| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย (ฎีกา) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
๒. ทุติยปณฺณาสกํ
2. Dutiyapaṇṇāsakaṃ
๖. มหาวโคฺค
6. Mahāvaggo
๑. โสณสุตฺตวณฺณนา
1. Soṇasuttavaṇṇanā
๕๕. ฉฎฺฐสฺส ปฐเม นิสีทิ ภควา ปญฺญเตฺต อาสเนติ เอตฺถ กิํ ตํ อาสนํ ปฐมเมว ปญฺญตฺตํ, อุทาหุ ภควนฺตํ ทิสฺวา ปญฺญตฺตนฺติ เจ? ภควโต ธรมานกาเล ปธานิกภิกฺขูนํ วตฺตเมตํ, ยทิทํ อตฺตโน วสนฎฺฐาเน พุทฺธาสนํ ปญฺญเปตฺวาว นิสีทนนฺติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ปธานิกภิกฺขู’’ติอาทิฯ พุทฺธกาเล กิร ยตฺถ ยตฺถ เอโกปิ ภิกฺขุ วิหรติ, สพฺพตฺถ พุทฺธาสนํ ปญฺญตฺตเมว โหติฯ กสฺมา? ภควา หิ อตฺตโน สนฺติเก กมฺมฎฺฐานํ คเหตฺวา ผาสุกฎฺฐาเน วิหรเนฺต มนสิ กโรติ – ‘‘อสุโก มยฺหํ สนฺติเก กมฺมฎฺฐานํ คเหตฺวา คโต, อสกฺขิ นุ โข วิเสสํ นิพฺพเตฺตตุํ, โน’’ติฯ อถ นํ ปสฺสติ กมฺมฎฺฐานํ วิสฺสเชฺชตฺวา อกุสลวิตกฺกํ วิตกฺกยมานํ, ตโต ‘‘กถญฺหิ นาม มาทิสสฺส สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฎฺฐานํ คเหตฺวา วิหรนฺตํ อิมํ กุลปุตฺตํ อกุสลวิตกฺกา อธิภวิตฺวา อนมตเคฺค วฎฺฎทุเกฺข สํสาเรสฺสนฺตี’’ติ ตสฺส อนุคฺคหตฺถํ ตเตฺถว อตฺตานํ ทเสฺสตฺวา ตํ กุลปุตฺตํ โอวทิตฺวา อากาสํ อุปฺปติตฺวา ปุน อตฺตโน วสนฎฺฐานเมว คจฺฉติฯ อเถวํ โอวทิยมานา เต ภิกฺขู จินฺตยิํสุ ‘‘สตฺถา อมฺหากํ มนํ ชานิตฺวา อาคนฺตฺวา อมฺหากํ สมีเป ฐิตํเยว อตฺตานํ ทเสฺสติฯ ตสฺมิํ ขเณ, ‘ภเนฺต, อิธ นิสีทถ นิสีทถา’ติ อาสนปริเยสนํ นาม ภาโร’’ติฯ เต อาสนํ ปญฺญเปตฺวาว วิหรนฺติฯ ยสฺส ปีฐํ อตฺถิ, โส ตํ ปญฺญเปติฯ ยสฺส นตฺถิ, โส มญฺจํ วา ผลกํ วา ปาสาณํ วา วาลิกาปุญฺชํ วา ปญฺญเปติฯ ตํ อลภมานา ปุราณปณฺณานิปิ สํกฑฺฒิตฺวา ตตฺถ ปํสุกูลํ ปตฺถริตฺวา ฐเปนฺติฯ
55. Chaṭṭhassa paṭhame nisīdi bhagavā paññatte āsaneti ettha kiṃ taṃ āsanaṃ paṭhamameva paññattaṃ, udāhu bhagavantaṃ disvā paññattanti ce? Bhagavato dharamānakāle padhānikabhikkhūnaṃ vattametaṃ, yadidaṃ attano vasanaṭṭhāne buddhāsanaṃ paññapetvāva nisīdananti dassento āha ‘‘padhānikabhikkhū’’tiādi. Buddhakāle kira yattha yattha ekopi bhikkhu viharati, sabbattha buddhāsanaṃ paññattameva hoti. Kasmā? Bhagavā hi attano santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā phāsukaṭṭhāne viharante manasi karoti – ‘‘asuko mayhaṃ santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā gato, asakkhi nu kho visesaṃ nibbattetuṃ, no’’ti. Atha naṃ passati kammaṭṭhānaṃ vissajjetvā akusalavitakkaṃ vitakkayamānaṃ, tato ‘‘kathañhi nāma mādisassa satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā viharantaṃ imaṃ kulaputtaṃ akusalavitakkā adhibhavitvā anamatagge vaṭṭadukkhe saṃsāressantī’’ti tassa anuggahatthaṃ tattheva attānaṃ dassetvā taṃ kulaputtaṃ ovaditvā ākāsaṃ uppatitvā puna attano vasanaṭṭhānameva gacchati. Athevaṃ ovadiyamānā te bhikkhū cintayiṃsu ‘‘satthā amhākaṃ manaṃ jānitvā āgantvā amhākaṃ samīpe ṭhitaṃyeva attānaṃ dasseti. Tasmiṃ khaṇe, ‘bhante, idha nisīdatha nisīdathā’ti āsanapariyesanaṃ nāma bhāro’’ti. Te āsanaṃ paññapetvāva viharanti. Yassa pīṭhaṃ atthi, so taṃ paññapeti. Yassa natthi, so mañcaṃ vā phalakaṃ vā pāsāṇaṃ vā vālikāpuñjaṃ vā paññapeti. Taṃ alabhamānā purāṇapaṇṇānipi saṃkaḍḍhitvā tattha paṃsukūlaṃ pattharitvā ṭhapenti.
สตฺต สราติ – ฉโชฺช, อุสโภ, คนฺธาโร, มชฺฌิโม, ปญฺจโม, เธวโต, นิสาโทติ เอเต สตฺต สราฯ ตโย คามาติ – ฉชฺชคาโม, มชฺฌิมคาโม, สาธารณคาโมติ ตโย คามา, สมูหาติ อโตฺถฯ มนุสฺสโลเก วีณาวาทนา เอเกกสฺส สรสฺส วเสน ตโย ตโย มุจฺฉนาติ กตฺวา เอกวีสติ มุจฺฉนาฯ เทวโลเก วีณาวาทนา ปน สมปญฺญาส มุจฺฉนาติ วทนฺติฯ ตตฺถ หิ เอเกกสฺส สรสฺส วเสน สตฺต สตฺต มุจฺฉนา, อนฺตรสฺส สรสฺส จ เอกาติ สมปญฺญาส มุจฺฉนาฯ เตเนว สกฺกปญฺหสุตฺตสํวณฺณนายํ (ที. นิ. อฎฺฐ. ๒.๓๔๕) ‘‘สมปญฺญาส มุจฺฉนา มุเจฺฉตฺวา’’ติ ปญฺจสิขสฺส วีณาวาทนํ ทเสฺสเนฺตน วุตฺตํฯ ฐานา เอกูนปญฺญาสาติ เอเกกเสฺสว สรสฺส สตฺต สตฺต ฐานเภทา, ยโต สรสฺส มณฺฑลตาววตฺถานํ โหติฯ เอกูนปญฺญาสฎฺฐานวิเสโส ติโสฺส ทุเว จตโสฺส จตโสฺส ติโสฺส ทุเว จตโสฺสติ ทฺวาวีสติ สุติเภทา จ อิจฺฉิตาฯ
Satta sarāti – chajjo, usabho, gandhāro, majjhimo, pañcamo, dhevato, nisādoti ete satta sarā. Tayo gāmāti – chajjagāmo, majjhimagāmo, sādhāraṇagāmoti tayo gāmā, samūhāti attho. Manussaloke vīṇāvādanā ekekassa sarassa vasena tayo tayo mucchanāti katvā ekavīsati mucchanā. Devaloke vīṇāvādanā pana samapaññāsa mucchanāti vadanti. Tattha hi ekekassa sarassa vasena satta satta mucchanā, antarassa sarassa ca ekāti samapaññāsa mucchanā. Teneva sakkapañhasuttasaṃvaṇṇanāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 2.345) ‘‘samapaññāsa mucchanā mucchetvā’’ti pañcasikhassa vīṇāvādanaṃ dassentena vuttaṃ. Ṭhānā ekūnapaññāsāti ekekasseva sarassa satta satta ṭhānabhedā, yato sarassa maṇḍalatāvavatthānaṃ hoti. Ekūnapaññāsaṭṭhānaviseso tisso duve catasso catasso tisso duve catassoti dvāvīsati sutibhedā ca icchitā.
อติคาฬฺหํ อารทฺธนฺติ ถินมิทฺธฉมฺภิตตฺตานํ วูปสมตฺถํ อติวิย อารทฺธํฯ สพฺพตฺถ นิยุตฺตา สพฺพตฺถิกาฯ สเพฺพน วา ลีนุทฺธจฺจปกฺขิเยน อเตฺถตพฺพา สพฺพตฺถิกาฯ สมโถเยว สมถนิมิตฺตํฯ เอวํ เสเสสุปิฯ ขยา ราคสฺส วีตราคตฺตาติ เอตฺถ ยสฺมา พาหิรโก กาเมสุ วีตราโค น ขยา ราคสฺส วีตราโค สพฺพโส อวิปฺปหีนราคตฺตาฯ วิกฺขมฺภิตราโค หิ โสฯ อรหา ปน ขยา เอว, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ขยา ราคสฺส วีตราคตฺตา’’ติฯ เอส นโย โทสโมเหสุปิฯ
Atigāḷhaṃ āraddhanti thinamiddhachambhitattānaṃ vūpasamatthaṃ ativiya āraddhaṃ. Sabbattha niyuttā sabbatthikā. Sabbena vā līnuddhaccapakkhiyena atthetabbā sabbatthikā. Samathoyeva samathanimittaṃ. Evaṃ sesesupi. Khayā rāgassa vītarāgattāti ettha yasmā bāhirako kāmesu vītarāgo na khayā rāgassa vītarāgo sabbaso avippahīnarāgattā. Vikkhambhitarāgo hi so. Arahā pana khayā eva, tasmā vuttaṃ ‘‘khayā rāgassa vītarāgattā’’ti. Esa nayo dosamohesupi.
ลาภสกฺการสิโลกํ นิกามยมาโนติ เอตฺถ ลพฺภติ ปาปุณียตีติ ลาโภ, จตุนฺนํ ปจฺจยานเมตํ อธิวจนํฯ สกฺกจฺจํ กาตโพฺพติ สกฺกาโรฯ ปจฺจยา เอว หิ ปณีตปณีตา สุนฺทรสุนฺทรา อภิสงฺขริตฺวา กตา ‘‘สกฺกาโร’’ติ วุจฺจติ, ยา จ ปเรหิ อตฺตโน คารวกิริยา, ปุปฺผาทีหิ วา ปูชาฯ สิโลโกติ วณฺณภณนํฯ ตํ ลาภญฺจ, สกฺการญฺจ, สิโลกญฺจ, นิกามยมาโน, ปวตฺตยมาโนติ อโตฺถฯ เตเนวาห ‘‘จตุปจฺจยลาภญฺจ…เป.… ปตฺถยมาโน’’ติฯ
Lābhasakkārasilokaṃ nikāmayamānoti ettha labbhati pāpuṇīyatīti lābho, catunnaṃ paccayānametaṃ adhivacanaṃ. Sakkaccaṃ kātabboti sakkāro. Paccayā eva hi paṇītapaṇītā sundarasundarā abhisaṅkharitvā katā ‘‘sakkāro’’ti vuccati, yā ca parehi attano gāravakiriyā, pupphādīhi vā pūjā. Silokoti vaṇṇabhaṇanaṃ. Taṃ lābhañca, sakkārañca, silokañca, nikāmayamāno, pavattayamānoti attho. Tenevāha ‘‘catupaccayalābhañca…pe… patthayamāno’’ti.
ถูณนฺติ ปสูนํ พนฺธนตฺถาย นิขาตตฺถมฺภสงฺขาตํ ถูณํฯ เสสํ สุวิเญฺญยฺยเมวฯ
Thūṇanti pasūnaṃ bandhanatthāya nikhātatthambhasaṅkhātaṃ thūṇaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
โสณสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Soṇasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย • Aṅguttaranikāya / ๑. โสณสุตฺตํ • 1. Soṇasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / องฺคุตฺตรนิกาย (อฎฺฐกถา) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ๑. โสณสุตฺตวณฺณนา • 1. Soṇasuttavaṇṇanā
