| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अपदान-अट्ठकथा • Apadāna-aṭṭhakathā |
९. सोपाकत्थेरअपदानवण्णना
9. Sopākattheraapadānavaṇṇanā
पब्भारं सोधयन्तस्सातिआदिकं आयस्मतो सोपाकत्थेरस्स अपदानं। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयानि पुञ्ञानि उपचिनन्तो सिद्धत्थस्स भगवतो काले अञ्ञतरस्स कुटुम्बिकस्स पुत्तो हुत्वा निब्बत्ति। एकदिवसं सत्थारं दिस्वा बीजपूरफलानि सत्थु उपनेसि, परिभुञ्जि भगवा तस्सानुकम्पं उपादाय। सो भिक्खु सत्थरि सङ्घे च अभिप्पसन्नो सलाकभत्तं पट्ठपेत्वा सङ्घुद्देसवसेन तिण्णं भिक्खूनं यावतायुकं खीरभत्तं अदासि। सो तेहि पुञ्ञेहि अपरापरं देवमनुस्सेसु सम्पत्तियो अनुभवन्तो एकदा मनुस्सयोनियं निब्बत्तो एकस्स पच्चेकबुद्धस्स खीरभत्तं अदासि।
Pabbhāraṃ sodhayantassātiādikaṃ āyasmato sopākattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle aññatarassa kuṭumbikassa putto hutvā nibbatti. Ekadivasaṃ satthāraṃ disvā bījapūraphalāni satthu upanesi, paribhuñji bhagavā tassānukampaṃ upādāya. So bhikkhu satthari saṅghe ca abhippasanno salākabhattaṃ paṭṭhapetvā saṅghuddesavasena tiṇṇaṃ bhikkhūnaṃ yāvatāyukaṃ khīrabhattaṃ adāsi. So tehi puññehi aparāparaṃ devamanussesu sampattiyo anubhavanto ekadā manussayoniyaṃ nibbatto ekassa paccekabuddhassa khīrabhattaṃ adāsi.
एवं तत्थ तत्थ पुञ्ञानि कत्वा सुगतीसुयेव परिब्भमन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे पुरिमकम्मनिस्सन्देन सावत्थियं अञ्ञतराय दुग्गतित्थिया कुच्छिम्हि पटिसन्धिं गण्हि। सा तं दसमासे कुच्छिना परिहरित्वा परिपक्के गब्भे विजायनकाले विजायितुं असक्कोन्ती मुच्छं आपज्जित्वा बहुवेलं मता विय निपज्जि। ञातका ‘‘मता’’ति सञ्ञाय सुसानं नेत्वा चितकं आरोपेत्वा देवतानुभावेन वातवुट्ठिया उट्ठिताय अग्गिं अदत्वा पक्कमिंसु। दारको पच्छिमभविकत्ता देवतानुभावेनेव अरोगो हुत्वा मातुकुच्छितो निक्खमि। माता पन कालमकासि। देवता मनुस्सरूपेनुपगम्म तं गहेत्वा सुसानगोपकस्स गेहे ठपेत्वा कतिपाहं कालं पतिरूपेन आहारेन पोसेसि। ततो परं सुसानगोपको अत्तनो पुत्तं कत्वा वड्ढेसि। सो तथा वड्ढेन्तो तस्स पुत्तेन सुप्पियेन नाम दारकेन सद्धिं कीळन्तो विचरि। तस्स सुसाने जातसंवड्ढभावतो सोपाकोति समञ्ञा अहोसि।
Evaṃ tattha tattha puññāni katvā sugatīsuyeva paribbhamanto imasmiṃ buddhuppāde purimakammanissandena sāvatthiyaṃ aññatarāya duggatitthiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā taṃ dasamāse kucchinā pariharitvā paripakke gabbhe vijāyanakāle vijāyituṃ asakkontī mucchaṃ āpajjitvā bahuvelaṃ matā viya nipajji. Ñātakā ‘‘matā’’ti saññāya susānaṃ netvā citakaṃ āropetvā devatānubhāvena vātavuṭṭhiyā uṭṭhitāya aggiṃ adatvā pakkamiṃsu. Dārako pacchimabhavikattā devatānubhāveneva arogo hutvā mātukucchito nikkhami. Mātā pana kālamakāsi. Devatā manussarūpenupagamma taṃ gahetvā susānagopakassa gehe ṭhapetvā katipāhaṃ kālaṃ patirūpena āhārena posesi. Tato paraṃ susānagopako attano puttaṃ katvā vaḍḍhesi. So tathā vaḍḍhento tassa puttena suppiyena nāma dārakena saddhiṃ kīḷanto vicari. Tassa susāne jātasaṃvaḍḍhabhāvato sopākoti samaññā ahosi.
अथेकदिवसं सत्तवस्सिकं तं भगवा पच्चूसवेलायं ञाणजालं पत्थरित्वा वेनेय्यबन्धवे ओलोकेन्तो ञाणजालस्स अन्तोगतं दिस्वा सुसानट्ठानं अगमासि। दारको पुब्बहेतुना चोदियमानो पसन्नमानसो सत्थारं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा अट्ठासि। सत्था तस्स धम्मं कथेसि। सो धम्मं सुत्वा पब्बज्जं याचित्वा पितरा ‘‘अनुञ्ञातोसी’’ति वुत्तो पितरं सत्थु सन्तिकं आनेसि। तस्स पिता सत्थारं वन्दित्वा ‘‘इमं दारकं पब्बाजेथ, भन्ते’’ति अनुजानि, तं पब्बाजेत्वा भगवा मेत्ताभावनाय नियोजेसि। सो मेत्ताकम्मट्ठानं गहेत्वा सुसाने विहरन्तो नचिरस्सेव मेत्ताझानं पादकं कत्वा विपस्सनं वड्ढेत्वा अरहत्तं सच्छाकासि। अरहा हुत्वापि अञ्ञेसं सोसानिकभिक्खूनं मेत्ताभावनाविधिं दस्सेन्तो ‘‘यथापि एकपुत्तस्मि’’न्ति (थेरगा॰ ३३) गाथं अभासि। इदं वुत्तं होति – यथा एकपुत्तके पिये मनापे माता पिता च कुसली एकन्तहितेसी भवेय्य, एवं पुरत्थिमादिभेदासु सब्बासु दिसासु कामभवादिभेदेसु वा सब्बेसु भवेसु दहरादिभेदासु सब्बासु अवत्थासुपि ठितेसु सब्बेसु सत्तेसु एकन्तहितेसिताय कुसली भवेय्य ‘‘मित्तो, उदासिनो, पच्चत्थिको’’ति सीमं अकत्वा सीमाय सम्भेदवसेन सब्बत्थ एकरसं मेत्तं भावेय्याति इमं पन गाथं वत्वा ‘‘सचे तुम्हे आयस्मन्तो एवं मेत्तं भावेय्याथ, ये ते भगवता ‘सुखं सुपती’तिआदिना (अ॰ नि॰ ११.१५; परि॰ ३३१; मि॰ प॰ ४.४.६) एकादस मेत्तानिसंसा च वुत्ता, एकंसेन तेसं भागिनो भवथा’’ति ओवादं अदासि।
Athekadivasaṃ sattavassikaṃ taṃ bhagavā paccūsavelāyaṃ ñāṇajālaṃ pattharitvā veneyyabandhave olokento ñāṇajālassa antogataṃ disvā susānaṭṭhānaṃ agamāsi. Dārako pubbahetunā codiyamāno pasannamānaso satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā aṭṭhāsi. Satthā tassa dhammaṃ kathesi. So dhammaṃ sutvā pabbajjaṃ yācitvā pitarā ‘‘anuññātosī’’ti vutto pitaraṃ satthu santikaṃ ānesi. Tassa pitā satthāraṃ vanditvā ‘‘imaṃ dārakaṃ pabbājetha, bhante’’ti anujāni, taṃ pabbājetvā bhagavā mettābhāvanāya niyojesi. So mettākammaṭṭhānaṃ gahetvā susāne viharanto nacirasseva mettājhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Arahā hutvāpi aññesaṃ sosānikabhikkhūnaṃ mettābhāvanāvidhiṃ dassento ‘‘yathāpi ekaputtasmi’’nti (theragā. 33) gāthaṃ abhāsi. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā ekaputtake piye manāpe mātā pitā ca kusalī ekantahitesī bhaveyya, evaṃ puratthimādibhedāsu sabbāsu disāsu kāmabhavādibhedesu vā sabbesu bhavesu daharādibhedāsu sabbāsu avatthāsupi ṭhitesu sabbesu sattesu ekantahitesitāya kusalī bhaveyya ‘‘mitto, udāsino, paccatthiko’’ti sīmaṃ akatvā sīmāya sambhedavasena sabbattha ekarasaṃ mettaṃ bhāveyyāti imaṃ pana gāthaṃ vatvā ‘‘sace tumhe āyasmanto evaṃ mettaṃ bhāveyyātha, ye te bhagavatā ‘sukhaṃ supatī’tiādinā (a. ni. 11.15; pari. 331; mi. pa. 4.4.6) ekādasa mettānisaṃsā ca vuttā, ekaṃsena tesaṃ bhāgino bhavathā’’ti ovādaṃ adāsi.
११२. एवं सो पत्तफलाधिगमो अत्तनो कतपुञ्ञं पच्चवेक्खित्वा सञ्जातसोमनस्सो पुब्बचरितापदानं दस्सेन्तो पब्भारं सोधयन्तस्सातिआदिमाह। तत्थ पब्भारन्ति सिलापब्बतस्स विवेकट्ठानं, तं पब्बजितानुरूपत्ता इट्ठकपाकारं कत्वा द्वारकवाटं योजेत्वा भिक्खूनं वसनत्थाय अदासि, पकारेन भरो पत्थेतब्बोति पब्भारो, तं सोधयन्तस्स मम सन्तिकं सिद्धत्थो नाम भगवा आगच्छि पापुणि।
112. Evaṃ so pattaphalādhigamo attano katapuññaṃ paccavekkhitvā sañjātasomanasso pubbacaritāpadānaṃ dassento pabbhāraṃ sodhayantassātiādimāha. Tattha pabbhāranti silāpabbatassa vivekaṭṭhānaṃ, taṃ pabbajitānurūpattā iṭṭhakapākāraṃ katvā dvārakavāṭaṃ yojetvā bhikkhūnaṃ vasanatthāya adāsi, pakārena bharo patthetabboti pabbhāro, taṃ sodhayantassa mama santikaṃ siddhattho nāma bhagavā āgacchi pāpuṇi.
११३. बुद्धं उपगतं दिस्वाति एवं मम सन्तिकं आगतं दिस्वा तादिनो इट्ठानिट्ठेसु अकम्पियसभावत्ता तादिगुणयुत्तस्स लोकजेट्ठस्स बुद्धस्स सन्थरं तिणपण्णादिसन्थरं कट्ठत्थरं पञ्ञापेत्वा निट्ठापेत्वा पुप्फासनं पुप्फमयं आसनं अहं अदासिं।
113.Buddhaṃ upagataṃ disvāti evaṃ mama santikaṃ āgataṃ disvā tādino iṭṭhāniṭṭhesu akampiyasabhāvattā tādiguṇayuttassa lokajeṭṭhassa buddhassa santharaṃ tiṇapaṇṇādisantharaṃ kaṭṭhattharaṃ paññāpetvā niṭṭhāpetvā pupphāsanaṃ pupphamayaṃ āsanaṃ ahaṃ adāsiṃ.
११४. पुप्फासने निसीदित्वाति तस्मिं पञ्ञत्ते पुप्फासने निसीदित्वा लोकनायको सिद्धत्थो भगवा। ममञ्च गतिमञ्ञायाति मय्हं गतिं आयतिं उप्पत्तिट्ठानं अञ्ञाय जानित्वा अनिच्चतं अनिच्चभावं उदाहरि कथेसि।
114.Pupphāsanenisīditvāti tasmiṃ paññatte pupphāsane nisīditvā lokanāyako siddhattho bhagavā. Mamañca gatimaññāyāti mayhaṃ gatiṃ āyatiṃ uppattiṭṭhānaṃ aññāya jānitvā aniccataṃ aniccabhāvaṃ udāhari kathesi.
११५. अनिच्चा वत सङ्खाराति वत एकन्तेन सङ्खारा पच्चयेहि समेच्च समागन्त्वा करीयमाना सब्बे सप्पच्चयधम्मा हुत्वा अभावट्ठेन अनिच्चा। उप्पादवयधम्मिनोति उप्पज्जित्वा विनस्सनसभावा उप्पज्जित्वा पातुभवित्वा एते सङ्खारा निरुज्झन्ति विनस्सन्तीति अत्थो। तेसं वूपसमो सुखोति तेसं सङ्खारानं विसेसेन उपसमो सुखो, तेसं वूपसमकरं निब्बानमेव एकन्तसुखन्ति अत्थो।
115.Aniccā vata saṅkhārāti vata ekantena saṅkhārā paccayehi samecca samāgantvā karīyamānā sabbe sappaccayadhammā hutvā abhāvaṭṭhena aniccā. Uppādavayadhamminoti uppajjitvā vinassanasabhāvā uppajjitvā pātubhavitvā ete saṅkhārā nirujjhanti vinassantīti attho. Tesaṃ vūpasamo sukhoti tesaṃ saṅkhārānaṃ visesena upasamo sukho, tesaṃ vūpasamakaraṃ nibbānameva ekantasukhanti attho.
११६. इदं वत्वान सब्बञ्ञूति सब्बधम्मजाननको भगवा लोकानं जेट्ठो वुड्ढो नरानं आसभो पधानो वीरो इदं अनिच्चपटिसंयुत्तं धम्मदेसनं वत्वान कथेत्वा अम्बरे आकासे हंसराजा इव नभं आकासं अब्भुग्गमीति सम्बन्धो।
116.Idaṃ vatvāna sabbaññūti sabbadhammajānanako bhagavā lokānaṃ jeṭṭho vuḍḍho narānaṃ āsabho padhāno vīro idaṃ aniccapaṭisaṃyuttaṃ dhammadesanaṃ vatvāna kathetvā ambare ākāse haṃsarājā iva nabhaṃ ākāsaṃ abbhuggamīti sambandho.
११७. सकं दिट्ठिं अत्तनो लद्धिं खन्तिं रुचिं अज्झासयं जहित्वान पहाय। भावयानिच्चसञ्ञहन्ति अनिच्चे अनिच्चन्ति पवत्तसञ्ञं अहं भावयिं वड्ढेसिं मनसि अकासिं। तत्थ कालं कतो अहन्ति तत्थ तिस्सं जातियं ततो जातितो अहं कालं कतो मतो।
117.Sakaṃ diṭṭhiṃ attano laddhiṃ khantiṃ ruciṃ ajjhāsayaṃ jahitvāna pahāya. Bhāvayāniccasaññahanti anicce aniccanti pavattasaññaṃ ahaṃ bhāvayiṃ vaḍḍhesiṃ manasi akāsiṃ. Tattha kālaṃ kato ahanti tattha tissaṃ jātiyaṃ tato jātito ahaṃ kālaṃ kato mato.
११८. द्वे सम्पत्ती अनुभोत्वाति मनुस्ससम्पत्तिदिब्बसम्पत्तिसङ्खाता द्वे सम्पत्तियो अनुभवित्वा। सुक्कमूलेन चोदितोति पुराणकुसलमूलेन, मूलभूतेन कुसलेन वा चोदितो सञ्चोदितो। पच्छिमे भवे सम्पत्तेति परियोसाने भवे सम्पत्ते पापुणिते। सपाकयोनुपागमिन्ति सकं पचितभत्तं सपाकं योनिं उपागमिं। यस्स कुलस्स अत्तनो पचितभत्तं अञ्ञेहि अभुञ्जनीयं, तस्मिं चण्डालकुले निब्बत्तोस्मीति अत्थो। अथ वा सा वुच्चति सुनखो, सुनखोच्छिट्ठभत्तभुञ्जनकचण्डालकुले जातोति अत्थो। सेसं उत्तानत्थमेवाति।
118.Dvesampattī anubhotvāti manussasampattidibbasampattisaṅkhātā dve sampattiyo anubhavitvā. Sukkamūlena coditoti purāṇakusalamūlena, mūlabhūtena kusalena vā codito sañcodito. Pacchime bhave sampatteti pariyosāne bhave sampatte pāpuṇite. Sapākayonupāgaminti sakaṃ pacitabhattaṃ sapākaṃ yoniṃ upāgamiṃ. Yassa kulassa attano pacitabhattaṃ aññehi abhuñjanīyaṃ, tasmiṃ caṇḍālakule nibbattosmīti attho. Atha vā sā vuccati sunakho, sunakhocchiṭṭhabhattabhuñjanakacaṇḍālakule jātoti attho. Sesaṃ uttānatthamevāti.
सोपाकत्थेरअपदानवण्णना समत्ता।
Sopākattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / अपदानपाळि • Apadānapāḷi / ९. सोपाकत्थेरअपदानं • 9. Sopākattheraapadānaṃ
