Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၁၃. တေရသနိပာတော
13. Terasanipāto
၁. သောဏကောဠိဝိသတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
1. Soṇakoḷivisattheragāthāvaṇṇanā
တေရသနိပာတေ ယာဟု ရဋ္ဌေတိအာဒိကာ အာယသ္မတော သောဏသ္သ ကောဠိဝိသသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပုညာနိ ဥပစိနိ။ အယံ ကိရ အနောမဒသ္သိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ မဟာဝိဘဝော သေဋ္ဌိ ဟုတ္ဝာ ဥပာသကေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂန္တ္ဝာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ ပသန္နမာနသော သတ္ထု စင္ကမနဋ္ဌာနေ သုဓာယ ပရိကမ္မံ ကာရေတ္ဝာ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ပုပ္ဖေဟိ သန္ထရိတ္ဝာ ဥပရိ နာနာဝိရာဂဝတ္ထေဟိ ဝိတာနံ ဗန္ဓာပေသိ, တထာ သတ္ထု ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ စ ဒီဃသာလံ ကာရေတ္ဝာ နိယ္ယာဒေသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ပဒုမုတ္တရသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ, သိရိဝဍ္ဎောတိသ္သ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဝိဟာရံ ဂန္တ္ဝာ သတ္ထု သန္တိကေ ဓမ္မံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ အာရဒ္ဓဝီရိယာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသ္ဝာ, သယမ္ပိ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေန္တော သတ္တာဟံ မဟာဒာနံ ပဝတ္တေတ္ဝာ ပဏိဓာနမကာသိ။ သတ္ထာပိ တသ္သ ပတ္ထနာယ သမိဇ္ဈနဘာဝံ ဒိသ္ဝာ ဗ္ယာကရိတ္ဝာ ပက္ကာမိ။
Terasanipāte yāhu raṭṭhetiādikā āyasmato soṇassa koḷivisassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacini. Ayaṃ kira anomadassissa bhagavato kāle mahāvibhavo seṭṭhi hutvā upāsakehi saddhiṃ vihāraṃ gantvā satthu santike dhammaṃ sutvā pasannamānaso satthu caṅkamanaṭṭhāne sudhāya parikammaṃ kāretvā nānāvaṇṇehi pupphehi santharitvā upari nānāvirāgavatthehi vitānaṃ bandhāpesi, tathā satthu bhikkhusaṅghassa ca dīghasālaṃ kāretvā niyyādesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare seṭṭhikule nibbatti, sirivaḍḍhotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto vihāraṃ gantvā satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ āraddhavīriyānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā, sayampi taṃ ṭhānantaraṃ patthento sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā paṇidhānamakāsi. Satthāpi tassa patthanāya samijjhanabhāvaṃ disvā byākaritvā pakkāmi.
သောပိ ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတ္ဝာ ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ပရိနိဗ္ဗုတေ ကသ္သပဒသဗလေ အနုပ္ပန္နေ အမ္ဟာကံ ဘဂဝတိ ဗာရာဏသိယံ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝိညုတံ ပတ္တော ဂင္ဂာတီရေ ပဏ္ဏသာလံ ကရိတ္ဝာ ဧကံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ တေမာသံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓော ဝုဋ္ဌဝသ္သော ပရိပုဏ္ဏပရိက္ခာရော ဂန္ဓမာဒနမေဝ ဂတော။ သောပိ ကုလပုတ္တော ယာဝဇီဝံ တတ္ထ ပုညာနိ ကတ္ဝာ တတော စဝိတ္ဝာ ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော အမ္ဟာကံ ဘဂဝတော ကာလေ စမ္ပာနဂရေ ဥသဘသေဋ္ဌိသ္သ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏ္ဟိ။ တသ္သ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ သေဋ္ဌိသ္သ မဟာဘောဂက္ခန္ဓော အဘိဝဍ္ဎိ။ တသ္သ ဇာတဒိဝသေ သကလနဂရေ မဟာသက္ကာရသမ္ပန္နော အဟောသိ, တသ္သ ပုဗ္ဗေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသ္သ သတသဟသ္သဂ္ဃနိကရတ္တကမ္ဗလပရိစ္စာဂေန သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော သုခုမာလတရော စ အတ္တဘာဝော အဟောသိ, တေနသ္သ သောဏောတိ နာမံ အကံသု။ မဟတာ ပရိဝာရေန ဝဍ္ဎတိ , တသ္သ ဟတ္ထပာဒတလာနိ ဗန္ဓုဇီဝကပုပ္ဖဝဏ္ဏာနိ အဟေသုံ, သတဝိဟတကပ္ပာသသ္သ ဝိယ သမ္ဖသ္သော ပာဒတလေသု မဏိကုဏ္ဍလာဝဋ္ဋဝဏ္ဏာနိ လောမာနိ ဇာယိံသု။ ဝယပ္ပတ္တသ္သ တသ္သ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ အနုစ္ဆဝိကေ တယော ပာသာဒေ ကာရေတ္ဝာ နာဋကာနိ ဥပဋ္ဌာပေသုံ။ သော တတ္ထ မဟတိံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော ဒေဝကုမာရော ဝိယ ပဋိဝသတိ။
Sopi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto parinibbute kassapadasabale anuppanne amhākaṃ bhagavati bārāṇasiyaṃ kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto gaṅgātīre paṇṇasālaṃ karitvā ekaṃ paccekabuddhaṃ temāsaṃ catūhi paccayehi sakkaccaṃ upaṭṭhahi. Paccekabuddho vuṭṭhavasso paripuṇṇaparikkhāro gandhamādanameva gato. Sopi kulaputto yāvajīvaṃ tattha puññāni katvā tato cavitvā devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ bhagavato kāle campānagare usabhaseṭṭhissa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya seṭṭhissa mahābhogakkhandho abhivaḍḍhi. Tassa jātadivase sakalanagare mahāsakkārasampanno ahosi, tassa pubbe paccekabuddhassa satasahassagghanikarattakambalapariccāgena suvaṇṇavaṇṇo sukhumālataro ca attabhāvo ahosi, tenassa soṇoti nāmaṃ akaṃsu. Mahatā parivārena vaḍḍhati , tassa hatthapādatalāni bandhujīvakapupphavaṇṇāni ahesuṃ, satavihatakappāsassa viya samphasso pādatalesu maṇikuṇḍalāvaṭṭavaṇṇāni lomāni jāyiṃsu. Vayappattassa tassa tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavike tayo pāsāde kāretvā nāṭakāni upaṭṭhāpesuṃ. So tattha mahatiṃ sampattiṃ anubhavanto devakumāro viya paṭivasati.
အထ အမ္ဟာကံ သတ္ထရိ သဗ္ဗညုတံ ပတ္ဝာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကေ ရာဇဂဟံ ဥပနိသ္သာယ ဝိဟရန္တေ ဗိမ္ဗိသာရရညာ ပက္ကောသာပိတော အသီတိယာ ဂာမိကသဟသ္သေဟိ သဒ္ဓိံ ရာဇဂဟံ အာဂတော, သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓော မာတာပိတရော အနုဇာနာပေတ္ဝာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒော သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတ္ဝာ, ဇနသံသဂ္ဂပရိဟရဏတ္ထံ သီတဝနေ ဝသန္တော ‘‘မမ သရီရံ သုခုမာလံ, န စ သက္ကာ သုခေနေဝ သုခံ အဓိဂန္တုံ, ကာယံ ကိလမေတ္ဝာ သမဏဓမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဌာနစင္ကမမေဝ အဓိဋ္ဌာယ, ပဓာနမနုယုဉ္ဇန္တော ပာဒတလေသု ဖောဋေသု ဥဋ္ဌဟိတေသုပိ ဝေဒနံ အဇ္ဈုပေက္ခိတ္ဝာ ဒဠ္ဟံ ဝီရိယံ ကရောန္တော အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော, ‘‘ဧဝံ ဝာယမန္တောပိ အဟံ မဂ္ဂံ ဝာ ဖလံ ဝာ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကောမိ, ကိံ မေ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ, ဟီနာယာဝတ္တိတ္ဝာ ဘောဂေ စ ဘုဉ္ဇိသ္သာမိ, ပုညာနိ စ ကရိသ္သာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ သတ္ထာ တသ္သ စိတ္တာစာရံ ဉတ္ဝာ တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ ဝီဏူပမောဝာဒေန ဩဝဒိတ္ဝာ ဝီရိယသမတာယောဇနဝိဓိံ ဒသ္သေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတ္ဝာ ဂိဇ္ဈကူဋံ ဂတော။ သောဏတ္ထေရောပိ သတ္ထု သမ္မုခာ ဩဝာဒံ လဘိတ္ဝာ ဝီရိယသမတံ ယောဇေတ္ဝာ ဝိပသ္သနံ ဥသ္သုက္ကာပေတ္ဝာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၁.၅.၂၅-၅၃) –
Atha amhākaṃ satthari sabbaññutaṃ patvā pavattitavaradhammacakke rājagahaṃ upanissāya viharante bimbisāraraññā pakkosāpito asītiyā gāmikasahassehi saddhiṃ rājagahaṃ āgato, satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho mātāpitaro anujānāpetvā sāsane pabbajitvā laddhūpasampado satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā, janasaṃsaggapariharaṇatthaṃ sītavane vasanto ‘‘mama sarīraṃ sukhumālaṃ, na ca sakkā sukheneva sukhaṃ adhigantuṃ, kāyaṃ kilametvā samaṇadhammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti ṭhānacaṅkamameva adhiṭṭhāya, padhānamanuyuñjanto pādatalesu phoṭesu uṭṭhahitesupi vedanaṃ ajjhupekkhitvā daḷhaṃ vīriyaṃ karonto accāraddhavīriyatāya visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto, ‘‘evaṃ vāyamantopi ahaṃ maggaṃ vā phalaṃ vā nibbattetuṃ na sakkomi, kiṃ me pabbajjāya, hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjissāmi, puññāni ca karissāmī’’ti cintesi. Satthā tassa cittācāraṃ ñatvā tattha gantvā vīṇūpamovādena ovaditvā vīriyasamatāyojanavidhiṃ dassento kammaṭṭhānaṃ sodhetvā gijjhakūṭaṃ gato. Soṇattheropi satthu sammukhā ovādaṃ labhitvā vīriyasamataṃ yojetvā vipassanaṃ ussukkāpetvā arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.5.25-53) –
‘‘အနောမဒသ္သိသ္သ မုနိနော၊ လောကဇေဋ္ဌသ္သ တာဒိနော။
‘‘Anomadassissa munino, lokajeṭṭhassa tādino;
သုဓာယ လေပနံ ကတ္ဝာ၊ စင္ကမံ ကာရယိံ အဟံ။
Sudhāya lepanaṃ katvā, caṅkamaṃ kārayiṃ ahaṃ.
‘‘နာနာဝဏ္ဏေဟိ ပုပ္ဖေဟိ၊ စင္ကမံ သန္ထရိံ အဟံ။
‘‘Nānāvaṇṇehi pupphehi, caṅkamaṃ santhariṃ ahaṃ;
အာကာသေ ဝိတာနံ ကတ္ဝာ၊ ဘောဇယိံ ဗုဒ္ဓမုတ္တမံ။
Ākāse vitānaṃ katvā, bhojayiṃ buddhamuttamaṃ.
‘‘အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတ္ဝာန၊ အဘိဝာဒေတ္ဝာန သုဗ္ဗတံ။
‘‘Añjaliṃ paggahetvāna, abhivādetvāna subbataṃ;
ဒီဃသာလံ ဘဂဝတော၊ နိယ္ယာဒေသိမဟံ တဒာ။
Dīghasālaṃ bhagavato, niyyādesimahaṃ tadā.
‘‘မမ သင္ကပ္ပမညာယ၊ သတ္ထာ လောကေ အနုတ္တရော။
‘‘Mama saṅkappamaññāya, satthā loke anuttaro;
ပဋိဂ္ဂဟေသိ ဘဂဝာ၊ အနုကမ္ပာယ စက္ခုမာ။
Paṭiggahesi bhagavā, anukampāya cakkhumā.
‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတ္ဝာန သမ္ဗုဒ္ဓော၊ ဒက္ခိဏေယ္ယော သဒေဝကေ။
‘‘Paṭiggahetvāna sambuddho, dakkhiṇeyyo sadevake;
ဘိက္ခုသင္ဃေ နိသီဒိတ္ဝာ၊ ဣမာ ဂာထာ အဘာသထ။
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘ယော သော ဟဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ ဒီဃသာလံ အဒာသိ မေ။
‘‘Yo so haṭṭhena cittena, dīghasālaṃ adāsi me;
တမဟံ ကိတ္တယိသ္သာမိ၊ သုဏာထ မမ ဘာသတော။
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘ဣမသ္သ မစ္စုကာလမ္ဟိ၊ ပုညကမ္မသမင္ဂိနော။
‘‘Imassa maccukālamhi, puññakammasamaṅgino;
သဟသ္သယုတ္တသ္သရထော၊ ဥပဋ္ဌိသ္သတိ တာဝဒေ။
Sahassayuttassaratho, upaṭṭhissati tāvade.
‘‘တေန ယာနေနယံ ပောသော၊ ဒေဝလောကံ ဂမိသ္သတိ။
‘‘Tena yānenayaṃ poso, devalokaṃ gamissati;
အနုမောဒိသ္သရေ ဒေဝာ၊ သမ္ပတ္တေ ကုလသမ္ဘဝေ။
Anumodissare devā, sampatte kulasambhave.
‘‘မဟာရဟံ ဗ္ယမ္ဟံ သေဋ္ဌံ၊ ရတနမတ္တိကလေပနံ။
‘‘Mahārahaṃ byamhaṃ seṭṭhaṃ, ratanamattikalepanaṃ;
ကူဋာဂာရဝရူပေတံ၊ ဗ္ယမ္ဟံ အဇ္ဈာဝသိသ္သတိ။
Kūṭāgāravarūpetaṃ, byamhaṃ ajjhāvasissati.
‘‘တိံသကပ္ပသဟသ္သာနိ၊ ဒေဝလောကေ ရမိသ္သတိ။
‘‘Tiṃsakappasahassāni, devaloke ramissati;
ပဉ္စဝီသတိ ကပ္ပာနိ၊ ဒေဝရာဇာ ဘဝိသ္သတိ။
Pañcavīsati kappāni, devarājā bhavissati.
‘‘သတ္တသတ္တတိက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိသ္သတိ။
‘‘Sattasattatikkhattuñca, cakkavattī bhavissati;
ယသောဓရသနာမာ တေ၊ သဗ္ဗေပိ ဧကနာမကာ။
Yasodharasanāmā te, sabbepi ekanāmakā.
‘‘ဒ္ဝေ သမ္ပတ္တီ အနုဘောတ္ဝာ၊ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ ပုညသဉ္စယံ။
‘‘Dve sampattī anubhotvā, vaḍḍhetvā puññasañcayaṃ;
အဋ္ဌဝီသတိကပ္ပမ္ဟိ၊ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိသ္သတိ။
Aṭṭhavīsatikappamhi, cakkavattī bhavissati.
‘‘တတ္ရာပိ ဗ္ယမ္ဟံ ပဝရံ၊ ဝိသ္သကမ္မေန မာပိတံ။
‘‘Tatrāpi byamhaṃ pavaraṃ, vissakammena māpitaṃ;
ဒသသဒ္ဒာဝိဝိတ္တံ တံ၊ ပုရမဇ္ဈာဝသိသ္သတိ။
Dasasaddāvivittaṃ taṃ, puramajjhāvasissati.
‘‘အပရိမေယ္ယေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ဘူမိပာလော မဟိဒ္ဓိကော။
‘‘Aparimeyye ito kappe, bhūmipālo mahiddhiko;
ဩက္ကာကော နာမ နာမေန၊ ရာဇာ ရဋ္ဌေ ဘဝိသ္သတိ။
Okkāko nāma nāmena, rājā raṭṭhe bhavissati.
‘‘သောဠသိတ္ထိသဟသ္သာနံ၊ သဗ္ဗာသံ ပဝရာ စ သာ။
‘‘Soḷasitthisahassānaṃ, sabbāsaṃ pavarā ca sā;
အဘိဇာတာ ခတ္တိယာနီ၊ နဝ ပုတ္တေ ဇနေသ္သတိ။
Abhijātā khattiyānī, nava putte janessati.
‘‘နဝ ပုတ္တေ ဇနေတ္ဝာန၊ ခတ္တိယာနီ မရိသ္သတိ။
‘‘Nava putte janetvāna, khattiyānī marissati;
တရုဏီ စ ပိယာ ကညာ၊ မဟေသိတ္တံ ကရိသ္သတိ။
Taruṇī ca piyā kaññā, mahesittaṃ karissati.
‘‘ဩက္ကာကံ တောသယိတ္ဝာန၊ ဝရံ ကညာ လဘိသ္သတိ။
‘‘Okkākaṃ tosayitvāna, varaṃ kaññā labhissati;
ဝရံ လဒ္ဓာန သာ ကညာ၊ ပုတ္တေ ပဗ္ဗာဇယိသ္သတိ။
Varaṃ laddhāna sā kaññā, putte pabbājayissati.
‘‘ပဗ္ဗာဇိတာ စ တေ သဗ္ဗေ၊ ဂမိသ္သန္တိ နဂုတ္တမံ။
‘‘Pabbājitā ca te sabbe, gamissanti naguttamaṃ;
ဇာတိဘေဒဘယာ သဗ္ဗေ၊ ဘဂိနီဟိ ဝသိသ္သရေ။
Jātibhedabhayā sabbe, bhaginīhi vasissare.
‘‘ဧကာ စ ကညာ ဗ္ယာဓီဟိ၊ ဘဝိသ္သတိ ပရိက္ခတာ။
‘‘Ekā ca kaññā byādhīhi, bhavissati parikkhatā;
မာ နော ဇာတိ ပဘိဇ္ဇီတိ၊ နိခဏိသ္သန္တိ ခတ္တိယာ။
Mā no jāti pabhijjīti, nikhaṇissanti khattiyā.
‘‘ခတ္တိယော နီဟရိတ္ဝာန၊ တာယ သဒ္ဓိံ ဝသိသ္သတိ။
‘‘Khattiyo nīharitvāna, tāya saddhiṃ vasissati;
ဘဝိသ္သတိ တဒာ ဘေဒော၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝော။
Bhavissati tadā bhedo, okkākakulasambhavo.
‘‘တေသံ ပဇာ ဘဝိသ္သန္တိ၊ ကောဠိယာ နာမ ဇာတိယာ။
‘‘Tesaṃ pajā bhavissanti, koḷiyā nāma jātiyā;
တတ္ထ မာနုသကံ ဘောဂံ၊ အနုဘောသ္သတိနပ္ပကံ။
Tattha mānusakaṃ bhogaṃ, anubhossatinappakaṃ.
‘‘တမ္ဟာ ကာယာ စဝိတ္ဝာန၊ ဒေဝလောကံ ဂမိသ္သတိ။
‘‘Tamhā kāyā cavitvāna, devalokaṃ gamissati;
တတ္ရာပိ ပဝရံ ဗ္ယမ္ဟံ၊ လဘိသ္သတိ မနောရမံ။
Tatrāpi pavaraṃ byamhaṃ, labhissati manoramaṃ.
‘‘ဒေဝလောကာ စဝိတ္ဝာန၊ သုက္ကမူလေန စောဒိတော။
‘‘Devalokā cavitvāna, sukkamūlena codito;
အာဂန္တ္ဝာန မနုသ္သတ္တံ၊ သောဏော နာမ ဘဝိသ္သတိ။
Āgantvāna manussattaṃ, soṇo nāma bhavissati.
‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယော ပဟိတတ္တော၊ ပဒဟံ သတ္ထု သာသနေ။
‘‘Āraddhavīriyo pahitatto, padahaṃ satthu sāsane;
သဗ္ဗာသဝေ ပရိညာယ၊ နိဗ္ဗာယိသ္သတိနာသဝော။
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘အနန္တဒသ္သီ ဘဂဝာ၊ ဂောတမော သက္ယပုင္ဂဝော။
‘‘Anantadassī bhagavā, gotamo sakyapuṅgavo;
ဝိသေသညူ မဟာဝီရော၊ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသ္သတိ။
Visesaññū mahāvīro, aggaṭṭhāne ṭhapessati.
‘‘ဝုဋ္ဌမ္ဟိ ဒေဝေ စတုရင္ဂုလမ္ဟိ၊ တိဏေ အနိလေရိတအင္ဂဏမ္ဟိ။
‘‘Vuṭṭhamhi deve caturaṅgulamhi, tiṇe anileritaaṅgaṇamhi;
ဌတ္ဝာန ယောဂသ္သ ပယုတ္တတာဒိနော၊ တတောတ္တရိံ ပာရမတာ န ဝိဇ္ဇတိ။
Ṭhatvāna yogassa payuttatādino, tatottariṃ pāramatā na vijjati.
‘‘ဥတ္တမေ ဒမထေ ဒန္တော၊ စိတ္တံ မေ သုပဏီဟိတံ။
‘‘Uttame damathe danto, cittaṃ me supaṇīhitaṃ;
ဘာရော မေ ဩဟိတော သဗ္ဗော၊ နိဗ္ဗုတောမ္ဟိ အနာသဝော။
Bhāro me ohito sabbo, nibbutomhi anāsavo.
‘‘အင္ဂီရသော မဟာနာဂော၊ အဘိဇာတောဝ ကေသရီ။
‘‘Aṅgīraso mahānāgo, abhijātova kesarī;
ဘိက္ခုသင္ဃေ နိသီဒိတ္ဝာ၊ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ မံ။
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, etadagge ṭhapesi maṃ.
‘‘ပဋိသမ္ဘိဒာ စတသ္သော။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Paṭisambhidā catasso…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ ဥဒာနဝသေန အညာဗ္ယာကရဏဝသေန စ –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena aññābyākaraṇavasena ca –
၆၃၂.
632.
‘‘ယာဟု ရဋ္ဌေ သမုက္ကဋ္ဌော၊ ရညော အင္ဂသ္သ ပဒ္ဓဂူ။
‘‘Yāhu raṭṭhe samukkaṭṭho, rañño aṅgassa paddhagū;
သ္ဝာဇ္ဇ ဓမ္မေသု ဥက္ကဋ္ဌော၊ သောဏော ဒုက္ခသ္သ ပာရဂူ။
Svājja dhammesu ukkaṭṭho, soṇo dukkhassa pāragū.
၆၃၃.
633.
‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ ပဉ္စ ဇဟေ၊ ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေ။
‘‘Pañca chinde pañca jahe, pañca cuttari bhāvaye;
ပဉ္စသင္ဂာတိဂော ဘိက္ခု၊ ဩဃတိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတိ။
Pañcasaṅgātigo bhikkhu, oghatiṇṇoti vuccati.
၆၃၄.
634.
‘‘ဥန္နဠသ္သ ပမတ္တသ္သ၊ ဗာဟိရာသသ္သ ဘိက္ခုနော။
‘‘Unnaḷassa pamattassa, bāhirāsassa bhikkhuno;
သီလံ သမာဓိ ပညာ စ၊ ပာရိပူရိံ န ဂစ္ဆတိ။
Sīlaṃ samādhi paññā ca, pāripūriṃ na gacchati.
၆၃၅.
635.
‘‘ယဉ္ဟိ ကိစ္စံ အပဝိဒ္ဓံ၊ အကိစ္စံ ပန ကရီယတိ။
‘‘Yañhi kiccaṃ apaviddhaṃ, akiccaṃ pana karīyati;
ဥန္နဠာနံ ပမတ္တာနံ၊ တေသံ ဝဍ္ဎန္တိ အာသဝာ။
Unnaḷānaṃ pamattānaṃ, tesaṃ vaḍḍhanti āsavā.
၆၃၆.
636.
‘‘ယေသဉ္စ သုသမာရဒ္ဓာ၊ နိစ္စံ ကာယဂတာ သတိ။
‘‘Yesañca susamāraddhā, niccaṃ kāyagatā sati;
အကိစ္စံ တေ န သေဝန္တိ၊ ကိစ္စေ သာတစ္စကာရိနော။
Akiccaṃ te na sevanti, kicce sātaccakārino;
သတာနံ သမ္ပဇာနာနံ၊ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ အာသဝာ။
Satānaṃ sampajānānaṃ, atthaṃ gacchanti āsavā.
၆၃၇.
637.
‘‘ဥဇုမဂ္ဂမ္ဟိ အက္ခာတေ၊ ဂစ္ဆထ မာ နိဝတ္တထ။
‘‘Ujumaggamhi akkhāte, gacchatha mā nivattatha;
အတ္တနာ စောဒယတ္တာနံ၊ နိဗ္ဗာနမဘိဟာရယေ။
Attanā codayattānaṃ, nibbānamabhihāraye.
၆၃၈.
638.
‘‘အစ္စာရဒ္ဓမ္ဟိ ဝီရိယမ္ဟိ၊ သတ္ထာ လောကေ အနုတ္တရော။
‘‘Accāraddhamhi vīriyamhi, satthā loke anuttaro;
ဝီဏောပမံ ကရိတ္ဝာ မေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ စက္ခုမာ။
Vīṇopamaṃ karitvā me, dhammaṃ deseti cakkhumā;
တသ္သာဟံ ဝစနံ သုတ္ဝာ၊ ဝိဟာသိံ သာသနေ ရတော။
Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, vihāsiṃ sāsane rato.
၆၃၉.
639.
‘‘သမထံ ပဋိပာဒေသိံ၊ ဥတ္တမတ္ထသ္သ ပတ္တိယာ။
‘‘Samathaṃ paṭipādesiṃ, uttamatthassa pattiyā;
တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသနံ။
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
၆၄၀.
640.
‘‘နေက္ခမ္မေ အဓိမုတ္တသ္သ၊ ပဝိဝေကဉ္စ စေတသော။
‘‘Nekkhamme adhimuttassa, pavivekañca cetaso;
အဗ္ယာဗဇ္ဈာဓိမုတ္တသ္သ၊ ဥပာဒာနက္ခယသ္သ စ။
Abyābajjhādhimuttassa, upādānakkhayassa ca.
၆၄၁.
641.
‘‘တဏ္ဟက္ခယာဓိမုတ္တသ္သ၊ အသမ္မောဟဉ္စ စေတသော။
‘‘Taṇhakkhayādhimuttassa, asammohañca cetaso;
ဒိသ္ဝာ အာယတနုပ္ပာဒံ၊ သမ္မာ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ။
Disvā āyatanuppādaṃ, sammā cittaṃ vimuccati.
၆၄၂.
642.
‘‘တသ္သ သမ္မာ ဝိမုတ္တသ္သ၊ သန္တစိတ္တသ္သ ဘိက္ခုနော။
‘‘Tassa sammā vimuttassa, santacittassa bhikkhuno;
ကတသ္သ ပတိစယော နတ္ထိ၊ ကရဏီယံ န ဝိဇ္ဇတိ။
Katassa paticayo natthi, karaṇīyaṃ na vijjati.
၆၄၃.
643.
‘‘သေလော ယထာ ဧကဃနော၊ ဝာတေန န သမီရတိ။
‘‘Selo yathā ekaghano, vātena na samīrati;
ဧဝံ ရူပာ ရသာ သဒ္ဒာ၊ ဂန္ဓာ ဖသ္သာ စ ကေဝလာ။
Evaṃ rūpā rasā saddā, gandhā phassā ca kevalā.
၆၄၄.
644.
‘‘ဣဋ္ဌာ ဓမ္မာ အနိဋ္ဌာ စ၊ နပ္ပဝေဓေန္တိ တာဒိနော။
‘‘Iṭṭhā dhammā aniṭṭhā ca, nappavedhenti tādino;
ဌိတံ စိတ္တံ ဝိသညုတ္တံ၊ ဝယဉ္စသ္သာနုပသ္သတီ’’တိ။ – ဣမာ ဂာထာ အဘာသိ။
Ṭhitaṃ cittaṃ visaññuttaṃ, vayañcassānupassatī’’ti. – imā gāthā abhāsi;
တတ္ထ ယာဟု ရဋ္ဌေ သမုက္ကဋ္ဌောတိ ယော အဟု အဟောသိ အင္ဂရဋ္ဌေ အသီတိယာ ဂာမိကသဟသ္သေဟိ ဘောဂသမ္ပတ္တိယာ ဣသ္သရိယသမ္ပတ္တိယာ စ သမ္မာ အတိဝိယ ဥက္ကဋ္ဌော သေဋ္ဌော။ ရညော အင္ဂသ္သ ပဒ္ဓဂူတိ စတူဟိ သင္ဂဟဝတ္ထူဟိ ပရိသာယ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရညော အင္ဂာဓိပတိနော ဗိမ္ဗိသာရသ္သ ပရိဝာရဘူတော ဂဟပတိဝိသေသော တသ္သ ရဋ္ဌေ ကုဋုမ္ဗိကော အဟူတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သ္ဝာဇ္ဇ ဓမ္မေသု ဥက္ကဋ္ဌောတိ သော သောဏော အဇ္ဇေတရဟိ လောကုတ္တရဓမ္မေသု ဥက္ကဋ္ဌော ဇာတော, ဂိဟိကာလေပိ ကေဟိစိ ဥက္ကဋ္ဌောယေဝ ဟုတ္ဝာ ဣဒာနိ ပဗ္ဗဇိတကာလေပိ ဥက္ကဋ္ဌောယေဝ ဟောတီတိ အတ္တာနမေဝ ပရံ ဝိယ ဒသ္သေတိ။ ဒုက္ခသ္သ ပာရဂူတိ သကလသ္သ ဝဋ္ဋဒုက္ခသ္သ ပာရံ ပရိယန္တံ ဂတော, ဧတေန ဓမ္မေသု ဥက္ကဋ္ဌောတိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ ဥက္ကဋ္ဌဘာဝံ ဝိသေသေတိ အရဟတ္တာဓိဂမဒီပနတော။
Tattha yāhu raṭṭhe samukkaṭṭhoti yo ahu ahosi aṅgaraṭṭhe asītiyā gāmikasahassehi bhogasampattiyā issariyasampattiyā ca sammā ativiya ukkaṭṭho seṭṭho. Rañño aṅgassa paddhagūti catūhi saṅgahavatthūhi parisāya rañjanaṭṭhena rañño aṅgādhipatino bimbisārassa parivārabhūto gahapativiseso tassa raṭṭhe kuṭumbiko ahūti yojetabbaṃ. Svājja dhammesu ukkaṭṭhoti so soṇo ajjetarahi lokuttaradhammesu ukkaṭṭho jāto, gihikālepi kehici ukkaṭṭhoyeva hutvā idāni pabbajitakālepi ukkaṭṭhoyeva hotīti attānameva paraṃ viya dasseti. Dukkhassa pāragūti sakalassa vaṭṭadukkhassa pāraṃ pariyantaṃ gato, etena dhammesu ukkaṭṭhoti avisesena vuttaṃ ukkaṭṭhabhāvaṃ viseseti arahattādhigamadīpanato.
ဣဒာနိ ယာယ ပဋိပတ္တိယာ ဒုက္ခပာရဂူ ဇာတော, အညာပဒေသေန တံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ’’တိ ဂာထမာဟ။ တသ္သတ္ထော – အပာယကာမသုဂတိသမ္ပာပကာနိ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနိ ပုရိသော သတ္ထေန ပာဒေ ဗဒ္ဓရဇ္ဇုကံ ဝိယ ဟေဋ္ဌိမေန မဂ္ဂတ္တယေန ဆိန္ဒေယ္ယ, ရူပာရူပဘဝသမ္ပာပကာနိ ပဉ္စ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနိ ပုရိသော ဂီဝာယ ဗဒ္ဓရဇ္ဇုကံ ဝိယ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဇဟေယ္ယ, ဆိန္ဒေယ္ယ, တေသံ ပန ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနံ ပဟာနာယ ပဉ္စ သဒ္ဓာဒီနိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ ဥတ္တရိ ဘာဝယေ ဘာဝေယ္ယ။ ဧဝံဘူတော ပန ဘိက္ခု ရာဂသင္ဂော ဒောသမောဟမာနဒိဋ္ဌိသင္ဂောတိ ပဉ္စန္နံ သင္ဂာနံ အတိက္ကမနေန ပဉ္စသင္ဂာတိဂော ဟုတ္ဝာ, ကာမောဃော, ဘဝောဃော, ဒိဋ္ဌောဃော, အဝိဇ္ဇောဃောတိ စတုန္နံ ဩဃာနံ တိဏ္ဏတ္တာ ဩဃတိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတိ။
Idāni yāya paṭipattiyā dukkhapāragū jāto, aññāpadesena taṃ dassento ‘‘pañca chinde’’ti gāthamāha. Tassattho – apāyakāmasugatisampāpakāni pañcorambhāgiyāni saṃyojanāni puriso satthena pāde baddharajjukaṃ viya heṭṭhimena maggattayena chindeyya, rūpārūpabhavasampāpakāni pañca uddhambhāgiyāni saṃyojanāni puriso gīvāya baddharajjukaṃ viya aggamaggena jaheyya, chindeyya, tesaṃ pana uddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ pahānāya pañca saddhādīni indriyāni uttari bhāvaye bhāveyya. Evaṃbhūto pana bhikkhu rāgasaṅgo dosamohamānadiṭṭhisaṅgoti pañcannaṃ saṅgānaṃ atikkamanena pañcasaṅgātigo hutvā, kāmogho, bhavogho, diṭṭhogho, avijjoghoti catunnaṃ oghānaṃ tiṇṇattā oghatiṇṇoti vuccati.
အယဉ္စ ဩဃတရဏပဋိပတ္တိသီလာဒီနံ ပာရိပူရိယာဝ ဟောတိ, သီလာဒယော စ မာနာဒိပ္ပဟာနေန ပာရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ, န အညထာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဥန္နဠသ္သာ’’တိ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ ဥန္နဠသ္သာတိ ဥဂ္ဂတတုစ္ဆမာနသ္သ။ မာနော ဟိ ဥန္နမနာကာရဝုတ္တိယာ တုစ္ဆဘာဝေန နဠော ဝိယာတိ ‘‘နဠော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပမတ္တသ္သာတိ သတိဝောသ္သဂ္ဂေန ပမာဒံ အာပန္နသ္သ။ ဗာဟိရာသသ္သာတိ ဗာဟိရေသု အာယတနေသု အာသာဝတော, ကာမေသု အဝီတရာဂသ္သာတိ အတ္ထော။ သီလံ သမာဓိ ပညာ စ, ပာရိပူရိံ န ဂစ္ဆတီတိ တသ္သ သီလာဒီနံ ပဋိပက္ခသေဝိနော လောကိယောပိ တာဝ သီလာဒိဂုဏော ပာရိပူရိံ န ဂစ္ဆတိ, ပဂေဝ လောကုတ္တရော။
Ayañca oghataraṇapaṭipattisīlādīnaṃ pāripūriyāva hoti, sīlādayo ca mānādippahānena pāripūriṃ gacchanti, na aññathāti dassento ‘‘unnaḷassā’’ti gāthamāha. Tattha unnaḷassāti uggatatucchamānassa. Māno hi unnamanākāravuttiyā tucchabhāvena naḷo viyāti ‘‘naḷo’’ti vuccati. Pamattassāti sativossaggena pamādaṃ āpannassa. Bāhirāsassāti bāhiresu āyatanesu āsāvato, kāmesu avītarāgassāti attho. Sīlaṃ samādhi paññā ca, pāripūriṃ na gacchatīti tassa sīlādīnaṃ paṭipakkhasevino lokiyopi tāva sīlādiguṇo pāripūriṃ na gacchati, pageva lokuttaro.
တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ယဉ္ဟိ ကိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ။ ဘိက္ခုနော ဟိ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အပရိမာဏသီလက္ခန္ဓဂောပနံ အရညဝာသော ဓုတင္ဂပရိဟရဏံ ဘာဝနာရာမတာတိ ဧဝမာဒိ ကိစ္စံ နာမ။ ယေဟိ ပန ဣဒံ ယထာဝုတ္တံ အတ္တနော ကိစ္စံ, တံ အပဝိဒ္ဓံ အကရဏေန ဆဍ္ဍိတံ။ အကိစ္စန္တိ ပတ္တမဏ္ဍနံ စီဝရကာယဗန္ဓနအံသဗဒ္ဓဆတ္တုပာဟနတာလဝဏ္ဋဓမ္မကရဏမဏ္ဍနန္တိ ဧဝမာဒိ ပရိက္ခာရမဏ္ဍနံ ပစ္စယဗာဟုလိယန္တိ ဧဝမာဒိ ဘိက္ခုနော အကိစ္စံ နာမ, တံ ကယိရတိ, တေသံ မာနနဠံ ဥက္ခိပိတ္ဝာ စရဏေန ဥန္နဠာနံ သတိဝောသ္သဂ္ဂေန ပမတ္တာနံ စတ္တာရောပိ အာသဝာ ဝဍ္ဎန္တိ။
Tattha kāraṇamāha ‘‘yañhi kicca’’ntiādinā. Bhikkhuno hi pabbajitakālato paṭṭhāya aparimāṇasīlakkhandhagopanaṃ araññavāso dhutaṅgapariharaṇaṃ bhāvanārāmatāti evamādi kiccaṃ nāma. Yehi pana idaṃ yathāvuttaṃ attano kiccaṃ, taṃ apaviddhaṃ akaraṇena chaḍḍitaṃ. Akiccanti pattamaṇḍanaṃ cīvarakāyabandhanaaṃsabaddhachattupāhanatālavaṇṭadhammakaraṇamaṇḍananti evamādi parikkhāramaṇḍanaṃ paccayabāhuliyanti evamādi bhikkhuno akiccaṃ nāma, taṃ kayirati, tesaṃ mānanaḷaṃ ukkhipitvā caraṇena unnaḷānaṃ sativossaggena pamattānaṃ cattāropi āsavā vaḍḍhanti.
ယေသံ ပန ပညာဒိဂုဏော ဝဍ္ဎတိ, တေ ဒသ္သေတုံ ‘‘ယေသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုသမာရဒ္ဓာတိ သုဋ္ဌု ပဂ္ဂဟိတာ။ ကာယဂတာ သတီတိ, ကာယာနုပသ္သနာဘာဝနာ။ အကိစ္စံ တေတိ တေ ဧတံ ပတ္တမဏ္ဍနာဒိအကိစ္စံ။ န သေဝန္တီတိ န ကရောန္တိ။ ကိစ္စေတိ, ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ကတ္တဗ္ဗေ အပရိမာဏသီလက္ခန္ဓဂောပနာဒိကေ။ သာတစ္စကာရိနောတိ သတတကာရိနော တေသံ သတိယာ အဝိပ္ပဝာသေန သတာနံ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ, သပ္ပာယသမ္ပဇညံ, ဂောစရသမ္ပဇညံ, အသမ္မောဟသမ္ပဇညန္တိ စတူဟိ သမ္ပဇညေဟိ သမ္ပဇာနာနံ, စတ္တာရောပိ အာသဝာ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ ပရိက္ခယံ အဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။
Yesaṃ pana paññādiguṇo vaḍḍhati, te dassetuṃ ‘‘yesa’’ntiādi vuttaṃ. Tattha susamāraddhāti suṭṭhu paggahitā. Kāyagatā satīti, kāyānupassanābhāvanā. Akiccaṃ teti te etaṃ pattamaṇḍanādiakiccaṃ. Na sevantīti na karonti. Kicceti, pabbajitakālato paṭṭhāya kattabbe aparimāṇasīlakkhandhagopanādike. Sātaccakārinoti satatakārino tesaṃ satiyā avippavāsena satānaṃ sātthakasampajaññaṃ, sappāyasampajaññaṃ, gocarasampajaññaṃ, asammohasampajaññanti catūhi sampajaññehi sampajānānaṃ, cattāropi āsavā atthaṃ gacchanti parikkhayaṃ abhāvaṃ gacchantīti attho.
ဣဒာနိ အတ္တနော သန္တိကေ ဌိတဘိက္ခူနံ ဩဝာဒံ ဒေန္တော ‘‘ဥဇုမဂ္ဂမ္ဟီ’’တိ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ ဥဇုမဂ္ဂမ္ဟိ အက္ခာတေတိ အန္တဒ္ဝယပရိဝဇ္ဇနေန ကာယဝင္ကာဒိပ္ပဟာနေန စ ဥဇုကေ မဇ္ဈိမပဋိပဒာဘူတေ အရိယမဂ္ဂေ သတ္ထာရာ ဘာသိတေ။ ဂစ္ဆထာတိ ပဋိပဇ္ဇထ။ မာ နိဝတ္တထာတိ အန္တရာ ဝောသာနံ မာပဇ္ဇထ။ အတ္တနာ စောဒယတ္တာနန္တိ ဣဓ အတ္ထကာမော ကုလပုတ္တော အပာယဘယပစ္စဝေက္ခဏာဒိနာ အတ္တနာဝ အတ္တာနံ စောဒေန္တော။ နိဗ္ဗာနမဘိဟာရယေတိ, အတ္တာနံ နိဗ္ဗာနံ အဘိဟရေယ္ယ ဥပနေယ္ယ, ယထာ နံ သစ္ဆိကရောတိ, တထာ ပဋိပဇ္ဇေယ္ယာတိ အတ္ထော။
Idāni attano santike ṭhitabhikkhūnaṃ ovādaṃ dento ‘‘ujumaggamhī’’ti gāthamāha. Tattha ujumaggamhi akkhāteti antadvayaparivajjanena kāyavaṅkādippahānena ca ujuke majjhimapaṭipadābhūte ariyamagge satthārā bhāsite. Gacchathāti paṭipajjatha. Mā nivattathāti antarā vosānaṃ māpajjatha. Attanā codayattānanti idha atthakāmo kulaputto apāyabhayapaccavekkhaṇādinā attanāva attānaṃ codento. Nibbānamabhihārayeti, attānaṃ nibbānaṃ abhihareyya upaneyya, yathā naṃ sacchikaroti, tathā paṭipajjeyyāti attho.
ဣဒာနိ မယာပိ ဧဝမေဝ ပဋိပန္နန္တိ, အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ ဒသ္သေတုံ ‘‘အစ္စာရဒ္ဓမ္ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အစ္စာရဒ္ဓမ္ဟိ ဝီရိယမ္ဟီတိ ဝိပသ္သနံ ဘာဝေန္တေန မယာ သမာဓိနာ ဝီရိယံ သမရသံ အကတ္ဝာ အတိဝိယ ဝီရိယေ ပဂ္ဂဟိတေ။ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာ စသ္သ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။ ဝီဏောပမံ ကရိတ္ဝာ မေတိ အာယသ္မတော သောဏသ္သ ‘‘ယေ ခော ကေစိ ဘဂဝတော သာဝကာ အာရဒ္ဓဝီရိယာ ဝိဟရန္တိ။ အဟံ တေသံ အညတရော, အထ စ ပန မေ နာနုပာဒာယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ, တသ္မာဟံ ဝိဗ္ဘမိသ္သာမီ’’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ သတ္ထာ ဣဒ္ဓိယာ တသ္သ သမ္မုခေ အတ္တာနံ ဒသ္သေတ္ဝာ ‘‘ကသ္မာ တ္ဝံ, သောဏ, ‘ဝိဗ္ဘမိသ္သာမီ’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသိ, ကုသလော တ္ဝံ ပုဗ္ဗေ အဂာရိယဘူတော ဝီဏာယ တန္တိသ္သရေ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ တေန ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တံ ကိံ မညသိ, သောဏ? ယဒာ တေ ဝီဏာယ တန္တိယော အစ္စာယတာ ဟောန္တိ, အပိ နု တေ ဝီဏာ တသ္မိံ သမယေ သရဝတီ ဝာ ဟောတိ ကမ္မညာ ဝာတိ? နော ဟေတံ, ဘန္တေ! တံ ကိံ မညသိ, သောဏ, ယဒာ တေ ဝီဏာယ တန္တိယော အတိသိထိလာ ဟောန္တိ, အပိ နု တေ ဝီဏာ တသ္မိံ သမယေ သရဝတီ ဝာ ဟောတိ ကမ္မညာ ဝာတိ? နော ဟေတံ, ဘန္တေ။ တံ ကိံ မညသိ, သောဏ, ယဒာ ပန တေ ဝီဏာယ တန္တိယော နေဝ အစ္စာယတာ ဟောန္တိ, နာတိသိထိလာ သမေ ဂုဏေ ပတိဋ္ဌိတာ, အပိ နု တေ ဝီဏာ တသ္မိံ သမယေ သရဝတီ ဝာ ဟောတိ ကမ္မညာ ဝာတိ? ဧဝံ, ဘန္တေ။ ဧဝမေဝ ခော, သောဏ, အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယံ ဥဒ္ဓစ္စာယ သံဝတ္တတိ, အတိလီနဝီရိယံ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တတိ, တသ္မာတိဟ တ္ဝံ, သောဏ, ဝီရိယသမတံ အဓိဋ္ဌဟ, ဣန္ဒ္ရိယာနဉ္စ သမတံ ပဋိဝိဇ္ဈာ’’တိ ဧဝံ ဝီဏံ ဥပမံ ကတ္ဝာ ပဝတ္တိတေန ဝီဏောပမောဝာဒေန မယ္ဟံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တသ္သာဟံ ဝစနံ သုတ္ဝာတိ တသ္သ ဘဂဝတော ဝစနံ ဝီဏောပမောဝာဒံ သုတ္ဝာ အန္တရာ ဥပ္ပန္နံ ဝိဗ္ဘမိတုကာမတံ ပဟာယ သတ္ထု သာသနေ ရတော အဘိရတော ဝိဟရိံ။
Idāni mayāpi evameva paṭipannanti, attano paṭipattiṃ dassetuṃ ‘‘accāraddhamhī’’tiādi vuttaṃ. Accāraddhamhi vīriyamhīti vipassanaṃ bhāventena mayā samādhinā vīriyaṃ samarasaṃ akatvā ativiya vīriye paggahite. Accāraddhavīriyatā cassa heṭṭhā vuttāyeva. Vīṇopamaṃ karitvā meti āyasmato soṇassa ‘‘ye kho keci bhagavato sāvakā āraddhavīriyā viharanti. Ahaṃ tesaṃ aññataro, atha ca pana me nānupādāya āsavehi cittaṃ vimuccati, tasmāhaṃ vibbhamissāmī’’ti citte uppanne satthā iddhiyā tassa sammukhe attānaṃ dassetvā ‘‘kasmā tvaṃ, soṇa, ‘vibbhamissāmī’ti cittaṃ uppādesi, kusalo tvaṃ pubbe agāriyabhūto vīṇāya tantissare’’ti pucchitvā tena ‘‘evaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘taṃ kiṃ maññasi, soṇa? Yadā te vīṇāya tantiyo accāyatā honti, api nu te vīṇā tasmiṃ samaye saravatī vā hoti kammaññā vāti? No hetaṃ, bhante! Taṃ kiṃ maññasi, soṇa, yadā te vīṇāya tantiyo atisithilā honti, api nu te vīṇā tasmiṃ samaye saravatī vā hoti kammaññā vāti? No hetaṃ, bhante. Taṃ kiṃ maññasi, soṇa, yadā pana te vīṇāya tantiyo neva accāyatā honti, nātisithilā same guṇe patiṭṭhitā, api nu te vīṇā tasmiṃ samaye saravatī vā hoti kammaññā vāti? Evaṃ, bhante. Evameva kho, soṇa, accāraddhavīriyaṃ uddhaccāya saṃvattati, atilīnavīriyaṃ kosajjāya saṃvattati, tasmātiha tvaṃ, soṇa, vīriyasamataṃ adhiṭṭhaha, indriyānañca samataṃ paṭivijjhā’’ti evaṃ vīṇaṃ upamaṃ katvā pavattitena vīṇopamovādena mayhaṃ dhammaṃ desesi. Tassāhaṃ vacanaṃ sutvāti tassa bhagavato vacanaṃ vīṇopamovādaṃ sutvā antarā uppannaṃ vibbhamitukāmataṃ pahāya satthu sāsane rato abhirato vihariṃ.
ဝိဟရန္တော စ သမထံ ပဋိပာဒေသိံ ဝီရိယသမတံ ယောဇေန္တော သဒ္ဓာပညာနံ ဝိယ သမာဓိဝီရိယာနံ သမရသတံ ဥပ္ပာဒေန္တော ဈာနာဓိဋ္ဌာနံ ဝိပသ္သနာသမာဓိံ သမ္ပာဒေသိံ ဝိပသ္သနံ ဥသ္သုက္ကာပေသိံ။ တတ္ထ ပယောဇနံ အာဟ ‘‘ဥတ္တမတ္ထသ္သ ပတ္တိယာ’’တိ။ ဥတ္တမတ္ထသ္သ ပတ္တိယာတိ အရဟတ္တာဓိဂမာယာတိ အတ္ထော။
Viharanto ca samathaṃ paṭipādesiṃ vīriyasamataṃ yojento saddhāpaññānaṃ viya samādhivīriyānaṃ samarasataṃ uppādento jhānādhiṭṭhānaṃ vipassanāsamādhiṃ sampādesiṃ vipassanaṃ ussukkāpesiṃ. Tattha payojanaṃ āha ‘‘uttamatthassa pattiyā’’ti. Uttamatthassa pattiyāti arahattādhigamāyāti attho.
ဣဒာနိ ယထာ ပဋိပန္နသ္သ သမထဝိပသ္သနာ သမ္ပဇ္ဇိံသု, တံ အညာပဒေသေန ဒသ္သေန္တော ‘‘နေက္ခမ္မေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မေတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒိကေ ကာမနိသ္သရဏေ။ အဓိမုတ္တသ္သာတိ တတ္ထ နိန္နပောဏပဗ္ဘာရဘာဝေန ယုတ္တပ္ပယုတ္တသ္သ, ပဌမံ တာဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘိမုခော ဟုတ္ဝာ ကာမေ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ စ သီလဝိသောဓနံ အရညဝာသော ဓုတင္ဂပရိဟရဏံ ဘာဝနာဘိယောဂောတိ ဧဝမာဒီသု အနဝဇ္ဇဓမ္မေသု ယုတ္တပ္ပယုတ္တသ္သာတိ အတ္ထော။ ပဝိဝေကဉ္စ စေတသောတိ စေတသော ပဝိဝေကဉ္စ အဓိမုတ္တသ္သ ဧဝံ နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တသ္သ သတော စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနာနံ နိဗ္ဗတ္တနေန ဝိဝေကေ ယုတ္တသ္သ ပယုတ္တသ္သ။ အဗ္ယာဗဇ္ဈာဓိမုတ္တသ္သာတိ အဗ္ယာဗဇ္ဈေ နိဒုက္ခတာယ အဓိမုတ္တသ္သ ဈာနသမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ သမထသုခေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တသ္သ။ ဥပာဒာနက္ခယသ္သ စာတိ စတုန္နမ္ပိ ဥပာဒာနာနံ ခယန္တေ အရဟတ္တေ အဓိမုတ္တသ္သ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဧတံ သာမိဝစနံ။ တံ ယထာဓိဂတံ ဈာနံ ပာဒကံ ကတ္ဝာ အရဟတ္တာဓိဂမာယ ဝိပသ္သနံ အနုယုဉ္ဇန္တသ္သာတိ အတ္ထော။
Idāni yathā paṭipannassa samathavipassanā sampajjiṃsu, taṃ aññāpadesena dassento ‘‘nekkhamme’’tiādimāha. Tattha nekkhammeti pabbajjādike kāmanissaraṇe. Adhimuttassāti tattha ninnapoṇapabbhārabhāvena yuttappayuttassa, paṭhamaṃ tāva pabbajjābhimukho hutvā kāme pahāya pabbajitvā ca sīlavisodhanaṃ araññavāso dhutaṅgapariharaṇaṃ bhāvanābhiyogoti evamādīsu anavajjadhammesu yuttappayuttassāti attho. Pavivekañca cetasoti cetaso pavivekañca adhimuttassa evaṃ nekkhammādhimuttassa sato catukkapañcakajjhānānaṃ nibbattanena viveke yuttassa payuttassa. Abyābajjhādhimuttassāti abyābajjhe nidukkhatāya adhimuttassa jhānasamāpattiyo nibbattetvā samathasukhe yuttappayuttassa. Upādānakkhayassa cāti catunnampi upādānānaṃ khayante arahatte adhimuttassa. Bhummatthe hi etaṃ sāmivacanaṃ. Taṃ yathādhigataṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā arahattādhigamāya vipassanaṃ anuyuñjantassāti attho.
တဏ္ဟက္ခယာဓိမုတ္တသ္သာတိ တဏ္ဟာ ခီယတိ ဧတ္ထာတိ တဏ္ဟက္ခယော, နိဗ္ဗာနံ, တသ္မိံ အဓိမုတ္တသ္သ ဥပာဒိံ ဘယတော, အနုပာဒိဉ္စ ခေမတော ဒသ္သနေန နိရောဓေ နိန္နပောဏပဗ္ဘာရသ္သ။ အသမ္မောဟဉ္စ စေတသောတိ အသမ္မောဟသမ္ပဇညဝသေန စိတ္တသ္သ အသမ္မောဟပဝတ္တိံ သမ္မောဟသမုစ္ဆိန္ဒနေန ဝာ စိတ္တသ္သ အသမ္မောဟဘူတံ အရိယမဂ္ဂံ အဓိမုတ္တသ္သ။ ဒိသ္ဝာ အာယတနုပ္ပာဒန္တိ စက္ခာဒီနံ အာယတနာနံ ယထာသကပစ္စယေဟိ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပာဒံ, တပ္ပဋိပက္ခတော နိရောဓဉ္စ ဝိပသ္သနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ဒိသ္ဝာ ဒသ္သနဟေတု သမ္မာ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီတိ သမ္မာ ဟေတုနာ ဉာယေန မဂ္ဂပဋိပာဋိယာ သဗ္ဗာသဝတော စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ။
Taṇhakkhayādhimuttassāti taṇhā khīyati etthāti taṇhakkhayo, nibbānaṃ, tasmiṃ adhimuttassa upādiṃ bhayato, anupādiñca khemato dassanena nirodhe ninnapoṇapabbhārassa. Asammohañca cetasoti asammohasampajaññavasena cittassa asammohapavattiṃ sammohasamucchindanena vā cittassa asammohabhūtaṃ ariyamaggaṃ adhimuttassa. Disvā āyatanuppādanti cakkhādīnaṃ āyatanānaṃ yathāsakapaccayehi khaṇe khaṇe uppādaṃ, tappaṭipakkhato nirodhañca vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya disvā dassanahetu sammā cittaṃ vimuccatīti sammā hetunā ñāyena maggapaṭipāṭiyā sabbāsavato cittaṃ vimuccati.
‘‘တသ္သ သမ္မာ ဝိမုတ္တသ္သာ’’တိအာဒီသု အယံ သင္ခေပတ္ထော – တသ္သ ဝုတ္တနယေန သမ္မဒေဝ သဗ္ဗသံကိလေသတော ဝိမုတ္တသ္သ, တတော ဧဝ အစ္စန္တုပသမေန သန္တစိတ္တသ္သ ခီဏာသဝဘိက္ခုနော ကတသ္သ ကုသလသ္သ အကုသလသ္သ ဝာ ဥပစယော နတ္ထိ မဂ္ဂေနေဝ သမုဂ္ဃာတိတတ္တာ, ပရိညာဒိဘေဒံ ကရဏီယံ န ဝိဇ္ဇတိ ကတကိစ္စတ္တာ။ ဧဝံ ဘူတသ္သ ယထာ ဧကဃနော သေလော ပဗ္ဗတော ပကတိဝာတေန န သမီရတိ န သံကမ္ပတိ, ဧဝံ ဣဋ္ဌာ စ အနိဋ္ဌာ စ ရူပာဒယော အာရမ္မဏဓမ္မာ တာဒိနော တာဒိဘာဝပ္ပတ္တသ္သ ဌိတံ အနေဇံ ပဟီနသဗ္ဗသောကတာယ ဝိသံယုတ္တံ စိတ္တံ နပ္ပဝေဓန္တိ န စာလေန္တိ။ အသ္သ စ အာရမ္မဏဓမ္မသ္သ ကာလေန ကာလံ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတ္ဝာ ဝိပသ္သန္တော ဝယံ နိရောဓံ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝံ အနုပသ္သတီတိ အညံ ဗ္ယာကာသိ။
‘‘Tassa sammā vimuttassā’’tiādīsu ayaṃ saṅkhepattho – tassa vuttanayena sammadeva sabbasaṃkilesato vimuttassa, tato eva accantupasamena santacittassa khīṇāsavabhikkhuno katassa kusalassa akusalassa vā upacayo natthi maggeneva samugghātitattā, pariññādibhedaṃ karaṇīyaṃ na vijjati katakiccattā. Evaṃ bhūtassa yathā ekaghano selo pabbato pakativātena na samīrati na saṃkampati, evaṃ iṭṭhā ca aniṭṭhā ca rūpādayo ārammaṇadhammā tādino tādibhāvappattassa ṭhitaṃ anejaṃ pahīnasabbasokatāya visaṃyuttaṃ cittaṃ nappavedhanti na cālenti. Assa ca ārammaṇadhammassa kālena kālaṃ phalasamāpattiṃ samāpajjitvā vipassanto vayaṃ nirodhaṃ khaṇe khaṇe bhijjanasabhāvaṃ anupassatīti aññaṃ byākāsi.
သောဏကောဠိဝိသတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Soṇakoḷivisattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
တေရသနိပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Terasanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၁. သောဏကောဠိဝိသတ္ထေရဂာထာ • 1. Soṇakoḷivisattheragāthā