| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अपदान-अट्ठकथा • Apadāna-aṭṭhakathā |
३९. अवटफलवग्गो
39. Avaṭaphalavaggo
९. सोणकोटिवीसत्थेरअपदानवण्णना
9. Soṇakoṭivīsattheraapadānavaṇṇanā
नवमापदाने पन विपस्सिनो पावचनेतिआदिकं आयस्मतो सोणस्स कोटिवीसत्थेरस्स अपदानं। अयम्पि थेरो पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयानि पुञ्ञानि उपचिनन्तो विपस्सिस्स भगवतो काले महाविभवे सेट्ठिकुले निब्बत्तो वुद्धिप्पत्तो सेट्ठि हुत्वा उपासकेहि सद्धिं विहारं गन्त्वा सत्थु धम्मदेसनं सुत्वा पसन्नमानसो भगवतो चङ्कमनट्ठाने सुधाय परिकम्मं कारेत्वा एकञ्च लेणं कारेत्वा नानाविरागवत्थेहि लेणभूमिया सन्थरित्वा उपरि वितानञ्च कत्वा चातुद्दिसस्स सङ्घस्स निय्यादेत्वा सत्ताहं महादानं दत्वा पणिधानं अकासि। सत्था अनुमोदनं अकासि। सो तेन कुसलकम्मेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो उभयसम्पत्तियो अनुभवित्वा इमस्मिं कप्पे परिनिब्बुते कस्सपदसबले अनुप्पन्ने अम्हाकं भगवति बाराणसियं कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो गङ्गातीरे पण्णसालं करित्वा वसन्तं एकं पच्चेकबुद्धं तेमासं चतूहि पच्चयेहि सक्कच्चं उपट्ठहि। पच्चेकबुद्धो वुट्ठवस्सो परिपुण्णपरिक्खारो गन्धमादनमेव अगमासि। सोपि कुलपुत्तो यावजीवं तत्थ पुञ्ञानि कत्वा ततो चवित्वा देवमनुस्सेसु संसरन्तो अम्हाकं भगवतो काले चम्पानगरे अग्गसेट्ठिस्स गेहे पटिसन्धिं गण्हि। तस्स पटिसन्धिग्गहणकालतो पट्ठाय सेट्ठिस्स महाभोगक्खन्धो अभिवड्ढि। तस्स मातुकुच्छितो निक्खमनदिवसे सकलनगरे महालाभसक्कारसम्मानो अहोसि, तस्स पुब्बे पच्चेकबुद्धस्स सतसहस्सग्घनिकरत्तकम्बलपरिच्चागेन सुवण्णवण्णो सुखुमालतरो च अत्तभावो अहोसि, तेनस्स सोणोति नामं अकंसु। सो महता परिवारेन अभिवड्ढि। तस्स हत्थपादतलानि बन्धुजीवकपुप्फवण्णानि अहेसुं, तेसं सतवारं विहतकप्पासं विय मुदुसम्फस्सो अहोसि। पादतलेसु मणिकुण्डलावट्टवण्णलोमानि जायिंसु। वयप्पत्तस्स तस्स तिण्णं उतूनं अनुच्छविके तयो पासादे कारापेत्वा नाटकित्थियो उपट्ठापेसुं। सो तत्थ महतिं सम्पत्तिं अनुभवन्तो देवकुमारो विय पटिवसति।
Navamāpadāne pana vipassino pāvacanetiādikaṃ āyasmato soṇassa koṭivīsattherassa apadānaṃ. Ayampi thero purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto vipassissa bhagavato kāle mahāvibhave seṭṭhikule nibbatto vuddhippatto seṭṭhi hutvā upāsakehi saddhiṃ vihāraṃ gantvā satthu dhammadesanaṃ sutvā pasannamānaso bhagavato caṅkamanaṭṭhāne sudhāya parikammaṃ kāretvā ekañca leṇaṃ kāretvā nānāvirāgavatthehi leṇabhūmiyā santharitvā upari vitānañca katvā cātuddisassa saṅghassa niyyādetvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā paṇidhānaṃ akāsi. Satthā anumodanaṃ akāsi. So tena kusalakammena devamanussesu saṃsaranto ubhayasampattiyo anubhavitvā imasmiṃ kappe parinibbute kassapadasabale anuppanne amhākaṃ bhagavati bārāṇasiyaṃ kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto gaṅgātīre paṇṇasālaṃ karitvā vasantaṃ ekaṃ paccekabuddhaṃ temāsaṃ catūhi paccayehi sakkaccaṃ upaṭṭhahi. Paccekabuddho vuṭṭhavasso paripuṇṇaparikkhāro gandhamādanameva agamāsi. Sopi kulaputto yāvajīvaṃ tattha puññāni katvā tato cavitvā devamanussesu saṃsaranto amhākaṃ bhagavato kāle campānagare aggaseṭṭhissa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa paṭisandhiggahaṇakālato paṭṭhāya seṭṭhissa mahābhogakkhandho abhivaḍḍhi. Tassa mātukucchito nikkhamanadivase sakalanagare mahālābhasakkārasammāno ahosi, tassa pubbe paccekabuddhassa satasahassagghanikarattakambalapariccāgena suvaṇṇavaṇṇo sukhumālataro ca attabhāvo ahosi, tenassa soṇoti nāmaṃ akaṃsu. So mahatā parivārena abhivaḍḍhi. Tassa hatthapādatalāni bandhujīvakapupphavaṇṇāni ahesuṃ, tesaṃ satavāraṃ vihatakappāsaṃ viya mudusamphasso ahosi. Pādatalesu maṇikuṇḍalāvaṭṭavaṇṇalomāni jāyiṃsu. Vayappattassa tassa tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavike tayo pāsāde kārāpetvā nāṭakitthiyo upaṭṭhāpesuṃ. So tattha mahatiṃ sampattiṃ anubhavanto devakumāro viya paṭivasati.
अथ अम्हाकं भगवति सब्बञ्ञुतं पत्वा पवत्तितवरधम्मचक्के राजगहं उपनिस्साय विहरन्ते बिम्बिसाररञ्ञा पक्कोसापितो तेहि असीतिया गामिकसहस्सेहि सद्धिं राजगहं आगतो सत्थु सन्तिकं गन्त्वा धम्मं सुत्वा पटिलद्धसद्धो मातापितरो अनुजानापेत्वा भगवतो सन्तिके पब्बजित्वा लद्धूपसम्पदो सत्थु सन्तिके कम्मट्ठानं गहेत्वा जनसंसग्गपरिहरणत्थं सीतवने विहासि। सो तत्थ वसन्तो ‘‘मम सरीरं सुखुमालं, न च सक्का सुखेनेव सुखं अधिगन्तुं, कायं किलमेत्वापि समणधम्मं कातुं वट्टती’’ति चिन्तेत्वा ठानचङ्कममेव अधिट्ठाय पधानमनुयुञ्जन्तो पादतलेसु फोटेसु उट्ठितेसुपि वेदनं अज्झुपेक्खित्वा दळ्हं वीरियं करोन्तो अच्चारद्धवीरियताय विसेसं निब्बत्तेतुं असक्कोन्तो ‘‘एवं अहं वायमन्तोपि मग्गफलानि निब्बत्तेतुं न सक्कोमि, किं मे पब्बज्जाय, हीनायावत्तित्वा भोगे च भुञ्जामि, पुञ्ञानि च करिस्सामी’’ति चिन्तेसि। अथ सत्था तस्स चित्ताचारं ञत्वा तत्थ गन्त्वा वीणोपमोवादेन (महाव॰ २४३) ओवदित्वा वीरियसमतायोजनविधिं दस्सेन्तो कम्मट्ठानं सोधेत्वा गिज्झकूटं गतो। सोणोपि खो सत्थु सन्तिका ओवादं लभित्वा वीरियसमतं योजेत्वा विपस्सनं उस्सुक्कापेत्वा अरहत्ते पतिट्ठासि।
Atha amhākaṃ bhagavati sabbaññutaṃ patvā pavattitavaradhammacakke rājagahaṃ upanissāya viharante bimbisāraraññā pakkosāpito tehi asītiyā gāmikasahassehi saddhiṃ rājagahaṃ āgato satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho mātāpitaro anujānāpetvā bhagavato santike pabbajitvā laddhūpasampado satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā janasaṃsaggapariharaṇatthaṃ sītavane vihāsi. So tattha vasanto ‘‘mama sarīraṃ sukhumālaṃ, na ca sakkā sukheneva sukhaṃ adhigantuṃ, kāyaṃ kilametvāpi samaṇadhammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā ṭhānacaṅkamameva adhiṭṭhāya padhānamanuyuñjanto pādatalesu phoṭesu uṭṭhitesupi vedanaṃ ajjhupekkhitvā daḷhaṃ vīriyaṃ karonto accāraddhavīriyatāya visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto ‘‘evaṃ ahaṃ vāyamantopi maggaphalāni nibbattetuṃ na sakkomi, kiṃ me pabbajjāya, hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjāmi, puññāni ca karissāmī’’ti cintesi. Atha satthā tassa cittācāraṃ ñatvā tattha gantvā vīṇopamovādena (mahāva. 243) ovaditvā vīriyasamatāyojanavidhiṃ dassento kammaṭṭhānaṃ sodhetvā gijjhakūṭaṃ gato. Soṇopi kho satthu santikā ovādaṃ labhitvā vīriyasamataṃ yojetvā vipassanaṃ ussukkāpetvā arahatte patiṭṭhāsi.
४९. सो अरहा हुत्वा अत्तनो पुब्बकम्मं सरित्वा सोमनस्सजातो पुब्बचरितापदानं पकासेन्तो विपस्सिनो पावचनेतिआदिमाह। तत्थ विपस्सीति विसेसेन, विविधं वा पस्सतीति विपस्सी। पावचनेति पकारेन वुच्चतीति पावचनं, पिटकत्तयं। तस्स विपस्सिनो तस्मिं पावचनेति अत्थो। लेणन्ति लिनन्ते निलीयन्ते एत्थाति लेणं विहारं। बन्धुमाराजधानियाति बन्धन्ति कुलपरम्पराय वसेन अञ्ञमञ्ञं सम्बज्झन्तीति बन्धू, ञातका। ते एत्थ पटिवसन्तीति बन्धुमा, बन्धु अस्स अत्थीति वा बन्धुमा। राजूनं वसनट्ठानन्ति राजधानी, बन्धुमा च सा राजधानी चेति बन्धुमाराजधानी, तस्सा बन्धुमाराजधानिया, लेणं मया कतन्ति सम्बन्धो। सेसमेत्थ उत्तानत्थमेवाति।
49. So arahā hutvā attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto pubbacaritāpadānaṃ pakāsento vipassino pāvacanetiādimāha. Tattha vipassīti visesena, vividhaṃ vā passatīti vipassī. Pāvacaneti pakārena vuccatīti pāvacanaṃ, piṭakattayaṃ. Tassa vipassino tasmiṃ pāvacaneti attho. Leṇanti linante nilīyante etthāti leṇaṃ vihāraṃ. Bandhumārājadhāniyāti bandhanti kulaparamparāya vasena aññamaññaṃ sambajjhantīti bandhū, ñātakā. Te ettha paṭivasantīti bandhumā, bandhu assa atthīti vā bandhumā. Rājūnaṃ vasanaṭṭhānanti rājadhānī, bandhumā ca sā rājadhānī ceti bandhumārājadhānī, tassā bandhumārājadhāniyā, leṇaṃ mayā katanti sambandho. Sesamettha uttānatthamevāti.
सोणकोटिवीसत्थेरअपदानवण्णना समत्ता।
Soṇakoṭivīsattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / अपदानपाळि • Apadānapāḷi / ९. सोणकोटिवीसत्थेरअपदानं • 9. Soṇakoṭivīsattheraapadānaṃ
