Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā

    [൫൩൨] ൨. സോണനന്ദജാതകവണ്ണനാ

    [532] 2. Soṇanandajātakavaṇṇanā

    ദേവതാ നുസി ഗന്ധബ്ബോതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ മാതുപോസകഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. വത്ഥു സാമജാതകേ (ജാ॰ ൨.൨൨.൨൯൬ ആദയോ) വത്ഥുസദിസം. തദാ പന സത്ഥാ ‘‘മാ, ഭിക്ഖവേ, ഇമം ഭിക്ഖും ഉജ്ഝായിത്ഥ, പോരാണകപണ്ഡിതാ സകലജമ്ബുദീപേ രജ്ജം ലഭമാനാപി തം അഗ്ഗഹേത്വാ മാതാപിതരോ പോസിംസുയേവാ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.

    Devatā nusi gandhabboti idaṃ satthā jetavane viharanto mātuposakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu sāmajātake (jā. 2.22.296 ādayo) vatthusadisaṃ. Tadā pana satthā ‘‘mā, bhikkhave, imaṃ bhikkhuṃ ujjhāyittha, porāṇakapaṇḍitā sakalajambudīpe rajjaṃ labhamānāpi taṃ aggahetvā mātāpitaro posiṃsuyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    അതീതേ ബാരാണസീ ബ്രഹ്മവഡ്ഢനം നാമ നഗരം അഹോസി. തത്ഥ മനോജോ നാമ രാജാ രജ്ജം കാരേസി. തത്ഥ അഞ്ഞതരോ അസീതികോടിവിഭവോ ബ്രാഹ്മണമഹാസാലോ അപുത്തകോ അഹോസി. തസ്സ ബ്രാഹ്മണീ തേനേവ ‘‘ഭോതി പുത്തം പത്ഥേഹീ’’തി വുത്താ പത്ഥേസി. അഥ ബോധിസത്തോ ബ്രഹ്മലോകാ ചവിത്വാ തസ്സാ കുച്ഛിസ്മിം പടിസന്ധിം ഗണ്ഹി, ജാതസ്സ ചസ്സ ‘‘സോണകുമാരോ’’തി നാമം കരിംസു. തസ്സ പദസാ ഗമനകാലേ അഞ്ഞോപി സത്തോ ബ്രഹ്മലോകാ ചവിത്വാ തസ്സായേവ കുച്ഛിമ്ഹി പടിസന്ധിം ഗണ്ഹി, തസ്സ ജാതസ്സ ‘‘നന്ദകുമാരോ’’തി നാമം കരിംസു. തേസം ഉഗ്ഗഹിതവേദാനം സബ്ബസിപ്പേസു നിപ്ഫത്തിം പത്താനം വയപ്പത്താനം രൂപസമ്പദം ദിസ്വാ ബ്രാഹ്മണോ ബ്രാഹ്മണിം ആമന്തേത്വാ ‘‘ഭോതി പുത്തം സോണകുമാരം ഘരബന്ധനേന ബന്ധിസ്സാമാ’’തി ആഹ. സാ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ പുത്തസ്സ തമത്ഥം ആചിക്ഖി . സോ ‘‘അലം, അമ്മ, മയ്ഹം ഘരാവാസേന, അഹം യാവജീവം തുമ്ഹേ പടിജഗ്ഗിത്വാ തുമ്ഹാകം അച്ചയേന ഹിമവന്തം പവിസിത്വാ പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി ആഹ. സാ ബ്രാഹ്മണസ്സ ഏതമത്ഥം ആരോചേസി.

    Atīte bārāṇasī brahmavaḍḍhanaṃ nāma nagaraṃ ahosi. Tattha manojo nāma rājā rajjaṃ kāresi. Tattha aññataro asītikoṭivibhavo brāhmaṇamahāsālo aputtako ahosi. Tassa brāhmaṇī teneva ‘‘bhoti puttaṃ patthehī’’ti vuttā patthesi. Atha bodhisatto brahmalokā cavitvā tassā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, jātassa cassa ‘‘soṇakumāro’’ti nāmaṃ kariṃsu. Tassa padasā gamanakāle aññopi satto brahmalokā cavitvā tassāyeva kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi, tassa jātassa ‘‘nandakumāro’’ti nāmaṃ kariṃsu. Tesaṃ uggahitavedānaṃ sabbasippesu nipphattiṃ pattānaṃ vayappattānaṃ rūpasampadaṃ disvā brāhmaṇo brāhmaṇiṃ āmantetvā ‘‘bhoti puttaṃ soṇakumāraṃ gharabandhanena bandhissāmā’’ti āha. Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā puttassa tamatthaṃ ācikkhi . So ‘‘alaṃ, amma, mayhaṃ gharāvāsena, ahaṃ yāvajīvaṃ tumhe paṭijaggitvā tumhākaṃ accayena himavantaṃ pavisitvā pabbajissāmī’’ti āha. Sā brāhmaṇassa etamatthaṃ ārocesi.

    തേ പുനപ്പുനം കഥേന്താപി തസ്സ ചിത്തം അലഭിത്വാ നന്ദകുമാരം ആമന്തേത്വാ ‘‘താത, തേന ഹി ത്വം കുടുമ്ബം പടിപജ്ജാഹീ’’തി വത്വാ ‘‘നാഹം ഭാതരാ ഛഡ്ഡിതഖേളം സീസേന ഉക്ഖിപാമി, അഹമ്പി തുമ്ഹാകം അച്ചയേന ഭാതരാവ സദ്ധിം പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി വുത്തേ തേസം വചനം സുത്വാ ‘‘ഇമേ ദ്വേ ഏവം തരുണാവ കാമേ പജഹന്തി, കിമങ്ഗം പന മയം, സബ്ബേയേവ പബ്ബജിസ്സാമാ’’തി ചിന്തേത്വാ, ‘‘താതാ , കിം വോ അമ്ഹാകം അച്ചയേന പബ്ബജ്ജായ, ഇദാനേവ സബ്ബേ മയം പബ്ബജിസ്സാമാ’’തി രഞ്ഞോ ആരോചേത്വാ സബ്ബം ധനം ദാനമുഖേ വിസ്സജ്ജേത്വാ ദാസജനം ഭുജിസ്സം കത്വാ ഞാതീനം ദാതബ്ബയുത്തകം ദത്വാ ചത്താരോപി ജനാ ബ്രഹ്മവഡ്ഢനനഗരാ നിക്ഖമിത്വാ ഹിമവന്തപദേസേ പഞ്ചപദുമസഞ്ഛന്നം സരം നിസ്സായ രമണീയേ വനസണ്ഡേ അസ്സമം മാപേത്വാ പബ്ബജിത്വാ തത്ഥ വസിംസു. ഉഭോപി ഭാതരോ മാതാപിതരോ പടിജഗ്ഗിംസു, തേസം പാതോവ ദന്തകട്ഠഞ്ച മുഖധോവനഞ്ച ദത്വാ പണ്ണസാലഞ്ച പരിവേണഞ്ച സമ്മജ്ജിത്വാ പാനീയം പരിഭോജനീയം ഉപട്ഠപേത്വാ അരഞ്ഞതോ മധുരഫലാഫലാനി ആഹരിത്വാ മാതാപിതരോ ഖാദാപേന്തി, ഉണ്ഹേന വാ സീതേന വാ വാരിനാ ന്ഹാപേന്തി, ജടാ സോധേന്തി, പാദപരികമ്മാദീനി തേസം കരോന്തി.

    Te punappunaṃ kathentāpi tassa cittaṃ alabhitvā nandakumāraṃ āmantetvā ‘‘tāta, tena hi tvaṃ kuṭumbaṃ paṭipajjāhī’’ti vatvā ‘‘nāhaṃ bhātarā chaḍḍitakheḷaṃ sīsena ukkhipāmi, ahampi tumhākaṃ accayena bhātarāva saddhiṃ pabbajissāmī’’ti vutte tesaṃ vacanaṃ sutvā ‘‘ime dve evaṃ taruṇāva kāme pajahanti, kimaṅgaṃ pana mayaṃ, sabbeyeva pabbajissāmā’’ti cintetvā, ‘‘tātā , kiṃ vo amhākaṃ accayena pabbajjāya, idāneva sabbe mayaṃ pabbajissāmā’’ti rañño ārocetvā sabbaṃ dhanaṃ dānamukhe vissajjetvā dāsajanaṃ bhujissaṃ katvā ñātīnaṃ dātabbayuttakaṃ datvā cattāropi janā brahmavaḍḍhananagarā nikkhamitvā himavantapadese pañcapadumasañchannaṃ saraṃ nissāya ramaṇīye vanasaṇḍe assamaṃ māpetvā pabbajitvā tattha vasiṃsu. Ubhopi bhātaro mātāpitaro paṭijaggiṃsu, tesaṃ pātova dantakaṭṭhañca mukhadhovanañca datvā paṇṇasālañca pariveṇañca sammajjitvā pānīyaṃ paribhojanīyaṃ upaṭṭhapetvā araññato madhuraphalāphalāni āharitvā mātāpitaro khādāpenti, uṇhena vā sītena vā vārinā nhāpenti, jaṭā sodhenti, pādaparikammādīni tesaṃ karonti.

    ഏവം അദ്ധാനേ ഗതേ നന്ദപണ്ഡിതോ ‘‘മയാ ആഭതഫലാഫലാനേവ പഠമം മാതാപിതരോ ഖാദാപേസ്സാമീ’’തി പുരതോ ഗന്ത്വാ ഹിയ്യോ ച പരഹിയ്യോ ച ഗഹിതട്ഠാനതോ യാനി വാ താനി വാ പാതോവ ആഹരിത്വാ മാതാപിതരോ ഖാദാപേസി. തേ താനി ഖാദിത്വാ മുഖം വിക്ഖാലേത്വാ ഉപോസഥികാ ഭവന്തി. സോണപണ്ഡിതോ പന ദൂരം ഗന്ത്വാ മധുരമധുരാനി സുപക്കസുപക്കാനി ആഹരിത്വാ ഉപനാമേസി. അഥ നം, ‘‘താത, കനിട്ഠേന തേ ആഭതാനി മയം പാതോവ ഖാദിത്വാ ഉപോസഥികാ ജാതാ, ന ഇദാനി നോ അത്ഥോ’’തി വദന്തി. ഇതി തസ്സ ഫലാഫലാനി പരിഭോഗം ന ലഭന്തി വിനസ്സന്തി, പുനദിവസേസുപി തഥേവാതി . ഏവം സോ പഞ്ചാഭിഞ്ഞതായ ദൂരം ഗന്ത്വാപി ആഹരതി, തേ പന ന ഖാദന്തി.

    Evaṃ addhāne gate nandapaṇḍito ‘‘mayā ābhataphalāphalāneva paṭhamaṃ mātāpitaro khādāpessāmī’’ti purato gantvā hiyyo ca parahiyyo ca gahitaṭṭhānato yāni vā tāni vā pātova āharitvā mātāpitaro khādāpesi. Te tāni khāditvā mukhaṃ vikkhāletvā uposathikā bhavanti. Soṇapaṇḍito pana dūraṃ gantvā madhuramadhurāni supakkasupakkāni āharitvā upanāmesi. Atha naṃ, ‘‘tāta, kaniṭṭhena te ābhatāni mayaṃ pātova khāditvā uposathikā jātā, na idāni no attho’’ti vadanti. Iti tassa phalāphalāni paribhogaṃ na labhanti vinassanti, punadivasesupi tathevāti . Evaṃ so pañcābhiññatāya dūraṃ gantvāpi āharati, te pana na khādanti.

    അഥ മഹാസത്തോ ചിന്തേസി – ‘‘മാതാപിതരോ മേ സുഖുമാലാ, നന്ദോ ച യാനി വാ താനി വാ അപക്കദുപ്പക്കാനി ഫലാഫലാനി ആഹരിത്വാ ഖാദാപേതി, ഏവം സന്തേ ഇമേ ന ചീരം പവത്തിസ്സന്തി, വാരേസ്സാമി ന’’ന്തി. അഥ നം സോ ആമന്തേത്വാ ‘‘നന്ദ, ഇതോ പട്ഠായ ഫലാഫലം ആഹരിത്വാ മമാഗമനം പടിമാനേഹി, ഉഭോപി ഏകതോവ ഖാദാപേസ്സാമാ’’തി ആഹ. സോ ഏവം വുത്തേപി അത്തനോ പുഞ്ഞം പച്ചാസീസന്തോ ന തസ്സ വചനമകാസി. മഹാസത്തോ ‘‘നന്ദോ മമ വചനം അകരോന്തോ അയുത്തം കരോതി, പലാപേസ്സാമി നം, തതോ ഏകകോവ മാതാപിതരോ പടിജഗ്ഗിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘നന്ദ, ത്വം അനോവാദകോ പണ്ഡിതാനം വചനം ന കരോസി, അഹം ജേട്ഠോ, മാതാപിതരോ മമേവ ഭാരോ, അഹമേവ നേസം പടിജഗ്ഗിസ്സാമി, ത്വം ഇധ വസിതും ന ലച്ഛസി, അഞ്ഞത്ഥ യാഹീ’’തി തസ്സ അച്ഛരം പഹരി.

    Atha mahāsatto cintesi – ‘‘mātāpitaro me sukhumālā, nando ca yāni vā tāni vā apakkaduppakkāni phalāphalāni āharitvā khādāpeti, evaṃ sante ime na cīraṃ pavattissanti, vāressāmi na’’nti. Atha naṃ so āmantetvā ‘‘nanda, ito paṭṭhāya phalāphalaṃ āharitvā mamāgamanaṃ paṭimānehi, ubhopi ekatova khādāpessāmā’’ti āha. So evaṃ vuttepi attano puññaṃ paccāsīsanto na tassa vacanamakāsi. Mahāsatto ‘‘nando mama vacanaṃ akaronto ayuttaṃ karoti, palāpessāmi naṃ, tato ekakova mātāpitaro paṭijaggissāmī’’ti cintetvā ‘‘nanda, tvaṃ anovādako paṇḍitānaṃ vacanaṃ na karosi, ahaṃ jeṭṭho, mātāpitaro mameva bhāro, ahameva nesaṃ paṭijaggissāmi, tvaṃ idha vasituṃ na lacchasi, aññattha yāhī’’ti tassa accharaṃ pahari.

    സോ തേന പലാപിതോ തസ്സ സന്തികേ ഠാതും അസക്കോന്തോ തം വന്ദിത്വാ മാതാപിതരോ ഉപസങ്കമിത്വാ തമത്ഥം ആരോചേത്വാ അത്തനോ പണ്ണസാലം പവിസിത്വാ കസിണം ഓലോകേത്വാ തം ദിവസമേവ പഞ്ച അഭിഞ്ഞായോ അട്ഠ സമാപത്തിയോ നിബ്ബത്തേത്വാ ചിന്തേസി – ‘‘അഹം സീനേരുപാദതോ രതനവാലുകാ ആഹരിത്വാ മമ ഭാതു പണ്ണസാലായ പരിവേണേ ഓകിരിത്വാ ഭാതരം ഖമാപേതും പഹോമി, ഏവമ്പി ന സോഭിസ്സതി, അനോതത്തതോ ഉദകം ആഹരിത്വാ മമ ഭാതു പണ്ണസാലായ പരിവേണേ ഓസിഞ്ചിത്വാ ഭാതരം ഖമാപേതും പഹോമി, ഏവമ്പി ന സോഭിസ്സതി, സചേ മേ ഭാതരം ദേവതാനം വസേന ഖമാപേയ്യം, ചത്താരോ ച മഹാരാജാനോ സക്കഞ്ച ആനേത്വാ ഭാതരം ഖമാപേതും പഹോമി, ഏവമ്പി ന സോഭിസ്സതി , സകലജമ്ബുദീപേ മനോജം അഗ്ഗരാജാനം ആദിം കത്വാ രാജാനോ ആനേത്വാ ഖമാപേസ്സാമി, ഏവം സന്തേ മമ ഭാതു ഗുണോ സകലജമ്ബുദീപേ അവത്ഥരിത്വാ ഗമിസ്സതി, ചന്ദിമസൂരിയോ വിയ പഞ്ഞായിസ്സതീ’’തി. സോ താവദേവ ഇദ്ധിയാ ഗന്ത്വാ ബ്രഹ്മവഡ്ഢനനഗരേ തസ്സ രഞ്ഞോ നിവേസനദ്വാരേ ഓതരിത്വാ ഠിതോ ‘‘ഏകോ കിര വോ താപസോ ദട്ഠുകാമോ’’തി രഞ്ഞോ ആരോചാപേസി. രാജാ ‘‘കിം പബ്ബജിതസ്സ മയാ ദിട്ഠേന, ആഹാരത്ഥായ ആഗതോ ഭവിസ്സതീ’’തി ഭത്തം പഹിണി, സോ ഭത്തം ന ഇച്ഛി. തണ്ഡുലം പഹിണി, തണ്ഡുലം ന ഇച്ഛി. വത്ഥാനി പഹിണി, വത്ഥാനി ന ഇച്ഛി. തമ്ബൂലം പഹിണി, തമ്ബൂലം ന ഇച്ഛി. അഥസ്സ സന്തികേ ദൂതം പേസേസി, ‘‘കിമത്ഥം ആഗതോസീ’’തി. സോ ദൂതേന പുട്ഠോ ‘‘രാജാനം ഉപട്ഠഹിതും ആഗതോമ്ഹീ’’തി ആഹ. രാജാ തം സുത്വാ ‘‘ബഹൂ മമ ഉപട്ഠാകാ, അത്തനോവ താപസധമ്മം കരോതൂ’’തി പേസേസി. സോ തം സുത്വാ ‘‘അഹം തുമ്ഹാകം അത്തനോ ബലേന സകലജമ്ബുദീപേ രജ്ജം ഗഹേത്വാ ദസ്സാമീ’’തി ആഹ.

    So tena palāpito tassa santike ṭhātuṃ asakkonto taṃ vanditvā mātāpitaro upasaṅkamitvā tamatthaṃ ārocetvā attano paṇṇasālaṃ pavisitvā kasiṇaṃ oloketvā taṃ divasameva pañca abhiññāyo aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā cintesi – ‘‘ahaṃ sīnerupādato ratanavālukā āharitvā mama bhātu paṇṇasālāya pariveṇe okiritvā bhātaraṃ khamāpetuṃ pahomi, evampi na sobhissati, anotattato udakaṃ āharitvā mama bhātu paṇṇasālāya pariveṇe osiñcitvā bhātaraṃ khamāpetuṃ pahomi, evampi na sobhissati, sace me bhātaraṃ devatānaṃ vasena khamāpeyyaṃ, cattāro ca mahārājāno sakkañca ānetvā bhātaraṃ khamāpetuṃ pahomi, evampi na sobhissati , sakalajambudīpe manojaṃ aggarājānaṃ ādiṃ katvā rājāno ānetvā khamāpessāmi, evaṃ sante mama bhātu guṇo sakalajambudīpe avattharitvā gamissati, candimasūriyo viya paññāyissatī’’ti. So tāvadeva iddhiyā gantvā brahmavaḍḍhananagare tassa rañño nivesanadvāre otaritvā ṭhito ‘‘eko kira vo tāpaso daṭṭhukāmo’’ti rañño ārocāpesi. Rājā ‘‘kiṃ pabbajitassa mayā diṭṭhena, āhāratthāya āgato bhavissatī’’ti bhattaṃ pahiṇi, so bhattaṃ na icchi. Taṇḍulaṃ pahiṇi, taṇḍulaṃ na icchi. Vatthāni pahiṇi, vatthāni na icchi. Tambūlaṃ pahiṇi, tambūlaṃ na icchi. Athassa santike dūtaṃ pesesi, ‘‘kimatthaṃ āgatosī’’ti. So dūtena puṭṭho ‘‘rājānaṃ upaṭṭhahituṃ āgatomhī’’ti āha. Rājā taṃ sutvā ‘‘bahū mama upaṭṭhākā, attanova tāpasadhammaṃ karotū’’ti pesesi. So taṃ sutvā ‘‘ahaṃ tumhākaṃ attano balena sakalajambudīpe rajjaṃ gahetvā dassāmī’’ti āha.

    തം സുത്വാ രാജാ ചിന്തേസി – ‘‘പബ്ബജിതാ നാമ പണ്ഡിതാ, കിഞ്ചി ഉപായം ജാനിസ്സന്തീ’’തി തം പക്കോസാപേത്വാ ആസനേ നിസീദാപേത്വാ വന്ദിത്വാ ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹേ കിര മയ്ഹം സകലജമ്ബുദീപരജ്ജം ഗഹേത്വാ ദസ്സഥാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ആമ മഹാരാജാ’’തി. ‘‘കഥം ഗണ്ഹിസ്സഥാ’’തി? ‘‘മഹാരാജ, അന്തമസോ ഖുദ്ദകമക്ഖികായ പിവനമത്തമ്പി ലോഹിതം കസ്സചി അനുപ്പാദേത്വാ തവ ധനച്ഛേദം അകത്വാ അത്തനോ ഇദ്ധിയാവ ഗഹേത്വാ ദസ്സാമി, അപിച കേവലം പപഞ്ചം അകത്വാ അജ്ജേവ നിക്ഖമിതും വട്ടതീ’’തി. സോ തസ്സ വചനം സദ്ദഹിത്വാ സേനങ്ഗപരിവുതോ നഗരാ നിക്ഖമി. സചേ സേനായ ഉണ്ഹം ഹോതി, നന്ദപണ്ഡിതോ അത്തനോ ഇദ്ധിയാ ഛായം കത്വാ സീതം കരോതി, ദേവേ വസ്സന്തേ സേനായ ഉപരി വസ്സിതും ന ദേതി, സീതം വാ ഉണ്ഹം വാ വാരേതി, മഗ്ഗേ ഖാണുകണ്ടകാദയോ സബ്ബപരിസ്സയേ അന്തരധാപേതി, മഗ്ഗം കസിണമണ്ഡലം വിയ സമം കത്വാ സയം ആകാസേ ചമ്മഖണ്ഡം പത്ഥരിത്വാ പല്ലങ്കേന നിസിന്നോ സേനായ പരിവുതോ ഗച്ഛതി.

    Taṃ sutvā rājā cintesi – ‘‘pabbajitā nāma paṇḍitā, kiñci upāyaṃ jānissantī’’ti taṃ pakkosāpetvā āsane nisīdāpetvā vanditvā ‘‘bhante, tumhe kira mayhaṃ sakalajambudīparajjaṃ gahetvā dassathā’’ti pucchi. ‘‘Āma mahārājā’’ti. ‘‘Kathaṃ gaṇhissathā’’ti? ‘‘Mahārāja, antamaso khuddakamakkhikāya pivanamattampi lohitaṃ kassaci anuppādetvā tava dhanacchedaṃ akatvā attano iddhiyāva gahetvā dassāmi, apica kevalaṃ papañcaṃ akatvā ajjeva nikkhamituṃ vaṭṭatī’’ti. So tassa vacanaṃ saddahitvā senaṅgaparivuto nagarā nikkhami. Sace senāya uṇhaṃ hoti, nandapaṇḍito attano iddhiyā chāyaṃ katvā sītaṃ karoti, deve vassante senāya upari vassituṃ na deti, sītaṃ vā uṇhaṃ vā vāreti, magge khāṇukaṇṭakādayo sabbaparissaye antaradhāpeti, maggaṃ kasiṇamaṇḍalaṃ viya samaṃ katvā sayaṃ ākāse cammakhaṇḍaṃ pattharitvā pallaṅkena nisinno senāya parivuto gacchati.

    ഏവം സേനം ആദായ പഠമം കോസലരട്ഠം ഗന്ത്വാ നഗരസ്സാവിദൂരേ ഖന്ധാവാരം നിവാസാപേത്വാ ‘‘യുദ്ധം വാ നോ ദേതു സേതച്ഛത്തം വാ’’തി കോസലരഞ്ഞോ ദൂതം പാഹേസി. സോ കുജ്ഝിത്വാ ‘‘കിം അഹം ന രാജാ’’തി ‘‘യുദ്ധം ദമ്മീ’’തി സേനായ പുരക്ഖതോ നിക്ഖമി. ദ്വേ സേനാ യുജ്ഝിതും ആരഭിംസു . നന്ദപണ്ഡിതോ ദ്വിന്നമ്പി അന്തരേ അത്തനോ നിസീദനം അജിനചമ്മം മഹന്തം കത്വാ പസാരേത്വാ ദ്വീഹിപി സേനാഹി ഖിത്തസരേ ചമ്മേനേവ സമ്പടിച്ഛി. ഏകസേനായപി കോചി കണ്ഡേന വിദ്ധോ നാമ നത്ഥി, ഹത്ഥഗതാനം പന കണ്ഡാനം ഖയേന ദ്വേപി സേനാ നിരുസ്സാഹാ അട്ഠംസു. നന്ദപണ്ഡിതോ മനോജരാജസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘മാ ഭായി, മഹാരാജാ’’തി അസ്സാസേത്വാ കോസലസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘മഹാരാജ, മാ ഭായി, നത്ഥി തേ പരിപന്ഥോ, തവ രജ്ജം തവേവ ഭവിസ്സതി, കേവലം മനോജരഞ്ഞോ വസവത്തീ ഹോഹീ’’തി ആഹ. സോ തസ്സ സദ്ദഹിത്വാ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛി. അഥ നം മനോജസ്സ സന്തികം നേത്വാ ‘‘മഹാരാജ, കോസലരാജാ തേ വസേ വത്തതി, ഇമസ്സ രജ്ജം ഇമസ്സേവ ഹോതൂ’’തി ആഹ. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ തം അത്തനോ വസേ വത്തേത്വാ ദ്വേ സേനാ ആദായ അങ്ഗരട്ഠം ഗന്ത്വാ അങ്ഗം ഗഹേത്വാ തതോ മഗധരട്ഠന്തി ഏതേനുപായേന സകലജമ്ബുദീപേ രാജാനോ അത്തനോ വസേ വത്തേത്വാ തതോ തേഹി പരിവുതോ ബ്രഹ്മവഡ്ഢനനഗരമേവ ഗതോ. രജ്ജം ഗണ്ഹന്തോ പനേസ സത്തന്നം സംവച്ഛരാനം ഉപരി സത്തദിവസാധികേഹി സത്തമാസേഹി ഗണ്ഹി. സോ ഏകേകരാജധാനിതോ നാനപ്പകാരം ഖജ്ജഭോജനം ആഹരാപേത്വാ ഏകസതരാജാനോ ഗഹേത്വാ തേഹി സദ്ധിം സത്താഹം മഹാപാനം പിവി.

    Evaṃ senaṃ ādāya paṭhamaṃ kosalaraṭṭhaṃ gantvā nagarassāvidūre khandhāvāraṃ nivāsāpetvā ‘‘yuddhaṃ vā no detu setacchattaṃ vā’’ti kosalarañño dūtaṃ pāhesi. So kujjhitvā ‘‘kiṃ ahaṃ na rājā’’ti ‘‘yuddhaṃ dammī’’ti senāya purakkhato nikkhami. Dve senā yujjhituṃ ārabhiṃsu . Nandapaṇḍito dvinnampi antare attano nisīdanaṃ ajinacammaṃ mahantaṃ katvā pasāretvā dvīhipi senāhi khittasare cammeneva sampaṭicchi. Ekasenāyapi koci kaṇḍena viddho nāma natthi, hatthagatānaṃ pana kaṇḍānaṃ khayena dvepi senā nirussāhā aṭṭhaṃsu. Nandapaṇḍito manojarājassa santikaṃ gantvā ‘‘mā bhāyi, mahārājā’’ti assāsetvā kosalassa santikaṃ gantvā ‘‘mahārāja, mā bhāyi, natthi te paripantho, tava rajjaṃ taveva bhavissati, kevalaṃ manojarañño vasavattī hohī’’ti āha. So tassa saddahitvā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Atha naṃ manojassa santikaṃ netvā ‘‘mahārāja, kosalarājā te vase vattati, imassa rajjaṃ imasseva hotū’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā taṃ attano vase vattetvā dve senā ādāya aṅgaraṭṭhaṃ gantvā aṅgaṃ gahetvā tato magadharaṭṭhanti etenupāyena sakalajambudīpe rājāno attano vase vattetvā tato tehi parivuto brahmavaḍḍhananagarameva gato. Rajjaṃ gaṇhanto panesa sattannaṃ saṃvaccharānaṃ upari sattadivasādhikehi sattamāsehi gaṇhi. So ekekarājadhānito nānappakāraṃ khajjabhojanaṃ āharāpetvā ekasatarājāno gahetvā tehi saddhiṃ sattāhaṃ mahāpānaṃ pivi.

    നന്ദപണ്ഡിതോ ‘‘യാവ രാജാ സത്താഹം ഇസ്സരിയസുഖം അനുഭോതി, താവസ്സ അത്താനം ന ദസ്സേസ്സാമീ’’തി ഉത്തരകുരുമ്ഹി പിണ്ഡായ ചരിത്വാ ഹിമവന്തേ കഞ്ചനഗുഹാദ്വാരേ സത്താഹം വസി. മനോജോപി സത്തമേ ദിവസേ അത്തനോ മഹന്തം സിരിവിഭവം ഓലോകേത്വാ ‘‘അയം യസോ ന മയ്ഹം മാതാപിതൂഹി, ന അഞ്ഞേഹി ദിന്നോ, നന്ദതാപസം നിസ്സായ ഉപ്പന്നോ, തം ഖോ പന മേ അപസ്സന്തസ്സ അജ്ജ സത്തമോ ദിവസോ, കഹം നു ഖോ മേ യസദായകോ’’തി നന്ദപണ്ഡിതം സരി. സോ തസ്സ അനുസ്സരണഭാവം ഞത്വാ ആഗന്ത്വാ പുരതോ ആകാസേ അട്ഠാസി. രാജാ തം ദിസ്വാ ചിന്തേസി – ‘‘അഹം ഇമസ്സ താപസസ്സ ദേവതാഭാവം വാ മനുസ്സഭാവം വാ ന ജാനാമി, സചേ ഏസ മനുസ്സോ ഭവേയ്യ, സകലജമ്ബുദീപരജ്ജം ഏതസ്സേവ ദസ്സാമി. അഥ ദേവോ, സക്കാരമസ്സ കരിസ്സാമീ’’തി. സോ തം വീമംസന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –

    Nandapaṇḍito ‘‘yāva rājā sattāhaṃ issariyasukhaṃ anubhoti, tāvassa attānaṃ na dassessāmī’’ti uttarakurumhi piṇḍāya caritvā himavante kañcanaguhādvāre sattāhaṃ vasi. Manojopi sattame divase attano mahantaṃ sirivibhavaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ yaso na mayhaṃ mātāpitūhi, na aññehi dinno, nandatāpasaṃ nissāya uppanno, taṃ kho pana me apassantassa ajja sattamo divaso, kahaṃ nu kho me yasadāyako’’ti nandapaṇḍitaṃ sari. So tassa anussaraṇabhāvaṃ ñatvā āgantvā purato ākāse aṭṭhāsi. Rājā taṃ disvā cintesi – ‘‘ahaṃ imassa tāpasassa devatābhāvaṃ vā manussabhāvaṃ vā na jānāmi, sace esa manusso bhaveyya, sakalajambudīparajjaṃ etasseva dassāmi. Atha devo, sakkāramassa karissāmī’’ti. So taṃ vīmaṃsanto paṭhamaṃ gāthamāha –

    ൯൨.

    92.

    ‘‘ദേവതാ നുതി ഗന്ധബ്ബോ, അദു സക്കോ പുരിന്ദദോ;

    ‘‘Devatā nuti gandhabbo, adu sakko purindado;

    മനുസ്സഭൂതോ ഇദ്ധിമാ, കഥം ജാനേമു തം മയ’’ന്തി.

    Manussabhūto iddhimā, kathaṃ jānemu taṃ maya’’nti.

    സോ തസ്സ വചനം സുത്വാ സഭാവമേവ കഥേന്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –

    So tassa vacanaṃ sutvā sabhāvameva kathento dutiyaṃ gāthamāha –

    ൯൩.

    93.

    ‘‘നാപി ദേവോ ന ഗന്ധബ്ബോ, നാപി സക്കോ പുരിന്ദദോ;

    ‘‘Nāpi devo na gandhabbo, nāpi sakko purindado;

    മനുസ്സഭൂതോ ഇദ്ധിമാ, ഏവം ജാനാഹി ഭാരധാ’’തി.

    Manussabhūto iddhimā, evaṃ jānāhi bhāradhā’’ti.

    തത്ഥ ഭാരധാതി രട്ഠഭാരധാരിതായ നം ഏവം ആലപതി.

    Tattha bhāradhāti raṭṭhabhāradhāritāya naṃ evaṃ ālapati.

    തം സുത്വാ രാജാ ‘‘മനുസ്സഭൂതോ കിരായം മയ്ഹം ഏവം ബഹുപകാരോ, മഹന്തേന യസേന നം സന്തപ്പേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ആഹ –

    Taṃ sutvā rājā ‘‘manussabhūto kirāyaṃ mayhaṃ evaṃ bahupakāro, mahantena yasena naṃ santappessāmī’’ti cintetvā āha –

    ൯൪.

    94.

    ‘‘കതരൂപമിദം ഭോതോ, വേയ്യാവച്ചം അനപ്പകം;

    ‘‘Katarūpamidaṃ bhoto, veyyāvaccaṃ anappakaṃ;

    ദേവമ്ഹി വസ്സമാനമ്ഹി, അനോവസ്സം ഭവം അകാ.

    Devamhi vassamānamhi, anovassaṃ bhavaṃ akā.

    ൯൫.

    95.

    ‘‘തതോ വാതാതപേ ഘോരേ, സീതച്ഛായം ഭവം അകാ;

    ‘‘Tato vātātape ghore, sītacchāyaṃ bhavaṃ akā;

    തതോ അമിത്തമജ്ഝേസു, സരതാണം ഭവം അകാ.

    Tato amittamajjhesu, saratāṇaṃ bhavaṃ akā.

    ൯൬.

    96.

    ‘‘തതോ ഫീതാനി രട്ഠാനി, വസിനോ തേ ഭവം അകാ;

    ‘‘Tato phītāni raṭṭhāni, vasino te bhavaṃ akā;

    തതോ ഏകസതം ഖത്യേ, അനുയന്തേ ഭവം അകാ.

    Tato ekasataṃ khatye, anuyante bhavaṃ akā.

    ൯൭.

    97.

    ‘‘പതീതാസ്സു മയം ഭോതോ, വദ തം ഭഞ്ജമിച്ഛസി;

    ‘‘Patītāssu mayaṃ bhoto, vada taṃ bhañjamicchasi;

    ഹത്ഥിയാനം അസ്സരഥം, നാരിയോ ച അലങ്കതാ;

    Hatthiyānaṃ assarathaṃ, nāriyo ca alaṅkatā;

    നിവേസനാനി രമ്മാനി, മയം ഭോതോ ദദാമസേ.

    Nivesanāni rammāni, mayaṃ bhoto dadāmase.

    ൯൮.

    98.

    ‘‘അഥ വങ്ഗേ വാ മഗധേ, മയം ഭോതോ ദദാമസേ;

    ‘‘Atha vaṅge vā magadhe, mayaṃ bhoto dadāmase;

    അഥ വാ അസ്സകാവന്തീ, സുമനാ ദമ്മ തേ മയം.

    Atha vā assakāvantī, sumanā damma te mayaṃ.

    ൯൯.

    99.

    ‘‘ഉപഡ്ഢം വാപി രജ്ജസ്സ, മയം ഭോതോ ദദാമസേ;

    ‘‘Upaḍḍhaṃ vāpi rajjassa, mayaṃ bhoto dadāmase;

    സചേ തേ അത്ഥോ രജ്ജേന, അനുസാസ യദിച്ഛസീ’’തി.

    Sace te attho rajjena, anusāsa yadicchasī’’ti.

    തത്ഥ കതരൂപമിദന്തി കതസഭാവം. വേയ്യാവച്ചന്തി കായവേയ്യാവതികകമ്മം. അനോവസ്സന്തി അവസ്സം, യഥാ ദേവോ ന വസ്സതി , തഥാ കതന്തി അത്ഥോ. സീതച്ഛായന്തി സീതലം ഛായം. വസിനോ തേതി തേ രട്ഠവാസിനോ അമ്ഹാകം വസവത്തിനോ. ഖത്യേതി ഖത്തിയേ, അട്ഠകഥായം പന അയമേവ പാഠോ. പതീതാസ്സു മയന്തി തുട്ഠാ മയം. വദ തം ഭഞ്ജമിച്ഛസീതി ഭഞ്ജന്തി രതനസ്സേതം നാമം, വരം തേ ദദാമി, യം രതനം ഇച്ഛസി, തം വദേഹീതി അത്ഥോ. ‘‘ഹത്ഥിയാന’’ന്തിആദീഹി സരൂപതോ തം തം രതനം ദസ്സേതി . അസ്സകാവന്തീഅസ്സകരട്ഠം വാ അവന്തിരട്ഠം വാ. രജ്ജേനാതി സചേപി തേ സകലജമ്ബുദീപരജ്ജേന അത്ഥോ, തമ്പി തേ ദത്വാ അഹം ഫലകാവുധഹത്ഥോ തുമ്ഹാകം രഥസ്സ പുരതോ ഗമിസ്സാമീതി ദീപേതി. യദിച്ഛസീതി ഏതേസു മയാ വുത്തപ്പകാരേസു യം ഇച്ഛസി, തം അനുസാസ ആണാപേഹീതി.

    Tattha katarūpamidanti katasabhāvaṃ. Veyyāvaccanti kāyaveyyāvatikakammaṃ. Anovassanti avassaṃ, yathā devo na vassati , tathā katanti attho. Sītacchāyanti sītalaṃ chāyaṃ. Vasino teti te raṭṭhavāsino amhākaṃ vasavattino. Khatyeti khattiye, aṭṭhakathāyaṃ pana ayameva pāṭho. Patītāssumayanti tuṭṭhā mayaṃ. Vada taṃ bhañjamicchasīti bhañjanti ratanassetaṃ nāmaṃ, varaṃ te dadāmi, yaṃ ratanaṃ icchasi, taṃ vadehīti attho. ‘‘Hatthiyāna’’ntiādīhi sarūpato taṃ taṃ ratanaṃ dasseti. Assakāvantīassakaraṭṭhaṃ vā avantiraṭṭhaṃ vā. Rajjenāti sacepi te sakalajambudīparajjena attho, tampi te datvā ahaṃ phalakāvudhahattho tumhākaṃ rathassa purato gamissāmīti dīpeti. Yadicchasīti etesu mayā vuttappakāresu yaṃ icchasi, taṃ anusāsa āṇāpehīti.

    തം സുത്വാ നന്ദപണ്ഡിതോ അത്തനോ അധിപ്പായം ആവികരോന്തോ ആഹ –

    Taṃ sutvā nandapaṇḍito attano adhippāyaṃ āvikaronto āha –

    ൧൦൦.

    100.

    ‘‘ന മേ അത്ഥോപി രജ്ജേന, നഗരേന ധനേന വാ;

    ‘‘Na me atthopi rajjena, nagarena dhanena vā;

    അഥോപി ജനപദേന, അത്ഥോ മയ്ഹം ന വിജ്ജതീ’’തി.

    Athopi janapadena, attho mayhaṃ na vijjatī’’ti.

    ‘‘സചേ തേ മയി സിനേഹോ അത്ഥി, ഏകം മേ വചനം കരോഹീ’’തി വത്വാ ഗാഥാദ്വയമാഹ –

    ‘‘Sace te mayi sineho atthi, ekaṃ me vacanaṃ karohī’’ti vatvā gāthādvayamāha –

    ൧൦൧.

    101.

    ‘‘ഭോതോവ രട്ഠേ വിജിതേ, അരഞ്ഞേ അത്ഥി അസ്സമോ;

    ‘‘Bhotova raṭṭhe vijite, araññe atthi assamo;

    പിതാ മയ്ഹം ജനേത്തീ ച, ഉഭോ സമ്മന്തി അസ്സമേ.

    Pitā mayhaṃ janettī ca, ubho sammanti assame.

    ൧൦൨.

    102.

    ‘‘തേസാഹം പുബ്ബാചരിയേസു, പുഞ്ഞം ന ലഭാമി കാതവേ;

    ‘‘Tesāhaṃ pubbācariyesu, puññaṃ na labhāmi kātave;

    ഭവന്തം അജ്ഝാവരം കത്വാ, സോണം യാചേമു സംവര’’ന്തി.

    Bhavantaṃ ajjhāvaraṃ katvā, soṇaṃ yācemu saṃvara’’nti.

    തത്ഥ രട്ഠേതി രജ്ജേ. വിജിതേതി ആണാപവത്തിട്ഠാനേ. അസ്സമോതി ഹിമവന്താരഞ്ഞേ ഏകോ അസ്സമോ അത്ഥി. സമ്മന്തീതി തസ്മിം അസ്സമേ വസന്തി. തേസാഹന്തി തേസു അഹം. കാതവേതി വത്തപടിവത്തഫലാഫലാഹരണസങ്ഖാതം പുഞ്ഞം കാതും ന ലഭാമി, ഭാതാ മേ സോണപണ്ഡിതോ നാമ മമേകസ്മിം അപരാധേ മാ ഇധ വസീതി മം പലാപേസി. അജ്ഝാവരന്തി അധിആവരം തേ മയം ഭവന്തം സപരിവാരം കത്വാ സോണപണ്ഡിതം സംവരം യാചേമു, ആയതിം സംവരം യാചാമാതി അത്ഥോ. ‘‘യാചേമിമം വര’’ന്തിപി പാഠോ, മയം തയാ സദ്ധിം സോണം യാചേയ്യാമ ഖമാപേയ്യാമ, ഇമം വരം തവ സന്തികാ ഗണ്ഹാമീതി അത്ഥോ.

    Tattha raṭṭheti rajje. Vijiteti āṇāpavattiṭṭhāne. Assamoti himavantāraññe eko assamo atthi. Sammantīti tasmiṃ assame vasanti. Tesāhanti tesu ahaṃ. Kātaveti vattapaṭivattaphalāphalāharaṇasaṅkhātaṃ puññaṃ kātuṃ na labhāmi, bhātā me soṇapaṇḍito nāma mamekasmiṃ aparādhe mā idha vasīti maṃ palāpesi. Ajjhāvaranti adhiāvaraṃ te mayaṃ bhavantaṃ saparivāraṃ katvā soṇapaṇḍitaṃ saṃvaraṃ yācemu, āyatiṃ saṃvaraṃ yācāmāti attho. ‘‘Yācemimaṃ vara’’ntipi pāṭho, mayaṃ tayā saddhiṃ soṇaṃ yāceyyāma khamāpeyyāma, imaṃ varaṃ tava santikā gaṇhāmīti attho.

    അഥ നം രാജാ ആഹ –

    Atha naṃ rājā āha –

    ൧൦൩.

    103.

    ‘‘കരോമി തേ തം വചനം, യം മം ഭണസി ബ്രാഹ്മണ;

    ‘‘Karomi te taṃ vacanaṃ, yaṃ maṃ bhaṇasi brāhmaṇa;

    ഏതഞ്ച ഖോ നോ അക്ഖാഹി, കീവന്തോ ഹോന്തു യാചകാ’’തി.

    Etañca kho no akkhāhi, kīvanto hontu yācakā’’ti.

    തത്ഥ കരോമീതി അഹം സകലജമ്ബുദീപരജ്ജം ദദമാനോ ഏത്തകം കിം ന കരിസ്സാമി, കരോമീതി വദതി. കീവന്തോതി കിത്തകാ.

    Tattha karomīti ahaṃ sakalajambudīparajjaṃ dadamāno ettakaṃ kiṃ na karissāmi, karomīti vadati. Kīvantoti kittakā.

    നന്ദപണ്ഡിതോ ആഹ –

    Nandapaṇḍito āha –

    ൧൦൪.

    104.

    ‘‘പരോസതം ജാനപദാ, മഹാസാലാ ച ബ്രാഹ്മണാ;

    ‘‘Parosataṃ jānapadā, mahāsālā ca brāhmaṇā;

    ഇമേ ച ഖത്തിയാ സബ്ബേ, അഭിജാതാ യസസ്സിനോ;

    Ime ca khattiyā sabbe, abhijātā yasassino;

    ഭവഞ്ച രാജാ മനോജോ, അലം ഹേസ്സന്തി യാചകാ’’തി.

    Bhavañca rājā manojo, alaṃ hessanti yācakā’’ti.

    തത്ഥ ജാനപദാതി ഗഹപതീ. മഹാസാലാ ച ബ്രാഹ്മണാതി സാരപ്പത്താ ബ്രാഹ്മണാ ച പരോസതായേവ. അലം ഹേസ്സന്തീതി പരിയത്താ ഭവിസ്സന്തി. യാചകാതി മമത്ഥായ സോണപണ്ഡിതസ്സ ഖമാപകാ.

    Tattha jānapadāti gahapatī. Mahāsālā ca brāhmaṇāti sārappattā brāhmaṇā ca parosatāyeva. Alaṃ hessantīti pariyattā bhavissanti. Yācakāti mamatthāya soṇapaṇḍitassa khamāpakā.

    അഥ നം രാജാ ആഹ –

    Atha naṃ rājā āha –

    ൧൦൫.

    105.

    ‘‘ഹത്ഥീ അസ്സേ ച യോജേന്തു, രഥം സന്നയ്ഹ സാരഥി;

    ‘‘Hatthī asse ca yojentu, rathaṃ sannayha sārathi;

    ആബന്ധനാനി ഗണ്ഹാഥ, പാദാസുസ്സാരയദ്ധജേ;

    Ābandhanāni gaṇhātha, pādāsussārayaddhaje;

    അസ്സമം തം ഗമിസ്സാമി, യത്ഥ സമ്മതി കോസിയോ’’തി.

    Assamaṃ taṃ gamissāmi, yattha sammati kosiyo’’ti.

    തത്ഥ യോജേന്തൂതി ഹത്ഥാരോഹാ ഹത്ഥീ, അസ്സാരോഹാ ച അസ്സേ കപ്പേന്തു. രഥം സന്നയ്ഹ സാരഥീതി സമ്മസാരഥി ത്വമ്പി രഥം സന്നയ്ഹ. ആബന്ധനാനീതി ഹത്ഥിഅസ്സരഥേസു ആബന്ധിതബ്ബാനി ഭണ്ഡാനി ച ഗണ്ഹഥ. പാദാസുസ്സാരയദ്ധജേതി രഥേ ഠപിതധജപാദാസു ധജേ ഉസ്സാരയന്തു ഉസ്സാപേന്തു. കോസിയോതി യസ്മിം അസ്സമേ കോസിയഗോത്തോ വസതീതി.

    Tattha yojentūti hatthārohā hatthī, assārohā ca asse kappentu. Rathaṃ sannayha sārathīti sammasārathi tvampi rathaṃ sannayha. Ābandhanānīti hatthiassarathesu ābandhitabbāni bhaṇḍāni ca gaṇhatha. Pādāsussārayaddhajeti rathe ṭhapitadhajapādāsu dhaje ussārayantu ussāpentu. Kosiyoti yasmiṃ assame kosiyagotto vasatīti.

    ൧൦൬.

    106.

    ‘‘തതോ ച രാജാ പായാസി, സേനായ ചതുരങ്ഗിനീ;

    ‘‘Tato ca rājā pāyāsi, senāya caturaṅginī;

    അഗമാ അസ്സമം രമ്മം, യത്ഥ സമ്മതി കോസിയോ’’തി. – അയം അഭിസമ്ബുദ്ധഗാഥാ;

    Agamā assamaṃ rammaṃ, yattha sammati kosiyo’’ti. – ayaṃ abhisambuddhagāthā;

    തത്ഥ തതോ ചാതി, ഭിക്ഖവേ, ഏവം വത്വാ തതോ സോ രാജാ ഏകസതഖത്തിയേ ഗഹേത്വാ മഹതിയാ സേനായ പരിവുതോ നന്ദപണ്ഡിതം പുരതോ കത്വാ നഗരാ നിക്ഖമി. ചതുരങ്ഗീനീതി ചതുരങ്ഗിനിയാ സേനായ അഗമാസി, അന്തരമഗ്ഗേ വത്തമാനോപി അവസ്സം ഗാമിതായ ഏവം വുത്തോ. ചതുവീസതിഅക്ഖോഭണിസങ്ഖാതേന ബലകായേന സദ്ധിം മഗ്ഗം പടിപന്നസ്സ തസ്സ നന്ദപണ്ഡിതോ ഇദ്ധാനുഭാവേന അട്ഠുസഭവിത്ഥതം മഗ്ഗം സമം മാപേത്വാ ആകാസേ ചമ്മഖണ്ഡം പത്ഥരിത്വാ തത്ഥ പല്ലങ്കേന നിസീദിത്വാ സേനായ പരിവുതോ അലങ്കതഹത്ഥിക്ഖന്ധേ നിസീദിത്വാ ഗച്ഛന്തേന രഞ്ഞാ സദ്ധിം ധമ്മയുത്തകഥം കഥേന്തോ സീതഉണ്ഹാദിപരിസ്സയേ വാരേന്തോ അഗമാസി.

    Tattha tato cāti, bhikkhave, evaṃ vatvā tato so rājā ekasatakhattiye gahetvā mahatiyā senāya parivuto nandapaṇḍitaṃ purato katvā nagarā nikkhami. Caturaṅgīnīti caturaṅginiyā senāya agamāsi, antaramagge vattamānopi avassaṃ gāmitāya evaṃ vutto. Catuvīsatiakkhobhaṇisaṅkhātena balakāyena saddhiṃ maggaṃ paṭipannassa tassa nandapaṇḍito iddhānubhāvena aṭṭhusabhavitthataṃ maggaṃ samaṃ māpetvā ākāse cammakhaṇḍaṃ pattharitvā tattha pallaṅkena nisīditvā senāya parivuto alaṅkatahatthikkhandhe nisīditvā gacchantena raññā saddhiṃ dhammayuttakathaṃ kathento sītauṇhādiparissaye vārento agamāsi.

    അഥസ്സ അസ്സമം പാപുണനദിവസേ സോണപണ്ഡിതോ ‘‘മമ കനിട്ഠസ്സ അതിരേകസത്തമാസസത്തദിവസാധികാനി സത്ത വസ്സാനി നിക്ഖന്തസ്സാ’’തി ആവജ്ജേത്വാ ‘‘കഹം നു ഖോ സോ ഏതരഹീ’’തി ദിബ്ബേന ചക്ഖുനാ ഓലോകേന്തോ ‘‘ചതുവീസതിഅക്ഖോഭണിപരിവാരേന സദ്ധിം ഏകസതരാജാനോ ഗഹേത്വാ മമഞ്ഞേവ ഖമാപേതും ആഗച്ഛതീ’’തി ദിസ്വാ ചിന്തേസി – ‘‘ഇമേഹി രാജൂഹി ചേവ പരിസാഹി ച മമ കനിട്ഠസ്സ ബഹൂനി പാടിഹാരിയാനി ദിട്ഠാനി, മമാനുഭാവം അജാനിത്വാ ‘അയം കൂടജടിലോ അത്തനോ പമാണം ന ജാനാതി, അമ്ഹാകം അയ്യേന സദ്ധിം പയോജേസീ’തി മം വമ്ഭേന്താ കഥേന്താ അവീചിപരായണാ ഭവേയ്യും, ഇദ്ധിപാടിഹാരിയം നേസം ദസ്സേസ്സാമീ’’തി. സോ ചതുരങ്ഗുലമത്തേന അംസം അഫുസന്തം ആകാസേ കാജം ഠപേത്വാ അനോതത്തതോ ഉദകം ആഹരിതും രഞ്ഞോ അവിദൂരേ ആകാസേന പായാസി. നന്ദപണ്ഡിതോ തം ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ അത്താനം ദസ്സേതും അവിസഹന്തോ നിസിന്നട്ഠാനേയേവ അന്തരധായിത്വാ പലായിത്വാ ഹിമവന്തം പാവിസി. മനോജരാജാ പന തം രമണീയേന ഇസിവേസേന തഥാ ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ ഗാഥമാഹ –

    Athassa assamaṃ pāpuṇanadivase soṇapaṇḍito ‘‘mama kaniṭṭhassa atirekasattamāsasattadivasādhikāni satta vassāni nikkhantassā’’ti āvajjetvā ‘‘kahaṃ nu kho so etarahī’’ti dibbena cakkhunā olokento ‘‘catuvīsatiakkhobhaṇiparivārena saddhiṃ ekasatarājāno gahetvā mamaññeva khamāpetuṃ āgacchatī’’ti disvā cintesi – ‘‘imehi rājūhi ceva parisāhi ca mama kaniṭṭhassa bahūni pāṭihāriyāni diṭṭhāni, mamānubhāvaṃ ajānitvā ‘ayaṃ kūṭajaṭilo attano pamāṇaṃ na jānāti, amhākaṃ ayyena saddhiṃ payojesī’ti maṃ vambhentā kathentā avīciparāyaṇā bhaveyyuṃ, iddhipāṭihāriyaṃ nesaṃ dassessāmī’’ti. So caturaṅgulamattena aṃsaṃ aphusantaṃ ākāse kājaṃ ṭhapetvā anotattato udakaṃ āharituṃ rañño avidūre ākāsena pāyāsi. Nandapaṇḍito taṃ āgacchantaṃ disvā attānaṃ dassetuṃ avisahanto nisinnaṭṭhāneyeva antaradhāyitvā palāyitvā himavantaṃ pāvisi. Manojarājā pana taṃ ramaṇīyena isivesena tathā āgacchantaṃ disvā gāthamāha –

    ൧൦൭.

    107.

    ‘‘കസ്സ കാദമ്ബയോ കാജോ, വേഹാസം ചതുരങ്ഗുലം;

    ‘‘Kassa kādambayo kājo, vehāsaṃ caturaṅgulaṃ;

    അംസം അസമ്ഫുസം ഏതി, ഉദഹാരായ ഗച്ഛതോ’’തി.

    Aṃsaṃ asamphusaṃ eti, udahārāya gacchato’’ti.

    തത്ഥ കാദമ്ബയോതി കദമ്ബരുക്ഖമയോ. അംസം അസമ്ഫുസം ഏതീതി അംസം അസമ്ഫുസന്തോ സയമേവ ആഗച്ഛതി. ഉദഹാരായാതി ഉദകം ആഹരിതും ഗച്ഛന്തസ്സ കസ്സ ഏസ കാജോ ഏവം ഏതി, കോ നാമ ത്വം, കുതോ വാ ആഗച്ഛസീതി.

    Tattha kādambayoti kadambarukkhamayo. Aṃsaṃ asamphusaṃ etīti aṃsaṃ asamphusanto sayameva āgacchati. Udahārāyāti udakaṃ āharituṃ gacchantassa kassa esa kājo evaṃ eti, ko nāma tvaṃ, kuto vā āgacchasīti.

    ഏവം വുത്തേ മഹാസത്തോ ഗാഥാദ്വയമാഹ –

    Evaṃ vutte mahāsatto gāthādvayamāha –

    ൧൦൮.

    108.

    ‘‘അഹം സോണോ മഹാരാജ, താപസോ സഹിതബ്ബതോ;

    ‘‘Ahaṃ soṇo mahārāja, tāpaso sahitabbato;

    ഭരാമി മാതാപിതരോ, രത്തിന്ദിവമതന്ദിതോ.

    Bharāmi mātāpitaro, rattindivamatandito.

    ൧൦൯.

    109.

    ‘‘വനേ ഫലഞ്ച മൂലഞ്ച, ആഹരിത്വാ ദിസമ്പതി;

    ‘‘Vane phalañca mūlañca, āharitvā disampati;

    പോസേമി മാതാപിതരോ, പുബ്ബേ കതമനുസ്സര’’ന്തി.

    Posemi mātāpitaro, pubbe katamanussara’’nti.

    തത്ഥ സഹിതബ്ബതോതി സഹിതവതോ സീലാചാരസമ്പന്നോ ഏകോ താപസോ അഹന്തി വദതി. ഭരാമീതി പോസേമി. അതന്ദിതോതി അനലസോ ഹുത്വാ. പുബ്ബേ കതമനുസ്സരന്തി തേഹി പുബ്ബേ കതം മയ്ഹം ഗുണം അനുസ്സരന്തോതി.

    Tattha sahitabbatoti sahitavato sīlācārasampanno eko tāpaso ahanti vadati. Bharāmīti posemi. Atanditoti analaso hutvā. Pubbe katamanussaranti tehi pubbe kataṃ mayhaṃ guṇaṃ anussarantoti.

    തം സുത്വാ രാജാ തേന സദ്ധിം വിസ്സാസം കത്തുകാമോ അനന്തരം ഗാഥമാഹ –

    Taṃ sutvā rājā tena saddhiṃ vissāsaṃ kattukāmo anantaraṃ gāthamāha –

    ൧൧൦.

    110.

    ‘‘ഇച്ഛാമ അസ്സമം ഗന്തും, യത്ഥ സമ്മതി കോസിയോ;

    ‘‘Icchāma assamaṃ gantuṃ, yattha sammati kosiyo;

    മഗ്ഗം നോ സോണ അക്ഖാഹി, യേന ഗച്ഛേമു അസ്സമ’’ന്തി.

    Maggaṃ no soṇa akkhāhi, yena gacchemu assama’’nti.

    തത്ഥ അസ്സമന്തി തുമ്ഹാകം അസ്സമപദം.

    Tattha assamanti tumhākaṃ assamapadaṃ.

    അഥ മഹാസത്തോ അത്തനോ ആനുഭാവേന അസ്സമപദഗാമിമഗ്ഗം മാപേത്വാ ഗാഥമാഹ –

    Atha mahāsatto attano ānubhāvena assamapadagāmimaggaṃ māpetvā gāthamāha –

    ൧൧൧.

    111.

    ‘‘അയം ഏകപദീ രാജ, യേനേതം മേഘസന്നിഭം;

    ‘‘Ayaṃ ekapadī rāja, yenetaṃ meghasannibhaṃ;

    കോവിളാരേഹി സഞ്ഛന്നം, ഏത്ഥ സമ്മതി കോസിയോ’’തി.

    Koviḷārehi sañchannaṃ, ettha sammati kosiyo’’ti.

    തസ്സത്ഥോ – മഹാരാജ, അയം ഏകപദികോ ജങ്ഘമഗ്ഗോ, ഇമിനാ ഗച്ഛഥ, യേന ദിസാഭാഗേന ഏതം മേഘവണ്ണം സുപുപ്ഫിതകോവിളാരസഞ്ഛന്നം വനം ദിസ്സതി, ഏത്ഥ മമ പിതാ കോസിയഗോത്തോ വസതി, ഏതസ്സ സോ അസ്സമോതി.

    Tassattho – mahārāja, ayaṃ ekapadiko jaṅghamaggo, iminā gacchatha, yena disābhāgena etaṃ meghavaṇṇaṃ supupphitakoviḷārasañchannaṃ vanaṃ dissati, ettha mama pitā kosiyagotto vasati, etassa so assamoti.

    ൧൧൨.

    112.

    ‘‘ഇദം വത്വാന പക്കാമി, തരമാനോ മഹാഇസി;

    ‘‘Idaṃ vatvāna pakkāmi, taramāno mahāisi;

    വേഹാസേ അന്തലിക്ഖസ്മിം, അനുസാസിത്വാന ഖത്തിയേ.

    Vehāse antalikkhasmiṃ, anusāsitvāna khattiye.

    ൧൧൩.

    113.

    ‘‘അസ്സമം പരിമജ്ജിത്വാ, പഞ്ഞാപേത്വാന ആസനം;

    ‘‘Assamaṃ parimajjitvā, paññāpetvāna āsanaṃ;

    പണ്ണസാലം പവിസിത്വാ, പിതരം പതിബോധയി.

    Paṇṇasālaṃ pavisitvā, pitaraṃ patibodhayi.

    ൧൧൪.

    114.

    ‘‘ഇമേ ആയന്തി രാജാനോ, അഭിജാതാ യസസ്സിനോ;

    ‘‘Ime āyanti rājāno, abhijātā yasassino;

    അസ്സമാ നിക്ഖമിത്വാന, നിസീദ ത്വം മഹാഇസേ.

    Assamā nikkhamitvāna, nisīda tvaṃ mahāise.

    ൧൧൫.

    115.

    ‘‘തസ്സ തം വചനം സുത്വാ, തരമാനോ മഹാഇസി;

    ‘‘Tassa taṃ vacanaṃ sutvā, taramāno mahāisi;

    അസ്സമാ നിക്ഖമിത്വാന, സദ്വാരമ്ഹി ഉപാവിസീ’’തി. – ഇമാ അഭിസമ്ബുദ്ധഗാഥാ;

    Assamā nikkhamitvāna, sadvāramhi upāvisī’’ti. – imā abhisambuddhagāthā;

    തത്ഥ പക്കാമീതി അനോതത്തം അഗമാസി. അസ്സമം പരിമജ്ജിത്വാതി, ഭിക്ഖവേ, സോ ഇസി വേഗേന അനോതത്തം ഗന്ത്വാ പാനീയം ആദായ തേസു രാജൂസു അസ്സമം അസമ്പത്തേസുയേവ ആഗന്ത്വാ പാനീയഘടേ പാനീയമാളകേ ഠപേത്വാ ‘‘മഹാജനോ പിവിസ്സതീ’’തി വനകുസുമേഹി വാസേത്വാ സമ്മജ്ജനിം ആദായ അസ്സമം സമ്മജ്ജിത്വാ പണ്ണസാലദ്വാരേ പിതു ആസനം പഞ്ഞാപേത്വാ പവിസിത്വാ പിതരം ജാനാപേസീതി അത്ഥോ. ഉപാവിസീതി ഉച്ചാസനേ നിസീദി.

    Tattha pakkāmīti anotattaṃ agamāsi. Assamaṃ parimajjitvāti, bhikkhave, so isi vegena anotattaṃ gantvā pānīyaṃ ādāya tesu rājūsu assamaṃ asampattesuyeva āgantvā pānīyaghaṭe pānīyamāḷake ṭhapetvā ‘‘mahājano pivissatī’’ti vanakusumehi vāsetvā sammajjaniṃ ādāya assamaṃ sammajjitvā paṇṇasāladvāre pitu āsanaṃ paññāpetvā pavisitvā pitaraṃ jānāpesīti attho. Upāvisīti uccāsane nisīdi.

    ബോധിസത്തസ്സ മാതാ പന തസ്സ പച്ഛതോ നീചട്ഠാനേ ഏകമന്തം നിസീദി. മഹാസത്തോ നീചാസനേ നിസീദി. നന്ദപണ്ഡിതോപി ബോധിസത്തസ്സ അനോതത്തതോ പാനീയം ആദായ അസ്സമം ആഗതകാലേ രഞ്ഞോ സന്തികം ആഗന്ത്വാ അസ്സമസ്സ അവിദൂരേ ഖന്ധാവാരം നിവാസേസി. അഥ രാജാ ന്ഹത്വാ സബ്ബാലങ്കാരപടിമണ്ഡിതോ ഏകസതരാജപരിവുതോ നന്ദപണ്ഡിതം ഗഹേത്വാ മഹന്തേന സിരിസോഭഗ്ഗേന ബോധിസത്തം ഖമാപേതും അസ്സമം പാവിസി. അഥ നം തഥാ ആഗച്ഛന്തം ബോധിസത്തസ്സ പിതാ ദിസ്വാ ബോധിസത്തം പുച്ഛി, സോപിസ്സ ആചിക്ഖി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –

    Bodhisattassa mātā pana tassa pacchato nīcaṭṭhāne ekamantaṃ nisīdi. Mahāsatto nīcāsane nisīdi. Nandapaṇḍitopi bodhisattassa anotattato pānīyaṃ ādāya assamaṃ āgatakāle rañño santikaṃ āgantvā assamassa avidūre khandhāvāraṃ nivāsesi. Atha rājā nhatvā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito ekasatarājaparivuto nandapaṇḍitaṃ gahetvā mahantena sirisobhaggena bodhisattaṃ khamāpetuṃ assamaṃ pāvisi. Atha naṃ tathā āgacchantaṃ bodhisattassa pitā disvā bodhisattaṃ pucchi, sopissa ācikkhi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ൧൧൬.

    116.

    ‘‘തഞ്ച ദിസ്വാന ആയന്തം, ജലന്തംരിവ തേജസാ;

    ‘‘Tañca disvāna āyantaṃ, jalantaṃriva tejasā;

    ഖത്യസങ്ഘപരിബ്യൂള്ഹം, കോസിയോ ഏതദബ്രവി.

    Khatyasaṅghaparibyūḷhaṃ, kosiyo etadabravi.

    ൧൧൭.

    117.

    ‘‘കസ്സ ഭേരീ മുദിങ്ഗാ ച, സങ്ഖാ പണവദിന്ദിമാ;

    ‘‘Kassa bherī mudiṅgā ca, saṅkhā paṇavadindimā;

    പുരതോ പടിപന്നാനി, ഹാസയന്താ രഥേസഭം.

    Purato paṭipannāni, hāsayantā rathesabhaṃ.

    ൧൧൮.

    118.

    ‘‘കസ്സ കഞ്ചനപട്ടേന, പുഥുനാ വിജ്ജുവണ്ണിനാ;

    ‘‘Kassa kañcanapaṭṭena, puthunā vijjuvaṇṇinā;

    യുവാ കലാപസന്നദ്ധോ, കോ ഏതി സിരിയാ ജലം.

    Yuvā kalāpasannaddho, ko eti siriyā jalaṃ.

    ൧൧൯.

    119.

    ‘‘ഉക്കാമുഖപഹട്ഠംവ , ഖദിരങ്ഗാരസന്നിഭം;

    ‘‘Ukkāmukhapahaṭṭhaṃva , khadiraṅgārasannibhaṃ;

    മുഖഞ്ച രുചിരാ ഭാതി, കോ ഏതി സിരിയാ ജലം.

    Mukhañca rucirā bhāti, ko eti siriyā jalaṃ.

    ൧൨൦.

    120.

    ‘‘കസ്സ പഗ്ഗഹിതം ഛത്തം, സസലാകം മനോരമം;

    ‘‘Kassa paggahitaṃ chattaṃ, sasalākaṃ manoramaṃ;

    ആദിച്ചരംസാവരണം, കോ ഏതി സിരിയാ ജലം.

    Ādiccaraṃsāvaraṇaṃ, ko eti siriyā jalaṃ.

    ൧൨൧.

    121.

    ‘‘കസ്സ അങ്ഗം പരിഗ്ഗയ്ഹ, വാലബീജനിമുത്തമം;

    ‘‘Kassa aṅgaṃ pariggayha, vālabījanimuttamaṃ;

    ചരന്തി വരപുഞ്ഞസ്സ, ഹത്ഥിക്ഖന്ധേന ആയതോ.

    Caranti varapuññassa, hatthikkhandhena āyato.

    ൧൨൨.

    122.

    ‘‘കസ്സ സേതാനി ഛത്താനി, ആജാനീയാ ച വമ്മിതാ;

    ‘‘Kassa setāni chattāni, ājānīyā ca vammitā;

    സമന്താ പരികീരേന്തി, കോ ഏതി സിരിയാ ജലം.

    Samantā parikīrenti, ko eti siriyā jalaṃ.

    ൧൨൩.

    123.

    ‘‘കസ്സ ഏകസതം ഖത്യാ, അനുയന്താ യസസ്സിനോ;

    ‘‘Kassa ekasataṃ khatyā, anuyantā yasassino;

    സമന്താനുപരിയന്തി, കോ ഏതി സിരിയാ ജലം.

    Samantānupariyanti, ko eti siriyā jalaṃ.

    ൧൨൪.

    124.

    ‘‘ഹത്ഥിഅസ്സരഥപത്തി, സേനാ ച ചതുരങ്ഗിനീ;

    ‘‘Hatthiassarathapatti, senā ca caturaṅginī;

    സമന്താനുപരിയന്തി, കോ ഏതി സിരിയാ ജലം.

    Samantānupariyanti, ko eti siriyā jalaṃ.

    ൧൨൫.

    125.

    ‘‘കസ്സേസാ മഹതീ സേനാ, പിട്ഠിതോ അനുവത്തതി;

    ‘‘Kassesā mahatī senā, piṭṭhito anuvattati;

    അക്ഖോഭണീ അപരിയന്താ, സാഗരസ്സേവ ഊമിയോ.

    Akkhobhaṇī apariyantā, sāgarasseva ūmiyo.

    ൧൨൬.

    126.

    ‘‘രാജാഭിരാജാ മനോജോ, ഇന്ദോവ ജയതം പതി;

    ‘‘Rājābhirājā manojo, indova jayataṃ pati;

    നന്ദസ്സജ്ഝാവരം ഏതി, അസ്സമം ബ്രഹ്മചാരിനം.

    Nandassajjhāvaraṃ eti, assamaṃ brahmacārinaṃ.

    ൧൨൭.

    127.

    ‘‘തസ്സേസാ മഹതീ സേനാ, പിട്ഠിതോ അനുവത്തതി;

    ‘‘Tassesā mahatī senā, piṭṭhito anuvattati;

    അക്ഖോഭണീ അപരിയന്താ, സാഗരസ്സേവ ഊമിയോ’’തി.

    Akkhobhaṇī apariyantā, sāgarasseva ūmiyo’’ti.

    തത്ഥ ജലന്തംരിവാതി ജലന്തം വിയ. പടിപന്നാനീതി ഏതാനി തൂരിയാനി കസ്സ പുരതോ ആഗച്ഛന്തീതി അത്ഥോ. ഹാസയന്താതി തോസേന്താ. കഞ്ചനപട്ടേനാതി, താത, കസ്സ കഞ്ചനമയേന വിജ്ജുവണ്ണേന ഉണ്ഹീസപട്ടേന നലാടന്തോ പരിക്ഖിത്തോതി പുച്ഛതി. യുവാതി തരുണോ. കലാപസന്നദ്ധോതി സന്നദ്ധസരതൂണീരോ. ഉക്കാമുഖപഹട്ഠം വാതി കമ്മാരാനം ഉദ്ധനേ പഹട്ഠം സുവണ്ണം വിയ. ഖദിരങ്ഗാരസന്നിഭന്തി വീതച്ചിതഖദിരങ്ഗാരവണ്ണം. ആദിച്ചരംസാവരണന്തിആദിച്ചരംസീനം ആവരണം. അങ്ഗം പരിഗ്ഗയ്ഹാതി അങ്ഗം പരിഗ്ഗഹേത്വാ, സരീരം പരിക്ഖിപിത്വാതി അത്ഥോ. വാലബീജനിമുത്തമന്തി വാലബീജനിം ഉത്തമം . ചരന്തീതി സഞ്ചരന്തി. ഛത്താനീതി ആജാനീയപിട്ഠേ നിസിന്നാനം ധാരിതഛത്താനി. പരികീരേന്തീതി തസ്സ സമന്താ സബ്ബദിസാഭാഗേസു പരികീരയന്തി. ചതുരങ്ഗിനീതി ഏതേഹി ഹത്ഥിആദീഹി ചതൂഹി അങ്ഗേഹി സമന്നാഗതാ. അക്ഖോഭണീതി ഖോഭേതും ന സക്കാ. സാഗരസ്സേവാതി സാഗരസ്സ ഊമിയോ വിയ അപരിയന്താ. രാജാഭിരാജാതി ഏകസതരാജൂനം പൂജിതോ, തേസം വാ അധികോ രാജാതി രാജാഭിരാജാ. ജയതം പതീതി ജയപ്പത്താനം താവതിംസാനം ജേട്ഠകോ. അജ്ഝാവരന്തി മമം ഖമാപനത്ഥായ നന്ദസ്സ പരിസഭാവം ഉപഗന്ത്വാ ഏതി.

    Tattha jalantaṃrivāti jalantaṃ viya. Paṭipannānīti etāni tūriyāni kassa purato āgacchantīti attho. Hāsayantāti tosentā. Kañcanapaṭṭenāti, tāta, kassa kañcanamayena vijjuvaṇṇena uṇhīsapaṭṭena nalāṭanto parikkhittoti pucchati. Yuvāti taruṇo. Kalāpasannaddhoti sannaddhasaratūṇīro. Ukkāmukhapahaṭṭhaṃ vāti kammārānaṃ uddhane pahaṭṭhaṃ suvaṇṇaṃ viya. Khadiraṅgārasannibhanti vītaccitakhadiraṅgāravaṇṇaṃ. Ādiccaraṃsāvaraṇantiādiccaraṃsīnaṃ āvaraṇaṃ. Aṅgaṃ pariggayhāti aṅgaṃ pariggahetvā, sarīraṃ parikkhipitvāti attho. Vālabījanimuttamanti vālabījaniṃ uttamaṃ . Carantīti sañcaranti. Chattānīti ājānīyapiṭṭhe nisinnānaṃ dhāritachattāni. Parikīrentīti tassa samantā sabbadisābhāgesu parikīrayanti. Caturaṅginīti etehi hatthiādīhi catūhi aṅgehi samannāgatā. Akkhobhaṇīti khobhetuṃ na sakkā. Sāgarassevāti sāgarassa ūmiyo viya apariyantā. Rājābhirājāti ekasatarājūnaṃ pūjito, tesaṃ vā adhiko rājāti rājābhirājā. Jayataṃ patīti jayappattānaṃ tāvatiṃsānaṃ jeṭṭhako. Ajjhāvaranti mamaṃ khamāpanatthāya nandassa parisabhāvaṃ upagantvā eti.

    സത്ഥാ ആഹ –

    Satthā āha –

    ൧൨൮.

    128.

    ‘‘അനുലിത്താ ചന്ദനേന, കാസികുത്തമധാരിനോ;

    ‘‘Anulittā candanena, kāsikuttamadhārino;

    സബ്ബേ പഞ്ജലികാ ഹുത്വാ, ഇസീനം അജ്ഝുപാഗമു’’ന്തി.

    Sabbe pañjalikā hutvā, isīnaṃ ajjhupāgamu’’nti.

    തത്ഥ ഇസീനം അജ്ഝുപാഗമുന്തി, ഭിക്ഖവേ, സബ്ബേപി തേ രാജാനോ സുരഭിചന്ദനേന അനുലിത്താ ഉത്തമകാസികവത്ഥധാരിനോ സിരസി പതിട്ഠാപിതഅഞ്ജലീ ഹുത്വാ ഇസീനം സന്തികം ഉപഗതാ.

    Tattha isīnaṃ ajjhupāgamunti, bhikkhave, sabbepi te rājāno surabhicandanena anulittā uttamakāsikavatthadhārino sirasi patiṭṭhāpitaañjalī hutvā isīnaṃ santikaṃ upagatā.

    തതോ മനോജോ രാജാ തം വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസിന്നോ പടിസന്ഥാരം കരോന്തോ ഗാഥാദ്വയമാഹ –

    Tato manojo rājā taṃ vanditvā ekamantaṃ nisinno paṭisanthāraṃ karonto gāthādvayamāha –

    ൧൨൯.

    129.

    ‘‘കച്ചി നു ഭോതോ കുസലം, കച്ചി ഭോതോ അനാമയം;

    ‘‘Kacci nu bhoto kusalaṃ, kacci bhoto anāmayaṃ;

    കച്ചി ഉഞ്ഛേന യാപേഥ, കച്ചി മൂലഫലാ ബഹൂ.

    Kacci uñchena yāpetha, kacci mūlaphalā bahū.

    ൧൩൦.

    130.

    ‘‘കച്ചി ഡംസാ മകസാ ച, അപ്പമേവ സരീസപാ;

    ‘‘Kacci ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    വനേ വാളമിഗാകിണ്ണേ, കച്ചി ഹിംസാ ന വിജ്ജതീ’’തി.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, kacci hiṃsā na vijjatī’’ti.

    തതോ പരം ഉഭിന്നം തേസം വചനപടിവചനവസേന കഥിതഗാഥാ ഹോന്തി –

    Tato paraṃ ubhinnaṃ tesaṃ vacanapaṭivacanavasena kathitagāthā honti –

    ൧൩൧.

    131.

    ‘‘കുസലഞ്ചേവ നോ രാജ, അഥോ രാജ അനാമയം;

    ‘‘Kusalañceva no rāja, atho rāja anāmayaṃ;

    അഥോ ഉഞ്ഛേന യാപേമ, അഥോ മൂലഫലാ ബഹൂ.

    Atho uñchena yāpema, atho mūlaphalā bahū.

    ൧൩൨.

    132.

    ‘‘അഥോ ഡംസാ മകസാ ച, അപ്പമേവ സരീസപാ;

    ‘‘Atho ḍaṃsā makasā ca, appameva sarīsapā;

    വനേ വാളമിഗാകിണ്ണേ, ഹിംസാ മയ്ഹം ന വിജ്ജതി.

    Vane vāḷamigākiṇṇe, hiṃsā mayhaṃ na vijjati.

    ൧൩൩.

    133.

    ‘‘ബഹൂനി വസ്സപൂഗാനി, അസ്സമേ സമ്മതം ഇധ;

    ‘‘Bahūni vassapūgāni, assame sammataṃ idha;

    നാഭിജാനാമി ഉപ്പന്നം, ആബാധം അമനോരമം.

    Nābhijānāmi uppannaṃ, ābādhaṃ amanoramaṃ.

    ൧൩൪.

    134.

    ‘‘സ്വാഗതം തേ മഹാരാജ, അഥോ തേ അദുരാഗതം;

    ‘‘Svāgataṃ te mahārāja, atho te adurāgataṃ;

    ഇസ്സരോസി അനുപ്പത്തോ, യം ഇധത്ഥി പവേദയ.

    Issarosi anuppatto, yaṃ idhatthi pavedaya.

    ൧൩൫.

    135.

    ‘‘തിന്ദുകാനി പിയാലാനി, മധുകേ കാസുമാരിയോ;

    ‘‘Tindukāni piyālāni, madhuke kāsumāriyo;

    ഫലാനി ഖുദ്ദകപ്പാനി, ഭുഞ്ജ രാജ വരം വരം.

    Phalāni khuddakappāni, bhuñja rāja varaṃ varaṃ.

    ൧൩൬.

    136.

    ‘‘ഇദമ്പി പാനീയം സീതം, ആഭതം ഗിരിഗബ്ഭരാ;

    ‘‘Idampi pānīyaṃ sītaṃ, ābhataṃ girigabbharā;

    തതോ പിവ മഹാരാജ, സചേ ത്വം അഭികങ്ഖസി.

    Tato piva mahārāja, sace tvaṃ abhikaṅkhasi.

    ൧൩൭.

    137.

    ‘‘പടിഗ്ഗഹിതം യം ദിന്നം, സബ്ബസ്സ അഗ്ഘിയം കതം;

    ‘‘Paṭiggahitaṃ yaṃ dinnaṃ, sabbassa agghiyaṃ kataṃ;

    നന്ദസ്സാപി നിസാമേഥ, വചനം സോ പവക്ഖതി.

    Nandassāpi nisāmetha, vacanaṃ so pavakkhati.

    ൧൩൮.

    138.

    ‘‘അജ്ഝാവരമ്ഹാ നന്ദസ്സ, ഭോതോ സന്തികമാഗതാ;

    ‘‘Ajjhāvaramhā nandassa, bhoto santikamāgatā;

    സുണാതു ഭവം വചനം, നന്ദസ്സ പരിസായ ചാ’’തി.

    Suṇātu bhavaṃ vacanaṃ, nandassa parisāya cā’’ti.

    ഇമാ യേഭുയ്യേന പാകടസമ്ബന്ധായേവ, യം പനേത്ഥ അപാകടം, തദേവ വക്ഖാമ. പവേദയാതി യം ഇമസ്മിം ഠാനേ തവ അഭിരുചിതം അത്ഥി, തം നോ കഥേഹീതി വദതി. ഖുദ്ദകപ്പാനീതി ഏതാനി നാനാരുക്ഖഫലാനി ഖുദ്ദകമധുപടിഭാഗാനി മധുരാനി. വരം വരന്തി ഇതോ ഉത്തമുത്തമം ഗഹേത്വാ ഭുഞ്ജ. ഗിരിഗബ്ഭരാതി അനോതത്തതോ. സബ്ബസ്സ അഗ്ഘിയന്തി യേന മയം ആപുച്ഛിതാ, തം അമ്ഹേഹി പടിഗ്ഗഹിതം നാമ തുമ്ഹേഹി ച ദിന്നമേവ നാമ, ഏത്താവതാ ഇമസ്സ ജനസ്സ സബ്ബസ്സ അഗ്ഘിയം തുമ്ഹേഹി കതം. നന്ദസ്സാപീതി അമ്ഹാകം താവ സബ്ബം കതം, ഇദാനി പന നന്ദപണ്ഡിതോ കിഞ്ചി വത്തുകാമോ , തസ്സപി താവ വചനം സുണാഥ. അജ്ഝാവരമ്ഹാതി മയഞ്ഹി ന അഞ്ഞേന കമ്മേന ആഗതാ, നന്ദസ്സ പന പരിസാ ഹുത്വാ തുമ്ഹാകം ഖമാപനത്ഥായ ആഗതാതി വദതി. ഭവന്തി ഭവം സോണപണ്ഡിതോ സുണാതു.

    Imā yebhuyyena pākaṭasambandhāyeva, yaṃ panettha apākaṭaṃ, tadeva vakkhāma. Pavedayāti yaṃ imasmiṃ ṭhāne tava abhirucitaṃ atthi, taṃ no kathehīti vadati. Khuddakappānīti etāni nānārukkhaphalāni khuddakamadhupaṭibhāgāni madhurāni. Varaṃ varanti ito uttamuttamaṃ gahetvā bhuñja. Girigabbharāti anotattato. Sabbassa agghiyanti yena mayaṃ āpucchitā, taṃ amhehi paṭiggahitaṃ nāma tumhehi ca dinnameva nāma, ettāvatā imassa janassa sabbassa agghiyaṃ tumhehi kataṃ. Nandassāpīti amhākaṃ tāva sabbaṃ kataṃ, idāni pana nandapaṇḍito kiñci vattukāmo , tassapi tāva vacanaṃ suṇātha. Ajjhāvaramhāti mayañhi na aññena kammena āgatā, nandassa pana parisā hutvā tumhākaṃ khamāpanatthāya āgatāti vadati. Bhavanti bhavaṃ soṇapaṇḍito suṇātu.

    ഏവം വുത്തേ നന്ദപണ്ഡിതോ ഉട്ഠായാസനാ മാതാപിതരോ ച ഭാതരഞ്ച വന്ദിത്വാ സകപരിസായ സദ്ധിം സല്ലപന്തോ ആഹ –

    Evaṃ vutte nandapaṇḍito uṭṭhāyāsanā mātāpitaro ca bhātarañca vanditvā sakaparisāya saddhiṃ sallapanto āha –

    ൧൩൯.

    139.

    ‘‘പരോസതം ജാനപദാ, മഹാസാലാ ച ബ്രാഹ്മണാ;

    ‘‘Parosataṃ jānapadā, mahāsālā ca brāhmaṇā;

    ഇമേ ച ഖത്തിയാ സബ്ബേ, അഭിജാതാ യസസ്സിനോ;

    Ime ca khattiyā sabbe, abhijātā yasassino;

    ഭവഞ്ച രാജാ മനോജോ, അനുമഞ്ഞന്തു മേ വചോ.

    Bhavañca rājā manojo, anumaññantu me vaco.

    ൧൪൦.

    140.

    ‘‘യേ ച സന്തി സമീതാരോ, യക്ഖാനി ഇധ മസ്സമേ;

    ‘‘Ye ca santi samītāro, yakkhāni idha massame;

    അരഞ്ഞേ ഭൂതഭബ്യാനി, സുണന്തു വചനം മമ.

    Araññe bhūtabhabyāni, suṇantu vacanaṃ mama.

    ൧൪൧.

    141.

    ‘‘നമോ കത്വാന ഭൂതാനം, ഇസിം വക്ഖാമി സുബ്ബതം;

    ‘‘Namo katvāna bhūtānaṃ, isiṃ vakkhāmi subbataṃ;

    സോ ത്യാഹം ദക്ഖിണാ ബാഹു, തവ കോസിയ സമ്മതോ.

    So tyāhaṃ dakkhiṇā bāhu, tava kosiya sammato.

    ൧൪൨.

    142.

    ‘‘പിതരം മേ ജനേത്തിഞ്ച, ഭത്തുകാമസ്സ മേ സതോ;

    ‘‘Pitaraṃ me janettiñca, bhattukāmassa me sato;

    വീര പുഞ്ഞമിദം ഠാനം, മാ മം കോസിയ വാരയ.

    Vīra puññamidaṃ ṭhānaṃ, mā maṃ kosiya vāraya.

    ൧൪൩.

    143.

    ‘‘സബ്ഭി ഹേതം ഉപഞ്ഞാതം, മമേതം ഉപനിസ്സജ;

    ‘‘Sabbhi hetaṃ upaññātaṃ, mametaṃ upanissaja;

    ഉട്ഠാനപാരിചരിയായ, ദീഘരത്തം തയാ കതം;

    Uṭṭhānapāricariyāya, dīgharattaṃ tayā kataṃ;

    ധാതാപിതൂസു പുഞ്ഞാനി, മമ ലോകദദോ ഭവ.

    Dhātāpitūsu puññāni, mama lokadado bhava.

    ൧൪൪.

    144.

    ‘‘തഥേവ സന്തി മനുജാ, ധമ്മേ ധമ്മപദം വിദൂ;

    ‘‘Tatheva santi manujā, dhamme dhammapadaṃ vidū;

    മഗ്ഗോ സഗ്ഗസ്സ ലോകസ്സ, യഥാ ജാനാസി ത്വം ഇസേ.

    Maggo saggassa lokassa, yathā jānāsi tvaṃ ise.

    ൧൪൫.

    145.

    ‘‘ഉട്ഠാനപാരിചരിയായ, മാതാപിതുസുഖാവഹം;

    ‘‘Uṭṭhānapāricariyāya, mātāpitusukhāvahaṃ;

    തം മം പുഞ്ഞാ നിവാരേതി, അരിയമഗ്ഗാവരോ നരോ’’തി.

    Taṃ maṃ puññā nivāreti, ariyamaggāvaro naro’’ti.

    തത്ഥ അനുമഞ്ഞന്തൂതി അനുബുജ്ഝന്തു, സാധുകം സുത്വാ പച്ചക്ഖം കരോന്തൂതി അത്ഥോ. സമീതാരോതി സമാഗതാ. അരഞ്ഞേ ഭൂതഭബ്യാനീതി അസ്മിം ഹിമവന്താരഞ്ഞേ യാനി ഭൂതാനി ചേവ വുഡ്ഢിമരിയാദപ്പത്താനി ഭബ്യാനി ച തരുണദേവതാനി, താനിപി സബ്ബാനി മമ വചനം സുണന്തൂതി അത്ഥോ. ‘‘നമോ കത്വാനാ’’തി ഇദം സോ പരിസായ സഞ്ഞം ദത്വാ തസ്മിം വനസണ്ഡേ നിബ്ബത്തദേവതാനം നമക്കാരം കത്വാ ആഹ. തസ്സത്ഥോ – അജ്ജ ബഹൂഹി ദേവതാഹി മമ ഭാതികസ്സ ധമ്മകഥാസവനത്ഥം ആഗതാഹി ഭവിതബ്ബം, അഹം വോ നമക്കാരോ, തുമ്ഹേപി മയ്ഹം സഹായാ ഹോഥാതി. സോ ദേവതാനം അഞ്ജലിം പഗ്ഗഹേത്വാ പരിസം ജാനാപേത്വാ ‘‘ഇസിം വക്ഖാമീ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ഇസിന്തി സോണപണ്ഡിതം സന്ധായ വദതി. സമ്മതോതി ഭാതരോ നാമ അങ്ഗസമാ ഹോന്തി, തസ്മാ സോ തേ അഹം ദക്ഖിണാ ബാഹൂതി സമ്മതോ. തേന മേ ഖമിതും അരഹഥാതി ദീപേതി.

    Tattha anumaññantūti anubujjhantu, sādhukaṃ sutvā paccakkhaṃ karontūti attho. Samītāroti samāgatā. Araññe bhūtabhabyānīti asmiṃ himavantāraññe yāni bhūtāni ceva vuḍḍhimariyādappattāni bhabyāni ca taruṇadevatāni, tānipi sabbāni mama vacanaṃ suṇantūti attho. ‘‘Namo katvānā’’ti idaṃ so parisāya saññaṃ datvā tasmiṃ vanasaṇḍe nibbattadevatānaṃ namakkāraṃ katvā āha. Tassattho – ajja bahūhi devatāhi mama bhātikassa dhammakathāsavanatthaṃ āgatāhi bhavitabbaṃ, ahaṃ vo namakkāro, tumhepi mayhaṃ sahāyā hothāti. So devatānaṃ añjaliṃ paggahetvā parisaṃ jānāpetvā ‘‘isiṃ vakkhāmī’’tiādimāha. Tattha isinti soṇapaṇḍitaṃ sandhāya vadati. Sammatoti bhātaro nāma aṅgasamā honti, tasmā so te ahaṃ dakkhiṇā bāhūti sammato. Tena me khamituṃ arahathāti dīpeti.

    വീരാതി വീരിയവന്ത മഹാപരക്കമ. പുഞ്ഞമിദം ഠാനന്തി ഇദം മാതാപിതുഉപട്ഠാനം നാമ പുഞ്ഞം സഗ്ഗസംവത്തനികകാരണം, തം കരോന്തം മം മാ വാരയാതി വദതി. സബ്ഭി ഹേതന്തി ഏതഞ്ഹി മാതാപിതുഉപട്ഠാനം നാമ പണ്ഡിതേഹി ഉപഞ്ഞാതം ഉപഗന്ത്വാ ഞാതഞ്ചേവ വണ്ണിതഞ്ച. മമേതം ഉപനിസ്സജാതി ഇദം ത്വം മയ്ഹം നിസ്സജ വിസ്സജ്ജേഹി ദേഹി. ഉട്ഠാനപാരിചരിയായാതി ഉട്ഠാനേന ച പാരിചരിയായ ച. കതന്തി ദീഘരത്തം തയാ കുസലം കതം. പുഞ്ഞാനീതി ഇദാനി അഹം മാതാപിതൂസു പുഞ്ഞാനി കത്തുകാമോ. മമ ലോകദദോതി തസ്സ മമ ത്വം സഗ്ഗലോകദദോ ഹോതി, അഹഞ്ഹി തേസം വത്തം ഉപട്ഠാനം കത്വാ ദേവലോകേ അപരിമാണം യസം ലഭിസ്സാമി, തസ്സ മേ ത്വം ദായകോ ഹോഹീതി വദതി.

    Vīrāti vīriyavanta mahāparakkama. Puññamidaṃ ṭhānanti idaṃ mātāpituupaṭṭhānaṃ nāma puññaṃ saggasaṃvattanikakāraṇaṃ, taṃ karontaṃ maṃ mā vārayāti vadati. Sabbhi hetanti etañhi mātāpituupaṭṭhānaṃ nāma paṇḍitehi upaññātaṃ upagantvā ñātañceva vaṇṇitañca. Mametaṃ upanissajāti idaṃ tvaṃ mayhaṃ nissaja vissajjehi dehi. Uṭṭhānapāricariyāyāti uṭṭhānena ca pāricariyāya ca. Katanti dīgharattaṃ tayā kusalaṃ kataṃ. Puññānīti idāni ahaṃ mātāpitūsu puññāni kattukāmo. Mama lokadadoti tassa mama tvaṃ saggalokadado hoti, ahañhi tesaṃ vattaṃ upaṭṭhānaṃ katvā devaloke aparimāṇaṃ yasaṃ labhissāmi, tassa me tvaṃ dāyako hohīti vadati.

    തഥേവാതി യഥാ ത്വം ജാനാസി, തഥേവ അഞ്ഞേപി മനുജാ ഇമിസ്സം പരിസായം സന്തി, തേ നാനപ്പകാരേ ധമ്മേ ഇദം ജേട്ഠാപചായികഭാവസങ്ഖാതം ധമ്മകോട്ഠാസം വദന്തി. കിന്തി? മഗ്ഗോ സഗ്ഗസ്സ ലോകസ്സാതി. സുഖാവഹന്തി ഉട്ഠാനേന ച പാരിചരിയായ ച മാതാപിതൂനം സുഖാവഹം. തം മന്തി തം മം ഏവം സമ്മാപടിപന്നമ്പി ഭാതാ സോണപണ്ഡിതോ തമ്ഹാ പുഞ്ഞാ അഭിവാരേതി. അരിയമഗ്ഗാവരോതി സോ ഏവം വാരേന്തോ അയം നരോ മമ പിയദസ്സനതായ അരിയസങ്ഖാതസ്സ വേദലോകസ്സ മഗ്ഗാവരണോ നാമ ഹോതീതി.

    Tathevāti yathā tvaṃ jānāsi, tatheva aññepi manujā imissaṃ parisāyaṃ santi, te nānappakāre dhamme idaṃ jeṭṭhāpacāyikabhāvasaṅkhātaṃ dhammakoṭṭhāsaṃ vadanti. Kinti? Maggo saggassa lokassāti. Sukhāvahanti uṭṭhānena ca pāricariyāya ca mātāpitūnaṃ sukhāvahaṃ. Taṃ manti taṃ maṃ evaṃ sammāpaṭipannampi bhātā soṇapaṇḍito tamhā puññā abhivāreti. Ariyamaggāvaroti so evaṃ vārento ayaṃ naro mama piyadassanatāya ariyasaṅkhātassa vedalokassa maggāvaraṇo nāma hotīti.

    ഏവം നന്ദപണ്ഡിതേന വുത്തേ മഹാസത്തോ ‘‘ഇമസ്സ താവ തുമ്ഹേഹി വചനം സുതം, ഇദാനി മമപി സുണാഥാ’’തി സാവേന്തോ ആഹ –

    Evaṃ nandapaṇḍitena vutte mahāsatto ‘‘imassa tāva tumhehi vacanaṃ sutaṃ, idāni mamapi suṇāthā’’ti sāvento āha –

    ൧൪൬.

    146.

    ‘‘സുണന്തു ഭോന്തോ വചനം, ഭാതുരജ്ഝാവരാ മമ;

    ‘‘Suṇantu bhonto vacanaṃ, bhāturajjhāvarā mama;

    കുലവംസം മഹാരാജ, പോരാണം പരിഹാപയം;

    Kulavaṃsaṃ mahārāja, porāṇaṃ parihāpayaṃ;

    അധമ്മചാരീ ജേട്ഠേസു, നിരയം സോപപജ്ജതി.

    Adhammacārī jeṭṭhesu, nirayaṃ sopapajjati.

    ൧൪൭.

    147.

    ‘‘യേ ച ധമ്മസ്സ കുസലാ, പോരാണസ്സ ദിസമ്പതി;

    ‘‘Ye ca dhammassa kusalā, porāṇassa disampati;

    ചാരിത്തേന ച സമ്പന്നാ, ന തേ ഗച്ഛന്തി ദുഗ്ഗതിം.

    Cārittena ca sampannā, na te gacchanti duggatiṃ.

    ൧൪൮.

    148.

    ‘‘മാതാ പിതാ ച ഭാതാ ച, ഭഗിനീ ഞാതി ബന്ധവാ;

    ‘‘Mātā pitā ca bhātā ca, bhaginī ñāti bandhavā;

    സബ്ബേ ജേട്ഠസ്സ തേ ഭാരാ, ഏവം ജാനാഹി ഭാരധ.

    Sabbe jeṭṭhassa te bhārā, evaṃ jānāhi bhāradha.

    ൧൪൯.

    149.

    ‘‘ആദിയിത്വാ ഗരും ഭാരം, നാവികോ വിയ ഉസ്സഹേ;

    ‘‘Ādiyitvā garuṃ bhāraṃ, nāviko viya ussahe;

    ധമ്മഞ്ച നപ്പമജ്ജാമി, ജേട്ഠോ ചസ്മി രഥേസഭാ’’തി.

    Dhammañca nappamajjāmi, jeṭṭho casmi rathesabhā’’ti.

    തത്ഥ ഭാതുരജ്ഝാവരാതി മമ ഭാതു പരിസാ ഹുത്വാ ആഗതാ ഭോന്തോ സബ്ബേപി രാജാനോ മമപി താവ വചനം സുണന്തു. പരിഹാപയന്തി പരിഹാപേന്തോ. ധമ്മസ്സാതി ജേട്ഠാപചായനധമ്മസ്സ പവേണീധമ്മസ്സ. കുസലാതി ഛേകാ. ചാരിത്തേന ചാതി ആചാരസീലേന സമ്പന്നാ. ഭാരാതി സബ്ബേ ഏതേ ജേട്ഠേന വഹിതബ്ബാ പടിജഗ്ഗിതബ്ബാതി തസ്സ ഭാരാ നാമ. നാവികോ വിയാതി യഥാ നാവായ ഗരും ഭാരം ആദിയിത്വാ സമുദ്ദമജ്ഝേ നാവം സോത്ഥിനാ നേതും നാവികോ ഉസ്സഹേതി വായമതി, സഹ നാവായ സബ്ബഭണ്ഡഞ്ച ജനോ ച തസ്സേവ ഭാരോ ഹോതി, തഥാ മമേവ സബ്ബേ ഞാതകാ ഭാരോതി , അഹഞ്ച തേ ഉസ്സഹാമി പടിജഗ്ഗിതും സക്കോമി, തഞ്ച ജേട്ഠാപചായനധമ്മം നപ്പമജ്ജാമി, ന കേവലഞ്ച ഏതേസഞ്ഞേവ, സകലസ്സപി ലോകസ്സ ജേട്ഠോ ച അസ്മി, തസ്മാ അഹമേവ സദ്ധിം നന്ദേന പടിജഗ്ഗിതും യുത്തോതി.

    Tattha bhāturajjhāvarāti mama bhātu parisā hutvā āgatā bhonto sabbepi rājāno mamapi tāva vacanaṃ suṇantu. Parihāpayanti parihāpento. Dhammassāti jeṭṭhāpacāyanadhammassa paveṇīdhammassa. Kusalāti chekā. Cārittena cāti ācārasīlena sampannā. Bhārāti sabbe ete jeṭṭhena vahitabbā paṭijaggitabbāti tassa bhārā nāma. Nāviko viyāti yathā nāvāya garuṃ bhāraṃ ādiyitvā samuddamajjhe nāvaṃ sotthinā netuṃ nāviko ussaheti vāyamati, saha nāvāya sabbabhaṇḍañca jano ca tasseva bhāro hoti, tathā mameva sabbe ñātakā bhāroti , ahañca te ussahāmi paṭijaggituṃ sakkomi, tañca jeṭṭhāpacāyanadhammaṃ nappamajjāmi, na kevalañca etesaññeva, sakalassapi lokassa jeṭṭho ca asmi, tasmā ahameva saddhiṃ nandena paṭijaggituṃ yuttoti.

    തം സുത്വാ സബ്ബേപി തേ രാജാനോ അത്തമനാ ഹുത്വാ ‘‘ജേട്ഠഭാതികസ്സ കിര അവസേസാ ഭാരാതി അജ്ജ അമ്ഹേഹി ഞാത’’ന്തി നന്ദപണ്ഡിതം പഹായ മഹാസത്തം സന്നിസ്സിതാ ഹുത്വാ തസ്സ ഥുതിം കരോന്താ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസിംസു –

    Taṃ sutvā sabbepi te rājāno attamanā hutvā ‘‘jeṭṭhabhātikassa kira avasesā bhārāti ajja amhehi ñāta’’nti nandapaṇḍitaṃ pahāya mahāsattaṃ sannissitā hutvā tassa thutiṃ karontā dve gāthā abhāsiṃsu –

    ൧൫൦.

    150.

    ‘‘അധിഗമാ തമേ ഞാണം, ജാലംവ ജാതവേദതോ;

    ‘‘Adhigamā tame ñāṇaṃ, jālaṃva jātavedato;

    ഏവമേവ നോ ഭവം ധമ്മം, കോസിയോ പവിദംസയി.

    Evameva no bhavaṃ dhammaṃ, kosiyo pavidaṃsayi.

    ൧൫൧.

    151.

    ‘‘യഥാ ഉദയമാദിച്ചോ, വാസുദേവോ പഭങ്കരോ;

    ‘‘Yathā udayamādicco, vāsudevo pabhaṅkaro;

    പാണീനം പവിദംസേതി, രൂപം കല്യാണപാപകം;

    Pāṇīnaṃ pavidaṃseti, rūpaṃ kalyāṇapāpakaṃ;

    ഏവമേവ നോ ഭവം ധമ്മം, കോസിയോ പവിദംസയീ’’തി.

    Evameva no bhavaṃ dhammaṃ, kosiyo pavidaṃsayī’’ti.

    തത്ഥ അധിഗമാതി മയം ഇതോ പുബ്ബേ ജേട്ഠാപചായനധമ്മപടിച്ഛാദകേ തമേ വത്തമാനാ ന ജാനാമ, അജ്ജ ജാതവേദതോ ജാലംവ ഞാണം അധിഗതാ. ഏവമേവ നോതി യഥാ മഹന്ധകാരേ പബ്ബതമത്ഥകേ ജലിതോ ജാതവേദോ സമന്താ ആലോകം ഫരന്തോ രൂപാനി ദസ്സേതി, തഥാ നോ ഭവം കോസിയഗോത്തോ ധമ്മം പവിദംസയീതി അത്ഥോ. വാസുദേവോതി വസുദേവോ വസുജോതനോ, ധനപകാസനോതി അത്ഥോ.

    Tattha adhigamāti mayaṃ ito pubbe jeṭṭhāpacāyanadhammapaṭicchādake tame vattamānā na jānāma, ajja jātavedato jālaṃva ñāṇaṃ adhigatā. Evameva noti yathā mahandhakāre pabbatamatthake jalito jātavedo samantā ālokaṃ pharanto rūpāni dasseti, tathā no bhavaṃ kosiyagotto dhammaṃ pavidaṃsayīti attho. Vāsudevoti vasudevo vasujotano, dhanapakāsanoti attho.

    ഇതി മഹാസത്തോ ഏത്തകം കാലം നന്ദപണ്ഡിതസ്സ പാടിഹാരിയാനി ദിസ്വാ തസ്മിം പസന്നചിത്തേ തേ രാജാനോ ഞാണബലേന തസ്മിം പസാദം ഭിന്ദിത്വാ അത്തനോ കഥം ഗാഹാപേത്വാ സബ്ബേവ അത്തനോ മുഖം ഉല്ലോകിതേ അകാസി. അഥ നന്ദപണ്ഡിതോ ‘‘ഭാതാ മേ പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ ധമ്മകഥികോ സബ്ബേപിമേ രാജാനോ ഭിന്ദിത്വാ അത്തനോ പക്ഖേ കരി, ഠപേത്വാ ഇമം അഞ്ഞോ മയ്ഹം പടിസരണം നത്ഥി, ഇമമേവ യാചിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഗാഥമാഹ –

    Iti mahāsatto ettakaṃ kālaṃ nandapaṇḍitassa pāṭihāriyāni disvā tasmiṃ pasannacitte te rājāno ñāṇabalena tasmiṃ pasādaṃ bhinditvā attano kathaṃ gāhāpetvā sabbeva attano mukhaṃ ullokite akāsi. Atha nandapaṇḍito ‘‘bhātā me paṇḍito byatto dhammakathiko sabbepime rājāno bhinditvā attano pakkhe kari, ṭhapetvā imaṃ añño mayhaṃ paṭisaraṇaṃ natthi, imameva yācissāmī’’ti cintetvā gāthamāha –

    ൧൫൨.

    152.

    ‘‘ഏവം മേ യാചമാനസ്സ, അഞ്ജലിം നാവബുജ്ഝഥ;

    ‘‘Evaṃ me yācamānassa, añjaliṃ nāvabujjhatha;

    തവ ബദ്ധചരോ ഹേസ്സം, വുട്ഠിതോ പരിചാരകോ’’തി.

    Tava baddhacaro hessaṃ, vuṭṭhito paricārako’’ti.

    തസ്സത്ഥാ – സചേ തുമ്ഹേ മമ ഏവം യാചമാനസ്സ ഖമാപനത്ഥായ പഗ്ഗഹിതം അഞ്ജലിം നാവബുജ്ഝഥ ന പടിഗ്ഗണ്ഹഥ, തുമ്ഹേവ മാതാപിതരോ ഉപട്ഠഹഥ, അഹം പന തുമ്ഹാകം ബദ്ധചരോ വേയ്യാവച്ചകരോ ഹേസ്സം, രത്തിന്ദിവം അനലസഭാവേന വുട്ഠിതോ പരിചാരകോ അഹം തുമ്ഹേ പടിജഗ്ഗിസ്സാമീതി.

    Tassatthā – sace tumhe mama evaṃ yācamānassa khamāpanatthāya paggahitaṃ añjaliṃ nāvabujjhatha na paṭiggaṇhatha, tumheva mātāpitaro upaṭṭhahatha, ahaṃ pana tumhākaṃ baddhacaro veyyāvaccakaro hessaṃ, rattindivaṃ analasabhāvena vuṭṭhito paricārako ahaṃ tumhe paṭijaggissāmīti.

    മഹാസത്തസ്സ പകതിയാപി നന്ദപണ്ഡിതേ ദോസോ വാ വേരം വാ നത്ഥി, അതിഥദ്ധം വചനം കഥേന്തസ്സ പനസ്സ മാനഹാപനത്ഥം നിഗ്ഗഹവസേന തഥാ കത്വാ ഇദാനിസ്സ വചനം സുത്വാ തുട്ഠചിത്തോ തസ്മിം പസാദം ഉപ്പാദേത്വാ ‘‘ഇദാനി തേ ഖമാമി, മാതാപിതരോ ച പടിജഗ്ഗിതും ലഭിസ്സസീ’’തി തസ്സ ഗുണം പകാസേന്തോ ആഹ –

    Mahāsattassa pakatiyāpi nandapaṇḍite doso vā veraṃ vā natthi, atithaddhaṃ vacanaṃ kathentassa panassa mānahāpanatthaṃ niggahavasena tathā katvā idānissa vacanaṃ sutvā tuṭṭhacitto tasmiṃ pasādaṃ uppādetvā ‘‘idāni te khamāmi, mātāpitaro ca paṭijaggituṃ labhissasī’’ti tassa guṇaṃ pakāsento āha –

    ൧൫൩.

    153.

    ‘‘അദ്ധാ നന്ദ വിജാനാസി, സദ്ധമ്മം സബ്ഭി ദേസിതം;

    ‘‘Addhā nanda vijānāsi, saddhammaṃ sabbhi desitaṃ;

    അരിയോ അരിയസമാചാരോ, ബാള്ഹം ത്വം മമ രുച്ചസി.

    Ariyo ariyasamācāro, bāḷhaṃ tvaṃ mama ruccasi.

    ൧൫൪.

    154.

    ‘‘ഭവന്തം വദാമി ഭോതിഞ്ച, സുണാഥ വചനം മമ;

    ‘‘Bhavantaṃ vadāmi bhotiñca, suṇātha vacanaṃ mama;

    നായം ഭാരോ ഭാരമതോ, അഹു മയ്ഹം കുദാചനം.

    Nāyaṃ bhāro bhāramato, ahu mayhaṃ kudācanaṃ.

    ൧൫൫.

    155.

    ‘‘തം മം ഉപട്ഠിതം സന്തം, മാതാപിതു സുഖാവഹം;

    ‘‘Taṃ maṃ upaṭṭhitaṃ santaṃ, mātāpitu sukhāvahaṃ;

    നന്ദോ അജ്ഝാവരം കത്വാ, ഉപട്ഠാനായ യാചതി.

    Nando ajjhāvaraṃ katvā, upaṭṭhānāya yācati.

    ൧൫൬.

    156.

    ‘‘യോ വേ ഇച്ഛതി കാമേന, സന്താനം ബ്രഹ്മചാരിനം;

    ‘‘Yo ve icchati kāmena, santānaṃ brahmacārinaṃ;

    നന്ദം വോ വരഥ ഏകോ, കം നന്ദോ ഉപതിട്ഠതൂ’’തി.

    Nandaṃ vo varatha eko, kaṃ nando upatiṭṭhatū’’ti.

    തത്ഥ അരിയോതി സുന്ദരോ. അരിയസമാചാരോതി സുന്ദരസമാചാരോപി ജാതോ. ബാള്ഹന്തി ഇദാനി ത്വം മമ അതിവിയ രുച്ചസി. സുണാഥാതി അമ്മ താതാ തുമ്ഹേ മമ വചനം സുണാഥ. നായം ഭാരോതി അയം തുമ്ഹാകം പടിജഗ്ഗനഭാരോ ന കദാചി മമ ഭാരമതോ അഹു. തം മന്തി തം ഭാരോതി അമഞ്ഞിത്വാവ മം തുമ്ഹേ ഉപട്ഠിതം സമാനം. ഉപട്ഠാനായ യാചതീതി തുമ്ഹേ ഉപട്ഠാതും മം യാചതി. യോ വേ ഇച്ഛതീതി മയ്ഹഞ്ഹി ത്വം മേ മാതരം വാ പിതരം വാ ഉപട്ഠഹാതി വത്തും ന യുത്തം, തുമ്ഹാകം പന സന്താനം ബ്രഹ്മചാരീനം യോ ഏകോ ഇച്ഛതി, തം വദാമി കാമേന നന്ദം വോ വരഥ, തം മമ കനിട്ഠം നന്ദം രോചേഥ, തുമ്ഹേസു കം ഏസ ഉപട്ഠാതു, ഉഭോപി ഹി മയം തുമ്ഹാകം പുത്തായേവാതി.

    Tattha ariyoti sundaro. Ariyasamācāroti sundarasamācāropi jāto. Bāḷhanti idāni tvaṃ mama ativiya ruccasi. Suṇāthāti amma tātā tumhe mama vacanaṃ suṇātha. Nāyaṃ bhāroti ayaṃ tumhākaṃ paṭijagganabhāro na kadāci mama bhāramato ahu. Taṃ manti taṃ bhāroti amaññitvāva maṃ tumhe upaṭṭhitaṃ samānaṃ. Upaṭṭhānāya yācatīti tumhe upaṭṭhātuṃ maṃ yācati. Yo ve icchatīti mayhañhi tvaṃ me mātaraṃ vā pitaraṃ vā upaṭṭhahāti vattuṃ na yuttaṃ, tumhākaṃ pana santānaṃ brahmacārīnaṃ yo eko icchati, taṃ vadāmi kāmena nandaṃ vo varatha, taṃ mama kaniṭṭhaṃ nandaṃ rocetha, tumhesu kaṃ esa upaṭṭhātu, ubhopi hi mayaṃ tumhākaṃ puttāyevāti.

    അഥസ്സ മാതാ ആസനാ വുട്ഠായ, ‘‘താത സോണപണ്ഡിത, ചിരപ്പവുത്ഥോ തേ കനിട്ഠോ, ഏവം ചിരാഗതമ്പി തം യാചിതും ന വിസഹാമി, മയഞ്ഹി തം നിസ്സിതാ, ഇദാനി പന തയാ അനുഞ്ഞാതാ അഹം ഏതം ബ്രഹ്മചാരിനം ബാഹാഹി ഉപഗൂഹിത്വാ സീസേ ഉപസിങ്ഘായിതും ലഭേയ്യ’’ന്തി ഇമമത്ഥം പകാസേന്തീ ഗാഥമാഹ –

    Athassa mātā āsanā vuṭṭhāya, ‘‘tāta soṇapaṇḍita, cirappavuttho te kaniṭṭho, evaṃ cirāgatampi taṃ yācituṃ na visahāmi, mayañhi taṃ nissitā, idāni pana tayā anuññātā ahaṃ etaṃ brahmacārinaṃ bāhāhi upagūhitvā sīse upasiṅghāyituṃ labheyya’’nti imamatthaṃ pakāsentī gāthamāha –

    ൧൫൭.

    157.

    ‘‘തയാ താത അനുഞ്ഞാതാ, സോണ തം നിസ്സിതാ മയം;

    ‘‘Tayā tāta anuññātā, soṇa taṃ nissitā mayaṃ;

    ഉപഘാതും ലഭേ നന്ദം, മുദ്ധനി ബ്രഹ്മചാരിന’’ന്തി.

    Upaghātuṃ labhe nandaṃ, muddhani brahmacārina’’nti.

    അഥ മഹാസത്തോ ‘‘തേന ഹി, അമ്മ, അനുജാനാമി, ത്വം ഗച്ഛ, പുത്തം നന്ദം ആലിങ്ഗിത്വാ സീസേ ഘായിത്വാ ചുമ്ബിത്വാ തവ ഹദയേ സോകം നിബ്ബാപേഹീ’’തി ആഹ. സാ തസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ നന്ദപണ്ഡിതം പരിസമജ്ഝേയേവ ആലിങ്ഗിത്വാ സീസം ഘായിത്വാ ചുമ്ബിത്വാ ഹദയേ സോകം നിബ്ബാപേത്വാ മഹാസത്തേന സദ്ധിം സല്ലപന്തീ ആഹ –

    Atha mahāsatto ‘‘tena hi, amma, anujānāmi, tvaṃ gaccha, puttaṃ nandaṃ āliṅgitvā sīse ghāyitvā cumbitvā tava hadaye sokaṃ nibbāpehī’’ti āha. Sā tassa santikaṃ gantvā nandapaṇḍitaṃ parisamajjheyeva āliṅgitvā sīsaṃ ghāyitvā cumbitvā hadaye sokaṃ nibbāpetvā mahāsattena saddhiṃ sallapantī āha –

    ൧൫൮.

    158.

    ‘‘അസ്സത്ഥസ്സേവ തരുണം, പവാളം മാലുതേരിതം;

    ‘‘Assatthasseva taruṇaṃ, pavāḷaṃ māluteritaṃ;

    ചിരസ്സം നന്ദം ദിസ്വാന, ഹദയം മേ പവേധതി.

    Cirassaṃ nandaṃ disvāna, hadayaṃ me pavedhati.

    ൧൫൯.

    159.

    ‘‘യദാ സുത്താപി സുപിനേ, നന്ദം പസ്സാമി ആഗതം;

    ‘‘Yadā suttāpi supine, nandaṃ passāmi āgataṃ;

    ഉദഗ്ഗാ സുമനാ ഹോമി, നന്ദോ നോ ആഗതോ അയം.

    Udaggā sumanā homi, nando no āgato ayaṃ.

    ൧൬൦.

    160.

    ‘‘യദാ ച പടിബുജ്ഝിത്വാ, നന്ദം പസ്സാമി നാഗതം;

    ‘‘Yadā ca paṭibujjhitvā, nandaṃ passāmi nāgataṃ;

    ഭിയ്യോ ആവിസതീ സോകോ, ദോമനസ്സഞ്ചനപ്പകം.

    Bhiyyo āvisatī soko, domanassañcanappakaṃ.

    ൧൬൧.

    161.

    ‘‘സാഹം അജ്ജ ചിരസ്സമ്പി, നന്ദം പസ്സാമി ആഗതം;

    ‘‘Sāhaṃ ajja cirassampi, nandaṃ passāmi āgataṃ;

    ഭത്തുച്ച മയ്ഹഞ്ച പിയോ, നന്ദോ നോ പാവിസീ ഘരം.

    Bhattucca mayhañca piyo, nando no pāvisī gharaṃ.

    ൧൬൨.

    162.

    ‘‘പിതുപി നന്ദോ സുപ്പിയോ, യം നന്ദോ നപ്പവസേ ഘരാ;

    ‘‘Pitupi nando suppiyo, yaṃ nando nappavase gharā;

    ലഭതൂ താത നന്ദോ തം, മം നന്ദോ ഉപതിട്ഠതൂ’’തി.

    Labhatū tāta nando taṃ, maṃ nando upatiṭṭhatū’’ti.

    തത്ഥ മാലുതേരിതന്തി യഥാ വാതാഹതം അസ്സത്ഥസ്സ പല്ലവം കമ്പതി, ഏവം ചിരസ്സം നന്ദം ദിസ്വാ അജ്ജ മമ ഹദയം കമ്പതീതി വദതി. സുത്താതി, താത സോണ, യദാഹം സുത്താപി സുപിനേ നന്ദം ആഗതം പസ്സാമി, തദാപി ഉദഗ്ഗാ ഹോമി. ഭത്തുച്ചാതി സാമികസ്സ ച മേ മയ്ഹഞ്ച പിയോ. നന്ദോ നോ പാവിസീ ഘരന്തി, താത, പുത്തോ നോ നന്ദോ പണ്ണസാലം പവിസതു. ന്തി യസ്മാ പിതുപി സുട്ഠു പിയോ, തസ്മാ പുന ഇമമ്ഹാ ഘരാ ന വിപ്പവസേയ്യ. നന്ദോ ന്തി, താത, നന്ദോ യം ഇച്ഛതി, തം ലഭതു. മം നന്ദോതി, താത സോണ, തവ പിതരം ത്വം ഉപട്ഠഹ, മം നന്ദോ ഉപട്ഠാതു.

    Tattha māluteritanti yathā vātāhataṃ assatthassa pallavaṃ kampati, evaṃ cirassaṃ nandaṃ disvā ajja mama hadayaṃ kampatīti vadati. Suttāti, tāta soṇa, yadāhaṃ suttāpi supine nandaṃ āgataṃ passāmi, tadāpi udaggā homi. Bhattuccāti sāmikassa ca me mayhañca piyo. Nando no pāvisī gharanti, tāta, putto no nando paṇṇasālaṃ pavisatu. Yanti yasmā pitupi suṭṭhu piyo, tasmā puna imamhā gharā na vippavaseyya. Nandotanti, tāta, nando yaṃ icchati, taṃ labhatu. Maṃ nandoti, tāta soṇa, tava pitaraṃ tvaṃ upaṭṭhaha, maṃ nando upaṭṭhātu.

    മഹാസത്തോ ‘‘ഏവം ഹോതൂ’’തി മാതു വചനം സമ്പടിച്ഛിത്വാ ‘‘നന്ദ, തയാ ജേട്ഠകകോട്ഠാസോ ലദ്ധോ, മാതാ നാമ അതിഗുണകാരികാ, അപ്പമത്തോ ഹുത്വാ പടിജഗ്ഗേയ്യാസീ’’തി ഓവദിത്വാ മാതു ഗുണം പകാസേന്തോ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –

    Mahāsatto ‘‘evaṃ hotū’’ti mātu vacanaṃ sampaṭicchitvā ‘‘nanda, tayā jeṭṭhakakoṭṭhāso laddho, mātā nāma atiguṇakārikā, appamatto hutvā paṭijaggeyyāsī’’ti ovaditvā mātu guṇaṃ pakāsento dve gāthā abhāsi –

    ൧൬൩.

    163.

    ‘‘അനുകമ്പികാ പതിട്ഠാ ച, പുബ്ബേ രസദദീ ച നോ;

    ‘‘Anukampikā patiṭṭhā ca, pubbe rasadadī ca no;

    മഗ്ഗോ സഗ്ഗസ്സ ലോകസ്സ, മാതാ തം വരതേ ഇസേ.

    Maggo saggassa lokassa, mātā taṃ varate ise.

    ൧൬൪.

    164.

    ‘‘പുബ്ബേ രസദദീ ഗോത്തീ, മാതാ പുഞ്ഞൂപസംഹിതാ;

    ‘‘Pubbe rasadadī gottī, mātā puññūpasaṃhitā;

    മഗ്ഗോ സഗ്ഗസ്സ ലോകസ്സ, മാതാ തം വരതേ ഇസേ’’തി.

    Maggo saggassa lokassa, mātā taṃ varate ise’’ti.

    തത്ഥ അനുകമ്പികാതി മുദുഹദയാ. പുബ്ബേ രസദദീതി പഠമമേവ അത്തനോ ഖീരസങ്ഖാതസ്സ രസസ്സ ദായികാ. മാതാ തന്തി മമ മാതാ മം ന ഇച്ഛതി, തം വരതി ഇച്ഛതി. ഗോത്തീതി ഗോപായികാ. പുഞ്ഞൂപസംഹിതാതി പുഞ്ഞൂപനിസ്സിതാ പുഞ്ഞദായികാ.

    Tattha anukampikāti muduhadayā. Pubbe rasadadīti paṭhamameva attano khīrasaṅkhātassa rasassa dāyikā. Mātā tanti mama mātā maṃ na icchati, taṃ varati icchati. Gottīti gopāyikā. Puññūpasaṃhitāti puññūpanissitā puññadāyikā.

    ഏവം മഹാസത്തോ ദ്വീഹി ഗാഥാഹി മാതു ഗുണം കഥേത്വാ പുനാഗന്ത്വാ തസ്സാ ആസനേ നിസിന്നകാലേ ‘‘നന്ദ, ത്വം ദുക്കരകാരികം മാതരം ലഭസി, ഉഭോപി മയം മാതരാ ദുക്ഖേന സംവഡ്ഢിതാ, തം ഇദാനി ത്വം അപ്പമത്തോ പടിജഗ്ഗാഹി, അമധുരാനി ഫലാഫലാനി മാ ഖാദാപേഹീ’’തി വത്വാ പരിസമജ്ഝേയേവ മാതു ദുക്കരകാരികതം പകാസേന്തോ ആഹ –

    Evaṃ mahāsatto dvīhi gāthāhi mātu guṇaṃ kathetvā punāgantvā tassā āsane nisinnakāle ‘‘nanda, tvaṃ dukkarakārikaṃ mātaraṃ labhasi, ubhopi mayaṃ mātarā dukkhena saṃvaḍḍhitā, taṃ idāni tvaṃ appamatto paṭijaggāhi, amadhurāni phalāphalāni mā khādāpehī’’ti vatvā parisamajjheyeva mātu dukkarakārikataṃ pakāsento āha –

    ൧൬൫.

    165.

    ‘‘ആകങ്ഖമാനാ പുത്തഫലം, ദേവതായ നമസ്സതി;

    ‘‘Ākaṅkhamānā puttaphalaṃ, devatāya namassati;

    നക്ഖത്താനി ച പുച്ഛതി, ഉതുസംവച്ഛരാനി ച.

    Nakkhattāni ca pucchati, utusaṃvaccharāni ca.

    ൧൬൬.

    166.

    ‘‘തസ്സാ ഉതുമ്ഹി ന്ഹാതായ, ഹോതി ഗബ്ഭസ്സ വോക്കമോ;

    ‘‘Tassā utumhi nhātāya, hoti gabbhassa vokkamo;

    തേന ദോഹളിനീ ഹോതി, സുഹദാ തേന വുച്ചതി.

    Tena dohaḷinī hoti, suhadā tena vuccati.

    ൧൬൭.

    167.

    ‘‘സംവച്ഛരം വാ ഊനം വാ, പരിഹരിത്വാ വിജായതി;

    ‘‘Saṃvaccharaṃ vā ūnaṃ vā, pariharitvā vijāyati;

    തേന സാ ജനയന്തീതി, ജനേത്തി തേന വുച്ചതി.

    Tena sā janayantīti, janetti tena vuccati.

    ൧൬൮.

    168.

    ‘‘ഥനഖീരേന ഗീതേന, അങ്ഗപാവുരണേന ച;

    ‘‘Thanakhīrena gītena, aṅgapāvuraṇena ca;

    രോദന്തം പുത്തം തോസേതി, തോസേന്തീ തേന വുച്ചതി.

    Rodantaṃ puttaṃ toseti, tosentī tena vuccati.

    ൧൬൯.

    169.

    ‘‘തതോ വാതാതപേ ഘോരേ, മമം കത്വാ ഉദിക്ഖതി;

    ‘‘Tato vātātape ghore, mamaṃ katvā udikkhati;

    ദാരകം അപ്പജാനന്തം, പോസേന്തീ തേന വുച്ചതി.

    Dārakaṃ appajānantaṃ, posentī tena vuccati.

    ൧൭൦.

    170.

    ‘‘യഞ്ച മാതുധനം ഹോതി, യഞ്ച ഹോതി പിതുദ്ധനം;

    ‘‘Yañca mātudhanaṃ hoti, yañca hoti pituddhanaṃ;

    ഉഭയമ്പേതസ്സ ഗോപേതി, അപി പുത്തസ്സ നോ സിയാ.

    Ubhayampetassa gopeti, api puttassa no siyā.

    ൧൭൧.

    171.

    ‘‘ഏവം പുത്ത അദും പുത്ത, ഇതി മാതാ വിഹഞ്ഞതി;

    ‘‘Evaṃ putta aduṃ putta, iti mātā vihaññati;

    പമത്തം പരദാരേസു, നിസീഥേ പത്തയോബ്ബനേ;

    Pamattaṃ paradāresu, nisīthe pattayobbane;

    സായം പുത്തം അനായന്തം, ഇതി മാതാ വിഹഞ്ഞതി.

    Sāyaṃ puttaṃ anāyantaṃ, iti mātā vihaññati.

    ൧൭൨.

    172.

    ‘‘ഏവം കിച്ഛാ ഭതോ പോസോ, മാതു അപരിചാരകോ;

    ‘‘Evaṃ kicchā bhato poso, mātu aparicārako;

    മാതരി മിച്ഛാ ചരിത്വാന, നിരയം സോപപജ്ജതി.

    Mātari micchā caritvāna, nirayaṃ sopapajjati.

    ൧൭൩.

    173.

    ‘‘ഏവം കിച്ഛാ ഭതോ പോസോ, പിതു അപരിചാരകോ;

    ‘‘Evaṃ kicchā bhato poso, pitu aparicārako;

    പിതരി മിച്ഛാ ചരിത്വാന, നിരയം സോപപജ്ജതി.

    Pitari micchā caritvāna, nirayaṃ sopapajjati.

    ൧൭൪.

    174.

    ‘‘ധനാപി ധനകാമാനം, നസ്സതി ഇതി മേ സുതം;

    ‘‘Dhanāpi dhanakāmānaṃ, nassati iti me sutaṃ;

    മാതരം അപരിചരിത്വാന, കിച്ഛം വാ സോ നിഗച്ഛതി.

    Mātaraṃ aparicaritvāna, kicchaṃ vā so nigacchati.

    ൧൭൫.

    175.

    ‘‘ധനാപി ധനകാമാനം, നസ്സതി ഇതി മേ സുതം;

    ‘‘Dhanāpi dhanakāmānaṃ, nassati iti me sutaṃ;

    പിതരം അപരിചരിത്വാന, കിച്ഛം വാ സോ നിഗച്ഛതി.

    Pitaraṃ aparicaritvāna, kicchaṃ vā so nigacchati.

    ൧൭൬.

    176.

    ‘‘ആനന്ദോ ച പമോദോ ച, സദാ ഹസിതകീളിതം;

    ‘‘Ānando ca pamodo ca, sadā hasitakīḷitaṃ;

    മാതരം പരിചരിത്വാന, ലബ്ഭമേതം വിജാനതോ.

    Mātaraṃ paricaritvāna, labbhametaṃ vijānato.

    ൧൭൭.

    177.

    ‘‘ആനന്ദോ ച പമോദോ ച, സദാ ഹസിതകീളിതം;

    ‘‘Ānando ca pamodo ca, sadā hasitakīḷitaṃ;

    പിതരം പരിചരിത്വാന, ലബ്ഭമേതം വിജാനതോ.

    Pitaraṃ paricaritvāna, labbhametaṃ vijānato.

    ൧൭൮.

    178.

    ‘‘ദാനഞ്ച പിയവാചാ ച, അത്ഥചരിയാ ച യാ ഇധ;

    ‘‘Dānañca piyavācā ca, atthacariyā ca yā idha;

    സമാനത്തതാ ച ധമ്മേസു, തത്ഥ തത്ഥ യഥാരഹം;

    Samānattatā ca dhammesu, tattha tattha yathārahaṃ;

    ഏതേ ഖോ സങ്ഗഹാ ലോകേ, രഥസ്സാണീവ യായതോ.

    Ete kho saṅgahā loke, rathassāṇīva yāyato.

    ൧൭൯.

    179.

    ‘‘ഏതേ ച സങ്ഗഹാ നാസ്സു, ന മാതാ പുത്തകാരണാ;

    ‘‘Ete ca saṅgahā nāssu, na mātā puttakāraṇā;

    ലഭേഥ മാനം പൂജം വാ, പിതാ വാ പുത്തകാരണാ.

    Labhetha mānaṃ pūjaṃ vā, pitā vā puttakāraṇā.

    ൧൮൦.

    180.

    ‘‘യസ്മാ ച സങ്ഗഹാ ഏതേ, സമ്മപേക്ഖന്തി പണ്ഡിതാ;

    ‘‘Yasmā ca saṅgahā ete, sammapekkhanti paṇḍitā;

    തസ്മാ മഹത്തം പപ്പോന്തി, പാസംസാ ച ഭവന്തി തേ.

    Tasmā mahattaṃ papponti, pāsaṃsā ca bhavanti te.

    ൧൮൧.

    181.

    ‘‘ബ്രഹ്മാതി മാതാപിതരോ, പുബ്ബാചരിയാതി വുച്ചരേ;

    ‘‘Brahmāti mātāpitaro, pubbācariyāti vuccare;

    ആഹുനേയ്യാ ച പുത്താനം, പജായ അനുകമ്പകാ.

    Āhuneyyā ca puttānaṃ, pajāya anukampakā.

    ൧൮൨.

    182.

    ‘‘തസ്മാ ഹി നേ നമസ്സേയ്യ, സക്കരേയ്യ ച പണ്ഡിതോ;

    ‘‘Tasmā hi ne namasseyya, sakkareyya ca paṇḍito;

    അന്നേന അഥോ പാനേന, വത്ഥേന സയനേന ച;

    Annena atho pānena, vatthena sayanena ca;

    ഉച്ഛാദനേന ന്ഹാപനേന, പാദാനം ധോവനേന ച.

    Ucchādanena nhāpanena, pādānaṃ dhovanena ca.

    ൧൮൩.

    183.

    ‘‘തായ നം പാരിചരിയായ, മാതാപിതൂസു പണ്ഡിതാ;

    ‘‘Tāya naṃ pāricariyāya, mātāpitūsu paṇḍitā;

    ഇധേവ നം പസംസന്തി, പേച്ച സഗ്ഗേ പമോദതീ’’തി.

    Idheva naṃ pasaṃsanti, pecca sagge pamodatī’’ti.

    തത്ഥ പുത്തഫലന്തി പുത്തസങ്ഖാതം ഫലം. ദേവതായ നമസ്സതീതി ‘‘പുത്തോ മേ ഉപ്പജ്ജതൂ’’തി ദേവതായ നമക്കാരം കരോതി ആയാചതി. പുച്ഛതീതി ‘‘കതരേന നക്ഖത്തേന ജാതോ പുത്തോ ദീഘായുകോ ഹോതി, കതരേന അപ്പായുകോ’’തി ഏവം നക്ഖത്താനി ച പുച്ഛതി. ഉതുസംവച്ഛരാനി ചാതി ‘‘ഛന്നം ഉതൂനം കതരസ്മിം ഉതുമ്ഹി ജാതോ ദീഘായുകോ ഹോതി, കതരസ്മിം ഉതുമ്ഹി അപ്പായുകോ, കതിവസ്സായ വാ മാതുയാ ജാതോ പുത്തോ ദീഘായുകോ ഹോതി, കതിവസ്സായ അപ്പായുകോ’’തി ഏവം ഉതുസംവച്ഛരാനി ച പുച്ഛതി. ഉതുമ്ഹി ന്ഹാതായാതി പുപ്ഫേ ഉപ്പന്നേ ഉതുമ്ഹി ന്ഹാതായ. വോക്കമോതി തിണ്ണം സന്നിപാതാ ഗബ്ഭാവക്കന്തി ഹോതി, കുച്ഛിയം ഗബ്ഭോ പതിട്ഠാതി. തേനാതി തേന ഗബ്ഭേന സാ ദോഹളിനീ ഹോതി. തേനാതി തദാ തസ്സാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തപജായ സിനേഹോ ഉപ്പജ്ജതി, തേന കാരണേന ‘‘സുഹദാ’’തി വുച്ചതി. തേനാതി തേന കാരണേന സാ ‘‘ജനയന്തീ’’തി ച ‘‘ജനേത്തീ’’തി ച വുച്ചതി.

    Tattha puttaphalanti puttasaṅkhātaṃ phalaṃ. Devatāya namassatīti ‘‘putto me uppajjatū’’ti devatāya namakkāraṃ karoti āyācati. Pucchatīti ‘‘katarena nakkhattena jāto putto dīghāyuko hoti, katarena appāyuko’’ti evaṃ nakkhattāni ca pucchati. Utusaṃvaccharāni cāti ‘‘channaṃ utūnaṃ katarasmiṃ utumhi jāto dīghāyuko hoti, katarasmiṃ utumhi appāyuko, kativassāya vā mātuyā jāto putto dīghāyuko hoti, kativassāya appāyuko’’ti evaṃ utusaṃvaccharāni ca pucchati. Utumhi nhātāyāti pupphe uppanne utumhi nhātāya. Vokkamoti tiṇṇaṃ sannipātā gabbhāvakkanti hoti, kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāti. Tenāti tena gabbhena sā dohaḷinī hoti. Tenāti tadā tassā kucchimhi nibbattapajāya sineho uppajjati, tena kāraṇena ‘‘suhadā’’ti vuccati. Tenāti tena kāraṇena sā ‘‘janayantī’’ti ca ‘‘janettī’’ti ca vuccati.

    അങ്ഗപാവുരണേന ചാതി ഥനന്തരേ നിപജ്ജാപേത്വാ സരീരസമ്ഫസ്സം ഫരാപേന്തീ അങ്ഗസങ്ഖാതേനേവ പാവുരണേന. തോസേന്തീതി സഞ്ഞാപേന്തീ ഹാസേന്തീ. മമം കത്വാ ഉദിക്ഖതീതി ‘‘പുത്തസ്സ മേ ഉപരി വാതോ പഹരതി, ആതപോ ഫരതീ’’തി ഏവം മമംകാരം കത്വാ സിനിദ്ധേന ഹദയേന ഉദിക്ഖതി. ഉഭയമ്പേതസ്സാതി ഉഭയമ്പി ഏതം ധനം ഏതസ്സ പുത്തസ്സ അത്ഥായ അഞ്ഞേസം അദസ്സേത്വാ സാരഗബ്ഭാദീസു മാതാ ഗോപേതി. ഏവം പുത്ത, അദും പുത്താതി ‘‘അന്ധബാല പുത്ത, ഏവം രാജകുലാദീസു അപ്പമത്തോ ഹോഹി, അദുഞ്ച കമ്മം മാ കരോഹീ’’തി സിക്ഖാപേന്തീ ഇതി മാതാ വിഹഞ്ഞതി കിലമതി. പത്തയോബ്ബനേതി പുത്തേ പത്തയോബ്ബനേ തം പുത്തം നിസീഥേ പരദാരേസു പമത്തം സായം അനാഗച്ഛന്തം ഞത്വാ അസ്സുപുണ്ണേഹി നേത്തേഹി മഗ്ഗം ഓലോകേന്തീ വിഹഞ്ഞതി കിലമതി.

    Aṅgapāvuraṇena cāti thanantare nipajjāpetvā sarīrasamphassaṃ pharāpentī aṅgasaṅkhāteneva pāvuraṇena. Tosentīti saññāpentī hāsentī. Mamaṃ katvā udikkhatīti ‘‘puttassa me upari vāto paharati, ātapo pharatī’’ti evaṃ mamaṃkāraṃ katvā siniddhena hadayena udikkhati. Ubhayampetassāti ubhayampi etaṃ dhanaṃ etassa puttassa atthāya aññesaṃ adassetvā sāragabbhādīsu mātā gopeti. Evaṃ putta, aduṃ puttāti ‘‘andhabāla putta, evaṃ rājakulādīsu appamatto hohi, aduñca kammaṃ mā karohī’’ti sikkhāpentī iti mātā vihaññati kilamati. Pattayobbaneti putte pattayobbane taṃ puttaṃ nisīthe paradāresu pamattaṃ sāyaṃ anāgacchantaṃ ñatvā assupuṇṇehi nettehi maggaṃ olokentī vihaññati kilamati.

    കിച്ഛാ ഭതോതി കിച്ഛേന ഭതോ പടിജഗ്ഗിതോ. മിച്ഛാ ചരിത്വാനാതി മാതരം അപടിജഗ്ഗിത്വാ. ധനാപീതി ധനമ്പി, അയമേവ വാ പാഠോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ധനകാമാനം ഉപ്പന്നം ധനമ്പി മാതരം അപടിജഗ്ഗന്താനം നസ്സതീതി മേ സുതന്തി. കിച്ഛം വാ സോതി ഇതി ധനം വാ തസ്സ നസ്സതി, ദുക്ഖം വാസോ പുരിസോ നിഗച്ഛതി. ലബ്ഭമേതന്തി ഏതം ഇധലോകേ ച പരലോകേ ച ആനന്ദാദിസുഖം മാതരം പരിചരിത്വാ വിജാനതോ പണ്ഡിതസ്സ ലബ്ഭം, സക്കാ ലദ്ധും താദിസേനാതി അത്ഥോ.

    Kicchā bhatoti kicchena bhato paṭijaggito. Micchā caritvānāti mātaraṃ apaṭijaggitvā. Dhanāpīti dhanampi, ayameva vā pāṭho. Idaṃ vuttaṃ hoti – dhanakāmānaṃ uppannaṃ dhanampi mātaraṃ apaṭijaggantānaṃ nassatīti me sutanti. Kicchaṃ vā soti iti dhanaṃ vā tassa nassati, dukkhaṃ vāso puriso nigacchati. Labbhametanti etaṃ idhaloke ca paraloke ca ānandādisukhaṃ mātaraṃ paricaritvā vijānato paṇḍitassa labbhaṃ, sakkā laddhuṃ tādisenāti attho.

    ദാനഞ്ചാതി മാതാപിതൂനം ദാനം ദാതബ്ബം, പിയവചനം ഭണിതബ്ബം, ഉപ്പന്നകിച്ചസാധനവസേന അത്ഥോ ചരിതബ്ബോ. ധമ്മേസൂതി ജേട്ഠാപചായനധമ്മേസു തത്ഥ തത്ഥ പരിസമജ്ഝേ വാ രഹോഗതാനം വാ അഭിവാദനാദിവസേന സമാനത്തതാ കാതബ്ബാ, ന രഹോ അഭിവാദനാദീനി കത്വാ പരിസതി ന കാതബ്ബാനി, സബ്ബത്ഥ സമാനേനേവ ഭവിതബ്ബം. ഏതേ ച സങ്ഗഹാ നാസ്സൂതി സചേ ഏതേ ചത്താരോ സങ്ഗഹാ ന ഭവേയ്യും. സമ്മപേക്ഖന്തീതി സമ്മാ നയേന കാരണേന പേക്ഖന്തി. മഹത്തന്തി സേട്ഠത്തം. ബ്രഹ്മാതി പുത്താനം ബ്രഹ്മസമാ ഉത്തമാ സേട്ഠാ. പുബ്ബാചരിയാതി പഠമാചരിയാ. ആഹുനേയ്യാതി ആഹുനപടിഗ്ഗാഹകാ യസ്സ കസ്സചി സക്കാരസ്സ അനുച്ഛവികാ. അന്നേന അഥോതി അന്നേന ചേവ അത്ഥോ പാനേന ച. പേച്ചാതി കാലകിരിയായ പരിയോസാനേ ഇതോ ഗന്ത്വാ സഗ്ഗേ പമോദതീതി.

    Dānañcāti mātāpitūnaṃ dānaṃ dātabbaṃ, piyavacanaṃ bhaṇitabbaṃ, uppannakiccasādhanavasena attho caritabbo. Dhammesūti jeṭṭhāpacāyanadhammesu tattha tattha parisamajjhe vā rahogatānaṃ vā abhivādanādivasena samānattatā kātabbā, na raho abhivādanādīni katvā parisati na kātabbāni, sabbattha samāneneva bhavitabbaṃ. Ete ca saṅgahā nāssūti sace ete cattāro saṅgahā na bhaveyyuṃ. Sammapekkhantīti sammā nayena kāraṇena pekkhanti. Mahattanti seṭṭhattaṃ. Brahmāti puttānaṃ brahmasamā uttamā seṭṭhā. Pubbācariyāti paṭhamācariyā. Āhuneyyāti āhunapaṭiggāhakā yassa kassaci sakkārassa anucchavikā. Annena athoti annena ceva attho pānena ca. Peccāti kālakiriyāya pariyosāne ito gantvā sagge pamodatīti.

    ഏവം മഹസത്തോ സിനേരും പവട്ടേന്തോ വിയ ധമ്മദേസനം നിട്ഠാപേസി. തം സുത്വാ സബ്ബേപി തേ രാജാനോ ബലകായാ ച പസീദിംസു. അഥ നേ പഞ്ചസു സീലേസു പതിട്ഠാപേത്വാ ‘‘ദാനാദീസു അപ്പമത്താ ഹോഥാ’’തി ഓവദിത്വാ ഉയ്യോജേസി. സബ്ബേപി ധമ്മേന രജ്ജം കാരേത്വാ ആയുപരിയോസാനേ ദേവനഗരം പൂരയിംസു. സോണപണ്ഡിതനന്ദപണ്ഡിതാപി യാവതായുകം മാതാപിതരോ പരിചരിത്വാ ബ്രഹ്മലോകപരായണാ അഹേസും.

    Evaṃ mahasatto sineruṃ pavaṭṭento viya dhammadesanaṃ niṭṭhāpesi. Taṃ sutvā sabbepi te rājāno balakāyā ca pasīdiṃsu. Atha ne pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā ‘‘dānādīsu appamattā hothā’’ti ovaditvā uyyojesi. Sabbepi dhammena rajjaṃ kāretvā āyupariyosāne devanagaraṃ pūrayiṃsu. Soṇapaṇḍitanandapaṇḍitāpi yāvatāyukaṃ mātāpitaro paricaritvā brahmalokaparāyaṇā ahesuṃ.

    സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ മാതുപോസകഭിക്ഖു സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠഹി. തദാ മാതാപിതരോ മാഹാരാജകുലാനി അഹേസും, നന്ദപണ്ഡിതോ ആനന്ദോ , മനോജരാജാ സാരിപുത്തോ, ഏകസതരാജാനോ അസീതിമഹാഥേരാ ചേവ അഞ്ഞതരഥേരാ ച, ചതുവീസതി അക്ഖോഭണിയോ ബുദ്ധപരിസാ, സോണപണ്ഡിതോ പന അഹമേവ അഹോസിന്തി.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne mātuposakabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā mātāpitaro māhārājakulāni ahesuṃ, nandapaṇḍito ānando , manojarājā sāriputto, ekasatarājāno asītimahātherā ceva aññataratherā ca, catuvīsati akkhobhaṇiyo buddhaparisā, soṇapaṇḍito pana ahameva ahosinti.

    സോണനന്ദജാതകവണ്ണനാ ദുതിയാ.

    Soṇanandajātakavaṇṇanā dutiyā.

    ജാതകുദ്ദാനം –

    Jātakuddānaṃ –

    അഥ സത്തതിമമ്ഹി നിപാതവരേ, സഭാവന്തു കുസാവതിരാജവരോ;

    Atha sattatimamhi nipātavare, sabhāvantu kusāvatirājavaro;

    അഥ സോണസുനന്ദവരോ ച പുന, അഭിവാസിതസത്തതിമമ്ഹി സുതേതി.

    Atha soṇasunandavaro ca puna, abhivāsitasattatimamhi suteti.

    സത്തതിനിപാതവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Sattatinipātavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൫൩൨. സോണനന്ദജാതകം • 532. Soṇanandajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact