Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౧౧. సోణకుటికణ్ణత్థేరగాథావణ్ణనా
11. Soṇakuṭikaṇṇattheragāthāvaṇṇanā
ఉపసమ్పదా చ మే లద్ధాతిఆదికా ఆయస్మతో సోణస్స కుటికణ్ణస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయం కిర పదుముత్తరస్స భగవతో కాలే హంసవతీనగరే విభవసమ్పన్నో సేట్ఠి హుత్వా ఉళారాయ ఇస్సరియసమ్పత్తియా ఠితో ఏకదివసం సత్థారం సతసహస్సఖీణాసవపరివుతం మహతియా బుద్ధలీళాయ మహన్తేన బుద్ధానుభావేన నగరం పవిసన్తం దిస్వా పసన్నమానసో వన్దిత్వా అఞ్జలిం కత్వా అట్ఠాసి. సో పచ్ఛాభత్తం ఉపాసకేహి సద్ధిం విహారం గన్త్వా భగవతో సన్తికే ధమ్మం సుణన్తో సత్థారం ఏకం భిక్ఖుం కల్యాణవాక్కరణానం అగ్గట్ఠానే ఠపేన్తం దిస్వా సయమ్పి తం ఠానం పత్థేత్వా మహాదానం దత్వా పణిధానం అకాసి. సత్థా తస్స అనన్తరాయతం దిస్వా ‘‘అనాగతే గోతమస్స నామ సమ్మాసమ్బుద్ధస్స సాసనే కల్యాణవాక్కరణానం అగ్గో భవిస్సతీ’’తి బ్యాకాసి.
Upasampadāca me laddhātiādikā āyasmato soṇassa kuṭikaṇṇassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare vibhavasampanno seṭṭhi hutvā uḷārāya issariyasampattiyā ṭhito ekadivasaṃ satthāraṃ satasahassakhīṇāsavaparivutaṃ mahatiyā buddhalīḷāya mahantena buddhānubhāvena nagaraṃ pavisantaṃ disvā pasannamānaso vanditvā añjaliṃ katvā aṭṭhāsi. So pacchābhattaṃ upāsakehi saddhiṃ vihāraṃ gantvā bhagavato santike dhammaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ kalyāṇavākkaraṇānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sayampi taṃ ṭhānaṃ patthetvā mahādānaṃ datvā paṇidhānaṃ akāsi. Satthā tassa anantarāyataṃ disvā ‘‘anāgate gotamassa nāma sammāsambuddhassa sāsane kalyāṇavākkaraṇānaṃ aggo bhavissatī’’ti byākāsi.
సో తత్థ యావజీవం పుఞ్ఞాని కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో విపస్సిస్స భగవతో కాలే సాసనే పబ్బజిత్వా వత్తపటివత్తాని పూరేన్తో ఏకస్స భిక్ఖునో చీవరం సిబ్బిత్వా అదాసి. పున బుద్ధసుఞ్ఞే లోకే బారాణసియం తున్నవాయో హుత్వా ఏకస్స పచ్చేకబుద్ధస్స చీవరకోటిం ఛిన్నం ఘటేత్వా అదాసి. ఏవం తత్థ తత్థ పుఞ్ఞాని కత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే అవన్తిరట్ఠే కురరఘరే మహావిభవస్స సేట్ఠినో పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి. సోణోతిస్స నామం అకంసు. కోటిఅగ్ఘనకస్స కణ్ణపిళన్ధనస్స ధారణేన ‘‘కోటికణ్ణో’’తి వత్తబ్బే కుటికణ్ణోతి పఞ్ఞాయిత్థ.
So tattha yāvajīvaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto vipassissa bhagavato kāle sāsane pabbajitvā vattapaṭivattāni pūrento ekassa bhikkhuno cīvaraṃ sibbitvā adāsi. Puna buddhasuññe loke bārāṇasiyaṃ tunnavāyo hutvā ekassa paccekabuddhassa cīvarakoṭiṃ chinnaṃ ghaṭetvā adāsi. Evaṃ tattha tattha puññāni katvā imasmiṃ buddhuppāde avantiraṭṭhe kuraraghare mahāvibhavassa seṭṭhino putto hutvā nibbatti. Soṇotissa nāmaṃ akaṃsu. Koṭiagghanakassa kaṇṇapiḷandhanassa dhāraṇena ‘‘koṭikaṇṇo’’ti vattabbe kuṭikaṇṇoti paññāyittha.
సో అనుక్కమేన వడ్ఢిత్వా కుటుమ్బం సణ్ఠపేన్తో ఆయస్మన్తే మహాకచ్చానే కులఘరం నిస్సాయ పవత్తపబ్బతే విహరన్తే తస్స సన్తికే ధమ్మం సుత్వా సరణేసు చ సీలేసు చ పతిట్ఠాయ తం చతూహి పచ్చయేహి ఉపట్ఠహి. సో అపరభాగే సంసారే సఞ్జాతసంవేగో థేరస్స సన్తికే పబ్బజిత్వా కిచ్ఛేన కసిరేన దసవగ్గం సఙ్ఘం సన్నిపాతేత్వా ఉపసమ్పజ్జిత్వా కతిపయకాలం థేరస్స సన్తికే వసిత్వా, థేరం ఆపుచ్ఛిత్వా సత్థారం వన్దితుం సావత్థిం ఉపగతో, సత్థారా ఏకగన్ధకుటియం వాసం లభిత్వా పచ్చూససమయే అజ్ఝిట్ఠో సోళసఅట్ఠకవగ్గియానం ఉస్సారణేన సాధుకారం దత్వా భాసితాయ ‘‘దిస్వా ఆదీనవం లోకే’’తి (ఉదా॰ ౪౬; మహావ॰ ౨౫౮) ఉదానగాథాయ పరియోసానే విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౪౪.౨౬-౩౪) –
So anukkamena vaḍḍhitvā kuṭumbaṃ saṇṭhapento āyasmante mahākaccāne kulagharaṃ nissāya pavattapabbate viharante tassa santike dhammaṃ sutvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāya taṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahi. So aparabhāge saṃsāre sañjātasaṃvego therassa santike pabbajitvā kicchena kasirena dasavaggaṃ saṅghaṃ sannipātetvā upasampajjitvā katipayakālaṃ therassa santike vasitvā, theraṃ āpucchitvā satthāraṃ vandituṃ sāvatthiṃ upagato, satthārā ekagandhakuṭiyaṃ vāsaṃ labhitvā paccūsasamaye ajjhiṭṭho soḷasaaṭṭhakavaggiyānaṃ ussāraṇena sādhukāraṃ datvā bhāsitāya ‘‘disvā ādīnavaṃ loke’’ti (udā. 46; mahāva. 258) udānagāthāya pariyosāne vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.44.26-34) –
‘‘పదుముత్తరో నామ జినో, ఆహుతీనం పటిగ్గహో;
‘‘Padumuttaro nāma jino, āhutīnaṃ paṭiggaho;
వసీసతసహస్సేహి, నగరం పావిసీ తదా.
Vasīsatasahassehi, nagaraṃ pāvisī tadā.
‘‘నగరం పవిసన్తస్స, ఉపసన్తస్స తాదినో;
‘‘Nagaraṃ pavisantassa, upasantassa tādino;
రతనాని పజ్జోతింసు, నిగ్ఘోసో ఆసి తావదే.
Ratanāni pajjotiṃsu, nigghoso āsi tāvade.
‘‘బుద్ధస్స ఆనుభావేన, భేరీ వజ్జుమఘట్టితా;
‘‘Buddhassa ānubhāvena, bherī vajjumaghaṭṭitā;
సయం వీణా పవజ్జన్తి, బుద్ధస్స పవిసతో పురం.
Sayaṃ vīṇā pavajjanti, buddhassa pavisato puraṃ.
‘‘బుద్ధసేట్ఠం నమస్సామి, పదుముత్తరమహామునిం;
‘‘Buddhaseṭṭhaṃ namassāmi, padumuttaramahāmuniṃ;
పాటిహీరఞ్చ పస్సిత్వా, తత్థ చిత్తం పసాదయిం.
Pāṭihīrañca passitvā, tattha cittaṃ pasādayiṃ.
‘‘అహో బుద్ధో అహో ధమ్మో, అహో నో సత్థు సమ్పదా;
‘‘Aho buddho aho dhammo, aho no satthu sampadā;
అచేతనాపి తూరియా, సయమేవ పవజ్జరే.
Acetanāpi tūriyā, sayameva pavajjare.
‘‘సతసహస్సితో కప్పే, యం సఞ్ఞమలభిం తదా;
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, బుద్ధసఞ్ఞాయిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhasaññāyidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తే పన పతిట్ఠితో అత్తనో ఉపజ్ఝాయేన ఆచిక్ఖితనియామేన పచ్చన్తిమేసు జనపదేసు వినయధరపఞ్చమేన గణేన ఉపసమ్పదా, ధువన్హానం, చమ్మత్థరణం, గుణఙ్గుణూపాహనం, చీవరవిప్పవాసోతి పఞ్చ వరే యాచిత్వా తే సత్థు సన్తికా లభిత్వా పునదేవ అత్తనో వసితట్ఠానం గన్త్వా ఉపజ్ఝాయస్స తమత్థం ఆరోచేసి. అయమేత్థ సఙ్ఖేపో. విత్థారో పన ఉదానట్ఠకథాయం ఆగతనయేన వేదితబ్బో. అఙ్గుత్తరట్ఠకథాయం (అ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧.౨౦౬) పన ‘‘ఉపసమ్పన్నో హుత్వా అత్తనో ఉపజ్ఝాయస్స సన్తికే కమ్మట్ఠానం గహేత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అరహత్తం పాపుణీ’’తి వుత్తం.
Arahatte pana patiṭṭhito attano upajjhāyena ācikkhitaniyāmena paccantimesu janapadesu vinayadharapañcamena gaṇena upasampadā, dhuvanhānaṃ, cammattharaṇaṃ, guṇaṅguṇūpāhanaṃ, cīvaravippavāsoti pañca vare yācitvā te satthu santikā labhitvā punadeva attano vasitaṭṭhānaṃ gantvā upajjhāyassa tamatthaṃ ārocesi. Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana udānaṭṭhakathāyaṃ āgatanayena veditabbo. Aṅguttaraṭṭhakathāyaṃ (a. ni. aṭṭha. 1.1.206) pana ‘‘upasampanno hutvā attano upajjhāyassa santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇī’’ti vuttaṃ.
సో అపరభాగే విముత్తిసుఖేన విహరన్తో అత్తనో పటిపత్తిం పచ్చవేక్ఖిత్వా సోమనస్సజాతో ఉదానవసేన –
So aparabhāge vimuttisukhena viharanto attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā somanassajāto udānavasena –
౩౬౫.
365.
‘‘ఉపసమ్పదా చ మే లద్ధా, విముత్తో చమ్హి అనాసవో;
‘‘Upasampadā ca me laddhā, vimutto camhi anāsavo;
సో చ మే భగవా దిట్ఠో, విహారే చ సహావసిం.
So ca me bhagavā diṭṭho, vihāre ca sahāvasiṃ.
౩౬౬.
366.
‘‘బహుదేవ రత్తిం భగవా, అబ్భోకాసేతినామయి;
‘‘Bahudeva rattiṃ bhagavā, abbhokāsetināmayi;
విహారకుసలో సత్థా, విహారం పావిసీ తదా.
Vihārakusalo satthā, vihāraṃ pāvisī tadā.
౩౬౭.
367.
‘‘సన్థరిత్వాన సఙ్ఘాటిం, సేయ్యం కప్పేసి గోతమో;
‘‘Santharitvāna saṅghāṭiṃ, seyyaṃ kappesi gotamo;
సీహో సేలగుహాయంవ, పహీనభయభేరవో.
Sīho selaguhāyaṃva, pahīnabhayabheravo.
౩౬౮.
368.
‘‘తతో కల్యాణవాక్కరణో, సమ్మాసమ్బుద్ధసావకో;
‘‘Tato kalyāṇavākkaraṇo, sammāsambuddhasāvako;
సోణో అభాసి సద్ధమ్మం, బుద్ధసేట్ఠస్స సమ్ముఖా.
Soṇo abhāsi saddhammaṃ, buddhaseṭṭhassa sammukhā.
౩౬౯.
369.
‘‘పఞ్చక్ఖన్ధే పరిఞ్ఞాయ, భావయిత్వాన అఞ్జసం;
‘‘Pañcakkhandhe pariññāya, bhāvayitvāna añjasaṃ;
పప్పుయ్య పరమం సన్తిం, పరినిబ్బిస్సత్యనాసవో’’తి. –
Pappuyya paramaṃ santiṃ, parinibbissatyanāsavo’’ti. –
ఇమా పఞ్చ గాథా అభాసి.
Imā pañca gāthā abhāsi.
తత్థ ఉపసమ్పదా చ మే లద్ధాతి యా సా కిచ్ఛేన దసవగ్గం భిక్ఖుసఙ్ఘం సన్నిపాతేత్వా అత్తనా లద్ధా ఉపసమ్పదా. యా చ పన వరదానవసేన సబ్బపచ్చన్తిమేసు జనపదేసు వినయధరపఞ్చమేన గణేన సత్థారా అనుఞ్ఞాతా ఉపసమ్పదా, తదుభయం సన్ధాయాహ. చ-సద్దో సముచ్చయత్థో, తేన ఇతరేపి సత్థు సన్తికా లద్ధవరే సఙ్గణ్హాతి. విముత్తో చమ్హి అనాసవోతి అగ్గమగ్గేన సకలకిలేసవత్థువిముత్తియా విముత్తో చ అమ్హి. తతో ఏవ కామాసవాదీహి అనాసవో అమ్హీతి యోజనా. సో చ మే భగవా దిట్ఠోతి యదత్థం అహం అవన్తిరట్ఠతో సావత్థిం గతో, సో చ భగవా మయా అదిట్ఠపుబ్బో దిట్ఠో. విహారే చ సహావసిన్తి న కేవలం తస్స భగవతో దస్సనమేవ మయా లద్ధం, అథ ఖో విహారే సత్థు గన్ధకుటియం సత్థారా కారణం సల్లక్ఖేత్వా వాసేన్తేన సహ అవసిం. ‘‘విహారేతి విహారసమీపే’’తి కేచి.
Tattha upasampadā ca me laddhāti yā sā kicchena dasavaggaṃ bhikkhusaṅghaṃ sannipātetvā attanā laddhā upasampadā. Yā ca pana varadānavasena sabbapaccantimesu janapadesu vinayadharapañcamena gaṇena satthārā anuññātā upasampadā, tadubhayaṃ sandhāyāha. Ca-saddo samuccayattho, tena itarepi satthu santikā laddhavare saṅgaṇhāti. Vimutto camhi anāsavoti aggamaggena sakalakilesavatthuvimuttiyā vimutto ca amhi. Tato eva kāmāsavādīhi anāsavo amhīti yojanā. So ca me bhagavā diṭṭhoti yadatthaṃ ahaṃ avantiraṭṭhato sāvatthiṃ gato, so ca bhagavā mayā adiṭṭhapubbo diṭṭho. Vihāre ca sahāvasinti na kevalaṃ tassa bhagavato dassanameva mayā laddhaṃ, atha kho vihāre satthu gandhakuṭiyaṃ satthārā kāraṇaṃ sallakkhetvā vāsentena saha avasiṃ. ‘‘Vihāreti vihārasamīpe’’ti keci.
బహుదేవ రత్తిన్తి పఠమం యామం భిక్ఖూనం ధమ్మదేసనావసేన కమ్మట్ఠానసోధనవసేన చ, మజ్ఝిమం యామం దేవానం బ్రహ్మూనఞ్చ కఙ్ఖచ్ఛేదనవసేన భగవా బహుదేవ రత్తిం అబ్భోకాసే అతినామయి వీతినామేసి. విహారకుసలోతి దిబ్బబ్రహ్మఆనేఞ్జఅరియవిహారేసు కుసలో. విహారం పావిసీతి అతివేలం నిసజ్జచఙ్కమేహి ఉప్పన్నపరిస్సమవినోదనత్థం గన్ధకుటిం పావిసి.
Bahudeva rattinti paṭhamaṃ yāmaṃ bhikkhūnaṃ dhammadesanāvasena kammaṭṭhānasodhanavasena ca, majjhimaṃ yāmaṃ devānaṃ brahmūnañca kaṅkhacchedanavasena bhagavā bahudeva rattiṃ abbhokāse atināmayi vītināmesi. Vihārakusaloti dibbabrahmaāneñjaariyavihāresu kusalo. Vihāraṃ pāvisīti ativelaṃ nisajjacaṅkamehi uppannaparissamavinodanatthaṃ gandhakuṭiṃ pāvisi.
సన్థరిత్వాన సఙ్ఘాటిం, సేయ్యం కప్పేసీతి చతుగ్గుణం సఙ్ఘాటిం పఞ్ఞాపేత్వా సీహసేయ్యం కప్పేసి. తేనాహ ‘‘గోతమో సీహో సేలగుహాయంవ పహీనభయభేరవో’’తి. తత్థ గోతమోతి భగవన్తం గోత్తేన కిత్తేతి. సీహో సేలగుహాయంవాతి సేలస్స పబ్బతస్స గుహాయం. యథా సీహో మిగరాజా తేజుస్సదతాయ పహీనభయభేరవో దక్ఖిణేన పస్సేన పాదే పాదం అచ్చాధాయ సేయ్యం కప్పేసి, ఏవం చిత్తుత్రాసలోమహంసనఛమ్భితత్తహేతూనం కిలేసానం సముచ్ఛిన్నత్తా పహీనభయభేరవో గోతమో భగవా సేయ్యం కప్పేసీతి అత్థో.
Santharitvāna saṅghāṭiṃ, seyyaṃ kappesīti catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññāpetvā sīhaseyyaṃ kappesi. Tenāha ‘‘gotamo sīho selaguhāyaṃva pahīnabhayabheravo’’ti. Tattha gotamoti bhagavantaṃ gottena kitteti. Sīho selaguhāyaṃvāti selassa pabbatassa guhāyaṃ. Yathā sīho migarājā tejussadatāya pahīnabhayabheravo dakkhiṇena passena pāde pādaṃ accādhāya seyyaṃ kappesi, evaṃ cittutrāsalomahaṃsanachambhitattahetūnaṃ kilesānaṃ samucchinnattā pahīnabhayabheravo gotamo bhagavā seyyaṃ kappesīti attho.
తతోతి పచ్ఛా, సీహసేయ్యం కప్పేత్వా తతో వుట్ఠహిత్వా ‘‘పటిభాతు తం భిక్ఖు ధమ్మో భాసితు’’న్తి (ఉదా॰ ౪౬) సత్థారా అజ్ఝేసితోతి అత్థో. కల్యాణవాక్కరణోతి సున్దరవచీకరణో, లక్ఖణసమ్పన్నవచనక్కమోతి అత్థో. సోణో అభాసి సద్ధమ్మన్తి సోళస అట్ఠకవగ్గియసుత్తాని సోణో కుటికణ్ణో, బుద్ధసేట్ఠస్స సమ్మాసమ్బుద్ధస్స సమ్ముఖా, పచ్చక్ఖతో అభాసీతి థేరో అత్తానమేవ పరం వియ అవోచ.
Tatoti pacchā, sīhaseyyaṃ kappetvā tato vuṭṭhahitvā ‘‘paṭibhātu taṃ bhikkhu dhammo bhāsitu’’nti (udā. 46) satthārā ajjhesitoti attho. Kalyāṇavākkaraṇoti sundaravacīkaraṇo, lakkhaṇasampannavacanakkamoti attho. Soṇo abhāsi saddhammanti soḷasa aṭṭhakavaggiyasuttāni soṇo kuṭikaṇṇo, buddhaseṭṭhassa sammāsambuddhassa sammukhā, paccakkhato abhāsīti thero attānameva paraṃ viya avoca.
పఞ్చక్ఖన్ధే పరిఞ్ఞాయాతి పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధే తీహిపి పరిఞ్ఞాహి పరిజానిత్వా తే పరిజానన్తోయేవ, అఞ్జసం అరియం అట్ఠఙ్గికం మగ్గం భావయిత్వా, పరమం సన్తిం నిబ్బానం పప్పుయ్య పాపుణిత్వా ఠితో అనాసవో. తతో ఏవ ఇదాని పరినిబ్బిస్సతి అనుపాదిసేసనిబ్బానవసేన నిబ్బాయిస్సతీతి.
Pañcakkhandhe pariññāyāti pañcupādānakkhandhe tīhipi pariññāhi parijānitvā te parijānantoyeva, añjasaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvayitvā, paramaṃ santiṃ nibbānaṃ pappuyya pāpuṇitvā ṭhito anāsavo. Tato eva idāni parinibbissati anupādisesanibbānavasena nibbāyissatīti.
సోణకుటికణ్ణత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Soṇakuṭikaṇṇattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౧౧. సోణకుటికణ్ణత్థేరగాథా • 11. Soṇakuṭikaṇṇattheragāthā