| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අපදාන-අට්‌ඨකථා • Apadāna-aṭṭhakathā |
9. සොපාකත්‌ථෙරඅපදානවණ්‌ණනා
9. Sopākattheraapadānavaṇṇanā
පබ්‌භාරං සොධයන්‌තස්‌සාතිආදිකං ආයස්‌මතො සොපාකත්‌ථෙරස්‌ස අපදානං. අයම්‌පි පුරිමබුද්‌ධෙසු කතාධිකාරො තත්‌ථ තත්‌ථ භවෙ විවට්‌ටූපනිස්‌සයානි පුඤ්‌ඤානි උපචිනන්‌තො සිද්‌ධත්‌ථස්‌ස භගවතො කාලෙ අඤ්‌ඤතරස්‌ස කුටුම්‌බිකස්‌ස පුත්‌තො හුත්‌වා නිබ්‌බත්‌ති. එකදිවසං සත්‌ථාරං දිස්‌වා බීජපූරඵලානි සත්‌ථු උපනෙසි, පරිභුඤ්‌ජි භගවා තස්‌සානුකම්‌පං උපාදාය. සො භික්‌ඛු සත්‌ථරි සඞ්‌ඝෙ ච අභිප්‌පසන්‌නො සලාකභත්‌තං පට්‌ඨපෙත්‌වා සඞ්‌ඝුද්‌දෙසවසෙන තිණ්‌ණං භික්‌ඛූනං යාවතායුකං ඛීරභත්‌තං අදාසි. සො තෙහි පුඤ්‌ඤෙහි අපරාපරං දෙවමනුස්‌සෙසු සම්‌පත්‌තියො අනුභවන්‌තො එකදා මනුස්‌සයොනියං නිබ්‌බත්‌තො එකස්‌ස පච්‌චෙකබුද්‌ධස්‌ස ඛීරභත්‌තං අදාසි.
Pabbhāraṃ sodhayantassātiādikaṃ āyasmato sopākattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle aññatarassa kuṭumbikassa putto hutvā nibbatti. Ekadivasaṃ satthāraṃ disvā bījapūraphalāni satthu upanesi, paribhuñji bhagavā tassānukampaṃ upādāya. So bhikkhu satthari saṅghe ca abhippasanno salākabhattaṃ paṭṭhapetvā saṅghuddesavasena tiṇṇaṃ bhikkhūnaṃ yāvatāyukaṃ khīrabhattaṃ adāsi. So tehi puññehi aparāparaṃ devamanussesu sampattiyo anubhavanto ekadā manussayoniyaṃ nibbatto ekassa paccekabuddhassa khīrabhattaṃ adāsi.
එවං තත්‌ථ තත්‌ථ පුඤ්‌ඤානි කත්‌වා සුගතීසුයෙව පරිබ්‌භමන්‌තො ඉමස්‌මිං බුද්‌ධුප්‌පාදෙ පුරිමකම්‌මනිස්‌සන්‌දෙන සාවත්‌ථියං අඤ්‌ඤතරාය දුග්‌ගතිත්‌ථියා කුච්‌ඡිම්‌හි පටිසන්‌ධිං ගණ්‌හි. සා තං දසමාසෙ කුච්‌ඡිනා පරිහරිත්‌වා පරිපක්‌කෙ ගබ්‌භෙ විජායනකාලෙ විජායිතුං අසක්‌කොන්‌තී මුච්‌ඡං ආපජ්‌ජිත්‌වා බහුවෙලං මතා විය නිපජ්‌ජි. ඤාතකා ‘‘මතා’’ති සඤ්‌ඤාය සුසානං නෙත්‌වා චිතකං ආරොපෙත්‌වා දෙවතානුභාවෙන වාතවුට්‌ඨියා උට්‌ඨිතාය අග්‌ගිං අදත්‌වා පක්‌කමිංසු. දාරකො පච්‌ඡිමභවිකත්‌තා දෙවතානුභාවෙනෙව අරොගො හුත්‌වා මාතුකුච්‌ඡිතො නික්‌ඛමි. මාතා පන කාලමකාසි. දෙවතා මනුස්‌සරූපෙනුපගම්‌ම තං ගහෙත්‌වා සුසානගොපකස්‌ස ගෙහෙ ඨපෙත්‌වා කතිපාහං කාලං පතිරූපෙන ආහාරෙන පොසෙසි. තතො පරං සුසානගොපකො අත්‌තනො පුත්‌තං කත්‌වා වඩ්‌ඪෙසි. සො තථා වඩ්‌ඪෙන්‌තො තස්‌ස පුත්‌තෙන සුප්‌පියෙන නාම දාරකෙන සද්‌ධිං කීළන්‌තො විචරි. තස්‌ස සුසානෙ ජාතසංවඩ්‌ඪභාවතො සොපාකොති සමඤ්‌ඤා අහොසි.
Evaṃ tattha tattha puññāni katvā sugatīsuyeva paribbhamanto imasmiṃ buddhuppāde purimakammanissandena sāvatthiyaṃ aññatarāya duggatitthiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā taṃ dasamāse kucchinā pariharitvā paripakke gabbhe vijāyanakāle vijāyituṃ asakkontī mucchaṃ āpajjitvā bahuvelaṃ matā viya nipajji. Ñātakā ‘‘matā’’ti saññāya susānaṃ netvā citakaṃ āropetvā devatānubhāvena vātavuṭṭhiyā uṭṭhitāya aggiṃ adatvā pakkamiṃsu. Dārako pacchimabhavikattā devatānubhāveneva arogo hutvā mātukucchito nikkhami. Mātā pana kālamakāsi. Devatā manussarūpenupagamma taṃ gahetvā susānagopakassa gehe ṭhapetvā katipāhaṃ kālaṃ patirūpena āhārena posesi. Tato paraṃ susānagopako attano puttaṃ katvā vaḍḍhesi. So tathā vaḍḍhento tassa puttena suppiyena nāma dārakena saddhiṃ kīḷanto vicari. Tassa susāne jātasaṃvaḍḍhabhāvato sopākoti samaññā ahosi.
අථෙකදිවසං සත්‌තවස්‌සිකං තං භගවා පච්‌චූසවෙලායං ඤාණජාලං පත්‌ථරිත්‌වා වෙනෙය්‍යබන්‌ධවෙ ඔලොකෙන්‌තො ඤාණජාලස්‌ස අන්‌තොගතං දිස්‌වා සුසානට්‌ඨානං අගමාසි. දාරකො පුබ්‌බහෙතුනා චොදියමානො පසන්‌නමානසො සත්‌ථාරං උපසඞ්‌කමිත්‌වා වන්‌දිත්‌වා අට්‌ඨාසි. සත්‌ථා තස්‌ස ධම්‌මං කථෙසි. සො ධම්‌මං සුත්‌වා පබ්‌බජ්‌ජං යාචිත්‌වා පිතරා ‘‘අනුඤ්‌ඤාතොසී’’ති වුත්‌තො පිතරං සත්‌ථු සන්‌තිකං ආනෙසි. තස්‌ස පිතා සත්‌ථාරං වන්‌දිත්‌වා ‘‘ඉමං දාරකං පබ්‌බාජෙථ, භන්‌තෙ’’ති අනුජානි, තං පබ්‌බාජෙත්‌වා භගවා මෙත්‌තාභාවනාය නියොජෙසි. සො මෙත්‌තාකම්‌මට්‌ඨානං ගහෙත්‌වා සුසානෙ විහරන්‌තො නචිරස්‌සෙව මෙත්‌තාඣානං පාදකං කත්‌වා විපස්‌සනං වඩ්‌ඪෙත්‌වා අරහත්‌තං සච්‌ඡාකාසි. අරහා හුත්‌වාපි අඤ්‌ඤෙසං සොසානිකභික්‌ඛූනං මෙත්‌තාභාවනාවිධිං දස්‌සෙන්‌තො ‘‘යථාපි එකපුත්‌තස්‌මි’’න්‌ති (ථෙරගා. 33) ගාථං අභාසි. ඉදං වුත්‌තං හොති – යථා එකපුත්‌තකෙ පියෙ මනාපෙ මාතා පිතා ච කුසලී එකන්‌තහිතෙසී භවෙය්‍ය, එවං පුරත්‌ථිමාදිභෙදාසු සබ්‌බාසු දිසාසු කාමභවාදිභෙදෙසු වා සබ්‌බෙසු භවෙසු දහරාදිභෙදාසු සබ්‌බාසු අවත්‌ථාසුපි ඨිතෙසු සබ්‌බෙසු සත්‌තෙසු එකන්‌තහිතෙසිතාය කුසලී භවෙය්‍ය ‘‘මිත්‌තො, උදාසිනො, පච්‌චත්‌ථිකො’’ති සීමං අකත්‌වා සීමාය සම්‌භෙදවසෙන සබ්‌බත්‌ථ එකරසං මෙත්‌තං භාවෙය්‍යාති ඉමං පන ගාථං වත්‌වා ‘‘සචෙ තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො එවං මෙත්‌තං භාවෙය්‍යාථ, යෙ තෙ භගවතා ‘සුඛං සුපතී’තිආදිනා (අ. නි. 11.15; පරි. 331; මි. ප. 4.4.6) එකාදස මෙත්‌තානිසංසා ච වුත්‌තා, එකංසෙන තෙසං භාගිනො භවථා’’ති ඔවාදං අදාසි.
Athekadivasaṃ sattavassikaṃ taṃ bhagavā paccūsavelāyaṃ ñāṇajālaṃ pattharitvā veneyyabandhave olokento ñāṇajālassa antogataṃ disvā susānaṭṭhānaṃ agamāsi. Dārako pubbahetunā codiyamāno pasannamānaso satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā aṭṭhāsi. Satthā tassa dhammaṃ kathesi. So dhammaṃ sutvā pabbajjaṃ yācitvā pitarā ‘‘anuññātosī’’ti vutto pitaraṃ satthu santikaṃ ānesi. Tassa pitā satthāraṃ vanditvā ‘‘imaṃ dārakaṃ pabbājetha, bhante’’ti anujāni, taṃ pabbājetvā bhagavā mettābhāvanāya niyojesi. So mettākammaṭṭhānaṃ gahetvā susāne viharanto nacirasseva mettājhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ sacchākāsi. Arahā hutvāpi aññesaṃ sosānikabhikkhūnaṃ mettābhāvanāvidhiṃ dassento ‘‘yathāpi ekaputtasmi’’nti (theragā. 33) gāthaṃ abhāsi. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā ekaputtake piye manāpe mātā pitā ca kusalī ekantahitesī bhaveyya, evaṃ puratthimādibhedāsu sabbāsu disāsu kāmabhavādibhedesu vā sabbesu bhavesu daharādibhedāsu sabbāsu avatthāsupi ṭhitesu sabbesu sattesu ekantahitesitāya kusalī bhaveyya ‘‘mitto, udāsino, paccatthiko’’ti sīmaṃ akatvā sīmāya sambhedavasena sabbattha ekarasaṃ mettaṃ bhāveyyāti imaṃ pana gāthaṃ vatvā ‘‘sace tumhe āyasmanto evaṃ mettaṃ bhāveyyātha, ye te bhagavatā ‘sukhaṃ supatī’tiādinā (a. ni. 11.15; pari. 331; mi. pa. 4.4.6) ekādasa mettānisaṃsā ca vuttā, ekaṃsena tesaṃ bhāgino bhavathā’’ti ovādaṃ adāsi.
112. එවං සො පත්‌තඵලාධිගමො අත්‌තනො කතපුඤ්‌ඤං පච්‌චවෙක්‌ඛිත්‌වා සඤ්‌ජාතසොමනස්‌සො පුබ්‌බචරිතාපදානං දස්‌සෙන්‌තො පබ්‌භාරං සොධයන්‌තස්‌සාතිආදිමාහ. තත්‌ථ පබ්‌භාරන්‌ති සිලාපබ්‌බතස්‌ස විවෙකට්‌ඨානං, තං පබ්‌බජිතානුරූපත්‌තා ඉට්‌ඨකපාකාරං කත්‌වා ද්‌වාරකවාටං යොජෙත්‌වා භික්‌ඛූනං වසනත්‌ථාය අදාසි, පකාරෙන භරො පත්‌ථෙතබ්‌බොති පබ්‌භාරො, තං සොධයන්‌තස්‌ස මම සන්‌තිකං සිද්‌ධත්‌ථො නාම භගවා ආගච්‌ඡි පාපුණි.
112. Evaṃ so pattaphalādhigamo attano katapuññaṃ paccavekkhitvā sañjātasomanasso pubbacaritāpadānaṃ dassento pabbhāraṃ sodhayantassātiādimāha. Tattha pabbhāranti silāpabbatassa vivekaṭṭhānaṃ, taṃ pabbajitānurūpattā iṭṭhakapākāraṃ katvā dvārakavāṭaṃ yojetvā bhikkhūnaṃ vasanatthāya adāsi, pakārena bharo patthetabboti pabbhāro, taṃ sodhayantassa mama santikaṃ siddhattho nāma bhagavā āgacchi pāpuṇi.
113. බුද්‌ධං උපගතං දිස්‌වාති එවං මම සන්‌තිකං ආගතං දිස්‌වා තාදිනො ඉට්‌ඨානිට්‌ඨෙසු අකම්‌පියසභාවත්‌තා තාදිගුණයුත්‌තස්‌ස ලොකජෙට්‌ඨස්‌ස බුද්‌ධස්‌ස සන්‌ථරං තිණපණ්‌ණාදිසන්‌ථරං කට්‌ඨත්‌ථරං පඤ්‌ඤාපෙත්‌වා නිට්‌ඨාපෙත්‌වා පුප්‌ඵාසනං පුප්‌ඵමයං ආසනං අහං අදාසිං.
113.Buddhaṃ upagataṃ disvāti evaṃ mama santikaṃ āgataṃ disvā tādino iṭṭhāniṭṭhesu akampiyasabhāvattā tādiguṇayuttassa lokajeṭṭhassa buddhassa santharaṃ tiṇapaṇṇādisantharaṃ kaṭṭhattharaṃ paññāpetvā niṭṭhāpetvā pupphāsanaṃ pupphamayaṃ āsanaṃ ahaṃ adāsiṃ.
114. පුප්‌ඵාසනෙ නිසීදිත්‌වාති තස්‌මිං පඤ්‌ඤත්‌තෙ පුප්‌ඵාසනෙ නිසීදිත්‌වා ලොකනායකො සිද්‌ධත්‌ථො භගවා. මමඤ්‌ච ගතිමඤ්‌ඤායාති මය්‌හං ගතිං ආයතිං උප්‌පත්‌තිට්‌ඨානං අඤ්‌ඤාය ජානිත්‌වා අනිච්‌චතං අනිච්‌චභාවං උදාහරි කථෙසි.
114.Pupphāsanenisīditvāti tasmiṃ paññatte pupphāsane nisīditvā lokanāyako siddhattho bhagavā. Mamañca gatimaññāyāti mayhaṃ gatiṃ āyatiṃ uppattiṭṭhānaṃ aññāya jānitvā aniccataṃ aniccabhāvaṃ udāhari kathesi.
115. අනිච්‌චා වත සඞ්‌ඛාරාති වත එකන්‌තෙන සඞ්‌ඛාරා පච්‌චයෙහි සමෙච්‌ච සමාගන්‌ත්‌වා කරීයමානා සබ්‌බෙ සප්‌පච්‌චයධම්‌මා හුත්‌වා අභාවට්‌ඨෙන අනිච්‌චා. උප්‌පාදවයධම්‌මිනොති උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා විනස්‌සනසභාවා උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා පාතුභවිත්‌වා එතෙ සඞ්‌ඛාරා නිරුජ්‌ඣන්‌ති විනස්‌සන්‌තීති අත්‌ථො. තෙසං වූපසමො සුඛොති තෙසං සඞ්‌ඛාරානං විසෙසෙන උපසමො සුඛො, තෙසං වූපසමකරං නිබ්‌බානමෙව එකන්‌තසුඛන්‌ති අත්‌ථො.
115.Aniccā vata saṅkhārāti vata ekantena saṅkhārā paccayehi samecca samāgantvā karīyamānā sabbe sappaccayadhammā hutvā abhāvaṭṭhena aniccā. Uppādavayadhamminoti uppajjitvā vinassanasabhāvā uppajjitvā pātubhavitvā ete saṅkhārā nirujjhanti vinassantīti attho. Tesaṃ vūpasamo sukhoti tesaṃ saṅkhārānaṃ visesena upasamo sukho, tesaṃ vūpasamakaraṃ nibbānameva ekantasukhanti attho.
116. ඉදං වත්‌වාන සබ්‌බඤ්‌ඤූති සබ්‌බධම්‌මජානනකො භගවා ලොකානං ජෙට්‌ඨො වුඩ්‌ඪො නරානං ආසභො පධානො වීරො ඉදං අනිච්‌චපටිසංයුත්‌තං ධම්‌මදෙසනං වත්‌වාන කථෙත්‌වා අම්‌බරෙ ආකාසෙ හංසරාජා ඉව නභං ආකාසං අබ්‌භුග්‌ගමීති සම්‌බන්‌ධො.
116.Idaṃ vatvāna sabbaññūti sabbadhammajānanako bhagavā lokānaṃ jeṭṭho vuḍḍho narānaṃ āsabho padhāno vīro idaṃ aniccapaṭisaṃyuttaṃ dhammadesanaṃ vatvāna kathetvā ambare ākāse haṃsarājā iva nabhaṃ ākāsaṃ abbhuggamīti sambandho.
117. සකං දිට්‌ඨිං අත්‌තනො ලද්‌ධිං ඛන්‌තිං රුචිං අජ්‌ඣාසයං ජහිත්‌වාන පහාය. භාවයානිච්‌චසඤ්‌ඤහන්‌ති අනිච්‌චෙ අනිච්‌චන්‌ති පවත්‌තසඤ්‌ඤං අහං භාවයිං වඩ්‌ඪෙසිං මනසි අකාසිං. තත්‌ථ කාලං කතො අහන්‌ති තත්‌ථ තිස්‌සං ජාතියං තතො ජාතිතො අහං කාලං කතො මතො.
117.Sakaṃ diṭṭhiṃ attano laddhiṃ khantiṃ ruciṃ ajjhāsayaṃ jahitvāna pahāya. Bhāvayāniccasaññahanti anicce aniccanti pavattasaññaṃ ahaṃ bhāvayiṃ vaḍḍhesiṃ manasi akāsiṃ. Tattha kālaṃ kato ahanti tattha tissaṃ jātiyaṃ tato jātito ahaṃ kālaṃ kato mato.
118. ද්‌වෙ සම්‌පත්‌තී අනුභොත්‌වාති මනුස්‌සසම්‌පත්‌තිදිබ්‌බසම්‌පත්‌තිසඞ්‌ඛාතා ද්‌වෙ සම්‌පත්‌තියො අනුභවිත්‌වා. සුක්‌කමූලෙන චොදිතොති පුරාණකුසලමූලෙන, මූලභූතෙන කුසලෙන වා චොදිතො සඤ්‌චොදිතො. පච්‌ඡිමෙ භවෙ සම්‌පත්‌තෙති පරියොසානෙ භවෙ සම්‌පත්‌තෙ පාපුණිතෙ. සපාකයොනුපාගමින්‌ති සකං පචිතභත්‌තං සපාකං යොනිං උපාගමිං. යස්‌ස කුලස්‌ස අත්‌තනො පචිතභත්‌තං අඤ්‌ඤෙහි අභුඤ්‌ජනීයං, තස්‌මිං චණ්‌ඩාලකුලෙ නිබ්‌බත්‌තොස්‌මීති අත්‌ථො. අථ වා සා වුච්‌චති සුනඛො, සුනඛොච්‌ඡිට්‌ඨභත්‌තභුඤ්‌ජනකචණ්‌ඩාලකුලෙ ජාතොති අත්‌ථො. සෙසං උත්‌තානත්‌ථමෙවාති.
118.Dvesampattī anubhotvāti manussasampattidibbasampattisaṅkhātā dve sampattiyo anubhavitvā. Sukkamūlena coditoti purāṇakusalamūlena, mūlabhūtena kusalena vā codito sañcodito. Pacchime bhave sampatteti pariyosāne bhave sampatte pāpuṇite. Sapākayonupāgaminti sakaṃ pacitabhattaṃ sapākaṃ yoniṃ upāgamiṃ. Yassa kulassa attano pacitabhattaṃ aññehi abhuñjanīyaṃ, tasmiṃ caṇḍālakule nibbattosmīti attho. Atha vā sā vuccati sunakho, sunakhocchiṭṭhabhattabhuñjanakacaṇḍālakule jātoti attho. Sesaṃ uttānatthamevāti.
සොපාකත්‌ථෙරඅපදානවණ්‌ණනා සමත්‌තා.
Sopākattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / අපදානපාළි • Apadānapāḷi / 9. සොපාකත්‌ථෙරඅපදානං • 9. Sopākattheraapadānaṃ
