| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
(२०) ५. महावग्गो
(20) 5. Mahāvaggo
१. सोतानुगतसुत्तवण्णना
1. Sotānugatasuttavaṇṇanā
१९१. पञ्चमस्स पठमे सोतानुगतानन्ति पसादसोतं ओदहित्वा ञाणसोतेन ववत्थपितानं। चत्तारो आनिसंसा पाटिकङ्खाति चत्तारो गुणानिसंसा पाटिकङ्खितब्बा। इदं पन भगवता अत्थुप्पत्तिवसेन आरद्धं। कतरअत्थुप्पत्तिवसेनाति? भिक्खूनं धम्मस्सवनाय अनुपसङ्कमनअत्थुप्पत्तिवसेन। पञ्चसता किर ब्राह्मणपब्बजिता ‘‘सम्मासम्बुद्धो लिङ्गवचनविभत्तिपदब्यञ्जनादीहि कथेन्तो अम्हेहि ञातमेव कथेस्सति, अञ्ञातं किं कथेस्सती’’ति धम्मस्सवनत्थं न गच्छन्ति। सत्था तं पवत्तिं सुत्वा ते पक्कोसापेत्वा ‘‘कस्मा एवं करोथ, सक्कच्चं धम्मं सुणाथ, सक्कच्चं धम्मं सुणन्तानञ्च सज्झायन्तानञ्च इमे एत्तका आनिसंसा’’ति दस्सेन्तो इमं देसनं आरभि।
191. Pañcamassa paṭhame sotānugatānanti pasādasotaṃ odahitvā ñāṇasotena vavatthapitānaṃ. Cattāro ānisaṃsā pāṭikaṅkhāti cattāro guṇānisaṃsā pāṭikaṅkhitabbā. Idaṃ pana bhagavatā atthuppattivasena āraddhaṃ. Kataraatthuppattivasenāti? Bhikkhūnaṃ dhammassavanāya anupasaṅkamanaatthuppattivasena. Pañcasatā kira brāhmaṇapabbajitā ‘‘sammāsambuddho liṅgavacanavibhattipadabyañjanādīhi kathento amhehi ñātameva kathessati, aññātaṃ kiṃ kathessatī’’ti dhammassavanatthaṃ na gacchanti. Satthā taṃ pavattiṃ sutvā te pakkosāpetvā ‘‘kasmā evaṃ karotha, sakkaccaṃ dhammaṃ suṇātha, sakkaccaṃ dhammaṃ suṇantānañca sajjhāyantānañca ime ettakā ānisaṃsā’’ti dassento imaṃ desanaṃ ārabhi.
तत्थ धम्मं परियापुणातीति सुत्तं गेय्यन्तिआदिकं नवङ्गं सत्थुसासनभूतं तन्तिधम्मं वळञ्जेति। सोतानुगता होन्तीति सोतं अनुप्पत्ता अनुपविट्ठा होन्ति। मनसानुपेक्खिताति चित्तेन ओलोकिता। दिट्ठिया सुप्पटिविद्धाति अत्थतो च कारणतो च पञ्ञाय सुट्ठु पटिविद्धा पच्चक्खं कता। मुट्ठस्सति कालं कुरुमानोति नयिदं बुद्धवचनं अनुस्सरणसतिया अभावेन वुत्तं, पुथुज्जनकालकिरियं पन सन्धाय वुत्तं। पुथुज्जनो हि मुट्ठस्सति कालं करोति नाम। उपपज्जतीति सुद्धसीले पतिट्ठितो देवलोके निब्बत्तति। धम्मपदा प्लवन्तीति अन्तराभवे निब्बत्तमुट्ठस्सतिनो, येपि पुब्बे सज्झायमूलिका वाचापरिचितबुद्धवचनधम्मा, ते सब्बे पसन्ने आदासे छाया विय प्लवन्ति, पाकटा हुत्वा पञ्ञायन्ति। दन्धो, भिक्खवे, सतुप्पादोति बुद्धवचनानुस्सरणसतिया उप्पादो दन्धो गरु। अथ सो सत्तो खिप्पंयेव विसेसगामी होति, निब्बानगामी होतीति अत्थो।
Tattha dhammaṃ pariyāpuṇātīti suttaṃ geyyantiādikaṃ navaṅgaṃ satthusāsanabhūtaṃ tantidhammaṃ vaḷañjeti. Sotānugatā hontīti sotaṃ anuppattā anupaviṭṭhā honti. Manasānupekkhitāti cittena olokitā. Diṭṭhiyā suppaṭividdhāti atthato ca kāraṇato ca paññāya suṭṭhu paṭividdhā paccakkhaṃ katā. Muṭṭhassati kālaṃ kurumānoti nayidaṃ buddhavacanaṃ anussaraṇasatiyā abhāvena vuttaṃ, puthujjanakālakiriyaṃ pana sandhāya vuttaṃ. Puthujjano hi muṭṭhassati kālaṃ karoti nāma. Upapajjatīti suddhasīle patiṭṭhito devaloke nibbattati. Dhammapadā plavantīti antarābhave nibbattamuṭṭhassatino, yepi pubbe sajjhāyamūlikā vācāparicitabuddhavacanadhammā, te sabbe pasanne ādāse chāyā viya plavanti, pākaṭā hutvā paññāyanti. Dandho, bhikkhave, satuppādoti buddhavacanānussaraṇasatiyā uppādo dandho garu. Atha so satto khippaṃyeva visesagāmī hoti, nibbānagāmī hotīti attho.
इद्धिमा चेतोवसिप्पत्तोति इद्धिसम्पन्नो चित्तस्स वसिभावपत्तो खीणासवो। अयं वा सो धम्मविनयोति एत्थ विभावनत्थो वा-सद्दो। यत्थाति यस्मिं धम्मविनये। ब्रह्मचरियं अचरिन्ति ब्रह्मचरियवासं वसिं। इदम्पि बुद्धवचनं मया पुब्बे वळञ्जितन्ति बुद्धवचनानुस्सरणवसेनेतं वुत्तं। देवपुत्तोति पञ्चालचण्डो विय हत्थकमहाब्रह्मा विय सनङ्कुमारब्रह्मा विय च एको धम्मकथिकदेवपुत्तो। ओपपातिको ओपपातिकं सारेतीति पठमं उप्पन्नो देवपुत्तो पच्छा उप्पन्नं सारेति। सहपंसुकीळिकाति एतेन नेसं दीघरत्तं कतपरिचयभावं दस्सेति। समागच्छेय्युन्ति सालाय वा रुक्खमूले वा सम्मुखीभावं गच्छेय्युं। एवं वदेय्याति सालाय वा रुक्खमूले वा पठमतरं निसिन्नो पच्छा आगतं एवं वदेय्य। सेसमेत्थ पाळिनयेनेव वेदितब्बं।
Iddhimā cetovasippattoti iddhisampanno cittassa vasibhāvapatto khīṇāsavo. Ayaṃvā so dhammavinayoti ettha vibhāvanattho vā-saddo. Yatthāti yasmiṃ dhammavinaye. Brahmacariyaṃ acarinti brahmacariyavāsaṃ vasiṃ. Idampi buddhavacanaṃ mayā pubbe vaḷañjitanti buddhavacanānussaraṇavasenetaṃ vuttaṃ. Devaputtoti pañcālacaṇḍo viya hatthakamahābrahmā viya sanaṅkumārabrahmā viya ca eko dhammakathikadevaputto. Opapātiko opapātikaṃ sāretīti paṭhamaṃ uppanno devaputto pacchā uppannaṃ sāreti. Sahapaṃsukīḷikāti etena nesaṃ dīgharattaṃ kataparicayabhāvaṃ dasseti. Samāgaccheyyunti sālāya vā rukkhamūle vā sammukhībhāvaṃ gaccheyyuṃ. Evaṃ vadeyyāti sālāya vā rukkhamūle vā paṭhamataraṃ nisinno pacchā āgataṃ evaṃ vadeyya. Sesamettha pāḷinayeneva veditabbaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १. सोतानुगतसुत्तं • 1. Sotānugatasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / १. सोतानुगतसुत्तवण्णना • 1. Sotānugatasuttavaṇṇanā
