Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
13. තෙරසනිපාතො
13. Terasanipāto
1. සොණකොළිවිසත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
1. Soṇakoḷivisattheragāthāvaṇṇanā
තෙරසනිපාතෙ යාහු රට්ඨෙතිආදිකා ආයස්මතො සොණස්ස කොළිවිසස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි උපචිනි. අයං කිර අනොමදස්සිස්ස භගවතො කාලෙ මහාවිභවො සෙට්ඨි හුත්වා උපාසකෙහි සද්ධිං විහාරං ගන්ත්වා සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා පසන්නමානසො සත්ථු චඞ්කමනට්ඨානෙ සුධාය පරිකම්මං කාරෙත්වා නානාවණ්ණෙහි පුප්ඵෙහි සන්ථරිත්වා උපරි නානාවිරාගවත්ථෙහි විතානං බන්ධාපෙසි, තථා සත්ථු භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ච දීඝසාලං කාරෙත්වා නිය්යාදෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හංසවතීනගරෙ සෙට්ඨිකුලෙ නිබ්බත්ති, සිරිවඩ්ඪොතිස්ස නාමං අහොසි. සො වයප්පත්තො විහාරං ගන්ත්වා සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං ආරද්ධවීරියානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා, සයම්පි තං ඨානන්තරං පත්ථෙන්තො සත්තාහං මහාදානං පවත්තෙත්වා පණිධානමකාසි. සත්ථාපි තස්ස පත්ථනාය සමිජ්ඣනභාවං දිස්වා බ්යාකරිත්වා පක්කාමි.
Terasanipāte yāhu raṭṭhetiādikā āyasmato soṇassa koḷivisassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacini. Ayaṃ kira anomadassissa bhagavato kāle mahāvibhavo seṭṭhi hutvā upāsakehi saddhiṃ vihāraṃ gantvā satthu santike dhammaṃ sutvā pasannamānaso satthu caṅkamanaṭṭhāne sudhāya parikammaṃ kāretvā nānāvaṇṇehi pupphehi santharitvā upari nānāvirāgavatthehi vitānaṃ bandhāpesi, tathā satthu bhikkhusaṅghassa ca dīghasālaṃ kāretvā niyyādesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare seṭṭhikule nibbatti, sirivaḍḍhotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto vihāraṃ gantvā satthu santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ āraddhavīriyānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā, sayampi taṃ ṭhānantaraṃ patthento sattāhaṃ mahādānaṃ pavattetvā paṇidhānamakāsi. Satthāpi tassa patthanāya samijjhanabhāvaṃ disvā byākaritvā pakkāmi.
සොපි යාවජීවං කුසලං කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො පරිනිබ්බුතෙ කස්සපදසබලෙ අනුප්පන්නෙ අම්හාකං භගවති බාරාණසියං කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා විඤ්ඤුතං පත්තො ගඞ්ගාතීරෙ පණ්ණසාලං කරිත්වා එකං පච්චෙකබුද්ධං තෙමාසං චතූහි පච්චයෙහි සක්කච්චං උපට්ඨහි. පච්චෙකබුද්ධො වුට්ඨවස්සො පරිපුණ්ණපරික්ඛාරො ගන්ධමාදනමෙව ගතො. සොපි කුලපුත්තො යාවජීවං තත්ථ පුඤ්ඤානි කත්වා තතො චවිත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො අම්හාකං භගවතො කාලෙ චම්පානගරෙ උසභසෙට්ඨිස්ස ගෙහෙ පටිසන්ධිං ගණ්හි. තස්ස පටිසන්ධිග්ගහණතො පට්ඨාය සෙට්ඨිස්ස මහාභොගක්ඛන්ධො අභිවඩ්ඪි. තස්ස ජාතදිවසෙ සකලනගරෙ මහාසක්කාරසම්පන්නො අහොසි, තස්ස පුබ්බෙ පච්චෙකබුද්ධස්ස සතසහස්සග්ඝනිකරත්තකම්බලපරිච්චාගෙන සුවණ්ණවණ්ණො සුඛුමාලතරො ච අත්තභාවො අහොසි, තෙනස්ස සොණොති නාමං අකංසු. මහතා පරිවාරෙන වඩ්ඪති , තස්ස හත්ථපාදතලානි බන්ධුජීවකපුප්ඵවණ්ණානි අහෙසුං, සතවිහතකප්පාසස්ස විය සම්ඵස්සො පාදතලෙසු මණිකුණ්ඩලාවට්ටවණ්ණානි ලොමානි ජායිංසු. වයප්පත්තස්ස තස්ස තිණ්ණං උතූනං අනුච්ඡවිකෙ තයො පාසාදෙ කාරෙත්වා නාටකානි උපට්ඨාපෙසුං. සො තත්ථ මහතිං සම්පත්තිං අනුභවන්තො දෙවකුමාරො විය පටිවසති.
Sopi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaranto parinibbute kassapadasabale anuppanne amhākaṃ bhagavati bārāṇasiyaṃ kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto gaṅgātīre paṇṇasālaṃ karitvā ekaṃ paccekabuddhaṃ temāsaṃ catūhi paccayehi sakkaccaṃ upaṭṭhahi. Paccekabuddho vuṭṭhavasso paripuṇṇaparikkhāro gandhamādanameva gato. Sopi kulaputto yāvajīvaṃ tattha puññāni katvā tato cavitvā devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ bhagavato kāle campānagare usabhaseṭṭhissa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya seṭṭhissa mahābhogakkhandho abhivaḍḍhi. Tassa jātadivase sakalanagare mahāsakkārasampanno ahosi, tassa pubbe paccekabuddhassa satasahassagghanikarattakambalapariccāgena suvaṇṇavaṇṇo sukhumālataro ca attabhāvo ahosi, tenassa soṇoti nāmaṃ akaṃsu. Mahatā parivārena vaḍḍhati , tassa hatthapādatalāni bandhujīvakapupphavaṇṇāni ahesuṃ, satavihatakappāsassa viya samphasso pādatalesu maṇikuṇḍalāvaṭṭavaṇṇāni lomāni jāyiṃsu. Vayappattassa tassa tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavike tayo pāsāde kāretvā nāṭakāni upaṭṭhāpesuṃ. So tattha mahatiṃ sampattiṃ anubhavanto devakumāro viya paṭivasati.
අථ අම්හාකං සත්ථරි සබ්බඤ්ඤුතං පත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කෙ රාජගහං උපනිස්සාය විහරන්තෙ බිම්බිසාරරඤ්ඤා පක්කොසාපිතො අසීතියා ගාමිකසහස්සෙහි සද්ධිං රාජගහං ආගතො, සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො මාතාපිතරො අනුජානාපෙත්වා සාසනෙ පබ්බජිත්වා ලද්ධූපසම්පදො සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා, ජනසංසග්ගපරිහරණත්ථං සීතවනෙ වසන්තො ‘‘මම සරීරං සුඛුමාලං, න ච සක්කා සුඛෙනෙව සුඛං අධිගන්තුං, කායං කිලමෙත්වා සමණධම්මං කාතුං වට්ටතී’’ති ඨානචඞ්කමමෙව අධිට්ඨාය, පධානමනුයුඤ්ජන්තො පාදතලෙසු ඵොටෙසු උට්ඨහිතෙසුපි වෙදනං අජ්ඣුපෙක්ඛිත්වා දළ්හං වීරියං කරොන්තො අච්චාරද්ධවීරියතාය විසෙසං නිබ්බත්තෙතුං අසක්කොන්තො, ‘‘එවං වායමන්තොපි අහං මග්ගං වා ඵලං වා නිබ්බත්තෙතුං න සක්කොමි, කිං මෙ පබ්බජ්ජාය, හීනායාවත්තිත්වා භොගෙ ච භුඤ්ජිස්සාමි, පුඤ්ඤානි ච කරිස්සාමී’’ති චින්තෙසි. සත්ථා තස්ස චිත්තාචාරං ඤත්වා තත්ථ ගන්ත්වා වීණූපමොවාදෙන ඔවදිත්වා වීරියසමතායොජනවිධිං දස්සෙන්තො කම්මට්ඨානං සොධෙත්වා ගිජ්ඣකූටං ගතො. සොණත්ථෙරොපි සත්ථු සම්මුඛා ඔවාදං ලභිත්වා වීරියසමතං යොජෙත්වා විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා අරහත්තෙ පතිට්ඨාසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.5.25-53) –
Atha amhākaṃ satthari sabbaññutaṃ patvā pavattitavaradhammacakke rājagahaṃ upanissāya viharante bimbisāraraññā pakkosāpito asītiyā gāmikasahassehi saddhiṃ rājagahaṃ āgato, satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho mātāpitaro anujānāpetvā sāsane pabbajitvā laddhūpasampado satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā, janasaṃsaggapariharaṇatthaṃ sītavane vasanto ‘‘mama sarīraṃ sukhumālaṃ, na ca sakkā sukheneva sukhaṃ adhigantuṃ, kāyaṃ kilametvā samaṇadhammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti ṭhānacaṅkamameva adhiṭṭhāya, padhānamanuyuñjanto pādatalesu phoṭesu uṭṭhahitesupi vedanaṃ ajjhupekkhitvā daḷhaṃ vīriyaṃ karonto accāraddhavīriyatāya visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto, ‘‘evaṃ vāyamantopi ahaṃ maggaṃ vā phalaṃ vā nibbattetuṃ na sakkomi, kiṃ me pabbajjāya, hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjissāmi, puññāni ca karissāmī’’ti cintesi. Satthā tassa cittācāraṃ ñatvā tattha gantvā vīṇūpamovādena ovaditvā vīriyasamatāyojanavidhiṃ dassento kammaṭṭhānaṃ sodhetvā gijjhakūṭaṃ gato. Soṇattheropi satthu sammukhā ovādaṃ labhitvā vīriyasamataṃ yojetvā vipassanaṃ ussukkāpetvā arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.5.25-53) –
‘‘අනොමදස්සිස්ස මුනිනො, ලොකජෙට්ඨස්ස තාදිනො;
‘‘Anomadassissa munino, lokajeṭṭhassa tādino;
සුධාය ලෙපනං කත්වා, චඞ්කමං කාරයිං අහං.
Sudhāya lepanaṃ katvā, caṅkamaṃ kārayiṃ ahaṃ.
‘‘නානාවණ්ණෙහි පුප්ඵෙහි, චඞ්කමං සන්ථරිං අහං;
‘‘Nānāvaṇṇehi pupphehi, caṅkamaṃ santhariṃ ahaṃ;
ආකාසෙ විතානං කත්වා, භොජයිං බුද්ධමුත්තමං.
Ākāse vitānaṃ katvā, bhojayiṃ buddhamuttamaṃ.
‘‘අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වාන, අභිවාදෙත්වාන සුබ්බතං;
‘‘Añjaliṃ paggahetvāna, abhivādetvāna subbataṃ;
දීඝසාලං භගවතො, නිය්යාදෙසිමහං තදා.
Dīghasālaṃ bhagavato, niyyādesimahaṃ tadā.
‘‘මම සඞ්කප්පමඤ්ඤාය, සත්ථා ලොකෙ අනුත්තරො;
‘‘Mama saṅkappamaññāya, satthā loke anuttaro;
පටිග්ගහෙසි භගවා, අනුකම්පාය චක්ඛුමා.
Paṭiggahesi bhagavā, anukampāya cakkhumā.
‘‘පටිග්ගහෙත්වාන සම්බුද්ධො, දක්ඛිණෙය්යො සදෙවකෙ;
‘‘Paṭiggahetvāna sambuddho, dakkhiṇeyyo sadevake;
භික්ඛුසඞ්ඝෙ නිසීදිත්වා, ඉමා ගාථා අභාසථ.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘යො සො හට්ඨෙන චිත්තෙන, දීඝසාලං අදාසි මෙ;
‘‘Yo so haṭṭhena cittena, dīghasālaṃ adāsi me;
තමහං කිත්තයිස්සාමි, සුණාථ මම භාසතො.
Tamahaṃ kittayissāmi, suṇātha mama bhāsato.
‘‘ඉමස්ස මච්චුකාලම්හි, පුඤ්ඤකම්මසමඞ්ගිනො;
‘‘Imassa maccukālamhi, puññakammasamaṅgino;
සහස්සයුත්තස්සරථො, උපට්ඨිස්සති තාවදෙ.
Sahassayuttassaratho, upaṭṭhissati tāvade.
‘‘තෙන යානෙනයං පොසො, දෙවලොකං ගමිස්සති;
‘‘Tena yānenayaṃ poso, devalokaṃ gamissati;
අනුමොදිස්සරෙ දෙවා, සම්පත්තෙ කුලසම්භවෙ.
Anumodissare devā, sampatte kulasambhave.
‘‘මහාරහං බ්යම්හං සෙට්ඨං, රතනමත්තිකලෙපනං;
‘‘Mahārahaṃ byamhaṃ seṭṭhaṃ, ratanamattikalepanaṃ;
කූටාගාරවරූපෙතං, බ්යම්හං අජ්ඣාවසිස්සති.
Kūṭāgāravarūpetaṃ, byamhaṃ ajjhāvasissati.
‘‘තිංසකප්පසහස්සානි, දෙවලොකෙ රමිස්සති;
‘‘Tiṃsakappasahassāni, devaloke ramissati;
පඤ්චවීසති කප්පානි, දෙවරාජා භවිස්සති.
Pañcavīsati kappāni, devarājā bhavissati.
‘‘සත්තසත්තතික්ඛත්තුඤ්ච, චක්කවත්තී භවිස්සති;
‘‘Sattasattatikkhattuñca, cakkavattī bhavissati;
යසොධරසනාමා තෙ, සබ්බෙපි එකනාමකා.
Yasodharasanāmā te, sabbepi ekanāmakā.
‘‘ද්වෙ සම්පත්තී අනුභොත්වා, වඩ්ඪෙත්වා පුඤ්ඤසඤ්චයං;
‘‘Dve sampattī anubhotvā, vaḍḍhetvā puññasañcayaṃ;
අට්ඨවීසතිකප්පම්හි, චක්කවත්තී භවිස්සති.
Aṭṭhavīsatikappamhi, cakkavattī bhavissati.
‘‘තත්රාපි බ්යම්හං පවරං, විස්සකම්මෙන මාපිතං;
‘‘Tatrāpi byamhaṃ pavaraṃ, vissakammena māpitaṃ;
දසසද්දාවිවිත්තං තං, පුරමජ්ඣාවසිස්සති.
Dasasaddāvivittaṃ taṃ, puramajjhāvasissati.
‘‘අපරිමෙය්යෙ ඉතො කප්පෙ, භූමිපාලො මහිද්ධිකො;
‘‘Aparimeyye ito kappe, bhūmipālo mahiddhiko;
ඔක්කාකො නාම නාමෙන, රාජා රට්ඨෙ භවිස්සති.
Okkāko nāma nāmena, rājā raṭṭhe bhavissati.
‘‘සොළසිත්ථිසහස්සානං, සබ්බාසං පවරා ච සා;
‘‘Soḷasitthisahassānaṃ, sabbāsaṃ pavarā ca sā;
අභිජාතා ඛත්තියානී, නව පුත්තෙ ජනෙස්සති.
Abhijātā khattiyānī, nava putte janessati.
‘‘නව පුත්තෙ ජනෙත්වාන, ඛත්තියානී මරිස්සති;
‘‘Nava putte janetvāna, khattiyānī marissati;
තරුණී ච පියා කඤ්ඤා, මහෙසිත්තං කරිස්සති.
Taruṇī ca piyā kaññā, mahesittaṃ karissati.
‘‘ඔක්කාකං තොසයිත්වාන, වරං කඤ්ඤා ලභිස්සති;
‘‘Okkākaṃ tosayitvāna, varaṃ kaññā labhissati;
වරං ලද්ධාන සා කඤ්ඤා, පුත්තෙ පබ්බාජයිස්සති.
Varaṃ laddhāna sā kaññā, putte pabbājayissati.
‘‘පබ්බාජිතා ච තෙ සබ්බෙ, ගමිස්සන්ති නගුත්තමං;
‘‘Pabbājitā ca te sabbe, gamissanti naguttamaṃ;
ජාතිභෙදභයා සබ්බෙ, භගිනීහි වසිස්සරෙ.
Jātibhedabhayā sabbe, bhaginīhi vasissare.
‘‘එකා ච කඤ්ඤා බ්යාධීහි, භවිස්සති පරික්ඛතා;
‘‘Ekā ca kaññā byādhīhi, bhavissati parikkhatā;
මා නො ජාති පභිජ්ජීති, නිඛණිස්සන්ති ඛත්තියා.
Mā no jāti pabhijjīti, nikhaṇissanti khattiyā.
‘‘ඛත්තියො නීහරිත්වාන, තාය සද්ධිං වසිස්සති;
‘‘Khattiyo nīharitvāna, tāya saddhiṃ vasissati;
භවිස්සති තදා භෙදො, ඔක්කාකකුලසම්භවො.
Bhavissati tadā bhedo, okkākakulasambhavo.
‘‘තෙසං පජා භවිස්සන්ති, කොළියා නාම ජාතියා;
‘‘Tesaṃ pajā bhavissanti, koḷiyā nāma jātiyā;
තත්ථ මානුසකං භොගං, අනුභොස්සතිනප්පකං.
Tattha mānusakaṃ bhogaṃ, anubhossatinappakaṃ.
‘‘තම්හා කායා චවිත්වාන, දෙවලොකං ගමිස්සති;
‘‘Tamhā kāyā cavitvāna, devalokaṃ gamissati;
තත්රාපි පවරං බ්යම්හං, ලභිස්සති මනොරමං.
Tatrāpi pavaraṃ byamhaṃ, labhissati manoramaṃ.
‘‘දෙවලොකා චවිත්වාන, සුක්කමූලෙන චොදිතො;
‘‘Devalokā cavitvāna, sukkamūlena codito;
ආගන්ත්වාන මනුස්සත්තං, සොණො නාම භවිස්සති.
Āgantvāna manussattaṃ, soṇo nāma bhavissati.
‘‘ආරද්ධවීරියො පහිතත්තො, පදහං සත්ථු සාසනෙ;
‘‘Āraddhavīriyo pahitatto, padahaṃ satthu sāsane;
සබ්බාසවෙ පරිඤ්ඤාය, නිබ්බායිස්සතිනාසවො.
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissatināsavo.
‘‘අනන්තදස්සී භගවා, ගොතමො සක්යපුඞ්ගවො;
‘‘Anantadassī bhagavā, gotamo sakyapuṅgavo;
විසෙසඤ්ඤූ මහාවීරො, අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙස්සති.
Visesaññū mahāvīro, aggaṭṭhāne ṭhapessati.
‘‘වුට්ඨම්හි දෙවෙ චතුරඞ්ගුලම්හි, තිණෙ අනිලෙරිතඅඞ්ගණම්හි;
‘‘Vuṭṭhamhi deve caturaṅgulamhi, tiṇe anileritaaṅgaṇamhi;
ඨත්වාන යොගස්ස පයුත්තතාදිනො, තතොත්තරිං පාරමතා න විජ්ජති.
Ṭhatvāna yogassa payuttatādino, tatottariṃ pāramatā na vijjati.
‘‘උත්තමෙ දමථෙ දන්තො, චිත්තං මෙ සුපණීහිතං;
‘‘Uttame damathe danto, cittaṃ me supaṇīhitaṃ;
භාරො මෙ ඔහිතො සබ්බො, නිබ්බුතොම්හි අනාසවො.
Bhāro me ohito sabbo, nibbutomhi anāsavo.
‘‘අඞ්ගීරසො මහානාගො, අභිජාතොව කෙසරී;
‘‘Aṅgīraso mahānāgo, abhijātova kesarī;
භික්ඛුසඞ්ඝෙ නිසීදිත්වා, එතදග්ගෙ ඨපෙසි මං.
Bhikkhusaṅghe nisīditvā, etadagge ṭhapesi maṃ.
‘‘පටිසම්භිදා චතස්සො…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Paṭisambhidā catasso…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා අත්තනො පටිපත්තිං පච්චවෙක්ඛිත්වා උදානවසෙන අඤ්ඤාබ්යාකරණවසෙන ච –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena aññābyākaraṇavasena ca –
632.
632.
‘‘යාහු රට්ඨෙ සමුක්කට්ඨො, රඤ්ඤො අඞ්ගස්ස පද්ධගූ;
‘‘Yāhu raṭṭhe samukkaṭṭho, rañño aṅgassa paddhagū;
ස්වාජ්ජ ධම්මෙසු උක්කට්ඨො, සොණො දුක්ඛස්ස පාරගූ.
Svājja dhammesu ukkaṭṭho, soṇo dukkhassa pāragū.
633.
633.
‘‘පඤ්ච ඡින්දෙ පඤ්ච ජහෙ, පඤ්ච චුත්තරි භාවයෙ;
‘‘Pañca chinde pañca jahe, pañca cuttari bhāvaye;
පඤ්චසඞ්ගාතිගො භික්ඛු, ඔඝතිණ්ණොති වුච්චති.
Pañcasaṅgātigo bhikkhu, oghatiṇṇoti vuccati.
634.
634.
‘‘උන්නළස්ස පමත්තස්ස, බාහිරාසස්ස භික්ඛුනො;
‘‘Unnaḷassa pamattassa, bāhirāsassa bhikkhuno;
සීලං සමාධි පඤ්ඤා ච, පාරිපූරිං න ගච්ඡති.
Sīlaṃ samādhi paññā ca, pāripūriṃ na gacchati.
635.
635.
‘‘යඤ්හි කිච්චං අපවිද්ධං, අකිච්චං පන කරීයති;
‘‘Yañhi kiccaṃ apaviddhaṃ, akiccaṃ pana karīyati;
උන්නළානං පමත්තානං, තෙසං වඩ්ඪන්ති ආසවා.
Unnaḷānaṃ pamattānaṃ, tesaṃ vaḍḍhanti āsavā.
636.
636.
‘‘යෙසඤ්ච සුසමාරද්ධා, නිච්චං කායගතා සති;
‘‘Yesañca susamāraddhā, niccaṃ kāyagatā sati;
අකිච්චං තෙ න සෙවන්ති, කිච්චෙ සාතච්චකාරිනො;
Akiccaṃ te na sevanti, kicce sātaccakārino;
සතානං සම්පජානානං, අත්ථං ගච්ඡන්ති ආසවා.
Satānaṃ sampajānānaṃ, atthaṃ gacchanti āsavā.
637.
637.
‘‘උජුමග්ගම්හි අක්ඛාතෙ, ගච්ඡථ මා නිවත්තථ;
‘‘Ujumaggamhi akkhāte, gacchatha mā nivattatha;
අත්තනා චොදයත්තානං, නිබ්බානමභිහාරයෙ.
Attanā codayattānaṃ, nibbānamabhihāraye.
638.
638.
‘‘අච්චාරද්ධම්හි වීරියම්හි, සත්ථා ලොකෙ අනුත්තරො;
‘‘Accāraddhamhi vīriyamhi, satthā loke anuttaro;
වීණොපමං කරිත්වා මෙ, ධම්මං දෙසෙති චක්ඛුමා;
Vīṇopamaṃ karitvā me, dhammaṃ deseti cakkhumā;
තස්සාහං වචනං සුත්වා, විහාසිං සාසනෙ රතො.
Tassāhaṃ vacanaṃ sutvā, vihāsiṃ sāsane rato.
639.
639.
‘‘සමථං පටිපාදෙසිං, උත්තමත්ථස්ස පත්තියා;
‘‘Samathaṃ paṭipādesiṃ, uttamatthassa pattiyā;
තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං.
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
640.
640.
‘‘නෙක්ඛම්මෙ අධිමුත්තස්ස, පවිවෙකඤ්ච චෙතසො;
‘‘Nekkhamme adhimuttassa, pavivekañca cetaso;
අබ්යාබජ්ඣාධිමුත්තස්ස, උපාදානක්ඛයස්ස ච.
Abyābajjhādhimuttassa, upādānakkhayassa ca.
641.
641.
‘‘තණ්හක්ඛයාධිමුත්තස්ස, අසම්මොහඤ්ච චෙතසො;
‘‘Taṇhakkhayādhimuttassa, asammohañca cetaso;
දිස්වා ආයතනුප්පාදං, සම්මා චිත්තං විමුච්චති.
Disvā āyatanuppādaṃ, sammā cittaṃ vimuccati.
642.
642.
‘‘තස්ස සම්මා විමුත්තස්ස, සන්තචිත්තස්ස භික්ඛුනො;
‘‘Tassa sammā vimuttassa, santacittassa bhikkhuno;
කතස්ස පතිචයො නත්ථි, කරණීයං න විජ්ජති.
Katassa paticayo natthi, karaṇīyaṃ na vijjati.
643.
643.
‘‘සෙලො යථා එකඝනො, වාතෙන න සමීරති;
‘‘Selo yathā ekaghano, vātena na samīrati;
එවං රූපා රසා සද්දා, ගන්ධා ඵස්සා ච කෙවලා.
Evaṃ rūpā rasā saddā, gandhā phassā ca kevalā.
644.
644.
‘‘ඉට්ඨා ධම්මා අනිට්ඨා ච, නප්පවෙධෙන්ති තාදිනො;
‘‘Iṭṭhā dhammā aniṭṭhā ca, nappavedhenti tādino;
ඨිතං චිත්තං විසඤ්ඤුත්තං, වයඤ්චස්සානුපස්සතී’’ති. – ඉමා ගාථා අභාසි;
Ṭhitaṃ cittaṃ visaññuttaṃ, vayañcassānupassatī’’ti. – imā gāthā abhāsi;
තත්ථ යාහු රට්ඨෙ සමුක්කට්ඨොති යො අහු අහොසි අඞ්ගරට්ඨෙ අසීතියා ගාමිකසහස්සෙහි භොගසම්පත්තියා ඉස්සරියසම්පත්තියා ච සම්මා අතිවිය උක්කට්ඨො සෙට්ඨො. රඤ්ඤො අඞ්ගස්ස පද්ධගූති චතූහි සඞ්ගහවත්ථූහි පරිසාය රඤ්ජනට්ඨෙන රඤ්ඤො අඞ්ගාධිපතිනො බිම්බිසාරස්ස පරිවාරභූතො ගහපතිවිසෙසො තස්ස රට්ඨෙ කුටුම්බිකො අහූති යොජෙතබ්බං. ස්වාජ්ජ ධම්මෙසු උක්කට්ඨොති සො සොණො අජ්ජෙතරහි ලොකුත්තරධම්මෙසු උක්කට්ඨො ජාතො, ගිහිකාලෙපි කෙහිචි උක්කට්ඨොයෙව හුත්වා ඉදානි පබ්බජිතකාලෙපි උක්කට්ඨොයෙව හොතීති අත්තානමෙව පරං විය දස්සෙති. දුක්ඛස්ස පාරගූති සකලස්ස වට්ටදුක්ඛස්ස පාරං පරියන්තං ගතො, එතෙන ධම්මෙසු උක්කට්ඨොති අවිසෙසෙන වුත්තං උක්කට්ඨභාවං විසෙසෙති අරහත්තාධිගමදීපනතො.
Tattha yāhu raṭṭhe samukkaṭṭhoti yo ahu ahosi aṅgaraṭṭhe asītiyā gāmikasahassehi bhogasampattiyā issariyasampattiyā ca sammā ativiya ukkaṭṭho seṭṭho. Rañño aṅgassa paddhagūti catūhi saṅgahavatthūhi parisāya rañjanaṭṭhena rañño aṅgādhipatino bimbisārassa parivārabhūto gahapativiseso tassa raṭṭhe kuṭumbiko ahūti yojetabbaṃ. Svājja dhammesu ukkaṭṭhoti so soṇo ajjetarahi lokuttaradhammesu ukkaṭṭho jāto, gihikālepi kehici ukkaṭṭhoyeva hutvā idāni pabbajitakālepi ukkaṭṭhoyeva hotīti attānameva paraṃ viya dasseti. Dukkhassa pāragūti sakalassa vaṭṭadukkhassa pāraṃ pariyantaṃ gato, etena dhammesu ukkaṭṭhoti avisesena vuttaṃ ukkaṭṭhabhāvaṃ viseseti arahattādhigamadīpanato.
ඉදානි යාය පටිපත්තියා දුක්ඛපාරගූ ජාතො, අඤ්ඤාපදෙසෙන තං දස්සෙන්තො ‘‘පඤ්ච ඡින්දෙ’’ති ගාථමාහ. තස්සත්ථො – අපායකාමසුගතිසම්පාපකානි පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි පුරිසො සත්ථෙන පාදෙ බද්ධරජ්ජුකං විය හෙට්ඨිමෙන මග්ගත්තයෙන ඡින්දෙය්ය, රූපාරූපභවසම්පාපකානි පඤ්ච උද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි පුරිසො ගීවාය බද්ධරජ්ජුකං විය අග්ගමග්ගෙන ජහෙය්ය, ඡින්දෙය්ය, තෙසං පන උද්ධම්භාගියසංයොජනානං පහානාය පඤ්ච සද්ධාදීනි ඉන්ද්රියානි උත්තරි භාවයෙ භාවෙය්ය. එවංභූතො පන භික්ඛු රාගසඞ්ගො දොසමොහමානදිට්ඨිසඞ්ගොති පඤ්චන්නං සඞ්ගානං අතික්කමනෙන පඤ්චසඞ්ගාතිගො හුත්වා, කාමොඝො, භවොඝො, දිට්ඨොඝො, අවිජ්ජොඝොති චතුන්නං ඔඝානං තිණ්ණත්තා ඔඝතිණ්ණොති වුච්චති.
Idāni yāya paṭipattiyā dukkhapāragū jāto, aññāpadesena taṃ dassento ‘‘pañca chinde’’ti gāthamāha. Tassattho – apāyakāmasugatisampāpakāni pañcorambhāgiyāni saṃyojanāni puriso satthena pāde baddharajjukaṃ viya heṭṭhimena maggattayena chindeyya, rūpārūpabhavasampāpakāni pañca uddhambhāgiyāni saṃyojanāni puriso gīvāya baddharajjukaṃ viya aggamaggena jaheyya, chindeyya, tesaṃ pana uddhambhāgiyasaṃyojanānaṃ pahānāya pañca saddhādīni indriyāni uttari bhāvaye bhāveyya. Evaṃbhūto pana bhikkhu rāgasaṅgo dosamohamānadiṭṭhisaṅgoti pañcannaṃ saṅgānaṃ atikkamanena pañcasaṅgātigo hutvā, kāmogho, bhavogho, diṭṭhogho, avijjoghoti catunnaṃ oghānaṃ tiṇṇattā oghatiṇṇoti vuccati.
අයඤ්ච ඔඝතරණපටිපත්තිසීලාදීනං පාරිපූරියාව හොති, සීලාදයො ච මානාදිප්පහානෙන පාරිපූරිං ගච්ඡන්ති, න අඤ්ඤථාති දස්සෙන්තො ‘‘උන්නළස්සා’’ති ගාථමාහ. තත්ථ උන්නළස්සාති උග්ගතතුච්ඡමානස්ස. මානො හි උන්නමනාකාරවුත්තියා තුච්ඡභාවෙන නළො වියාති ‘‘නළො’’ති වුච්චති. පමත්තස්සාති සතිවොස්සග්ගෙන පමාදං ආපන්නස්ස. බාහිරාසස්සාති බාහිරෙසු ආයතනෙසු ආසාවතො, කාමෙසු අවීතරාගස්සාති අත්ථො. සීලං සමාධි පඤ්ඤා ච, පාරිපූරිං න ගච්ඡතීති තස්ස සීලාදීනං පටිපක්ඛසෙවිනො ලොකියොපි තාව සීලාදිගුණො පාරිපූරිං න ගච්ඡති, පගෙව ලොකුත්තරො.
Ayañca oghataraṇapaṭipattisīlādīnaṃ pāripūriyāva hoti, sīlādayo ca mānādippahānena pāripūriṃ gacchanti, na aññathāti dassento ‘‘unnaḷassā’’ti gāthamāha. Tattha unnaḷassāti uggatatucchamānassa. Māno hi unnamanākāravuttiyā tucchabhāvena naḷo viyāti ‘‘naḷo’’ti vuccati. Pamattassāti sativossaggena pamādaṃ āpannassa. Bāhirāsassāti bāhiresu āyatanesu āsāvato, kāmesu avītarāgassāti attho. Sīlaṃ samādhi paññā ca, pāripūriṃ na gacchatīti tassa sīlādīnaṃ paṭipakkhasevino lokiyopi tāva sīlādiguṇo pāripūriṃ na gacchati, pageva lokuttaro.
තත්ථ කාරණමාහ ‘‘යඤ්හි කිච්ච’’න්තිආදිනා. භික්ඛුනො හි පබ්බජිතකාලතො පට්ඨාය අපරිමාණසීලක්ඛන්ධගොපනං අරඤ්ඤවාසො ධුතඞ්ගපරිහරණං භාවනාරාමතාති එවමාදි කිච්චං නාම. යෙහි පන ඉදං යථාවුත්තං අත්තනො කිච්චං, තං අපවිද්ධං අකරණෙන ඡඩ්ඩිතං. අකිච්චන්ති පත්තමණ්ඩනං චීවරකායබන්ධනඅංසබද්ධඡත්තුපාහනතාලවණ්ටධම්මකරණමණ්ඩනන්ති එවමාදි පරික්ඛාරමණ්ඩනං පච්චයබාහුලියන්ති එවමාදි භික්ඛුනො අකිච්චං නාම, තං කයිරති, තෙසං මානනළං උක්ඛිපිත්වා චරණෙන උන්නළානං සතිවොස්සග්ගෙන පමත්තානං චත්තාරොපි ආසවා වඩ්ඪන්ති.
Tattha kāraṇamāha ‘‘yañhi kicca’’ntiādinā. Bhikkhuno hi pabbajitakālato paṭṭhāya aparimāṇasīlakkhandhagopanaṃ araññavāso dhutaṅgapariharaṇaṃ bhāvanārāmatāti evamādi kiccaṃ nāma. Yehi pana idaṃ yathāvuttaṃ attano kiccaṃ, taṃ apaviddhaṃ akaraṇena chaḍḍitaṃ. Akiccanti pattamaṇḍanaṃ cīvarakāyabandhanaaṃsabaddhachattupāhanatālavaṇṭadhammakaraṇamaṇḍananti evamādi parikkhāramaṇḍanaṃ paccayabāhuliyanti evamādi bhikkhuno akiccaṃ nāma, taṃ kayirati, tesaṃ mānanaḷaṃ ukkhipitvā caraṇena unnaḷānaṃ sativossaggena pamattānaṃ cattāropi āsavā vaḍḍhanti.
යෙසං පන පඤ්ඤාදිගුණො වඩ්ඪති, තෙ දස්සෙතුං ‘‘යෙස’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ සුසමාරද්ධාති සුට්ඨු පග්ගහිතා. කායගතා සතීති, කායානුපස්සනාභාවනා. අකිච්චං තෙති තෙ එතං පත්තමණ්ඩනාදිඅකිච්චං. න සෙවන්තීති න කරොන්ති. කිච්චෙති, පබ්බජිතකාලතො පට්ඨාය කත්තබ්බෙ අපරිමාණසීලක්ඛන්ධගොපනාදිකෙ. සාතච්චකාරිනොති සතතකාරිනො තෙසං සතියා අවිප්පවාසෙන සතානං සාත්ථකසම්පජඤ්ඤං, සප්පායසම්පජඤ්ඤං, ගොචරසම්පජඤ්ඤං, අසම්මොහසම්පජඤ්ඤන්ති චතූහි සම්පජඤ්ඤෙහි සම්පජානානං, චත්තාරොපි ආසවා අත්ථං ගච්ඡන්ති පරික්ඛයං අභාවං ගච්ඡන්තීති අත්ථො.
Yesaṃ pana paññādiguṇo vaḍḍhati, te dassetuṃ ‘‘yesa’’ntiādi vuttaṃ. Tattha susamāraddhāti suṭṭhu paggahitā. Kāyagatā satīti, kāyānupassanābhāvanā. Akiccaṃ teti te etaṃ pattamaṇḍanādiakiccaṃ. Na sevantīti na karonti. Kicceti, pabbajitakālato paṭṭhāya kattabbe aparimāṇasīlakkhandhagopanādike. Sātaccakārinoti satatakārino tesaṃ satiyā avippavāsena satānaṃ sātthakasampajaññaṃ, sappāyasampajaññaṃ, gocarasampajaññaṃ, asammohasampajaññanti catūhi sampajaññehi sampajānānaṃ, cattāropi āsavā atthaṃ gacchanti parikkhayaṃ abhāvaṃ gacchantīti attho.
ඉදානි අත්තනො සන්තිකෙ ඨිතභික්ඛූනං ඔවාදං දෙන්තො ‘‘උජුමග්ගම්හී’’ති ගාථමාහ. තත්ථ උජුමග්ගම්හි අක්ඛාතෙති අන්තද්වයපරිවජ්ජනෙන කායවඞ්කාදිප්පහානෙන ච උජුකෙ මජ්ඣිමපටිපදාභූතෙ අරියමග්ගෙ සත්ථාරා භාසිතෙ. ගච්ඡථාති පටිපජ්ජථ. මා නිවත්තථාති අන්තරා වොසානං මාපජ්ජථ. අත්තනා චොදයත්තානන්ති ඉධ අත්ථකාමො කුලපුත්තො අපායභයපච්චවෙක්ඛණාදිනා අත්තනාව අත්තානං චොදෙන්තො. නිබ්බානමභිහාරයෙති, අත්තානං නිබ්බානං අභිහරෙය්ය උපනෙය්ය, යථා නං සච්ඡිකරොති, තථා පටිපජ්ජෙය්යාති අත්ථො.
Idāni attano santike ṭhitabhikkhūnaṃ ovādaṃ dento ‘‘ujumaggamhī’’ti gāthamāha. Tattha ujumaggamhi akkhāteti antadvayaparivajjanena kāyavaṅkādippahānena ca ujuke majjhimapaṭipadābhūte ariyamagge satthārā bhāsite. Gacchathāti paṭipajjatha. Mā nivattathāti antarā vosānaṃ māpajjatha. Attanā codayattānanti idha atthakāmo kulaputto apāyabhayapaccavekkhaṇādinā attanāva attānaṃ codento. Nibbānamabhihārayeti, attānaṃ nibbānaṃ abhihareyya upaneyya, yathā naṃ sacchikaroti, tathā paṭipajjeyyāti attho.
ඉදානි මයාපි එවමෙව පටිපන්නන්ති, අත්තනො පටිපත්තිං දස්සෙතුං ‘‘අච්චාරද්ධම්හී’’තිආදි වුත්තං. අච්චාරද්ධම්හි වීරියම්හීති විපස්සනං භාවෙන්තෙන මයා සමාධිනා වීරියං සමරසං අකත්වා අතිවිය වීරියෙ පග්ගහිතෙ. අච්චාරද්ධවීරියතා චස්ස හෙට්ඨා වුත්තායෙව. වීණොපමං කරිත්වා මෙති ආයස්මතො සොණස්ස ‘‘යෙ ඛො කෙචි භගවතො සාවකා ආරද්ධවීරියා විහරන්ති. අහං තෙසං අඤ්ඤතරො, අථ ච පන මෙ නානුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චති, තස්මාහං විබ්භමිස්සාමී’’ති චිත්තෙ උප්පන්නෙ සත්ථා ඉද්ධියා තස්ස සම්මුඛෙ අත්තානං දස්සෙත්වා ‘‘කස්මා ත්වං, සොණ, ‘විබ්භමිස්සාමී’ති චිත්තං උප්පාදෙසි, කුසලො ත්වං පුබ්බෙ අගාරියභූතො වීණාය තන්තිස්සරෙ’’ති පුච්ඡිත්වා තෙන ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සොණ? යදා තෙ වීණාය තන්තියො අච්චායතා හොන්ති, අපි නු තෙ වීණා තස්මිං සමයෙ සරවතී වා හොති කම්මඤ්ඤා වාති? නො හෙතං, භන්තෙ! තං කිං මඤ්ඤසි, සොණ, යදා තෙ වීණාය තන්තියො අතිසිථිලා හොන්ති, අපි නු තෙ වීණා තස්මිං සමයෙ සරවතී වා හොති කම්මඤ්ඤා වාති? නො හෙතං, භන්තෙ. තං කිං මඤ්ඤසි, සොණ, යදා පන තෙ වීණාය තන්තියො නෙව අච්චායතා හොන්ති, නාතිසිථිලා සමෙ ගුණෙ පතිට්ඨිතා, අපි නු තෙ වීණා තස්මිං සමයෙ සරවතී වා හොති කම්මඤ්ඤා වාති? එවං, භන්තෙ. එවමෙව ඛො, සොණ, අච්චාරද්ධවීරියං උද්ධච්චාය සංවත්තති, අතිලීනවීරියං කොසජ්ජාය සංවත්තති, තස්මාතිහ ත්වං, සොණ, වීරියසමතං අධිට්ඨහ, ඉන්ද්රියානඤ්ච සමතං පටිවිජ්ඣා’’ති එවං වීණං උපමං කත්වා පවත්තිතෙන වීණොපමොවාදෙන මය්හං ධම්මං දෙසෙසි. තස්සාහං වචනං සුත්වාති තස්ස භගවතො වචනං වීණොපමොවාදං සුත්වා අන්තරා උප්පන්නං විබ්භමිතුකාමතං පහාය සත්ථු සාසනෙ රතො අභිරතො විහරිං.
Idāni mayāpi evameva paṭipannanti, attano paṭipattiṃ dassetuṃ ‘‘accāraddhamhī’’tiādi vuttaṃ. Accāraddhamhi vīriyamhīti vipassanaṃ bhāventena mayā samādhinā vīriyaṃ samarasaṃ akatvā ativiya vīriye paggahite. Accāraddhavīriyatā cassa heṭṭhā vuttāyeva. Vīṇopamaṃ karitvā meti āyasmato soṇassa ‘‘ye kho keci bhagavato sāvakā āraddhavīriyā viharanti. Ahaṃ tesaṃ aññataro, atha ca pana me nānupādāya āsavehi cittaṃ vimuccati, tasmāhaṃ vibbhamissāmī’’ti citte uppanne satthā iddhiyā tassa sammukhe attānaṃ dassetvā ‘‘kasmā tvaṃ, soṇa, ‘vibbhamissāmī’ti cittaṃ uppādesi, kusalo tvaṃ pubbe agāriyabhūto vīṇāya tantissare’’ti pucchitvā tena ‘‘evaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘taṃ kiṃ maññasi, soṇa? Yadā te vīṇāya tantiyo accāyatā honti, api nu te vīṇā tasmiṃ samaye saravatī vā hoti kammaññā vāti? No hetaṃ, bhante! Taṃ kiṃ maññasi, soṇa, yadā te vīṇāya tantiyo atisithilā honti, api nu te vīṇā tasmiṃ samaye saravatī vā hoti kammaññā vāti? No hetaṃ, bhante. Taṃ kiṃ maññasi, soṇa, yadā pana te vīṇāya tantiyo neva accāyatā honti, nātisithilā same guṇe patiṭṭhitā, api nu te vīṇā tasmiṃ samaye saravatī vā hoti kammaññā vāti? Evaṃ, bhante. Evameva kho, soṇa, accāraddhavīriyaṃ uddhaccāya saṃvattati, atilīnavīriyaṃ kosajjāya saṃvattati, tasmātiha tvaṃ, soṇa, vīriyasamataṃ adhiṭṭhaha, indriyānañca samataṃ paṭivijjhā’’ti evaṃ vīṇaṃ upamaṃ katvā pavattitena vīṇopamovādena mayhaṃ dhammaṃ desesi. Tassāhaṃ vacanaṃ sutvāti tassa bhagavato vacanaṃ vīṇopamovādaṃ sutvā antarā uppannaṃ vibbhamitukāmataṃ pahāya satthu sāsane rato abhirato vihariṃ.
විහරන්තො ච සමථං පටිපාදෙසිං වීරියසමතං යොජෙන්තො සද්ධාපඤ්ඤානං විය සමාධිවීරියානං සමරසතං උප්පාදෙන්තො ඣානාධිට්ඨානං විපස්සනාසමාධිං සම්පාදෙසිං විපස්සනං උස්සුක්කාපෙසිං. තත්ථ පයොජනං ආහ ‘‘උත්තමත්ථස්ස පත්තියා’’ති. උත්තමත්ථස්ස පත්තියාති අරහත්තාධිගමායාති අත්ථො.
Viharanto ca samathaṃ paṭipādesiṃ vīriyasamataṃ yojento saddhāpaññānaṃ viya samādhivīriyānaṃ samarasataṃ uppādento jhānādhiṭṭhānaṃ vipassanāsamādhiṃ sampādesiṃ vipassanaṃ ussukkāpesiṃ. Tattha payojanaṃ āha ‘‘uttamatthassa pattiyā’’ti. Uttamatthassa pattiyāti arahattādhigamāyāti attho.
ඉදානි යථා පටිපන්නස්ස සමථවිපස්සනා සම්පජ්ජිංසු, තං අඤ්ඤාපදෙසෙන දස්සෙන්තො ‘‘නෙක්ඛම්මෙ’’තිආදිමාහ. තත්ථ නෙක්ඛම්මෙති පබ්බජ්ජාදිකෙ කාමනිස්සරණෙ. අධිමුත්තස්සාති තත්ථ නින්නපොණපබ්භාරභාවෙන යුත්තප්පයුත්තස්ස, පඨමං තාව පබ්බජ්ජාභිමුඛො හුත්වා කාමෙ පහාය පබ්බජිත්වා ච සීලවිසොධනං අරඤ්ඤවාසො ධුතඞ්ගපරිහරණං භාවනාභියොගොති එවමාදීසු අනවජ්ජධම්මෙසු යුත්තප්පයුත්තස්සාති අත්ථො. පවිවෙකඤ්ච චෙතසොති චෙතසො පවිවෙකඤ්ච අධිමුත්තස්ස එවං නෙක්ඛම්මාධිමුත්තස්ස සතො චතුක්කපඤ්චකජ්ඣානානං නිබ්බත්තනෙන විවෙකෙ යුත්තස්ස පයුත්තස්ස. අබ්යාබජ්ඣාධිමුත්තස්සාති අබ්යාබජ්ඣෙ නිදුක්ඛතාය අධිමුත්තස්ස ඣානසමාපත්තියො නිබ්බත්තෙත්වා සමථසුඛෙ යුත්තප්පයුත්තස්ස. උපාදානක්ඛයස්ස චාති චතුන්නම්පි උපාදානානං ඛයන්තෙ අරහත්තෙ අධිමුත්තස්ස. භුම්මත්ථෙ හි එතං සාමිවචනං. තං යථාධිගතං ඣානං පාදකං කත්වා අරහත්තාධිගමාය විපස්සනං අනුයුඤ්ජන්තස්සාති අත්ථො.
Idāni yathā paṭipannassa samathavipassanā sampajjiṃsu, taṃ aññāpadesena dassento ‘‘nekkhamme’’tiādimāha. Tattha nekkhammeti pabbajjādike kāmanissaraṇe. Adhimuttassāti tattha ninnapoṇapabbhārabhāvena yuttappayuttassa, paṭhamaṃ tāva pabbajjābhimukho hutvā kāme pahāya pabbajitvā ca sīlavisodhanaṃ araññavāso dhutaṅgapariharaṇaṃ bhāvanābhiyogoti evamādīsu anavajjadhammesu yuttappayuttassāti attho. Pavivekañca cetasoti cetaso pavivekañca adhimuttassa evaṃ nekkhammādhimuttassa sato catukkapañcakajjhānānaṃ nibbattanena viveke yuttassa payuttassa. Abyābajjhādhimuttassāti abyābajjhe nidukkhatāya adhimuttassa jhānasamāpattiyo nibbattetvā samathasukhe yuttappayuttassa. Upādānakkhayassa cāti catunnampi upādānānaṃ khayante arahatte adhimuttassa. Bhummatthe hi etaṃ sāmivacanaṃ. Taṃ yathādhigataṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā arahattādhigamāya vipassanaṃ anuyuñjantassāti attho.
තණ්හක්ඛයාධිමුත්තස්සාති තණ්හා ඛීයති එත්ථාති තණ්හක්ඛයො, නිබ්බානං, තස්මිං අධිමුත්තස්ස උපාදිං භයතො, අනුපාදිඤ්ච ඛෙමතො දස්සනෙන නිරොධෙ නින්නපොණපබ්භාරස්ස. අසම්මොහඤ්ච චෙතසොති අසම්මොහසම්පජඤ්ඤවසෙන චිත්තස්ස අසම්මොහපවත්තිං සම්මොහසමුච්ඡින්දනෙන වා චිත්තස්ස අසම්මොහභූතං අරියමග්ගං අධිමුත්තස්ස. දිස්වා ආයතනුප්පාදන්ති චක්ඛාදීනං ආයතනානං යථාසකපච්චයෙහි ඛණෙ ඛණෙ උප්පාදං, තප්පටිපක්ඛතො නිරොධඤ්ච විපස්සනාපඤ්ඤාසහිතාය මග්ගපඤ්ඤාය දිස්වා දස්සනහෙතු සම්මා චිත්තං විමුච්චතීති සම්මා හෙතුනා ඤායෙන මග්ගපටිපාටියා සබ්බාසවතො චිත්තං විමුච්චති.
Taṇhakkhayādhimuttassāti taṇhā khīyati etthāti taṇhakkhayo, nibbānaṃ, tasmiṃ adhimuttassa upādiṃ bhayato, anupādiñca khemato dassanena nirodhe ninnapoṇapabbhārassa. Asammohañca cetasoti asammohasampajaññavasena cittassa asammohapavattiṃ sammohasamucchindanena vā cittassa asammohabhūtaṃ ariyamaggaṃ adhimuttassa. Disvā āyatanuppādanti cakkhādīnaṃ āyatanānaṃ yathāsakapaccayehi khaṇe khaṇe uppādaṃ, tappaṭipakkhato nirodhañca vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya disvā dassanahetu sammā cittaṃ vimuccatīti sammā hetunā ñāyena maggapaṭipāṭiyā sabbāsavato cittaṃ vimuccati.
‘‘තස්ස සම්මා විමුත්තස්සා’’තිආදීසු අයං සඞ්ඛෙපත්ථො – තස්ස වුත්තනයෙන සම්මදෙව සබ්බසංකිලෙසතො විමුත්තස්ස, තතො එව අච්චන්තුපසමෙන සන්තචිත්තස්ස ඛීණාසවභික්ඛුනො කතස්ස කුසලස්ස අකුසලස්ස වා උපචයො නත්ථි මග්ගෙනෙව සමුග්ඝාතිතත්තා, පරිඤ්ඤාදිභෙදං කරණීයං න විජ්ජති කතකිච්චත්තා. එවං භූතස්ස යථා එකඝනො සෙලො පබ්බතො පකතිවාතෙන න සමීරති න සංකම්පති, එවං ඉට්ඨා ච අනිට්ඨා ච රූපාදයො ආරම්මණධම්මා තාදිනො තාදිභාවප්පත්තස්ස ඨිතං අනෙජං පහීනසබ්බසොකතාය විසංයුත්තං චිත්තං නප්පවෙධන්ති න චාලෙන්ති. අස්ස ච ආරම්මණධම්මස්ස කාලෙන කාලං ඵලසමාපත්තිං සමාපජ්ජිත්වා විපස්සන්තො වයං නිරොධං ඛණෙ ඛණෙ භිජ්ජනසභාවං අනුපස්සතීති අඤ්ඤං බ්යාකාසි.
‘‘Tassa sammā vimuttassā’’tiādīsu ayaṃ saṅkhepattho – tassa vuttanayena sammadeva sabbasaṃkilesato vimuttassa, tato eva accantupasamena santacittassa khīṇāsavabhikkhuno katassa kusalassa akusalassa vā upacayo natthi maggeneva samugghātitattā, pariññādibhedaṃ karaṇīyaṃ na vijjati katakiccattā. Evaṃ bhūtassa yathā ekaghano selo pabbato pakativātena na samīrati na saṃkampati, evaṃ iṭṭhā ca aniṭṭhā ca rūpādayo ārammaṇadhammā tādino tādibhāvappattassa ṭhitaṃ anejaṃ pahīnasabbasokatāya visaṃyuttaṃ cittaṃ nappavedhanti na cālenti. Assa ca ārammaṇadhammassa kālena kālaṃ phalasamāpattiṃ samāpajjitvā vipassanto vayaṃ nirodhaṃ khaṇe khaṇe bhijjanasabhāvaṃ anupassatīti aññaṃ byākāsi.
සොණකොළිවිසත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Soṇakoḷivisattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
තෙරසනිපාතවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Terasanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 1. සොණකොළිවිසත්ථෙරගාථා • 1. Soṇakoḷivisattheragāthā