Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၇. သောဏပောဋိရိယပုတ္တတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
7. Soṇapoṭiriyaputtattheragāthāvaṇṇanā
န တာဝ သုပိတုံ ဟောတီတိ အာယသ္မတော သောဏသ္သ ပောဋိရိယပုတ္တသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော သိခိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ ဝနစရော ဟုတ္ဝာ ဇီဝန္တော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နစိတ္တော ကုရဉ္ဇိယဖလံ သတ္ထုနော အဒာသိ။ သော တေန ပုညကမ္မေန ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ ပောဋိရိယသ္သ နာမ ဂာမဘောဇကသ္သ ပုတ္တော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ, သောဏောတိသ္သ နာမံ အဟောသိ။ သော ဝယပ္ပတ္တော ဘဒ္ဒိယသ္သ သာကိယရညော သေနာပတိ အဟောသိ။ အထ ဘဒ္ဒိယရာဇေ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ပဗ္ဗဇိတေ, သေနာပတိ ‘‘ရာဇာပိ နာမ ပဗ္ဗဇိ, ကိံ မယ္ဟံ ဃရာဝာသေနာ’’တိ ပဗ္ဗဇိ? ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ပန နိဒ္ဒာရာမော ဝိဟရတိ, န ဘာဝနမနုယုဉ္ဇတိ။ တံ ဘဂဝာ အနုပိယာယံ အမ္ဗဝနေ ဝိဟရန္တော အတ္တနော ဩဘာသံ ဖရာပေတ္ဝာ တေနသ္သ သတိံ ဇနေတ္ဝာ ဣမာယ ဂာထာယ တံ ဩဝဒန္တော –
Na tāva supituṃ hotīti āyasmato soṇassa poṭiriyaputtassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro sikhissa bhagavato kāle vanacaro hutvā jīvanto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto kurañjiyaphalaṃ satthuno adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ poṭiriyassa nāma gāmabhojakassa putto hutvā nibbatti, soṇotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto bhaddiyassa sākiyarañño senāpati ahosi. Atha bhaddiyarāje heṭṭhā vuttanayena pabbajite, senāpati ‘‘rājāpi nāma pabbaji, kiṃ mayhaṃ gharāvāsenā’’ti pabbaji? Pabbajitvā pana niddārāmo viharati, na bhāvanamanuyuñjati. Taṃ bhagavā anupiyāyaṃ ambavane viharanto attano obhāsaṃ pharāpetvā tenassa satiṃ janetvā imāya gāthāya taṃ ovadanto –
၁၉၃.
193.
‘‘န တာဝ သုပိတုံ ဟောတိ၊ ရတ္တိ နက္ခတ္တမာလိနီ။
‘‘Na tāva supituṃ hoti, ratti nakkhattamālinī;
ပဋိဇဂ္ဂိတုမေဝေသာ၊ ရတ္တိ ဟောတိ ဝိဇာနတာ။
Paṭijaggitumevesā, ratti hoti vijānatā.
၁၉၄.
194.
‘‘ဟတ္ထိက္ခန္ဓာဝပတိတံ ၊ ကုဉ္ဇရော စေ အနုက္ကမေ။
‘‘Hatthikkhandhāvapatitaṃ , kuñjaro ce anukkame;
သင္ဂာမေ မေ မတံ သေယ္ယော၊ ယဉ္စေ ဇီဝေ ပရာဇိတော’’တိ။ – ဂာထာဒ္ဝယံ အဘာသိ။
Saṅgāme me mataṃ seyyo, yañce jīve parājito’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
တတ္ထ န တာဝ သုပိတုံ ဟောတိ, ရတ္တိ နက္ခတ္တမာလိနီတိ အဋ္ဌဟိ အက္ခဏေဟိ ဝဇ္ဇိတံ နဝမံ ခဏံ လဘိတ္ဝာ ဌိတသ္သ ဝိညုဇာတိကသ္သ ယာဝ န အရဟတ္တံ ဟတ္ထဂတံ ဟောတိ, တာဝ အယံ နက္ခတ္တမာလိနီ ရတ္တိ သုပိတုံ နိဒ္ဒာယိတုံ န ဟောတိ, သုပနသ္သ ကာလော န ဟောတိ။ အပိစ ခော ပဋိဇဂ္ဂိတုမေဝေသာ, ရတ္တိ ဟောတိ ဝိဇာနတာတိ ဧသာ ရတ္တိ နာမ မနုသ္သာနံ မိဂပက္ခီနဉ္စ နိဒ္ဒူပဂမနေန ဝိသေသတော နိသ္သဒ္ဒဝေလာဘူတာ ပဋိပတ္တိံ အတ္တနိ သဉ္ဇဂ္ဂိတုံ ဇာဂရိယာနုယောဂမနုယုဉ္ဇိတုမေဝ ဝိဇာနတာ ဝိညုနာ ဣစ္ဆိတာ ဟောတီတိ။
Tattha na tāva supituṃ hoti, ratti nakkhattamālinīti aṭṭhahi akkhaṇehi vajjitaṃ navamaṃ khaṇaṃ labhitvā ṭhitassa viññujātikassa yāva na arahattaṃ hatthagataṃ hoti, tāva ayaṃ nakkhattamālinī ratti supituṃ niddāyituṃ na hoti, supanassa kālo na hoti. Apica kho paṭijaggitumevesā, ratti hoti vijānatāti esā ratti nāma manussānaṃ migapakkhīnañca niddūpagamanena visesato nissaddavelābhūtā paṭipattiṃ attani sañjaggituṃ jāgariyānuyogamanuyuñjitumeva vijānatā viññunā icchitā hotīti.
တံ သုတ္ဝာ သောဏော သံဝိဂ္ဂတရမာနသော ဟိရောတ္တပ္ပံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတ္ဝာ အဗ္ဘောကာသိကင္ဂံ အဓိဋ္ဌာယ ဝိပသ္သနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ‘‘ဟတ္ထိက္ခန္ဓောဝ ပတိတ’’န္တိ ဒုတိယံ ဂာထမာဟ။ တတ္ထ အဝပတိတန္တိ အဝမုခံ ပတိတံ ဥဒ္ဓံပာဒံ အဓောမုခံ ပတိတံ။ ကုဉ္ဇရော စေ အနုက္ကမေတိ ကုဉ္ဇရော အနုက္ကမေယ္ယ စေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒာဟံ ဟတ္ထိမာရုဟိတ္ဝာ သင္ဂာမံ ပဝိဋ္ဌော ဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ပတိတော, တဒာဟံ သင္ဂာမေ တေန ဟတ္ထိနာ မဒ္ဒိတော မတော အဟောသိံ စေ, တံ မေ မရဏံ သေယ္ယော, ယဉ္စေ ဣဒာနိ ကိလေသေဟိ ပရာဇိတော ဇီဝေယ္ယံ, တံ န သေယ္ယောတိ။ ဣမံ ဂာထံ ဝဒန္တောယေဝ ဝိပသ္သနံ ဥသ္သုက္ကာပေတ္ဝာ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၅၂.၁-၆) –
Taṃ sutvā soṇo saṃviggataramānaso hirottappaṃ paccupaṭṭhapetvā abbhokāsikaṅgaṃ adhiṭṭhāya vipassanāya kammaṃ karonto ‘‘hatthikkhandhova patita’’nti dutiyaṃ gāthamāha. Tattha avapatitanti avamukhaṃ patitaṃ uddhaṃpādaṃ adhomukhaṃ patitaṃ. Kuñjaro ce anukkameti kuñjaro anukkameyya ce. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadāhaṃ hatthimāruhitvā saṅgāmaṃ paviṭṭho hatthikkhandhato patito, tadāhaṃ saṅgāme tena hatthinā maddito mato ahosiṃ ce, taṃ me maraṇaṃ seyyo, yañce idāni kilesehi parājito jīveyyaṃ, taṃ na seyyoti. Imaṃ gāthaṃ vadantoyeva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.1-6) –
‘‘မိဂလုဒ္ဒော ပုရေ အာသိံ၊ ဝိပိနေ ဝိစရံ အဟံ။
‘‘Migaluddo pure āsiṃ, vipine vicaraṃ ahaṃ;
အဒ္ဒသံ ဝိရဇံ ဗုဒ္ဓံ၊ သဗ္ဗဓမ္မာန ပာရဂုံ။
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, sabbadhammāna pāraguṃ.
‘‘ကုရဉ္ဇိယဖလံ ဂယ္ဟ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌသ္သဒာသဟံ။
‘‘Kurañjiyaphalaṃ gayha, buddhaseṭṭhassadāsahaṃ;
ပုညက္ခေတ္တသ္သ တာဒိနော၊ ပသန္နော သေဟိ ပာဏိဘိ။
Puññakkhettassa tādino, pasanno sehi pāṇibhi.
‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ဖလံ အဒဒိံ တဒာ။
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ဖလဒာနသ္သိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ ‘‘သတ္ထာရာ ဝုတ္တံ, အတ္တနာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဥဘယဉ္ဟိ ဂာထံ ‘‘ဟတ္ထိက္ခန္ဓာဝပတိတ’’န္တိအာဒိနာ ပစ္စုဒာဟာသိ။ တေန ဣဒမေဝ အညာဗ္ယာကရဏံ အဟောသီတိ။
Arahattaṃ pana patvā ‘‘satthārā vuttaṃ, attanā vutta’’nti ubhayañhi gāthaṃ ‘‘hatthikkhandhāvapatita’’ntiādinā paccudāhāsi. Tena idameva aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
သောဏပောဋိရိယပုတ္တတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Soṇapoṭiriyaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၇. သောဏပောဋိရိယတ္ထေရဂာထာ • 7. Soṇapoṭiriyattheragāthā