Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౪. సోపాకత్థేరగాథావణ్ణనా
4. Sopākattheragāthāvaṇṇanā
దిస్వా పాసాదఛాయాయన్తిఆదికా ఆయస్మతో సోపాకత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో సిద్ధత్థస్స భగవతో కాలే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్తో బ్రాహ్మణానం విజ్జాసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం గతో కామేసు ఆదీనవం దిస్వా ఘరావాసం పహాయ తాపసపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా ఏకస్మిం పబ్బతే విహరతి. సత్థా ఆసన్నమరణం తం ఞత్వా తస్స సన్తికం అగమాసి. సో భగవన్తం దిస్వా పసన్నచిత్తో ఉళారం పీతిసోమనస్సం పవేదేన్తో పుప్ఫమయం ఆసనం పఞ్ఞపేత్వా అదాసి. సత్థా తత్థ నిసీదిత్వా, అనిచ్చతాపటిసంయుత్తం ధమ్మిం కథం కథేత్వా తస్స పస్సన్తస్సేవ ఆకాసేన అగమాసి. సో పుబ్బే గహితం నిచ్చగ్గాహం పహాయ అనిచ్చసఞ్ఞం హదయే ఠపేత్వా, కాలఙ్కత్వా, దేవలోకే ఉప్పజిత్వా, అపరాపరం దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో, ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే రాజగహే సోపాకయోనియం నిబ్బత్తి. సో జాతిఆగతేన సోపాకోతి నామేన పఞ్ఞాయి. కేచి పన ‘‘వాణిజకులే నిబ్బత్తో, ‘సోపాకో’తి పన నామమత్త’’న్తి వదన్తి. తం అపదానపాళియా విరుజ్ఝతి ‘‘పచ్ఛిమే భవే సమ్పత్తే, సోపాకయోనుపాగమి’’న్తి వచనతో.
Disvāpāsādachāyāyantiādikā āyasmato sopākattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto siddhatthassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gato kāmesu ādīnavaṃ disvā gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā ekasmiṃ pabbate viharati. Satthā āsannamaraṇaṃ taṃ ñatvā tassa santikaṃ agamāsi. So bhagavantaṃ disvā pasannacitto uḷāraṃ pītisomanassaṃ pavedento pupphamayaṃ āsanaṃ paññapetvā adāsi. Satthā tattha nisīditvā, aniccatāpaṭisaṃyuttaṃ dhammiṃ kathaṃ kathetvā tassa passantasseva ākāsena agamāsi. So pubbe gahitaṃ niccaggāhaṃ pahāya aniccasaññaṃ hadaye ṭhapetvā, kālaṅkatvā, devaloke uppajitvā, aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto, imasmiṃ buddhuppāde rājagahe sopākayoniyaṃ nibbatti. So jātiāgatena sopākoti nāmena paññāyi. Keci pana ‘‘vāṇijakule nibbatto, ‘sopāko’ti pana nāmamatta’’nti vadanti. Taṃ apadānapāḷiyā virujjhati ‘‘pacchime bhave sampatte, sopākayonupāgami’’nti vacanato.
తస్స చతుమాసజాతస్స పితా కాలమకాసి, చూళపితా పోసేసి. అనుక్కమేన సత్తవస్సికో జాతో. ఏకదివసం చూళపితా ‘‘అత్తనో పుత్తేన కలహం కరోతీ’’తి కుజ్ఝిత్వా, తం సుసానం నేత్వా, ద్వే హత్థే రజ్జుయా ఏకతో బన్ధిత్వా, తాయ ఏవ రజ్జుయా మతమనుస్సస్స సరీరే గాళ్హం బన్ధిత్వా గతో ‘‘సిఙ్గాలాదయో ఖాదన్తూ’’తి. పచ్ఛిమభవికతాయ దారకస్స పుఞ్ఞఫలేన సయం మారేతుం న విసహి, సిఙ్గాలాదయోపి న అభిభవింసు. దారకో అడ్ఢరత్తసమయే ఏవం విప్పలపతి –
Tassa catumāsajātassa pitā kālamakāsi, cūḷapitā posesi. Anukkamena sattavassiko jāto. Ekadivasaṃ cūḷapitā ‘‘attano puttena kalahaṃ karotī’’ti kujjhitvā, taṃ susānaṃ netvā, dve hatthe rajjuyā ekato bandhitvā, tāya eva rajjuyā matamanussassa sarīre gāḷhaṃ bandhitvā gato ‘‘siṅgālādayo khādantū’’ti. Pacchimabhavikatāya dārakassa puññaphalena sayaṃ māretuṃ na visahi, siṅgālādayopi na abhibhaviṃsu. Dārako aḍḍharattasamaye evaṃ vippalapati –
‘‘కా గతి మే అగతిస్స, కో వా బన్ధు అబన్ధునో;
‘‘Kā gati me agatissa, ko vā bandhu abandhuno;
సుసానమజ్ఝే బన్ధస్స, కో మే అభయదాయకో’’తి.
Susānamajjhe bandhassa, ko me abhayadāyako’’ti.
సత్థా తాయ వేలాయ వేనేయ్యబన్ధవే ఓలోకేన్తో దారకస్స హదయబ్భన్తరే పజ్జలన్తం అరహత్తూపనిస్సయం దిస్వా ఓభాసం ఫరిత్వా సతిం జనేత్వా ఏవమాహ –
Satthā tāya velāya veneyyabandhave olokento dārakassa hadayabbhantare pajjalantaṃ arahattūpanissayaṃ disvā obhāsaṃ pharitvā satiṃ janetvā evamāha –
‘‘ఏహి సోపాక మా భాయి, ఓలోకస్సు తథాగతం;
‘‘Ehi sopāka mā bhāyi, olokassu tathāgataṃ;
అహం తం తారయిస్సామి, రాహుముఖేవ చన్దిమ’’న్తి.
Ahaṃ taṃ tārayissāmi, rāhumukheva candima’’nti.
దారకో బుద్ధానుభావేన ఛిన్నబన్ధనో గాథాపరియోసానే సోతాపన్నో హుత్వా గన్ధకుటిసమ్ముఖే అట్ఠాసి. తస్స మాతా పుత్తం అపస్సన్తీ చూళపితరం పుచ్ఛిత్వా తేనస్స పవత్తియా అకథితాయ తత్థ తత్థ గన్త్వా విచినన్తీ ‘‘బుద్ధా కిర అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నం జానన్తి, యంనూనాహం భగవన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా మమ పుత్తస్స పవత్తిం జానేయ్య’’న్తి సత్థు సన్తికం అగమాసి. సత్థా, ఇద్ధియా తం పటిచ్ఛాదేత్వా, ‘‘భన్తే, మమ పుత్తం న పస్సామి, అపిచ భగవా తస్స పవత్తిం జానాతీ’’తి తాయ పుట్ఠో –
Dārako buddhānubhāvena chinnabandhano gāthāpariyosāne sotāpanno hutvā gandhakuṭisammukhe aṭṭhāsi. Tassa mātā puttaṃ apassantī cūḷapitaraṃ pucchitvā tenassa pavattiyā akathitāya tattha tattha gantvā vicinantī ‘‘buddhā kira atītānāgatapaccuppannaṃ jānanti, yaṃnūnāhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā mama puttassa pavattiṃ jāneyya’’nti satthu santikaṃ agamāsi. Satthā, iddhiyā taṃ paṭicchādetvā, ‘‘bhante, mama puttaṃ na passāmi, apica bhagavā tassa pavattiṃ jānātī’’ti tāya puṭṭho –
‘‘న సన్తి పుత్తా తాణాయ, న పితా నాపి బన్ధవా;
‘‘Na santi puttā tāṇāya, na pitā nāpi bandhavā;
అన్తకేనాధిపన్నస్స, నత్థి ఞాతీసు తాణతా’’తి. (ధ॰ ప॰ ౨౮౮) –
Antakenādhipannassa, natthi ñātīsu tāṇatā’’ti. (dha. pa. 288) –
ధమ్మం కథేసి. తం సుత్వా సా సోతాపన్నా అహోసి. దారకో అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౨.౧౧౨-౧౨౩) –
Dhammaṃ kathesi. Taṃ sutvā sā sotāpannā ahosi. Dārako arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.2.112-123) –
‘‘పబ్భారం సోధయన్తస్స, విపినే పబ్బతుత్తమే;
‘‘Pabbhāraṃ sodhayantassa, vipine pabbatuttame;
సిద్ధత్థో నామ భగవా, ఆగచ్ఛి మమ సన్తికం.
Siddhattho nāma bhagavā, āgacchi mama santikaṃ.
‘‘బుద్ధం ఉపగతం దిస్వా, లోకజేట్ఠస్స తాదినో;
‘‘Buddhaṃ upagataṃ disvā, lokajeṭṭhassa tādino;
సన్థరం సన్థరిత్వాన, పుప్ఫాసనమదాసహం.
Santharaṃ santharitvāna, pupphāsanamadāsahaṃ.
‘‘పుప్ఫాసనే నిసీదిత్వా, సిద్ధత్థో లోకనాయకో;
‘‘Pupphāsane nisīditvā, siddhattho lokanāyako;
మమఞ్చ గతిమఞ్ఞాయ, అనిచ్చతముదాహరి.
Mamañca gatimaññāya, aniccatamudāhari.
‘‘అనిచ్చా వత సఙ్ఖారా, ఉప్పాదవయధమ్మినో;
‘‘Aniccā vata saṅkhārā, uppādavayadhammino;
ఉప్పజ్జిత్వా నిరుజ్ఝన్తి, తేసం వూపసమో సుఖో.
Uppajjitvā nirujjhanti, tesaṃ vūpasamo sukho.
‘‘ఇదం వత్వాన సబ్బఞ్ఞూ, లోకజేట్ఠో నరాసభో;
‘‘Idaṃ vatvāna sabbaññū, lokajeṭṭho narāsabho;
నభం అబ్భుగ్గమీ వీరో, హంసరాజావ అమ్బరే.
Nabhaṃ abbhuggamī vīro, haṃsarājāva ambare.
‘‘సకం దిట్ఠిం జహిత్వాన, భావయానిచ్చసఞ్ఞహం;
‘‘Sakaṃ diṭṭhiṃ jahitvāna, bhāvayāniccasaññahaṃ;
ఏకాహం భావయిత్వాన, తత్థ కాలం కతో అహం.
Ekāhaṃ bhāvayitvāna, tattha kālaṃ kato ahaṃ.
‘‘ద్వే సమ్పత్తీ అనుభోత్వా, సుక్కమూలేన చోదితో;
‘‘Dve sampattī anubhotvā, sukkamūlena codito;
పచ్ఛిమే భవే సమ్పత్తే, సపాకయోనుపాగమిం.
Pacchime bhave sampatte, sapākayonupāgamiṃ.
‘‘అగారా అభినిక్ఖమ్మ, పబ్బజిం అనగారియం;
‘‘Agārā abhinikkhamma, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
జాతియా సత్తవస్సోహం, అరహత్తమపాపుణిం.
Jātiyā sattavassohaṃ, arahattamapāpuṇiṃ.
‘‘ఆరద్ధవీరియో పహితత్తో, సీలేసు సుసమాహితో;
‘‘Āraddhavīriyo pahitatto, sīlesu susamāhito;
తోసేత్వాన మహానాగం, అలత్థం ఉపసమ్పదం.
Tosetvāna mahānāgaṃ, alatthaṃ upasampadaṃ.
‘‘చతున్నవుతితో కప్పే, యం కమ్మమకరిం తదా;
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, పుప్ఫదానస్సిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, pupphadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘చతున్నవుతితో కప్పే, యం సఞ్ఞం భావయిం తదా;
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ saññaṃ bhāvayiṃ tadā;
తం సఞ్ఞం భావయన్తస్స, పత్తో మే ఆసవక్ఖయో.
Taṃ saññaṃ bhāvayantassa, patto me āsavakkhayo.
‘‘పటిసమ్భిదా చతస్సో…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Paṭisambhidā catasso…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అథ భగవా ఇద్ధిం పటిసంహరి. సాపి పుత్తం దిస్వా హట్ఠతుట్ఠో తస్స ఖీణాసవభావం సుత్వా పబ్బాజేత్వా గతా. సో సత్థారం గన్ధకుటిచ్ఛాయాయం చఙ్కమన్తం ఉపసఙ్కమిత్వా, వన్దిత్వా అనుచఙ్కమి. తస్స భగవా ఉపసమ్పదం అనుజానితుకామో ‘‘ఏకం నామ కి’’న్తిఆదినా దస పఞ్హే పుచ్ఛి. సోపి సత్థు అధిప్పాయం గణ్హన్తో సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణేన సంసన్దేన్తో ‘‘సబ్బే సత్తా ఆహారట్ఠితికా’’తిఆదినా (ఖు॰ పా॰ ౪.౧) తే పఞ్హే విస్సజ్జేసి. తేనేవ తే కుమారపఞ్హా నామ జాతా. సత్థా తస్స పఞ్హబ్యాకరణేన ఆరాధితచిత్తో ఉపసమ్పదం అనుజాని. తేన సా పఞ్హబ్యాకరణూపసమ్పదా నామ జాతా. తస్సిమం అత్తనో పవత్తిం పకాసేత్వా థేరో అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తో –
Atha bhagavā iddhiṃ paṭisaṃhari. Sāpi puttaṃ disvā haṭṭhatuṭṭho tassa khīṇāsavabhāvaṃ sutvā pabbājetvā gatā. So satthāraṃ gandhakuṭicchāyāyaṃ caṅkamantaṃ upasaṅkamitvā, vanditvā anucaṅkami. Tassa bhagavā upasampadaṃ anujānitukāmo ‘‘ekaṃ nāma ki’’ntiādinā dasa pañhe pucchi. Sopi satthu adhippāyaṃ gaṇhanto sabbaññutaññāṇena saṃsandento ‘‘sabbe sattā āhāraṭṭhitikā’’tiādinā (khu. pā. 4.1) te pañhe vissajjesi. Teneva te kumārapañhā nāma jātā. Satthā tassa pañhabyākaraṇena ārādhitacitto upasampadaṃ anujāni. Tena sā pañhabyākaraṇūpasampadā nāma jātā. Tassimaṃ attano pavattiṃ pakāsetvā thero aññaṃ byākaronto –
౪౮౦.
480.
‘‘దిస్వా పాసాదఛాయాయం, చఙ్కమన్తం నరుత్తమం;
‘‘Disvā pāsādachāyāyaṃ, caṅkamantaṃ naruttamaṃ;
తత్థ నం ఉపసఙ్కమ్మ, వన్దిస్సం పురిసుత్తమం.
Tattha naṃ upasaṅkamma, vandissaṃ purisuttamaṃ.
౪౮౧.
481.
‘‘ఏకంసం చీవరం కత్వా, సంహరిత్వాన పాణయో;
‘‘Ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā, saṃharitvāna pāṇayo;
అనుచఙ్కమిస్సం విరజం, సబ్బసత్తానముత్తమం.
Anucaṅkamissaṃ virajaṃ, sabbasattānamuttamaṃ.
౪౮౨.
482.
‘‘తతో పఞ్హే అపుచ్ఛి మం, పఞ్హానం కోవిదో విదూ;
‘‘Tato pañhe apucchi maṃ, pañhānaṃ kovido vidū;
అచ్ఛమ్భీ చ అభీతో చ, బ్యాకాసిం సత్థునో అహం.
Acchambhī ca abhīto ca, byākāsiṃ satthuno ahaṃ.
౪౮౩.
483.
‘‘విస్సజ్జితేసు పఞ్హేసు, అనుమోది తథాగతో;
‘‘Vissajjitesu pañhesu, anumodi tathāgato;
భిక్ఖుసఙ్ఘం విలోకేత్వా, ఇమమత్థం అభాసథ.
Bhikkhusaṅghaṃ viloketvā, imamatthaṃ abhāsatha.
౪౮౪.
484.
‘‘‘లాభా అఙ్గానం మగధానం, యేసాయం పరిభుఞ్జతి;
‘‘‘Lābhā aṅgānaṃ magadhānaṃ, yesāyaṃ paribhuñjati;
చీవరం పిణ్డపాతఞ్చ, పచ్చయం సయనాసనం;
Cīvaraṃ piṇḍapātañca, paccayaṃ sayanāsanaṃ;
పచ్చుట్ఠానఞ్చ సామీచిం, తేసం లాభా’తి చాబ్రవి.
Paccuṭṭhānañca sāmīciṃ, tesaṃ lābhā’ti cābravi.
౪౮౫.
485.
‘‘‘అజ్జదగ్గే మం సోపాక, దస్సనాయోపసఙ్కమ;
‘‘‘Ajjadagge maṃ sopāka, dassanāyopasaṅkama;
ఏసా చేవ తే సోపాక, భవతు ఉపసమ్పదా’’’.
Esā ceva te sopāka, bhavatu upasampadā’’’.
౪౮౬.
486.
‘‘జాతియా సత్తవస్సేన, లద్ధాన ఉపసమ్పదం;
‘‘Jātiyā sattavassena, laddhāna upasampadaṃ;
ధారేమి అన్తిమం దేహం, అహో ధమ్మసుధమ్మతా’’తి. – ఇమా గాథా అభాసి;
Dhāremi antimaṃ dehaṃ, aho dhammasudhammatā’’ti. – imā gāthā abhāsi;
తత్థ పాసాదఛాయాయన్తి గన్ధకుటిచ్ఛాయాయం. వన్దిస్సన్తి, అభివన్దిం.
Tattha pāsādachāyāyanti gandhakuṭicchāyāyaṃ. Vandissanti, abhivandiṃ.
సంహరిత్వాన పాణయోతి ఉభో హత్థే కమలమకుళాకారేన సఙ్గతే కత్వా, అఞ్జలిం పగ్గహేత్వాతి అత్థో. అనుచఙ్కమిస్సన్తి చఙ్కమన్తస్స సత్థునో అనుపచ్ఛతో అనుగమనవసేన చఙ్కమిం. విరజన్తి విగతరాగాదిరజం.
Saṃharitvāna pāṇayoti ubho hatthe kamalamakuḷākārena saṅgate katvā, añjaliṃ paggahetvāti attho. Anucaṅkamissanti caṅkamantassa satthuno anupacchato anugamanavasena caṅkamiṃ. Virajanti vigatarāgādirajaṃ.
పఞ్హేతి కుమారపఞ్హే. విదూతి వేదితబ్బం విదితవా, సబ్బఞ్ఞూతి అత్థో. ‘‘సత్థా మం పుచ్ఛతీ’’తి ఉప్పజ్జనకస్స ఛమ్భితత్తస్స భయస్స చ సేతుఘాతేన పహీనత్తా అచ్ఛమ్భీ చ అభీతో చ బ్యాకాసి.
Pañheti kumārapañhe. Vidūti veditabbaṃ viditavā, sabbaññūti attho. ‘‘Satthā maṃ pucchatī’’ti uppajjanakassa chambhitattassa bhayassa ca setughātena pahīnattā acchambhī ca abhīto ca byākāsi.
యేసాయన్తి యేసం అఙ్గమగధానం అయం సోపాకో. పచ్చయన్తి గిలానపచ్చయం. సామీచిన్తి మగ్గదానబీజనాదిసామీచికిరియం.
Yesāyanti yesaṃ aṅgamagadhānaṃ ayaṃ sopāko. Paccayanti gilānapaccayaṃ. Sāmīcinti maggadānabījanādisāmīcikiriyaṃ.
అజ్జదగ్గేతి ద-కారో పదసన్ధికరో, అజ్జ అగ్గే ఆదిం కత్వా, అజ్జ పట్ఠాయ. ‘‘అజ్జతగ్గే’’తిపి పాళి, అజ్జతం ఆదిం కత్వాతి అత్థో. దస్సనాయోపసఙ్కమాతి ‘‘హీనజచ్చో, వయసా తరుణతరో’’తి వా అచిన్తేత్వా దస్సనాయ మం ఉపసఙ్కమ. ఏసా చేవాతి యా తస్స మమ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణేన సద్ధిం సంసన్దేత్వా కతా పఞ్హవిస్సజ్జనా. ఏసాయేవ తే భవతు ఉపసమ్పదా ఇతి చ అబ్రవీతి యోజనా. ‘‘లద్ధా మే ఉపసమ్పదా’’తిపి పాళి. యే పన ‘‘లద్ధాన ఉపసమ్పద’’న్తిపి పఠన్తి, తేసం సత్తవస్సేనాతి సత్తమేన వస్సేనాతి అత్థో, సత్తవస్సేన వా హుత్వాతి వచనసేసో. యం పనేత్థ అవుత్తం, తం సువిఞ్ఞేయ్యమేవ.
Ajjadaggeti da-kāro padasandhikaro, ajja agge ādiṃ katvā, ajja paṭṭhāya. ‘‘Ajjatagge’’tipi pāḷi, ajjataṃ ādiṃ katvāti attho. Dassanāyopasaṅkamāti ‘‘hīnajacco, vayasā taruṇataro’’ti vā acintetvā dassanāya maṃ upasaṅkama. Esā cevāti yā tassa mama sabbaññutaññāṇena saddhiṃ saṃsandetvā katā pañhavissajjanā. Esāyeva te bhavatu upasampadā iti ca abravīti yojanā. ‘‘Laddhā me upasampadā’’tipi pāḷi. Ye pana ‘‘laddhāna upasampada’’ntipi paṭhanti, tesaṃ sattavassenāti sattamena vassenāti attho, sattavassena vā hutvāti vacanaseso. Yaṃ panettha avuttaṃ, taṃ suviññeyyameva.
సోపాకత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sopākattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౪. సోపాకత్థేరగాథా • 4. Sopākattheragāthā