Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
7. සොණපොටිරියපුත්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
7. Soṇapoṭiriyaputtattheragāthāvaṇṇanā
න තාව සුපිතුං හොතීති ආයස්මතො සොණස්ස පොටිරියපුත්තස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො සිඛිස්ස භගවතො කාලෙ වනචරො හුත්වා ජීවන්තො එකදිවසං සත්ථාරං දිස්වා පසන්නචිත්තො කුරඤ්ජියඵලං සත්ථුනො අදාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කපිලවත්ථුස්මිං පොටිරියස්ස නාම ගාමභොජකස්ස පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති, සොණොතිස්ස නාමං අහොසි. සො වයප්පත්තො භද්දියස්ස සාකියරඤ්ඤො සෙනාපති අහොසි. අථ භද්දියරාජෙ හෙට්ඨා වුත්තනයෙන පබ්බජිතෙ, සෙනාපති ‘‘රාජාපි නාම පබ්බජි, කිං මය්හං ඝරාවාසෙනා’’ති පබ්බජි? පබ්බජිත්වා පන නිද්දාරාමො විහරති, න භාවනමනුයුඤ්ජති. තං භගවා අනුපියායං අම්බවනෙ විහරන්තො අත්තනො ඔභාසං ඵරාපෙත්වා තෙනස්ස සතිං ජනෙත්වා ඉමාය ගාථාය තං ඔවදන්තො –
Na tāva supituṃ hotīti āyasmato soṇassa poṭiriyaputtassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro sikhissa bhagavato kāle vanacaro hutvā jīvanto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto kurañjiyaphalaṃ satthuno adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ poṭiriyassa nāma gāmabhojakassa putto hutvā nibbatti, soṇotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto bhaddiyassa sākiyarañño senāpati ahosi. Atha bhaddiyarāje heṭṭhā vuttanayena pabbajite, senāpati ‘‘rājāpi nāma pabbaji, kiṃ mayhaṃ gharāvāsenā’’ti pabbaji? Pabbajitvā pana niddārāmo viharati, na bhāvanamanuyuñjati. Taṃ bhagavā anupiyāyaṃ ambavane viharanto attano obhāsaṃ pharāpetvā tenassa satiṃ janetvā imāya gāthāya taṃ ovadanto –
193.
193.
‘‘න තාව සුපිතුං හොති, රත්ති නක්ඛත්තමාලිනී;
‘‘Na tāva supituṃ hoti, ratti nakkhattamālinī;
පටිජග්ගිතුමෙවෙසා, රත්ති හොති විජානතා.
Paṭijaggitumevesā, ratti hoti vijānatā.
194.
194.
‘‘හත්ථික්ඛන්ධාවපතිතං , කුඤ්ජරො චෙ අනුක්කමෙ;
‘‘Hatthikkhandhāvapatitaṃ , kuñjaro ce anukkame;
සඞ්ගාමෙ මෙ මතං සෙය්යො, යඤ්චෙ ජීවෙ පරාජිතො’’ති. – ගාථාද්වයං අභාසි;
Saṅgāme me mataṃ seyyo, yañce jīve parājito’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
තත්ථ න තාව සුපිතුං හොති, රත්ති නක්ඛත්තමාලිනීති අට්ඨහි අක්ඛණෙහි වජ්ජිතං නවමං ඛණං ලභිත්වා ඨිතස්ස විඤ්ඤුජාතිකස්ස යාව න අරහත්තං හත්ථගතං හොති, තාව අයං නක්ඛත්තමාලිනී රත්ති සුපිතුං නිද්දායිතුං න හොති, සුපනස්ස කාලො න හොති. අපිච ඛො පටිජග්ගිතුමෙවෙසා, රත්ති හොති විජානතාති එසා රත්ති නාම මනුස්සානං මිගපක්ඛීනඤ්ච නිද්දූපගමනෙන විසෙසතො නිස්සද්දවෙලාභූතා පටිපත්තිං අත්තනි සඤ්ජග්ගිතුං ජාගරියානුයොගමනුයුඤ්ජිතුමෙව විජානතා විඤ්ඤුනා ඉච්ඡිතා හොතීති.
Tattha na tāva supituṃ hoti, ratti nakkhattamālinīti aṭṭhahi akkhaṇehi vajjitaṃ navamaṃ khaṇaṃ labhitvā ṭhitassa viññujātikassa yāva na arahattaṃ hatthagataṃ hoti, tāva ayaṃ nakkhattamālinī ratti supituṃ niddāyituṃ na hoti, supanassa kālo na hoti. Apica kho paṭijaggitumevesā, ratti hoti vijānatāti esā ratti nāma manussānaṃ migapakkhīnañca niddūpagamanena visesato nissaddavelābhūtā paṭipattiṃ attani sañjaggituṃ jāgariyānuyogamanuyuñjitumeva vijānatā viññunā icchitā hotīti.
තං සුත්වා සොණො සංවිග්ගතරමානසො හිරොත්තප්පං පච්චුපට්ඨපෙත්වා අබ්භොකාසිකඞ්ගං අධිට්ඨාය විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො ‘‘හත්ථික්ඛන්ධොව පතිත’’න්ති දුතියං ගාථමාහ. තත්ථ අවපතිතන්ති අවමුඛං පතිතං උද්ධංපාදං අධොමුඛං පතිතං. කුඤ්ජරො චෙ අනුක්කමෙති කුඤ්ජරො අනුක්කමෙය්ය චෙ. ඉදං වුත්තං හොති – යදාහං හත්ථිමාරුහිත්වා සඞ්ගාමං පවිට්ඨො හත්ථික්ඛන්ධතො පතිතො, තදාහං සඞ්ගාමෙ තෙන හත්ථිනා මද්දිතො මතො අහොසිං චෙ, තං මෙ මරණං සෙය්යො, යඤ්චෙ ඉදානි කිලෙසෙහි පරාජිතො ජීවෙය්යං, තං න සෙය්යොති. ඉමං ගාථං වදන්තොයෙව විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.52.1-6) –
Taṃ sutvā soṇo saṃviggataramānaso hirottappaṃ paccupaṭṭhapetvā abbhokāsikaṅgaṃ adhiṭṭhāya vipassanāya kammaṃ karonto ‘‘hatthikkhandhova patita’’nti dutiyaṃ gāthamāha. Tattha avapatitanti avamukhaṃ patitaṃ uddhaṃpādaṃ adhomukhaṃ patitaṃ. Kuñjaro ce anukkameti kuñjaro anukkameyya ce. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadāhaṃ hatthimāruhitvā saṅgāmaṃ paviṭṭho hatthikkhandhato patito, tadāhaṃ saṅgāme tena hatthinā maddito mato ahosiṃ ce, taṃ me maraṇaṃ seyyo, yañce idāni kilesehi parājito jīveyyaṃ, taṃ na seyyoti. Imaṃ gāthaṃ vadantoyeva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.1-6) –
‘‘මිගලුද්දො පුරෙ ආසිං, විපිනෙ විචරං අහං;
‘‘Migaluddo pure āsiṃ, vipine vicaraṃ ahaṃ;
අද්දසං විරජං බුද්ධං, සබ්බධම්මාන පාරගුං.
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, sabbadhammāna pāraguṃ.
‘‘කුරඤ්ජියඵලං ගය්හ, බුද්ධසෙට්ඨස්සදාසහං;
‘‘Kurañjiyaphalaṃ gayha, buddhaseṭṭhassadāsahaṃ;
පුඤ්ඤක්ඛෙත්තස්ස තාදිනො, පසන්නො සෙහි පාණිභි.
Puññakkhettassa tādino, pasanno sehi pāṇibhi.
‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්පෙ, යං ඵලං අදදිං තදා;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, ඵලදානස්සිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා ‘‘සත්ථාරා වුත්තං, අත්තනා වුත්ත’’න්ති උභයඤ්හි ගාථං ‘‘හත්ථික්ඛන්ධාවපතිත’’න්තිආදිනා පච්චුදාහාසි. තෙන ඉදමෙව අඤ්ඤාබ්යාකරණං අහොසීති.
Arahattaṃ pana patvā ‘‘satthārā vuttaṃ, attanā vutta’’nti ubhayañhi gāthaṃ ‘‘hatthikkhandhāvapatita’’ntiādinā paccudāhāsi. Tena idameva aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
සොණපොටිරියපුත්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Soṇapoṭiriyaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 7. සොණපොටිරියත්ථෙරගාථා • 7. Soṇapoṭiriyattheragāthā