| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
१५७. सोणकुटिकण्णवत्थुकथा
157. Soṇakuṭikaṇṇavatthukathā
२५७. एतेनाति ‘‘कुररघरे’’ति पाठेन। अस्साति महाकच्चानस्स। पपातनामकेति यस्मा महातटो एत्थ अत्थि, तस्मा पपातनामको होति। एतेनाति ‘‘पपातके पब्बते’’ति पाठेन। अस्साति महाकच्चानस्स। कोटिअग्घनकं पिळन्धनं कण्णे एतस्सत्थीति कुटिकण्णोति वचनत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘कोटिअग्घनकं पना’’तिआदि। पिळन्धति अनेनाति पिळन्धनं, अलङ्कारो । दन्तजो चतुत्थक्खरो। ‘‘पसादजनक’’न्ति इमिना पसादं जनेतीति पासादिकोति वचनत्थं दस्सेति। पसादनीयन्ति पसादितब्बं, पसादितुं अरहन्ति अत्थो। अत्थवचनन्ति अत्थो वुच्चति अनेनाति अत्थवचनं। पाळियं इदानि पोत्थकेसु ‘‘पसादनीय’’न्ति पाठो नत्थि। ‘‘पासादिक’’न्तिपदस्स पुब्बे ‘‘दस्सनीय’’न्ति पाठोयेव अत्थि। उत्तमदमथसमथन्तिएत्थ दमथसद्दस्स ञाणत्थञ्च इन्द्रियसंवरत्थञ्च समथसद्दस्स समाधत्थञ्च चित्तूपसमत्थञ्च दस्सेन्तो आह ‘‘उत्तमं दमथञ्चा’’तिआदि। चसद्देन द्वन्दवाक्यं दस्सेति। विसूकायिकविप्फन्दितानन्ति विसूकाय पटिपक्खाय पवत्तानं दिट्ठिचित्तसङ्खातानं विविधचलनानं। ‘‘वीरियिन्द्रिय’’न्ति इमिना यतिन्द्रियन्ति एत्थ यतसद्दो वीरियवाचकोति दस्सेति। नागन्ति एत्थ नत्थि आगु पापमेतस्साति नागोति वचनत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘आगुविरहित’’न्ति किं दिवसतो पट्ठायाति आह ‘‘मम पब्बज्जादिवसतो पट्ठाया’’ति। कण्हा मत्तिका उत्तरि एत्थाति कण्हुत्तराति अत्थं दस्सेन्तो आह ‘‘कण्हमत्तिकुत्तरा’’ति। ‘‘उपरी’’ति इमिना उत्तरसद्दस्स अत्थं दस्सेति। ‘‘गुन्नं खुरेही’’ति इमिना गुन्नं खुरकण्टकसदिसत्ता गोकण्टका नामाति दस्सेति। ते गोकण्टके रक्खितुन्ति सम्बन्धो। एवं खरा भूमि होतीति योजना। एतेहीति एरगूआदीहि चतूहि तिणेहि। तन्ति एरगूतिणं। तेनाति मोरगूतिणेन। जन्तुस्स वण्णोति सम्बन्धो। सेनासनं पञ्ञपेसीति एत्थ किं नाम सेनासनं पञ्ञपेसीति आह ‘‘भिसिं वा कटसारकं वा पञ्ञपेसी’’ति। पञ्ञपेत्वा च पन सोणस्स आरोचेसि। किं आरोचेसीति आह ‘‘आवुसो’’तिआदि। सत्था वसितुकामोति सम्बन्धो।
257.Etenāti ‘‘kuraraghare’’ti pāṭhena. Assāti mahākaccānassa. Papātanāmaketi yasmā mahātaṭo ettha atthi, tasmā papātanāmako hoti. Etenāti ‘‘papātake pabbate’’ti pāṭhena. Assāti mahākaccānassa. Koṭiagghanakaṃ piḷandhanaṃ kaṇṇe etassatthīti kuṭikaṇṇoti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘koṭiagghanakaṃ panā’’tiādi. Piḷandhati anenāti piḷandhanaṃ, alaṅkāro . Dantajo catutthakkharo. ‘‘Pasādajanaka’’nti iminā pasādaṃ janetīti pāsādikoti vacanatthaṃ dasseti. Pasādanīyanti pasāditabbaṃ, pasādituṃ arahanti attho. Atthavacananti attho vuccati anenāti atthavacanaṃ. Pāḷiyaṃ idāni potthakesu ‘‘pasādanīya’’nti pāṭho natthi. ‘‘Pāsādika’’ntipadassa pubbe ‘‘dassanīya’’nti pāṭhoyeva atthi. Uttamadamathasamathantiettha damathasaddassa ñāṇatthañca indriyasaṃvaratthañca samathasaddassa samādhatthañca cittūpasamatthañca dassento āha ‘‘uttamaṃ damathañcā’’tiādi. Casaddena dvandavākyaṃ dasseti. Visūkāyikavipphanditānanti visūkāya paṭipakkhāya pavattānaṃ diṭṭhicittasaṅkhātānaṃ vividhacalanānaṃ. ‘‘Vīriyindriya’’nti iminā yatindriyanti ettha yatasaddo vīriyavācakoti dasseti. Nāganti ettha natthi āgu pāpametassāti nāgoti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘āguvirahita’’nti kiṃ divasato paṭṭhāyāti āha ‘‘mama pabbajjādivasato paṭṭhāyā’’ti. Kaṇhā mattikā uttari etthāti kaṇhuttarāti atthaṃ dassento āha ‘‘kaṇhamattikuttarā’’ti. ‘‘Uparī’’ti iminā uttarasaddassa atthaṃ dasseti. ‘‘Gunnaṃ khurehī’’ti iminā gunnaṃ khurakaṇṭakasadisattā gokaṇṭakā nāmāti dasseti. Te gokaṇṭake rakkhitunti sambandho. Evaṃ kharā bhūmi hotīti yojanā. Etehīti eragūādīhi catūhi tiṇehi. Tanti eragūtiṇaṃ. Tenāti moragūtiṇena. Jantussa vaṇṇoti sambandho. Senāsanaṃ paññapesīti ettha kiṃ nāma senāsanaṃ paññapesīti āha ‘‘bhisiṃ vā kaṭasārakaṃ vā paññapesī’’ti. Paññapetvā ca pana soṇassa ārocesi. Kiṃ ārocesīti āha ‘‘āvuso’’tiādi. Satthā vasitukāmoti sambandho.
२५८. ‘‘तस्स सोणस्सा’’ति इमिना पटिभातु तन्ति एत्थ ‘‘त’’न्तिपदं साम्यत्थे उपयोगवचनन्ति दस्सेति। तन्ति तव। अट्ठकवग्गिकानीति अट्ठपमाणो, अट्ठसमूहो वा वग्गो एतेसन्ति अट्ठकवग्गिकानि। कामसुत्तादीनि (सु॰ नि॰ ७७२ आदयो) सोळस सुत्तानि। योति पुग्गलो, समन्नागतोति सम्बन्धो। अरियोपीति पिसद्दो न केवलं सुचिसमन्नागतोयेव पापे न रमति, अथ खो अरियोपीति दस्सेति। ‘‘पटिभातु त’’न्ति पाठतो याव ‘‘सुचीति वुत्त’’न्ति पाठा केसुचियेव अट्ठकथापोत्थकेसु अत्थि। अयं ख्वस्साति एत्थ अस्ससद्दो आख्यातोति आह ‘‘भवेय्या’’ति। परिदस्सेसीति पञ्च वरानि परिच्छिन्दित्वा दस्सेसि। यं वचनं मे उपज्झायो जानापेति, तस्स वचनस्स अयं कालो भवेय्याति योजना।
258. ‘‘Tassa soṇassā’’ti iminā paṭibhātu tanti ettha ‘‘ta’’ntipadaṃ sāmyatthe upayogavacananti dasseti. Tanti tava. Aṭṭhakavaggikānīti aṭṭhapamāṇo, aṭṭhasamūho vā vaggo etesanti aṭṭhakavaggikāni. Kāmasuttādīni (su. ni. 772 ādayo) soḷasa suttāni. Yoti puggalo, samannāgatoti sambandho. Ariyopīti pisaddo na kevalaṃ sucisamannāgatoyeva pāpe na ramati, atha kho ariyopīti dasseti. ‘‘Paṭibhātu ta’’nti pāṭhato yāva ‘‘sucīti vutta’’nti pāṭhā kesuciyeva aṭṭhakathāpotthakesu atthi. Ayaṃ khvassāti ettha assasaddo ākhyātoti āha ‘‘bhaveyyā’’ti. Paridassesīti pañca varāni paricchinditvā dassesi. Yaṃ vacanaṃ me upajjhāyo jānāpeti, tassa vacanassa ayaṃ kālo bhaveyyāti yojanā.
२५९. विनयधरपञ्चमेनाति एत्थ उपज्झायपञ्चमेनाति अत्थं पटिक्खिपन्तो आह ‘‘अनुस्सावनाचरियपञ्चमेना’’ति। उपाहनकोसकोति उपाहनाय पक्खिपनोकासो कोसको। एळकचम्मअजचम्मेसु अकप्पियं नाम नत्थि। मिगचम्मे पन किञ्चि वट्टति, न किञ्चि वट्टति । तं विभजित्वा दस्सेन्तो आह ‘‘मिगचम्मे’’तिआदि। एतेसंयेवाति एणिमिगादीनं छन्नमेव। अञ्ञेसं पनाति छहि मिगेहि अवसेसानं पन। तेसं चम्मं न वट्टतीति सम्बन्धो।
259.Vinayadharapañcamenāti ettha upajjhāyapañcamenāti atthaṃ paṭikkhipanto āha ‘‘anussāvanācariyapañcamenā’’ti. Upāhanakosakoti upāhanāya pakkhipanokāso kosako. Eḷakacammaajacammesu akappiyaṃ nāma natthi. Migacamme pana kiñci vaṭṭati, na kiñci vaṭṭati . Taṃ vibhajitvā dassento āha ‘‘migacamme’’tiādi. Etesaṃyevāti eṇimigādīnaṃ channameva. Aññesaṃ panāti chahi migehi avasesānaṃ pana. Tesaṃ cammaṃ na vaṭṭatīti sambandho.
गाथायं मक्कटो च काळसीहो च सरभो च कदलिमिगो च केचि ये वाळमिगा अत्थि, ते चाति योजना। तेसन्ति मक्कटादीनं।
Gāthāyaṃ makkaṭo ca kāḷasīho ca sarabho ca kadalimigo ca keci ye vāḷamigā atthi, te cāti yojanā. Tesanti makkaṭādīnaṃ.
तत्थाति गाथाय, मक्कटादीसु वा। ‘‘सीहब्यग्घअच्छतरच्छा’’ति इमिना वाळमिगानं सरूपं दस्सेति। एत्तकायेव वाळमिगाति आह ‘‘न केवल’’न्तिआदि। एतेसंयेवाति सीहब्यग्घअच्छतरच्छानमेव। न चम्मं न वट्टतीति सम्बन्धो। येसन्ति छन्नं एणिमिगादीनं। तेति छ एणिमिगादिके। हि सच्चं सब्बेसं एतेसं वाळमिगानं चम्मं न वट्टतीति योजना। आहरित्वा वा न दिन्नन्ति आहरित्वा वा हत्थे वा पादमूले वा ठपेत्वा न दिन्नं। ‘‘गणनं न उपेती’’ति इमिना गणनं उपगच्छतीति गणनूपगन्ति अत्थं दस्सेति। अधिट्ठितञ्चाति अधिट्ठितं पन। यदाति यस्मिं काले। ततोति कालतो।
Tatthāti gāthāya, makkaṭādīsu vā. ‘‘Sīhabyagghaacchataracchā’’ti iminā vāḷamigānaṃ sarūpaṃ dasseti. Ettakāyeva vāḷamigāti āha ‘‘na kevala’’ntiādi. Etesaṃyevāti sīhabyagghaacchataracchānameva. Na cammaṃ na vaṭṭatīti sambandho. Yesanti channaṃ eṇimigādīnaṃ. Teti cha eṇimigādike. Hi saccaṃ sabbesaṃ etesaṃ vāḷamigānaṃ cammaṃ na vaṭṭatīti yojanā. Āharitvā vā na dinnanti āharitvā vā hatthe vā pādamūle vā ṭhapetvā na dinnaṃ. ‘‘Gaṇanaṃ na upetī’’ti iminā gaṇanaṃ upagacchatīti gaṇanūpaganti atthaṃ dasseti. Adhiṭṭhitañcāti adhiṭṭhitaṃ pana. Yadāti yasmiṃ kāle. Tatoti kālato.
इति चम्मक्खन्धकवण्णनाय योजना समत्ता।
Iti cammakkhandhakavaṇṇanāya yojanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi
१५७. सोणकुटिकण्णवत्थु • 157. Soṇakuṭikaṇṇavatthu
१५८. महाकच्चानस्स पञ्चवरपरिदस्सना • 158. Mahākaccānassa pañcavaraparidassanā
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / सब्बचम्मपटिक्खेपादिकथा • Sabbacammapaṭikkhepādikathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / सोणकुटिकण्णवत्थुकथावण्णना • Soṇakuṭikaṇṇavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / सब्बचम्मपटिक्खेपादिकथावण्णना • Sabbacammapaṭikkhepādikathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / गिहिविकतानुञ्ञातादिकथावण्णना • Gihivikatānuññātādikathāvaṇṇanā
