Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๕. จมฺมกฺขนฺธกํ
5. Cammakkhandhakaṃ
๑๔๗. โสณโกฬิวิสวตฺถุกถา
147. Soṇakoḷivisavatthukathā
๒๔๒. จมฺมกฺขนฺธเก อิสฺสริยาธิปจฺจนฺติ เอตฺถ อิสฺสรสฺส ภาโว อิสฺสริยํ, อธิปติโน ภาโว อาธิปจฺจํ, อิสฺสริยญฺจ อาธิปจฺจญฺจ, เตหิ สมนฺนาคตํ อิสฺสริยาธิปจฺจนฺติ อตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อิสฺสรภาเวน จ อธิปติภาเวน จ สมนฺนาคต’’นฺติฯ ‘‘ราชภาว’’นฺติ อิมินา รชฺชนฺติ เอตฺถ รโญฺญ ภาโว รชฺชนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ‘‘รญฺญา กตฺตพฺพกิจฺจ’’นฺติ อิมินา รโญฺญ อิทํ รชฺชนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ‘‘โกฬิวีโสติ โคตฺต’’นฺติ อิทํ อฎฺฐกถาวาทวเสน วุตฺตํ , อปทาเน ปน ตสฺส ชาตกฺขเณ ปิตรา โกฎิวีสธนสฺส ทินฺนตฺตา ‘‘โกฬิวีโส นามา’’ติ วุตฺตํฯ วุตฺตญฺหิ ตตฺถ
242. Cammakkhandhake issariyādhipaccanti ettha issarassa bhāvo issariyaṃ, adhipatino bhāvo ādhipaccaṃ, issariyañca ādhipaccañca, tehi samannāgataṃ issariyādhipaccanti atthaṃ dassento āha ‘‘issarabhāvena ca adhipatibhāvena ca samannāgata’’nti. ‘‘Rājabhāva’’nti iminā rajjanti ettha rañño bhāvo rajjanti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Raññā kattabbakicca’’nti iminā rañño idaṃ rajjanti vacanatthaṃ dasseti. ‘‘Koḷivīsoti gotta’’nti idaṃ aṭṭhakathāvādavasena vuttaṃ , apadāne pana tassa jātakkhaṇe pitarā koṭivīsadhanassa dinnattā ‘‘koḷivīso nāmā’’ti vuttaṃ. Vuttañhi tattha
‘‘ชาตปุตฺตสฺส เม สุตฺวา, ปิตุ ฉโนฺท อยํ อหุ;
‘‘Jātaputtassa me sutvā, pitu chando ayaṃ ahu;
ททามหํ กุมารสฺส, วีสโกฎี อนูนกา’’ติฯ
Dadāmahaṃ kumārassa, vīsakoṭī anūnakā’’ti.
อิมินา ปาฬินเยน ‘‘โกฎิวีโส’’ติ วตฺตเพฺพ ‘‘จกฺกวาฬ’’นฺติอาทีสุ วิย ฎการสฺส ฬการํ กตฺวา โกฬิวีโสติ วุตฺตนฺติ ทฎฺฐพฺพํฯ อญฺชนวณฺณานีติ อญฺชนสฺส วโณฺณ วิย วโณฺณ เอเตสนฺติ อญฺชนวณฺณานิฯ โลมานิ ชาตานิ โหนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ โสติ โสโณฯ ฐเปสิ กิราติ สมฺพโนฺธฯ เตหีติ อสีติสหสฺสปุริเสหิฯ ปณฺณสาลนฺติ ปเณฺณน ฉาทิตํ, เตน จ ปริกฺขิตฺตํ สาลํฯ อุณฺณปาวารณนฺติ อุณฺณมยํ อุตฺตราสงฺคํฯ ปาทปุญฺฉนิกนฺติ ปาทํ ปุญฺฉติ โสเธติ อเนนาติ ปาทปุญฺฉนิยํ, ตเทว ปาทปุญฺฉนิกํฯ สเพฺพวาติ โสเณน สห อสีติสหสฺสปุริสา เอวฯ ตสฺส จาติ โสณสฺส จฯ ปุพฺพโยโคติ ปุพฺพูปาโยฯ
Iminā pāḷinayena ‘‘koṭivīso’’ti vattabbe ‘‘cakkavāḷa’’ntiādīsu viya ṭakārassa ḷakāraṃ katvā koḷivīsoti vuttanti daṭṭhabbaṃ. Añjanavaṇṇānīti añjanassa vaṇṇo viya vaṇṇo etesanti añjanavaṇṇāni. Lomāni jātāni hontīti sambandho. Soti soṇo. Ṭhapesi kirāti sambandho. Tehīti asītisahassapurisehi. Paṇṇasālanti paṇṇena chāditaṃ, tena ca parikkhittaṃ sālaṃ. Uṇṇapāvāraṇanti uṇṇamayaṃ uttarāsaṅgaṃ. Pādapuñchanikanti pādaṃ puñchati sodheti anenāti pādapuñchaniyaṃ, tadeva pādapuñchanikaṃ. Sabbevāti soṇena saha asītisahassapurisā eva. Tassa cāti soṇassa ca. Pubbayogoti pubbūpāyo.
อสีติคามิกสหสฺสานีติ เอตฺถ คาเมสุ วสนฺตีติ คามิกา, เตสํ อสีติสหสฺสานิ อสีติคามิกสหสฺสานีติ อตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘เตสู’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘กุลปุตฺตาน’’นฺติ อิมินา วสนฺตฺยเตฺถ ปวตฺตสฺส ณิกปจฺจยสฺส สรูปํ ทเสฺสติฯ ‘‘อสีติสหสฺสานี’’ติ อิมินา สทฺทนฺตโรปิ อสีติสหสฺสสทฺทานํ สมาสภาวํ ทเสฺสติฯ เกนจิเทวาติ เอตฺถ ‘‘เกนจิ อิวา’’ติ ปทวิภาคํ กตฺวา ทกาโร ปทสนฺธิมโตฺต, อิวสโทฺท อุปมโตฺถติ อาห ‘‘เกนจิ กรณีเยน วิยา’’ติฯ อถ วา ‘‘น ปนา’’ติอาทินา เอวผลสฺส ทสฺสิตตฺตา ‘‘เกนจิ เอวา’’ติ ปทเจฺฉทํ กตฺวา เอวโตฺถปิ ยุชฺชเตวาติ ทฎฺฐพฺพํฯ อสฺสาติ พิมฺพิสารรโญฺญฯ ตสฺสาติ โสณสฺสฯ ทสฺสนาย อญฺญตฺร กิญฺจิ กรณียํ น อตฺถีติ โยชนาฯ ราชาติ พิมฺพิสาโร ราชา, สนฺนิปาตาเปสีติ สมฺพโนฺธฯ ทิฎฺฐธมฺมิเก อเตฺถติ เอตฺถ ทิฎฺฐธมฺมสโทฺท อิธโลกโตฺถ, อิกสโทฺท หิตเตฺถ ปวโตฺตติ อาห ‘‘อิธโลกหิเต’’ติฯ ‘‘อมฺหาก’’นฺติ อิมินา ‘‘โส โน ภควา’’ติ เอตฺถ โนสโทฺท อมฺหสทฺทการิโยติ ทเสฺสติฯ อมฺหากํ โส ภควาติ โยชนาฯ สมฺปรายิเกติ ปรโลกหิเตฯ
Asītigāmikasahassānīti ettha gāmesu vasantīti gāmikā, tesaṃ asītisahassāni asītigāmikasahassānīti atthaṃ dassento āha ‘‘tesū’’tiādi. Tattha ‘‘kulaputtāna’’nti iminā vasantyatthe pavattassa ṇikapaccayassa sarūpaṃ dasseti. ‘‘Asītisahassānī’’ti iminā saddantaropi asītisahassasaddānaṃ samāsabhāvaṃ dasseti. Kenacidevāti ettha ‘‘kenaci ivā’’ti padavibhāgaṃ katvā dakāro padasandhimatto, ivasaddo upamatthoti āha ‘‘kenaci karaṇīyena viyā’’ti. Atha vā ‘‘na panā’’tiādinā evaphalassa dassitattā ‘‘kenaci evā’’ti padacchedaṃ katvā evatthopi yujjatevāti daṭṭhabbaṃ. Assāti bimbisārarañño. Tassāti soṇassa. Dassanāya aññatra kiñci karaṇīyaṃ na atthīti yojanā. Rājāti bimbisāro rājā, sannipātāpesīti sambandho. Diṭṭhadhammike attheti ettha diṭṭhadhammasaddo idhalokattho, ikasaddo hitatthe pavattoti āha ‘‘idhalokahite’’ti. ‘‘Amhāka’’nti iminā ‘‘so no bhagavā’’ti ettha nosaddo amhasaddakāriyoti dasseti. Amhākaṃ so bhagavāti yojanā. Samparāyiketi paralokahite.
‘‘ชานาเปมี’’ติ อิมินา ‘‘ปฎิเวเทมี’’ติ เอตฺถ วิทธาตุยา ญาณตฺถํ ทเสฺสติฯ ปฎิกาย นิมุชฺชิตฺวาติ เอตฺถ ปฎิกาสโทฺท อเฑฺฒนฺทุปาสาณวาจโกติ อาห ‘‘อฑฺฒจนฺทปาสาเณ’’ติฯ โส หิ ปฎติ อฑฺฒภาวํ คจฺฉตีติ ปฎิกาติ วุจฺจติฯ ปฎิกาสโทฺทยํ อตฺถรณวิเสเสปิ วตฺตติฯ ยสฺส ทานีติ เอตฺถ ยสทฺทสฺส วิสยํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘เตสํ หิตกรณียตฺถสฺสา’’ติฯ อิมินา อยํ ยํสโทฺท น ตํสทฺทาเปโกฺขติ ทเสฺสติฯ อถ วา ยสฺสาติ โย อสฺสฯ อสฺส เตสํ หิตกรณียตฺถสฺส โย กาโล อตฺถิ, ตํ กาลํ ภควา ชานาตีติ โยชนาฯ เตสนฺติ อสีติคามิกสหสฺสานํฯ ปจฺฉายายนฺติ เอตฺถ ปกาโร ปจฺจนฺตตฺถวาจโกติ อาห ‘‘วิหารปจฺจเนฺต ฉายาย’’นฺติฯ สมฺมนาหรนฺตีติ สํ ปุนปฺปุนํ มนสาคตํ อภิมุขํ หรนฺตีติ อตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ปุนปฺปุนํ มนสิกโรนฺตี’’ติฯ ‘‘ปสาทวเสนา’’ติ อิมินา ‘‘โกธวเสนา’’ติอาทีนิ ปฎิกฺขิปติฯ ‘‘ปุน วิสิฎฺฐตร’’นฺติ อิมินา ภิโยฺยโส มตฺตายาติ นิปาตสฺส อตฺถํ ทเสฺสติฯ
‘‘Jānāpemī’’ti iminā ‘‘paṭivedemī’’ti ettha vidadhātuyā ñāṇatthaṃ dasseti. Paṭikāya nimujjitvāti ettha paṭikāsaddo aḍḍhendupāsāṇavācakoti āha ‘‘aḍḍhacandapāsāṇe’’ti. So hi paṭati aḍḍhabhāvaṃ gacchatīti paṭikāti vuccati. Paṭikāsaddoyaṃ attharaṇavisesepi vattati. Yassadānīti ettha yasaddassa visayaṃ dassento āha ‘‘tesaṃ hitakaraṇīyatthassā’’ti. Iminā ayaṃ yaṃsaddo na taṃsaddāpekkhoti dasseti. Atha vā yassāti yo assa. Assa tesaṃ hitakaraṇīyatthassa yo kālo atthi, taṃ kālaṃ bhagavā jānātīti yojanā. Tesanti asītigāmikasahassānaṃ. Pacchāyāyanti ettha pakāro paccantatthavācakoti āha ‘‘vihārapaccante chāyāya’’nti. Sammanāharantīti saṃ punappunaṃ manasāgataṃ abhimukhaṃ harantīti atthaṃ dassento āha ‘‘punappunaṃ manasikarontī’’ti. ‘‘Pasādavasenā’’ti iminā ‘‘kodhavasenā’’tiādīni paṭikkhipati. ‘‘Puna visiṭṭhatara’’nti iminā bhiyyoso mattāyāti nipātassa atthaṃ dasseti.
โสณสฺส ปพฺพชฺชากถา
Soṇassa pabbajjākathā
๒๔๓. ‘‘มกฺขิโต’’ติ อิมินา ผุรติ วิปฺผารติ พฺยาเปตีติ ผุโฎติ วุเตฺต ผุรธาตุยา วิปฺผารณํ นาม มกฺขิตโตฺถติ ทเสฺสติฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ฐาเนฯ อิมินา คาโว อาหนนฺติ เอตฺถาติ ควาฆาตนนฺติ อตฺถํ ทเสฺสภิฯ ตนฺติสฺสเรติ ตนฺติยา คุณสฺส สเรฯ วาทนกุสโลติ วาทเน กุสโลฯ ขรมุจฺฉิตาติ ขเรน มุจฺฉิตาฯ ‘‘สรสมฺปนฺนา’’ติ อิมินา สโร เอติสฺสมตฺถีติ สรวตี, วีณาติ ทเสฺสติฯ กมฺมญฺญาติ เอตฺถ กมฺมสทฺทโต ขมเตฺถ ญฺญปจฺจโยติ อาห ‘‘กมฺมกฺขมา’’ติฯ มนฺทมุจฺฉนาติ มเนฺทน มุจฺฉนาฯ สเม คุเณติ เอตฺถ สโม นาม มชฺฌิโม, คุโณ นาม มุขฺยโต วีณาย ชิยา, อุปจารโต สโรติ อาห ‘‘มชฺฌิเม สเร’’ติฯ วีริยสมถนฺติ เอตฺถ วีริยญฺจ สมโถ จาติ อตฺถํ ปฎิกฺขิปโนฺต อาห ‘‘วีริยสมฺปยุตฺตํ สมถ’’นฺติฯ อิมินา วีริเยน สมฺปยุตฺตํ สมถํ วีริยสมถนฺติ ทเสฺสติฯ ‘‘วีริยํ สมเถน โยเชหี’’ติ อิมินา วีริเยน สมถํ โยเชหีติ อโตฺถปิ ทสฺสิโตติ ทฎฺฐพฺพํฯ อินฺทฺริยานญฺจ สมตนฺติ เอตฺถ สทฺธาทีนิ ปญฺจินฺทฺริยาเนว คเหตพฺพานิ, น อญฺญานีติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘สทฺธาทีนํ อินฺทฺริยาน’’นฺติฯ ‘‘สมภาว’’นฺติ อิมินา ตาปจฺจโย ภาวเตฺถ โหตีติ ทเสฺสติฯ ตตฺถาติ ‘‘อินฺทฺริยานํ สมต’’นฺติปาเฐ, สทฺธาทีสุ อินฺทฺริเยสุ วาฯ ตตฺถ จ นิมิตฺตํ คณฺหาหีติ เอตฺถ ภาเวนภาวลกฺขเณ ถปจฺจโย โหตีติ อาห ‘‘ตสฺมิํ สมเถ สตี’’ติฯ อาทาเส สติ มุขพิเมฺพน กตฺตุภูเตน อุปฺปชฺชิตพฺพํ อิว, ตสฺมิํ สมเถ สติ เยน นิมิเตฺตน กตฺตุภูเตน อุปฺปชฺชิตพฺพนฺติ โยชนาฯ สมถสฺส นิมิตฺตํ สมถนิมิตฺตํ, อินฺทฺริยานํ สมภาโวฯ เอเสว นโย เสเสสุปิฯ สมถนิมิตฺตาทีนิ จตฺตาริ เอกเสเสน วา สามญฺญนิเทฺทเสน วา ‘‘นิมิตฺต’’นฺติ วุจฺจติฯ
243. ‘‘Makkhito’’ti iminā phurati vipphārati byāpetīti phuṭoti vutte phuradhātuyā vipphāraṇaṃ nāma makkhitatthoti dasseti. Yatthāti yasmiṃ ṭhāne. Iminā gāvo āhananti etthāti gavāghātananti atthaṃ dassebhi. Tantissareti tantiyā guṇassa sare. Vādanakusaloti vādane kusalo. Kharamucchitāti kharena mucchitā. ‘‘Sarasampannā’’ti iminā saro etissamatthīti saravatī, vīṇāti dasseti. Kammaññāti ettha kammasaddato khamatthe ññapaccayoti āha ‘‘kammakkhamā’’ti. Mandamucchanāti mandena mucchanā. Same guṇeti ettha samo nāma majjhimo, guṇo nāma mukhyato vīṇāya jiyā, upacārato saroti āha ‘‘majjhime sare’’ti. Vīriyasamathanti ettha vīriyañca samatho cāti atthaṃ paṭikkhipanto āha ‘‘vīriyasampayuttaṃ samatha’’nti. Iminā vīriyena sampayuttaṃ samathaṃ vīriyasamathanti dasseti. ‘‘Vīriyaṃ samathena yojehī’’ti iminā vīriyena samathaṃ yojehīti atthopi dassitoti daṭṭhabbaṃ. Indriyānañca samatanti ettha saddhādīni pañcindriyāneva gahetabbāni, na aññānīti dassento āha ‘‘saddhādīnaṃ indriyāna’’nti. ‘‘Samabhāva’’nti iminā tāpaccayo bhāvatthe hotīti dasseti. Tatthāti ‘‘indriyānaṃ samata’’ntipāṭhe, saddhādīsu indriyesu vā. Tattha ca nimittaṃ gaṇhāhīti ettha bhāvenabhāvalakkhaṇe thapaccayo hotīti āha ‘‘tasmiṃ samathe satī’’ti. Ādāse sati mukhabimbena kattubhūtena uppajjitabbaṃ iva, tasmiṃ samathe sati yena nimittena kattubhūtena uppajjitabbanti yojanā. Samathassa nimittaṃ samathanimittaṃ, indriyānaṃ samabhāvo. Eseva nayo sesesupi. Samathanimittādīni cattāri ekasesena vā sāmaññaniddesena vā ‘‘nimitta’’nti vuccati.
๒๔๔. อญฺญํ พฺยากเรยฺยนฺติ เอตฺถ อญฺญํ พฺยากโรโนฺต อตฺตานํ ‘‘อรหา อห’’นฺติ ชานาเปตีติ อาห ‘‘อรหา อห’’นฺติ ชานาเปยฺย’’นฺติฯ ฉ ฐานานีติ เอตฺถ ฐานสโทฺท การณโตฺถติ อาห ‘‘ฉ การณานี’’ติ ฯ ‘‘ปฎิวิชฺฌิตฺวา’’ติอาทินา อธิมุโตฺตติ ปทสฺส อธิปฺปายตฺถํ ทเสฺสติฯ สทฺทโตฺถ ปน อธิมุจฺจตีติ อธิมุโตฺตติ ทฎฺฐโพฺพฯ อรหตฺตํ วุจฺจตีติ สมฺพโนฺธฯ หีติ วิตฺถาโรฯ อสโมฺมโหตีติ เอตฺถ อาการตฺถวาจโก อิติสโทฺท ปุพฺพปเทสุปิ โยเชตฺวา ‘‘เนกฺขมํ อิติ วุจฺจตี’’ติอาทินา โยชนา กาตพฺพาฯ
244.Aññaṃbyākareyyanti ettha aññaṃ byākaronto attānaṃ ‘‘arahā aha’’nti jānāpetīti āha ‘‘arahā aha’’nti jānāpeyya’’nti. Cha ṭhānānīti ettha ṭhānasaddo kāraṇatthoti āha ‘‘cha kāraṇānī’’ti . ‘‘Paṭivijjhitvā’’tiādinā adhimuttoti padassa adhippāyatthaṃ dasseti. Saddattho pana adhimuccatīti adhimuttoti daṭṭhabbo. Arahattaṃ vuccatīti sambandho. Hīti vitthāro. Asammohotīti ettha ākāratthavācako itisaddo pubbapadesupi yojetvā ‘‘nekkhamaṃ iti vuccatī’’tiādinā yojanā kātabbā.
‘‘ปฎิเวธรหิต’’นฺติ อิมินา เกวลํ สทฺธามตฺตกนฺติ เอตฺถ มตฺตสทฺทสฺส นิวเตฺตตพฺพตฺถํ ทเสฺสติฯ ปฎิเวธปญฺญายาติ มคฺคปญฺญายฯ ‘‘อสมฺมิสฺส’’นฺติ อิมินา เกวลสทฺทสฺส อสมฺมิสฺสตฺถํ ทเสฺสติฯ ปฎิจยนฺติ เอตฺถ ปฎิสโทฺท อนุปจฺฉินฺนโตฺถ, จิธาตุ วฑฺฒนโตฺถติ อาห ‘‘ปุนปฺปุนํ กรเณน วฑฺฒิ’’นฺติ, มคฺคปฎิเวเธน วีตราคตฺตาเยวาติ สมฺพโนฺธฯ ตนฺนินฺนมานโสเยวาติ ตสฺมิํ ผลสมาปตฺติวิหาเร นินฺนมานโส เอวฯ
‘‘Paṭivedharahita’’nti iminā kevalaṃ saddhāmattakanti ettha mattasaddassa nivattetabbatthaṃ dasseti. Paṭivedhapaññāyāti maggapaññāya. ‘‘Asammissa’’nti iminā kevalasaddassa asammissatthaṃ dasseti. Paṭicayanti ettha paṭisaddo anupacchinnattho, cidhātu vaḍḍhanatthoti āha ‘‘punappunaṃ karaṇena vaḍḍhi’’nti, maggapaṭivedhena vītarāgattāyevāti sambandho. Tanninnamānasoyevāti tasmiṃ phalasamāpattivihāre ninnamānaso eva.
ลาภสกฺการสิโลกนฺติ เอตฺถ ลภนํ ลาโภ, สุฎฺฐุ กรณํ สกฺกาโร, สิโลกนํ วณฺณภณนํ สิโลโก, ลาโภ จ สกฺกาโร จ สิโลโก จ ลาภสกฺการสิโลกนฺติ อตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘จตุปจฺจยลาภญฺจา’’ติอาทิฯ เตสํเยวาติ จตุนฺนํ ปจฺจยานเมวฯ ‘‘สีลญฺจ วตญฺจา’’ติ อิมินา สีลพฺพตนฺติปทสฺส ทฺวนฺทวากฺยํ ทเสฺสติฯ
Lābhasakkārasilokanti ettha labhanaṃ lābho, suṭṭhu karaṇaṃ sakkāro, silokanaṃ vaṇṇabhaṇanaṃ siloko, lābho ca sakkāro ca siloko ca lābhasakkārasilokanti atthaṃ dassento āha ‘‘catupaccayalābhañcā’’tiādi. Tesaṃyevāti catunnaṃ paccayānameva. ‘‘Sīlañca vatañcā’’ti iminā sīlabbatantipadassa dvandavākyaṃ dasseti.
ภุสสทฺทสฺส กลิงฺครตฺถํ ปฎิกฺขิปโนฺต อาห ‘‘พลวโนฺต’’ติ ‘‘ขีณาสวสฺสา’’ติ อิมินา เนวสฺสาติ เอตฺถ ตสทฺทสฺส วิสยํ ทเสฺสติฯ ‘‘คเหตฺวา’’ติ อิมินา ปริยาทิยนฺตีติ เอตฺถ ปริปุพฺพอาปุพฺพทาธาตุยา คหณตฺถํ ทเสฺสติฯ หีติ สจฺจํฯ กิเลสา กโรนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ เตสนฺติ กิเลสานํฯ อาเนญฺชปฺปตฺตนฺติ เอตฺถ อิญฺชนํ กมฺปนํ อิญฺชํ, น อิญฺชํ อเนญฺชํ, ตเมว อาเนญฺชํ, ตํ ปตฺตนฺติ อาเนญฺชปฺปตฺตนฺติ อตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อจลนปฺปตฺต’’นฺติฯ วยญฺจาติ จสโทฺท อวุตฺตสมฺปิณฺฑนโตฺถติ อาห ‘‘วยมฺปิ อุปฺปาทมฺปี’’ติฯ
Bhusasaddassa kaliṅgaratthaṃ paṭikkhipanto āha ‘‘balavanto’’ti ‘‘khīṇāsavassā’’ti iminā nevassāti ettha tasaddassa visayaṃ dasseti. ‘‘Gahetvā’’ti iminā pariyādiyantīti ettha paripubbaāpubbadādhātuyā gahaṇatthaṃ dasseti. Hīti saccaṃ. Kilesā karontīti sambandho. Tesanti kilesānaṃ. Āneñjappattanti ettha iñjanaṃ kampanaṃ iñjaṃ, na iñjaṃ aneñjaṃ, tameva āneñjaṃ, taṃ pattanti āneñjappattanti atthaṃ dassento āha ‘‘acalanappatta’’nti. Vayañcāti casaddo avuttasampiṇḍanatthoti āha ‘‘vayampi uppādampī’’ti.
อุปาทานกฺขยสฺสาติ เอตฺถ อุปาทานกฺขยํ อธิมุตฺตสฺสาติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘อุปโยคเตฺถ สามิวจน’’นฺติฯ ‘‘อุปฺปาทญฺจ วยญฺจา’’ติ อิมินา อายตนุปฺปาทนฺติ เอตฺถ อุปฺปาทสเทฺทน วโยปิ อวินาภาวโต คเหตโพฺพติ ทเสฺสติฯ สมฺมาติ นิปาโต ญายโตฺถติ อาห ‘‘เหตุนา นเยนา’’ติฯ สนฺตจิตฺตสฺสาติ เอตฺถ สนฺตสทฺทสฺส เขทาทีสุปิ ปวตฺตตฺตา อิธ นิพฺพุตเตฺถ วตฺตตีติ อาห ‘‘นิพฺพุตจิตฺตสฺสา’’ติฯ อนุนยปฎิเฆหีติ อนุ ปุนปฺปุนํ อารมฺมเณ จิตฺตํ เนตีติ อนุนโย, ราโค, อารมฺมเณ ปฎิหญฺญตีติ ปฎิโฆ, โทโส, อนุนโย จ ปฎิโฆ จ อนุนยปฎิฆา, เตหิฯ อิเฎฺฐ อนุนโย, อนิเฎฺฐ ปฎิโฆ โหตีติ สมฺพโนฺธ ทฎฺฐโพฺพฯ
Upādānakkhayassāti ettha upādānakkhayaṃ adhimuttassāti dassento āha ‘‘upayogatthe sāmivacana’’nti. ‘‘Uppādañca vayañcā’’ti iminā āyatanuppādanti ettha uppādasaddena vayopi avinābhāvato gahetabboti dasseti. Sammāti nipāto ñāyatthoti āha ‘‘hetunā nayenā’’ti. Santacittassāti ettha santasaddassa khedādīsupi pavattattā idha nibbutatthe vattatīti āha ‘‘nibbutacittassā’’ti. Anunayapaṭighehīti anu punappunaṃ ārammaṇe cittaṃ netīti anunayo, rāgo, ārammaṇe paṭihaññatīti paṭigho, doso, anunayo ca paṭigho ca anunayapaṭighā, tehi. Iṭṭhe anunayo, aniṭṭhe paṭigho hotīti sambandho daṭṭhabbo.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi / ๑๔๗. โสณโกฬิวิสวตฺถุ • 147. Soṇakoḷivisavatthu
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā
โสณโกฬิวิสวตฺถุกถา • Soṇakoḷivisavatthukathā
โสณสฺส ปพฺพชฺชากถา • Soṇassa pabbajjākathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā
โสณโกฬิวิสวตฺถุกถาวณฺณนา • Soṇakoḷivisavatthukathāvaṇṇanā
โสณสฺส ปพฺพชฺชากถาวณฺณนา • Soṇassa pabbajjākathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā
โสณโกฬิวิสวตฺถุกถาวณฺณนา • Soṇakoḷivisavatthukathāvaṇṇanā
โสณสฺสปพฺพชฺชากถาวณฺณนา • Soṇassapabbajjākathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / โสณโกฬิวิสกถาทิวณฺณนา • Soṇakoḷivisakathādivaṇṇanā