభిస్సతి మనోరమం.
Tatrāpi pavaraṃ byamhaṃ, labhissati manoramaṃ.
‘‘దేవలోకా చవిత్వాన, సుక్కమూలేన చోదితో;
‘‘Devalokā cavitvāna, sukkamūlena codito;
ఆగన్త్వాన మనుస్సత్తం, సోణో నామ భవిస్సతి.
Āgantvāna manussattaṃ, soṇo nāma bhavissati.
‘‘ఆరద్ధవీరియో పహితత్తో, పదహం సత్థు సాసనే;
‘‘Āraddhavīriyo pahitatto, padahaṃ satthu sāsane;
సబ్బాసవే పరిఞ్ఞాయ, నిబ్బాయిస్సతినాసవో.
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘అనన్తదస్సీ భగవా, గోతమో సక్యపుఙ్గవో;
‘‘Anantadassī bhagavā, gotamo sakyapuṅgavo;
విసేసఞ్ఞూ మహావీరో, అగ్గట్ఠానే ఠపేస్సతి.
Visesaññū mahāvīro, aggaṭṭhāne ṭhapessati.
‘‘వుట్ఠమ్హి దేవే చతురఙ్గులమ్హి, తిణే అనిలేరితఅఙ్గణమ్హి;
‘‘Vuṭṭhamhi deve caturaṅgulamhi, tiṇe anileritaaṅgaṇamhi;
ఠత్వాన యోగస్స పయుత్తతాదినో, తతోత్తరిం పారమతా న విజ్జతి.
Ṭhatvāna yogassa payuttatādino, tatottariṃ pāramatā na vijjati.
‘‘ఉత్తమే దమథే దన్తో, చిత్తం మే సుపణీహితం;
‘‘Uttame damathe danto, cittaṃ me supaṇīhitaṃ;
భారో మే ఓహితో సబ్బో, నిబ్బుతోమ్హి అనాసవో.
Bhāro me ohito sabbo, nibbutomhi anāsavo.
‘‘అఙ్గీరసో మహానాగో, అభిజాతోవ కేసరీ;
‘‘Aṅgīraso mahānāgo, abhijātova kesarī;
భిక్ఖుసఙ్ఘే నిసీదిత్వా, ఏతదగ్గే ఠపేసి మం.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, etadagge ṭhapesi maṃ.
‘‘పటిసమ్భిదా చతస్సో…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Paṭisambhidā catasso…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా అత్తనో పటిపత్తిం పచ్చవేక్ఖిత్వా ఉదానవసేన అఞ్ఞాబ్యాకరణవసేన చ –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena aññābyākaraṇavasena ca –
౬౩౨.
632.
‘‘యాహు రట్ఠే సముక్కట్ఠో, రఞ్ఞో అఙ్గస్స పద్ధగూ;
‘‘Yāhu raṭṭhe samukkaṭṭho, rañño aṅgassa paddhagū;
స్వాజ్జ ధమ్మేసు ఉక్కట్ఠో, సోణో దుక్ఖస్స పారగూ.
Svājja dhammesu ukkaṭṭho, soṇo dukkhassa pāragū.
౬౩౩.
633.
‘‘పఞ్చ ఛిన్దే పఞ్చ జహే, పఞ్చ చుత్తరి భావయే;
‘‘Pañca chinde pañca jahe, pañca cuttari bhāvaye;
పఞ్చసఙ్గాతిగో భిక్ఖు, ఓఘతిణ్ణోతి వుచ్చతి.
Pañcasaṅgātigo bhikkhu, oghatiṇṇoti vuccati.
౬౩౪.
634.
‘‘ఉన్నళస్స పమత్తస్స, బాహిరాసస్స భిక్ఖునో;
‘‘Unnaḷassa pamattassa, bāhirāsassa bhikkhuno;
సీలం సమాధి పఞ్ఞా చ, పారిపూరిం న గచ్ఛతి.
Sīlaṃ samādhi paññā ca, pāripūriṃ na gacchati.
౬౩౫.
635.
‘‘యఞ్హి కిచ్చం అపవిద్ధం, అకిచ్చం పన కరీయతి;
‘‘Yañhi kiccaṃ apaviddhaṃ, akiccaṃ pana karīyati;
ఉన్నళానం పమత్తానం, తేసం వడ్ఢన్తి ఆసవా.
Unnaḷānaṃ pamattānaṃ, tesaṃ vaḍḍhanti āsavā.
౬౩౬.
636.
‘‘యేసఞ్చ సుసమారద్ధా, నిచ్చం కాయగతా సతి;
‘‘Yesañca susamāraddhā, niccaṃ kāyagatā sati;
అకిచ్చం తే న సేవన్తి, కిచ్చే సాతచ్చకారినో;
Akiccaṃ te na sevanti, kicce sātaccakārino;
సతానం సమ్పజానానం, అత్థం గచ్ఛన్తి ఆసవా.
Satānaṃ sampajānānaṃ, atthaṃ gacchanti āsavā.
౬౩౭.
637.
‘‘ఉజుమగ్గమ్హి అక్ఖాతే, గచ్ఛథ మా నివత్తథ;
‘‘Ujumaggamhi akkhāte, gacchatha mā nivattatha;
అత్తనా చోదయత్తానం, నిబ్బానమభిహారయే.
Attanā codayattānaṃ, nibbānamabhihāraye.
౬౩౮.
638.
‘‘అచ్చారద్ధమ్హి వీరియమ్హి, సత్థా లోకే అనుత్తరో;
‘‘Accāraddhamhi vīriyamhi, satthā loke anuttaro;
వీణోపమం కరిత్వా మే, ధమ్మం దేసేతి చక్ఖుమా;
Vīṇopamaṃ karitvā me, dhammaṃ deseti cakkhumā;
తస్సాహం వచనం సుత్వా, విహాసిం సాసనే రతో.
Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, vihāsiṃ sāsane rato.
౬౩౯.
639.
‘‘సమథం పటిపాదేసిం, ఉత్తమత్థస్స పత్తియా;
‘‘Samathaṃ paṭipādesiṃ, uttamatthassa pattiyā;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసనం.
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
౬౪౦.
640.
‘‘నేక్ఖమ్మే అధిముత్తస్స, పవివేకఞ్చ చేతసో;
‘‘Nekkhamme adhimuttassa, pavivekañca cetaso;
అబ్యాబజ్ఝాధిముత్తస్స, ఉపాదానక్ఖయస్స చ.
Abyābajjhādhimuttassa, upādānakkhayassa ca.
౬౪౧.
641.
‘‘తణ్హక్ఖయాధిముత్తస్స, అసమ్మోహఞ్చ చేతసో;
‘‘Taṇhakkhayādhimuttassa, asammohañca cetaso;
దిస్వా ఆయతనుప్పాదం, సమ్మా చిత్తం విముచ్చతి.
Disvā āyatanuppādaṃ, sammā cittaṃ vimuccati.
౬౪౨.
642.
‘‘తస్స సమ్మా విముత్తస్స, సన్తచిత్తస్స భిక్ఖునో;
‘‘Tassa sammā vimuttassa, santacittassa bhikkhuno;
కతస్స పతిచయో నత్థి, కరణీయం న విజ్జతి.
Katassa paticayo natthi, karaṇīyaṃ na vijjati.
౬౪౩.
643.
‘‘సేలో యథా ఏకఘనో, వాతేన న సమీరతి;
‘‘Selo yathā ekaghano, vātena na samīrati;
ఏవం రూపా రసా సద్దా, గన్ధా ఫస్సా చ కేవలా.
Evaṃ rūpā rasā saddā, gandhā phassā ca kevalā.
౬౪౪.
644.
‘‘ఇట్ఠా ధమ్మా అనిట్ఠా చ, నప్పవేధేన్తి తాదినో;
‘‘Iṭṭhā dhammā aniṭṭhā ca, nappavedhenti tādino;
ఠితం చిత్తం విసఞ్ఞుత్తం, వయఞ్చస్సానుపస్సతీ’’తి. – ఇమా గాథా అభాసి;
Ṭhitaṃ cittaṃ visaññuttaṃ, vayañcassānupassatī’’ti. – imā gāthā abhāsi;
తత్థ యాహు రట్ఠే సముక్కట్ఠోతి యో అహు అహోసి అఙ్గరట్ఠే అసీతియా గామికసహస్సేహి భోగసమ్పత్తియా ఇస్సరియసమ్పత్తియా చ సమ్మా అతివియ ఉక్కట్ఠో సేట్ఠో. రఞ్ఞో అఙ్గస్స పద్ధగూతి చతూహి సఙ్గహవత్థూహి పరిసాయ రఞ్జనట్ఠేన రఞ్ఞో అఙ్గాధిపతినో బిమ్బిసారస్స పరివారభూతో గహపతివిసేసో తస్స రట్ఠే కుటుమ్బికో అహూతి యోజేతబ్బం. స్వాజ్జ ధమ్మేసు ఉక్కట్ఠోతి సో సోణో అజ్జేతరహి లోకుత్తరధమ్మేసు ఉక్కట్ఠో జాతో, గిహికాలేపి కేహిచి ఉక్కట్ఠోయేవ హుత్వా ఇదాని పబ్బజితకాలేపి ఉక్కట్ఠోయేవ హోతీతి అత్తానమేవ పరం వియ దస్సేతి. దుక్ఖస్స పారగూతి సకలస్స వట్టదుక్ఖస్స పారం పరియన్తం గతో, ఏతేన ధమ్మేసు ఉక్కట్ఠోతి అవిసేసేన వుత్తం ఉక్కట్ఠభావం విసేసేతి అరహత్తాధిగమదీపనతో.
Tattha yāhu raṭṭhe samukkaṭṭhoti yo ahu ahosi aṅgaraṭṭhe asītiyā gāmikasahassehi bhogasampattiyā issariyasampattiyā ca sammā ativiya ukkaṭṭho seṭṭho. Rañño aṅgassa paddhagūti catūhi saṅgahavatthūhi parisāya rañjanaṭṭhena rañño aṅgādhipatino bimbisārassa parivārabhūto gahapativiseso tassa raṭṭhe kuṭumbiko ahūti yojetabbaṃ. Svājja dhammesu ukkaṭṭhoti so soṇo ajjetarahi lokuttaradhammesu ukkaṭṭho jāto, gihikālepi kehici ukkaṭṭhoyeva hutvā idāni pabbajitakālepi ukkaṭṭhoyeva hotīti attānameva paraṃ viya dasseti. Dukkhassa pāragūti sakalassa vaṭṭadukkhassa pāraṃ pariyantaṃ gato, etena dhammesu ukkaṭṭhoti avisesena vuttaṃ ukkaṭṭhabhāvaṃ viseseti arahattādhigamadīpanato.
ఇదాని యాయ పటిపత్తియా దుక్ఖపారగూ జాతో, అఞ్ఞాపదేసేన తం దస్సేన్తో ‘‘పఞ్చ ఛిన్దే’’తి గాథమాహ. తస్సత్థో – అపాయకామసుగతిసమ్పాపకాని పఞ్చోరమ్భాగియాని సంయోజనాని పురిసో సత్థేన పాదే బద్ధరజ్జుకం వియ హేట్ఠిమేన మగ్గత్తయేన ఛిన్దేయ్య, రూపారూపభవసమ్పాపకాని పఞ్చ ఉద్ధమ్భాగియాని సంయోజనాని పురిసో గీవాయ బద్ధరజ్జుకం వియ అగ్గమగ్గేన జహేయ్య, ఛిన్దేయ్య, తేసం పన ఉద్ధమ్భాగియసంయోజనానం పహానాయ పఞ్చ సద్ధాదీని ఇన్ద్రియాని ఉత్తరి భావయే భావేయ్య. ఏవంభూతో పన భిక్ఖు రాగసఙ్గో దోసమోహమానదిట్ఠిసఙ్గోతి పఞ్చన్నం సఙ్గానం అతిక్కమనేన పఞ్చసఙ్గాతిగో హుత్వా, కామోఘో, భవోఘో, దిట్ఠోఘో, అవిజ్జోఘోతి చతున్నం ఓఘానం తిణ్ణత్తా ఓఘతిణ్ణోతి వుచ్చతి.
Idāni yāya paṭipattiyā dukkhapāragū jāto, aññāpadesena taṃ dassento ‘‘pañca chinde’’ti gāthamāha. Tassattho – apāyakāmasugatisampāpakāni pañcorambhāgiyāni saṃyojanāni puriso satthena pāde baddharajjukaṃ viya heṭṭhimena maggattayena chindeyya, rūpārūpabhavasampāpakāni pañca uddhambhāgiyāni saṃyojanāni puriso gīvāya baddharajjukaṃ viya aggamaggena jaheyya, chindeyya, tesaṃ pana uddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ pahānāya pañca saddhādīni indriyāni uttari bhāvaye bhāveyya. Evaṃbhūto pana bhikkhu rāgasaṅgo dosamohamānadiṭṭhisaṅgoti pañcannaṃ saṅgānaṃ atikkamanena pañcasaṅgātigo hutvā, kāmogho, bhavogho, diṭṭhogho, avijjoghoti catunnaṃ oghānaṃ tiṇṇattā oghatiṇṇoti vuccati.
అయఞ్చ ఓఘతరణపటిపత్తిసీలాదీనం పారిపూరియావ హోతి, సీలాదయో చ మానాదిప్పహానేన పారిపూరిం గచ్ఛన్తి, న అఞ్ఞథాతి దస్సేన్తో ‘‘ఉన్నళస్సా’’తి గాథమాహ. తత్థ ఉన్నళస్సాతి ఉగ్గతతుచ్ఛమానస్స. మానో హి ఉన్నమనాకారవుత్తియా తుచ్ఛభావేన నళో వియాతి ‘‘నళో’’తి వుచ్చతి. పమత్తస్సాతి సతివోస్సగ్గేన పమాదం ఆపన్నస్స. బాహిరాసస్సాతి బాహిరేసు ఆయతనేసు ఆసావతో, కామేసు అవీతరాగస్సాతి అత్థో. సీలం సమాధి పఞ్ఞా చ, పారిపూరిం న గచ్ఛతీతి తస్స సీలాదీనం పటిపక్ఖసేవినో లోకియోపి తావ సీలాదిగుణో పారిపూరిం న గచ్ఛతి, పగేవ లోకుత్తరో.
Ayañca oghataraṇapaṭipattisīlādīnaṃ pāripūriyāva hoti, sīlādayo ca mānādippahānena pāripūriṃ gacchanti, na aññathāti dassento ‘‘unnaḷassā’’ti gāthamāha. Tattha unnaḷassāti uggatatucchamānassa. Māno hi unnamanākāravuttiyā tucchabhāvena naḷo viyāti ‘‘naḷo’’ti vuccati. Pamattassāti sativossaggena pamādaṃ āpannassa. Bāhirāsassāti bāhiresu āyatanesu āsāvato, kāmesu avītarāgassāti attho. Sīlaṃ samādhi paññā ca, pāripūriṃ na gacchatīti tassa sīlādīnaṃ paṭipakkhasevino lokiyopi tāva sīlādiguṇo pāripūriṃ na gacchati, pageva lokuttaro.
తత్థ కారణమాహ ‘‘యఞ్హి కిచ్చ’’న్తిఆదినా. భిక్ఖునో హి పబ్బజితకాలతో పట్ఠాయ అపరిమాణసీలక్ఖన్ధగోపనం అరఞ్ఞవాసో ధుతఙ్గపరిహరణం భావనారామతాతి ఏవమాది కిచ్చం నామ. యేహి పన ఇదం యథావుత్తం అత్తనో కిచ్చం, తం అపవిద్ధం అకరణేన ఛడ్డితం. అకిచ్చన్తి పత్తమణ్డనం చీవరకాయబన్ధనఅంసబద్ధఛత్తుపాహనతాలవణ్టధమ్మకరణమణ్డనన్తి ఏవమాది పరిక్ఖారమణ్డనం పచ్చయబాహులియన్తి ఏవమాది భిక్ఖునో అకిచ్చం నామ, తం కయిరతి, తేసం మాననళం ఉక్ఖిపిత్వా చరణేన ఉన్నళానం సతివోస్సగ్గేన పమత్తానం చత్తారోపి ఆసవా వడ్ఢన్తి.
Tattha kāraṇamāha ‘‘yañhi kicca’’ntiādinā. Bhikkhuno hi pabbajitakālato paṭṭhāya aparimāṇasīlakkhandhagopanaṃ araññavāso dhutaṅgapariharaṇaṃ bhāvanārāmatāti evamādi kiccaṃ nāma. Yehi pana idaṃ yathāvuttaṃ attano kiccaṃ, taṃ apaviddhaṃ akaraṇena chaḍḍitaṃ. Akiccanti pattamaṇḍanaṃ cīvarakāyabandhanaaṃsabaddhachattupāhanatālavaṇṭadhammakaraṇamaṇḍananti evamādi parikkhāramaṇḍanaṃ paccayabāhuliyanti evamādi bhikkhuno akiccaṃ nāma, taṃ kayirati, tesaṃ mānanaḷaṃ ukkhipitvā caraṇena unnaḷānaṃ sativossaggena pamattānaṃ cattāropi āsavā vaḍḍhanti.
యేసం పన పఞ్ఞాదిగుణో వడ్ఢతి, తే దస్సేతుం ‘‘యేస’’న్తిఆది వుత్తం. తత్థ సుసమారద్ధాతి సుట్ఠు పగ్గహితా. కాయగతా సతీతి, కాయానుపస్సనాభావనా. అకిచ్చం తేతి తే ఏతం పత్తమణ్డనాదిఅకిచ్చం. న సేవన్తీతి న కరోన్తి. కిచ్చేతి, పబ్బజితకాలతో పట్ఠాయ కత్తబ్బే అపరిమాణసీలక్ఖన్ధగోపనాదికే. సాతచ్చకారినోతి సతతకారినో తేసం సతియా అవిప్పవాసేన సతానం సాత్థకసమ్పజఞ్ఞం, సప్పాయసమ్పజఞ్ఞం, గోచరసమ్పజఞ్ఞం, అసమ్మోహసమ్పజఞ్ఞన్తి చతూహి సమ్పజఞ్ఞేహి సమ్పజానానం, చత్తారోపి ఆసవా అత్థం గచ్ఛన్తి పరిక్ఖయం అభావం గచ్ఛన్తీతి అత్థో.
Yesaṃ pana paññādiguṇo vaḍḍhati, te dassetuṃ ‘‘yesa’’ntiādi vuttaṃ. Tattha susamāraddhāti suṭṭhu paggahitā. Kāyagatā satīti, kāyānupassanābhāvanā. Akiccaṃ teti te etaṃ pattamaṇḍanādiakiccaṃ. Na sevantīti na karonti. Kicceti, pabbajitakālato paṭṭhāya kattabbe aparimāṇasīlakkhandhagopanādike. Sātaccakārinoti satatakārino tesaṃ satiyā avippavāsena satānaṃ sātthakasampajaññaṃ, sappāyasampajaññaṃ, gocarasampajaññaṃ, asammohasampajaññanti catūhi sampajaññehi sampajānānaṃ, cattāropi āsavā atthaṃ gacchanti parikkhayaṃ abhāvaṃ gacchantīti attho.
ఇదాని అత్తనో సన్తికే ఠితభిక్ఖూనం ఓవాదం దేన్తో ‘‘ఉజుమగ్గమ్హీ’’తి గాథమాహ. తత్థ ఉజుమగ్గమ్హి అక్ఖాతేతి అన్తద్వయపరివజ్జనేన కాయవఙ్కాదిప్పహానేన చ ఉజుకే మజ్ఝిమపటిపదాభూతే అరియమగ్గే సత్థారా భాసితే. గచ్ఛథాతి పటిపజ్జథ. మా నివత్తథాతి అన్తరా వోసానం మాపజ్జథ. అత్తనా చోదయత్తానన్తి ఇధ అత్థకామో కులపుత్తో అపాయభయపచ్చవేక్ఖణాదినా అత్తనావ అత్తానం చోదేన్తో. నిబ్బానమభిహారయేతి, అత్తానం నిబ్బానం అభిహరేయ్య ఉపనేయ్య, యథా నం సచ్ఛికరోతి, తథా పటిపజ్జేయ్యాతి అత్థో.
Idāni attano santike ṭhitabhikkhūnaṃ ovādaṃ dento ‘‘ujumaggamhī’’ti gāthamāha. Tattha ujumaggamhi akkhāteti antadvayaparivajjanena kāyavaṅkādippahānena ca ujuke majjhimapaṭipadābhūte ariyamagge satthārā bhāsite. Gacchathāti paṭipajjatha. Mā nivattathāti antarā vosānaṃ māpajjatha. Attanā codayattānanti idha atthakāmo kulaputto apāyabhayapaccavekkhaṇādinā attanāva attānaṃ codento. Nibbānamabhihārayeti, attānaṃ nibbānaṃ abhihareyya upaneyya, yathā naṃ sacchikaroti, tathā paṭipajjeyyāti attho.
ఇదాని మయాపి ఏవమేవ పటిపన్నన్తి, అత్తనో పటిపత్తిం దస్సేతుం ‘‘అచ్చారద్ధమ్హీ’’తిఆది వుత్తం. అచ్చారద్ధమ్హి వీరియమ్హీతి విపస్సనం భావేన్తేన మయా సమాధినా వీరియం సమరసం అకత్వా అతివియ వీరియే పగ్గహితే. అచ్చారద్ధవీరియతా చస్స హేట్ఠా వుత్తాయేవ. వీణోపమం కరిత్వా మేతి ఆయస్మతో సోణస్స ‘‘యే ఖో కేచి భగవతో సావకా ఆరద్ధవీరియా విహరన్తి. అహం తేసం అఞ్ఞతరో, అథ చ పన మే నానుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చతి, తస్మాహం విబ్భమిస్సామీ’’తి చిత్తే ఉప్పన్నే సత్థా ఇద్ధియా తస్స సమ్ముఖే అత్తానం దస్సేత్వా ‘‘కస్మా త్వం, సోణ, ‘విబ్భమిస్సామీ’తి చిత్తం ఉప్పాదేసి, కుసలో త్వం పుబ్బే అగారియభూతో వీణాయ తన్తిస్సరే’’తి పుచ్ఛిత్వా తేన ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి వుత్తే ‘‘తం కిం మఞ్ఞసి, సోణ? యదా తే వీణాయ తన్తియో అచ్చాయతా హోన్తి, అపి ను తే వీణా తస్మిం సమయే సరవతీ వా హోతి కమ్మఞ్ఞా వాతి? నో హేతం, భన్తే! తం కిం మఞ్ఞసి, సోణ, యదా తే వీణాయ తన్తియో అతిసిథిలా హోన్తి, అపి ను తే వీణా తస్మిం సమయే సరవతీ వా హోతి కమ్మఞ్ఞా వాతి? నో హేతం, భన్తే. తం కిం మఞ్ఞసి, సోణ, యదా పన తే వీణాయ తన్తియో నేవ అచ్చాయతా హోన్తి, నాతిసిథిలా సమే గుణే పతిట్ఠితా, అపి ను తే వీణా తస్మిం సమయే సరవతీ వా హోతి కమ్మఞ్ఞా వాతి? ఏవం, భన్తే. ఏవమేవ ఖో, సోణ, అచ్చారద్ధవీరియం ఉద్ధచ్చాయ సంవత్తతి, అతిలీనవీరియం కోసజ్జాయ సంవత్తతి, తస్మాతిహ త్వం, సోణ, వీరియసమతం అధిట్ఠహ, ఇన్ద్రియానఞ్చ సమతం పటివిజ్ఝా’’తి ఏవం వీణం ఉపమం కత్వా పవత్తితేన వీణోపమోవాదేన మయ్హం ధమ్మం దేసేసి. తస్సాహం వచనం సుత్వాతి తస్స భగవతో వచనం వీణోపమోవాదం సుత్వా అన్తరా ఉప్పన్నం విబ్భమితుకామతం పహాయ సత్థు సాసనే రతో అభిరతో విహరిం.
Idāni mayāpi evameva paṭipannanti, attano paṭipattiṃ dassetuṃ ‘‘accāraddhamhī’’tiādi vuttaṃ. Accāraddhamhi vīriyamhīti vipassanaṃ bhāventena mayā samādhinā vīriyaṃ samarasaṃ akatvā ativiya vīriye paggahite. Accāraddhavīriyatā cassa heṭṭhā vuttāyeva. Vīṇopamaṃ karitvā meti āyasmato soṇassa ‘‘ye kho keci bhagavato sāvakā āraddhavīriyā viharanti. Ahaṃ tesaṃ aññataro, atha ca pana me nānupādāya āsavehi cittaṃ vimuccati, tasmāhaṃ vibbhamissāmī’’ti citte uppanne satthā iddhiyā tassa sammukhe attānaṃ dassetvā ‘‘kasmā tvaṃ, soṇa, ‘vibbhamissāmī’ti cittaṃ uppādesi, kusalo tvaṃ pubbe agāriyabhūto vīṇāya tantissare’’ti pucchitvā tena ‘‘evaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘taṃ kiṃ maññasi, soṇa? Yadā te vīṇāya tantiyo accāyatā honti, api nu te vīṇā tasmiṃ samaye saravatī vā hoti kammaññā vāti? No hetaṃ, bhante! Taṃ kiṃ maññasi, soṇa, yadā te vīṇāya tantiyo atisithilā honti, api nu te vīṇā tasmiṃ samaye saravatī vā hoti kammaññā vāti? No hetaṃ, bhante. Taṃ kiṃ maññasi, soṇa, yadā pana te vīṇāya tantiyo neva accāyatā honti, nātisithilā same guṇe patiṭṭhitā, api nu te vīṇā tasmiṃ samaye saravatī vā hoti kammaññā vāti? Evaṃ, bhante. Evameva kho, soṇa, accāraddhavīriyaṃ uddhaccāya saṃvattati, atilīnavīriyaṃ kosajjāya saṃvattati, tasmātiha tvaṃ, soṇa, vīriyasamataṃ adhiṭṭhaha, indriyānañca samataṃ paṭivijjhā’’ti evaṃ vīṇaṃ upamaṃ katvā pavattitena vīṇopamovādena mayhaṃ dhammaṃ desesi. Tassāhaṃ vacanaṃ sutvāti tassa bhagavato vacanaṃ vīṇopamovādaṃ sutvā antarā uppannaṃ vibbhamitukāmataṃ pahāya satthu sāsane rato abhirato vihariṃ.
విహరన్తో చ సమథం పటిపాదేసిం వీరియసమతం యోజేన్తో సద్ధాపఞ్ఞానం వియ సమాధివీరియానం సమరసతం ఉప్పాదేన్తో ఝానాధిట్ఠానం విపస్సనాసమాధిం సమ్పాదేసిం విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేసిం. తత్థ పయోజనం ఆహ ‘‘ఉత్తమత్థస్స పత్తియా’’తి. ఉత్తమత్థస్స పత్తియాతి అరహత్తాధిగమాయాతి అత్థో.
Viharanto ca samathaṃ paṭipādesiṃ vīriyasamataṃ yojento saddhāpaññānaṃ viya samādhivīriyānaṃ samarasataṃ uppādento jhānādhiṭṭhānaṃ vipassanāsamādhiṃ sampādesiṃ vipassanaṃ ussukkāpesiṃ. Tattha payojanaṃ āha ‘‘uttamatthassa pattiyā’’ti. Uttamatthassa pattiyāti arahattādhigamāyāti attho.
ఇదాని యథా పటిపన్నస్స సమథవిపస్సనా సమ్పజ్జింసు, తం అఞ్ఞాపదేసేన దస్సేన్తో ‘‘నేక్ఖమ్మే’’తిఆదిమాహ. తత్థ నేక్ఖమ్మేతి పబ్బజ్జాదికే కామనిస్సరణే. అధిముత్తస్సాతి తత్థ నిన్నపోణపబ్భారభావేన యుత్తప్పయుత్తస్స, పఠమం తావ పబ్బజ్జాభిముఖో హుత్వా కామే పహాయ పబ్బజిత్వా చ సీలవిసోధనం అరఞ్ఞవాసో ధుతఙ్గపరిహరణం భావనాభియోగోతి ఏవమాదీసు అనవజ్జధమ్మేసు యుత్తప్పయుత్తస్సాతి అత్థో. పవివేకఞ్చ చేతసోతి చేతసో పవివేకఞ్చ అధిముత్తస్స ఏవం నేక్ఖమ్మాధిముత్తస్స సతో చతుక్కపఞ్చకజ్ఝానానం నిబ్బత్తనేన వివేకే యుత్తస్స పయుత్తస్స. అబ్యాబజ్ఝాధిముత్తస్సాతి అబ్యాబజ్ఝే నిదుక్ఖతాయ అధిముత్తస్స ఝానసమాపత్తియో నిబ్బత్తేత్వా సమథసుఖే యుత్తప్పయుత్తస్స. ఉపాదానక్ఖయస్స చాతి చతున్నమ్పి ఉపాదానానం ఖయన్తే అరహత్తే అధిముత్తస్స. భుమ్మత్థే హి ఏతం సామివచనం. తం యథాధిగతం ఝానం పాదకం కత్వా అరహత్తాధిగమాయ విపస్సనం అనుయుఞ్జన్తస్సాతి అత్థో.
Idāni yathā paṭipannassa samathavipassanā sampajjiṃsu, taṃ aññāpadesena dassento ‘‘nekkhamme’’tiādimāha. Tattha nekkhammeti pabbajjādike kāmanissaraṇe. Adhimuttassāti tattha ninnapoṇapabbhārabhāvena yuttappayuttassa, paṭhamaṃ tāva pabbajjābhimukho hutvā kāme pahāya pabbajitvā ca sīlavisodhanaṃ araññavāso dhutaṅgapariharaṇaṃ bhāvanābhiyogoti evamādīsu anavajjadhammesu yuttappayuttassāti attho. Pavivekañca cetasoti cetaso pavivekañca adhimuttassa evaṃ nekkhammādhimuttassa sato catukkapañcakajjhānānaṃ nibbattanena viveke yuttassa payuttassa. Abyābajjhādhimuttassāti abyābajjhe nidukkhatāya adhimuttassa jhānasamāpattiyo nibbattetvā samathasukhe yuttappayuttassa. Upādānakkhayassa cāti catunnampi upādānānaṃ khayante arahatte adhimuttassa. Bhummatthe hi etaṃ sāmivacanaṃ. Taṃ yathādhigataṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā arahattādhigamāya vipassanaṃ anuyuñjantassāti attho.
తణ్హక్ఖయాధిముత్తస్సాతి తణ్హా ఖీయతి ఏత్థాతి తణ్హక్ఖయో, నిబ్బానం, తస్మిం అధిముత్తస్స ఉపాదిం భయతో, అనుపాదిఞ్చ ఖేమతో దస్సనేన నిరోధే నిన్నపోణపబ్భారస్స. అసమ్మోహఞ్చ చేతసోతి అసమ్మోహసమ్పజఞ్ఞవసేన చిత్తస్స అసమ్మోహపవత్తిం సమ్మోహసముచ్ఛిన్దనేన వా చిత్తస్స అసమ్మోహభూతం అరియమగ్గం అధిముత్తస్స. దిస్వా ఆయతనుప్పాదన్తి చక్ఖాదీనం ఆయతనానం యథాసకపచ్చయేహి ఖణే ఖణే ఉప్పాదం, తప్పటిపక్ఖతో నిరోధఞ్చ విపస్సనాపఞ్ఞాసహితాయ మగ్గపఞ్ఞాయ దిస్వా దస్సనహేతు సమ్మా చిత్తం విముచ్చతీతి సమ్మా హేతునా ఞాయేన మగ్గపటిపాటియా సబ్బాసవతో చిత్తం విముచ్చతి.
Taṇhakkhayādhimuttassāti taṇhā khīyati etthāti taṇhakkhayo, nibbānaṃ, tasmiṃ adhimuttassa upādiṃ bhayato, anupādiñca khemato dassanena nirodhe ninnapoṇapabbhārassa. Asammohañca cetasoti asammohasampajaññavasena cittassa asammohapavattiṃ sammohasamucchindanena vā cittassa asammohabhūtaṃ ariyamaggaṃ adhimuttassa. Disvā āyatanuppādanti cakkhādīnaṃ āyatanānaṃ yathāsakapaccayehi khaṇe khaṇe uppādaṃ, tappaṭipakkhato nirodhañca vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya disvā dassanahetu sammā cittaṃ vimuccatīti sammā hetunā ñāyena maggapaṭipāṭiyā sabbāsavato cittaṃ vimuccati.
‘‘తస్స సమ్మా విముత్తస్సా’’తిఆదీసు అయం సఙ్ఖేపత్థో – తస్స వుత్తనయేన సమ్మదేవ సబ్బసంకిలేసతో విముత్తస్స, తతో ఏవ అచ్చన్తుపసమేన సన్తచిత్తస్స ఖీణాసవభిక్ఖునో కతస్స కుసలస్స అకుసలస్స వా ఉపచయో నత్థి మగ్గేనేవ సముగ్ఘాతితత్తా, పరిఞ్ఞాదిభేదం కరణీయం న విజ్జతి కతకిచ్చత్తా. ఏవం భూతస్స యథా ఏకఘనో సేలో పబ్బతో పకతివాతేన న సమీరతి న సంకమ్పతి, ఏవం ఇట్ఠా చ అనిట్ఠా చ రూపాదయో ఆరమ్మణధమ్మా తాదినో తాదిభావప్పత్తస్స ఠితం అనేజం పహీనసబ్బసోకతాయ విసంయుత్తం చిత్తం నప్పవేధన్తి న చాలేన్తి. అస్స చ ఆరమ్మణధమ్మస్స కాలేన కాలం ఫలసమాపత్తిం సమాపజ్జిత్వా విపస్సన్తో వయం నిరోధం ఖణే ఖణే భిజ్జనసభావం అనుపస్సతీతి అఞ్ఞం బ్యాకాసి.
‘‘Tassa sammā vimuttassā’’tiādīsu ayaṃ saṅkhepattho – tassa vuttanayena sammadeva sabbasaṃkilesato vimuttassa, tato eva accantupasamena santacittassa khīṇāsavabhikkhuno katassa kusalassa akusalassa vā upacayo natthi maggeneva samugghātitattā, pariññādibhedaṃ karaṇīyaṃ na vijjati katakiccattā. Evaṃ bhūtassa yathā ekaghano selo pabbato pakativātena na samīrati na saṃkampati, evaṃ iṭṭhā ca aniṭṭhā ca rūpādayo ārammaṇadhammā tādino tādibhāvappattassa ṭhitaṃ anejaṃ pahīnasabbasokatāya visaṃyuttaṃ cittaṃ nappavedhanti na cālenti. Assa ca ārammaṇadhammassa kālena kālaṃ phalasamāpattiṃ samāpajjitvā vipassanto vayaṃ nirodhaṃ khaṇe khaṇe bhijjanasabhāvaṃ anupassatīti aññaṃ byākāsi.
సోణకోళివిసత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Soṇakoḷivisattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
తేరసనిపాతవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Terasanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౧. సోణకోళివిసత్థేరగాథా • 1. Soṇakoḷivisattheragāthā