Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੭. ਸੋਣਪੋਟਿਰਿਯਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
7. Soṇapoṭiriyaputtattheragāthāvaṇṇanā
ਨ ਤਾવ ਸੁਪਿਤੁਂ ਹੋਤੀਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸੋਣਸ੍ਸ ਪੋਟਿਰਿਯਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਸਿਖਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ વਨਚਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਜੀવਨ੍ਤੋ ਏਕਦਿવਸਂ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਕੁਰਞ੍ਜਿਯਫਲਂ ਸਤ੍ਥੁਨੋ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਕਪਿਲવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਪੋਟਿਰਿਯਸ੍ਸ ਨਾਮ ਗਾਮਭੋਜਕਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਸੋਣੋਤਿਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਭਦ੍ਦਿਯਸ੍ਸ ਸਾਕਿਯਰਞ੍ਞੋ ਸੇਨਾਪਤਿ ਅਹੋਸਿ। ਅਥ ਭਦ੍ਦਿਯਰਾਜੇ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਬ੍ਬਜਿਤੇ, ਸੇਨਾਪਤਿ ‘‘ਰਾਜਾਪਿ ਨਾਮ ਪਬ੍ਬਜਿ, ਕਿਂ ਮਯ੍ਹਂ ਘਰਾવਾਸੇਨਾ’’ਤਿ ਪਬ੍ਬਜਿ? ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਪਨ ਨਿਦ੍ਦਾਰਾਮੋ વਿਹਰਤਿ, ਨ ਭਾવਨਮਨੁਯੁਞ੍ਜਤਿ। ਤਂ ਭਗવਾ ਅਨੁਪਿਯਾਯਂ ਅਮ੍ਬવਨੇ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਓਭਾਸਂ ਫਰਾਪੇਤ੍વਾ ਤੇਨਸ੍ਸ ਸਤਿਂ ਜਨੇਤ੍વਾ ਇਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਤਂ ਓવਦਨ੍ਤੋ –
Na tāva supituṃ hotīti āyasmato soṇassa poṭiriyaputtassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro sikhissa bhagavato kāle vanacaro hutvā jīvanto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto kurañjiyaphalaṃ satthuno adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kapilavatthusmiṃ poṭiriyassa nāma gāmabhojakassa putto hutvā nibbatti, soṇotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto bhaddiyassa sākiyarañño senāpati ahosi. Atha bhaddiyarāje heṭṭhā vuttanayena pabbajite, senāpati ‘‘rājāpi nāma pabbaji, kiṃ mayhaṃ gharāvāsenā’’ti pabbaji? Pabbajitvā pana niddārāmo viharati, na bhāvanamanuyuñjati. Taṃ bhagavā anupiyāyaṃ ambavane viharanto attano obhāsaṃ pharāpetvā tenassa satiṃ janetvā imāya gāthāya taṃ ovadanto –
੧੯੩.
193.
‘‘ਨ ਤਾવ ਸੁਪਿਤੁਂ ਹੋਤਿ, ਰਤ੍ਤਿ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਮਾਲਿਨੀ।
‘‘Na tāva supituṃ hoti, ratti nakkhattamālinī;
ਪਟਿਜਗ੍ਗਿਤੁਮੇવੇਸਾ, ਰਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ વਿਜਾਨਤਾ॥
Paṭijaggitumevesā, ratti hoti vijānatā.
੧੯੪.
194.
‘‘ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾવਪਤਿਤਂ , ਕੁਞ੍ਜਰੋ ਚੇ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇ।
‘‘Hatthikkhandhāvapatitaṃ , kuñjaro ce anukkame;
ਸਙ੍ਗਾਮੇ ਮੇ ਮਤਂ ਸੇਯ੍ਯੋ, ਯਞ੍ਚੇ ਜੀવੇ ਪਰਾਜਿਤੋ’’ਤਿ॥ – ਗਾਥਾਦ੍વਯਂ ਅਭਾਸਿ।
Saṅgāme me mataṃ seyyo, yañce jīve parājito’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
ਤਤ੍ਥ ਨ ਤਾવ ਸੁਪਿਤੁਂ ਹੋਤਿ, ਰਤ੍ਤਿ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਮਾਲਿਨੀਤਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਅਕ੍ਖਣੇਹਿ વਜ੍ਜਿਤਂ ਨવਮਂ ਖਣਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਠਿਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞੁਜਾਤਿਕਸ੍ਸ ਯਾવ ਨ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਹਤ੍ਥਗਤਂ ਹੋਤਿ, ਤਾવ ਅਯਂ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਮਾਲਿਨੀ ਰਤ੍ਤਿ ਸੁਪਿਤੁਂ ਨਿਦ੍ਦਾਯਿਤੁਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਸੁਪਨਸ੍ਸ ਕਾਲੋ ਨ ਹੋਤਿ। ਅਪਿਚ ਖੋ ਪਟਿਜਗ੍ਗਿਤੁਮੇવੇਸਾ, ਰਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ વਿਜਾਨਤਾਤਿ ਏਸਾ ਰਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਮਿਗਪਕ੍ਖੀਨਞ੍ਚ ਨਿਦ੍ਦੂਪਗਮਨੇਨ વਿਸੇਸਤੋ ਨਿਸ੍ਸਦ੍ਦવੇਲਾਭੂਤਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਞ੍ਜਗ੍ਗਿਤੁਂ ਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੋਗਮਨੁਯੁਞ੍ਜਿਤੁਮੇવ વਿਜਾਨਤਾ વਿਞ੍ਞੁਨਾ ਇਚ੍ਛਿਤਾ ਹੋਤੀਤਿ।
Tattha na tāva supituṃ hoti, ratti nakkhattamālinīti aṭṭhahi akkhaṇehi vajjitaṃ navamaṃ khaṇaṃ labhitvā ṭhitassa viññujātikassa yāva na arahattaṃ hatthagataṃ hoti, tāva ayaṃ nakkhattamālinī ratti supituṃ niddāyituṃ na hoti, supanassa kālo na hoti. Apica kho paṭijaggitumevesā, ratti hoti vijānatāti esā ratti nāma manussānaṃ migapakkhīnañca niddūpagamanena visesato nissaddavelābhūtā paṭipattiṃ attani sañjaggituṃ jāgariyānuyogamanuyuñjitumeva vijānatā viññunā icchitā hotīti.
ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸੋਣੋ ਸਂવਿਗ੍ਗਤਰਮਾਨਸੋ ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਂ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਬ੍ਭੋਕਾਸਿਕਙ੍ਗਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋવ ਪਤਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਦੁਤਿਯਂ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅવਪਤਿਤਨ੍ਤਿ ਅવਮੁਖਂ ਪਤਿਤਂ ਉਦ੍ਧਂਪਾਦਂ ਅਧੋਮੁਖਂ ਪਤਿਤਂ। ਕੁਞ੍ਜਰੋ ਚੇ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਤਿ ਕੁਞ੍ਜਰੋ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਯ੍ਯ ਚੇ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਦਾਹਂ ਹਤ੍ਥਿਮਾਰੁਹਿਤ੍વਾ ਸਙ੍ਗਾਮਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧਤੋ ਪਤਿਤੋ, ਤਦਾਹਂ ਸਙ੍ਗਾਮੇ ਤੇਨ ਹਤ੍ਥਿਨਾ ਮਦ੍ਦਿਤੋ ਮਤੋ ਅਹੋਸਿਂ ਚੇ, ਤਂ ਮੇ ਮਰਣਂ ਸੇਯ੍ਯੋ, ਯਞ੍ਚੇ ਇਦਾਨਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਪਰਾਜਿਤੋ ਜੀવੇਯ੍ਯਂ, ਤਂ ਨ ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ। ਇਮਂ ਗਾਥਂ વਦਨ੍ਤੋਯੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੨.੫੨.੧-੬) –
Taṃ sutvā soṇo saṃviggataramānaso hirottappaṃ paccupaṭṭhapetvā abbhokāsikaṅgaṃ adhiṭṭhāya vipassanāya kammaṃ karonto ‘‘hatthikkhandhova patita’’nti dutiyaṃ gāthamāha. Tattha avapatitanti avamukhaṃ patitaṃ uddhaṃpādaṃ adhomukhaṃ patitaṃ. Kuñjaro ce anukkameti kuñjaro anukkameyya ce. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadāhaṃ hatthimāruhitvā saṅgāmaṃ paviṭṭho hatthikkhandhato patito, tadāhaṃ saṅgāme tena hatthinā maddito mato ahosiṃ ce, taṃ me maraṇaṃ seyyo, yañce idāni kilesehi parājito jīveyyaṃ, taṃ na seyyoti. Imaṃ gāthaṃ vadantoyeva vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.52.1-6) –
‘‘ਮਿਗਲੁਦ੍ਦੋ ਪੁਰੇ ਆਸਿਂ, વਿਪਿਨੇ વਿਚਰਂ ਅਹਂ।
‘‘Migaluddo pure āsiṃ, vipine vicaraṃ ahaṃ;
ਅਦ੍ਦਸਂ વਿਰਜਂ ਬੁਦ੍ਧਂ, ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨ ਪਾਰਗੁਂ॥
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, sabbadhammāna pāraguṃ.
‘‘ਕੁਰਞ੍ਜਿਯਫਲਂ ਗਯ੍ਹ, ਬੁਦ੍ਧਸੇਟ੍ਠਸ੍ਸਦਾਸਹਂ।
‘‘Kurañjiyaphalaṃ gayha, buddhaseṭṭhassadāsahaṃ;
ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖੇਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਾਦਿਨੋ, ਪਸਨ੍ਨੋ ਸੇਹਿ ਪਾਣਿਭਿ॥
Puññakkhettassa tādino, pasanno sehi pāṇibhi.
‘‘ਏਕਤਿਂਸੇ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਫਲਂ ਅਦਦਿਂ ਤਦਾ।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਫਲਦਾਨਸ੍ਸਿਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ‘‘ਸਤ੍ਥਾਰਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਤ੍ਤਨਾ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਉਭਯਞ੍ਹਿ ਗਾਥਂ ‘‘ਹਤ੍ਥਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾવਪਤਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਚ੍ਚੁਦਾਹਾਸਿ। ਤੇਨ ਇਦਮੇવ ਅਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਕਰਣਂ ਅਹੋਸੀਤਿ।
Arahattaṃ pana patvā ‘‘satthārā vuttaṃ, attanā vutta’’nti ubhayañhi gāthaṃ ‘‘hatthikkhandhāvapatita’’ntiādinā paccudāhāsi. Tena idameva aññābyākaraṇaṃ ahosīti.
ਸੋਣਪੋਟਿਰਿਯਪੁਤ੍ਤਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Soṇapoṭiriyaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੭. ਸੋਣਪੋਟਿਰਿਯਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 7. Soṇapoṭiriyattheragāthā