Philosophy and Religion / Bhagavadgita |
श्रीमद्भगवद्गीता
Śrīmad Bhagavad Gītā
पुरुषोत्तमयोगः
Puruṣottamayogaḥ
अथ पञ्चदशोऽध्यायः । पुरुषोत्तमयोगः
atha pañcadaśo'dhyāyaḥ । puruṣottamayogaḥ
श्रीभगवानुवाच ।
śrībhagavānuvāca ।
ऊर्ध्वमूलमधःशाखमश्वत्थं प्राहुरव्ययम् ।
छन्दांसि यस्य पर्णानि यस्तं वेद स वेदवित् ॥ १५-१॥
ūrdhvamūlamadhaḥśākhamaśvatthaṃ prāhuravyayam ।
chandāṃsi yasya parṇāni yastaṃ veda sa vedavit ॥ 15-1॥
अधश्चोर्ध्वं प्रसृतास्तस्य शाखा
गुणप्रवृद्धा विषयप्रवालाः ।
अधश्च मूलान्यनुसन्ततानि
कर्मानुबन्धीनि मनुष्यलोके ॥ १५-२॥
adhaścordhvaṃ prasṛtāstasya śākhā
guṇapravṛddhā viṣayapravālāḥ ।
adhaśca mūlānyanusantatāni
karmānubandhīni manuṣyaloke ॥ 15-2॥
न रूपमस्येह तथोपलभ्यते
नान्तो न चादिर्न च सम्प्रतिष्ठा ।
अश्वत्थमेनं सुविरूढमूलं
असङ्गशस्त्रेण दृढेन छित्त्वा ॥ १५-३॥
na rūpamasyeha tathopalabhyate
nānto na cādirna ca sampratiṣṭhā ।
aśvatthamenaṃ suvirūḍhamūlaṃ
asaṅgaśastreṇa dṛḍhena chittvā ॥ 15-3॥
ततः पदं तत्परिमार्गितव्यं
यस्मिन्गता न निवर्तन्ति भूयः ।
तमेव चाद्यं पुरुषं प्रपद्ये ।
यतः प्रवृत्तिः प्रसृता पुराणी ॥ १५-४॥
tataḥ padaṃ tatparimārgitavyaṃ
yasmingatā na nivartanti bhūyaḥ ।
tameva cādyaṃ puruṣaṃ prapadye ।
yataḥ pravṛttiḥ prasṛtā purāṇī ॥ 15-4॥
निर्मानमोहा जितसङ्गदोषा
अध्यात्मनित्या विनिवृत्तकामाः ।
द्वन्द्वैर्विमुक्ताः सुखदुःखसंज्ञैर्-
गच्छन्त्यमूढाः पदमव्ययं तत् ॥ १५-५॥
nirmānamohā jitasaṅgadoṣā
adhyātmanityā vinivṛttakāmāḥ ।
dvandvairvimuktāḥ sukhaduḥkhasaṃjñair-
gacchantyamūḍhāḥ padamavyayaṃ tat ॥ 15-5॥
न तद्भासयते सूर्यो न शशाङ्को न पावकः ।
यद्गत्वा न निवर्तन्ते तद्धाम परमं मम ॥ १५-६॥
na tadbhāsayate sūryo na śaśāṅko na pāvakaḥ ।
yadgatvā na nivartante taddhāma paramaṃ mama ॥ 15-6॥
ममैवांशो जीवलोके जीवभूतः सनातनः ।
मनःषष्ठानीन्द्रियाणि प्रकृतिस्थानि कर्षति ॥ १५-७॥
mamaivāṃśo jīvaloke jīvabhūtaḥ sanātanaḥ ।
manaḥṣaṣṭhānīndriyāṇi prakṛtisthāni karṣati ॥ 15-7॥
शरीरं यदवाप्नोति यच्चाप्युत्क्रामतीश्वरः ।
गृहीत्वैतानि संयाति वायुर्गन्धानिवाशयात् ॥ १५-८॥
śarīraṃ yadavāpnoti yaccāpyutkrāmatīśvaraḥ ।
gṛhītvaitāni saṃyāti vāyurgandhānivāśayāt ॥ 15-8॥
श्रोत्रं चक्षुः स्पर्शनं च रसनं घ्राणमेव च ।
अधिष्ठाय मनश्चायं विषयानुपसेवते ॥ १५-९॥
śrotraṃ cakṣuḥ sparśanaṃ ca rasanaṃ ghrāṇameva ca ।
adhiṣṭhāya manaścāyaṃ viṣayānupasevate ॥ 15-9॥
उत्क्रामन्तं स्थितं वापि भुञ्जानं वा गुणान्वितम् ।
विमूढा नानुपश्यन्ति पश्यन्ति ज्ञानचक्षुषः ॥ १५-१०॥
utkrāmantaṃ sthitaṃ vāpi bhuñjānaṃ vā guṇānvitam ।
vimūḍhā nānupaśyanti paśyanti jñānacakṣuṣaḥ ॥ 15-10॥
यतन्तो योगिनश्चैनं पश्यन्त्यात्मन्यवस्थितम् ।
यतन्तोऽप्यकृतात्मानो नैनं पश्यन्त्यचेतसः ॥ १५-११॥
yatanto yoginaścainaṃ paśyantyātmanyavasthitam ।
yatanto'pyakṛtātmāno nainaṃ paśyantyacetasaḥ ॥ 15-11॥
यदादित्यगतं तेजो जगद्भासयतेऽखिलम् ।
यच्चन्द्रमसि यच्चाग्नौ तत्तेजो विद्धि मामकम् ॥ १५-१२॥
yadādityagataṃ tejo jagadbhāsayate'khilam ।
yaccandramasi yaccāgnau tattejo viddhi māmakam ॥ 15-12॥
गामाविश्य च भूतानि धारयाम्यहमोजसा ।
पुष्णामि चौषधीः सर्वाः सोमो भूत्वा रसात्मकः ॥ १५-१३॥
gāmāviśya ca bhūtāni dhārayāmyahamojasā ।
puṣṇāmi cauṣadhīḥ sarvāḥ somo bhūtvā rasātmakaḥ ॥ 15-13॥
अहं वैश्वानरो भूत्वा प्राणिनां देहमाश्रितः ।
प्राणापानसमायुक्तः पचाम्यन्नं चतुर्विधम् ॥ १५-१४॥
ahaṃ vaiśvānaro bhūtvā prāṇināṃ dehamāśritaḥ ।
prāṇāpānasamāyuktaḥ pacāmyannaṃ caturvidham ॥ 15-14॥
सर्वस्य चाहं हृदि सन्निविष्टो
मत्तः स्मृतिर्ज्ञानमपोहनञ्च ।
वेदैश्च सर्वैरहमेव वेद्यो
वेदान्तकृद्वेदविदेव चाहम् ॥ १५-१५॥
sarvasya cāhaṃ hṛdi sanniviṣṭo
mattaḥ smṛtirjñānamapohanañca ।
vedaiśca sarvairahameva vedyo
vedāntakṛdvedavideva cāham ॥ 15-15॥
द्वाविमौ पुरुषौ लोके क्षरश्चाक्षर एव च ।
क्षरः सर्वाणि भूतानि कूटस्थोऽक्षर उच्यते ॥ १५-१६॥
dvāvimau puruṣau loke kṣaraścākṣara eva ca ।
kṣaraḥ sarvāṇi bhūtāni kūṭastho'kṣara ucyate ॥ 15-16॥
उत्तमः पुरुषस्त्वन्यः परमात्मेत्युदाहृतः ।
यो लोकत्रयमाविश्य बिभर्त्यव्यय ईश्वरः ॥ १५-१७॥
uttamaḥ puruṣastvanyaḥ paramātmetyudāhṛtaḥ ।
yo lokatrayamāviśya bibhartyavyaya īśvaraḥ ॥ 15-17॥
यस्मात्क्षरमतीतोऽहमक्षरादपि चोत्तमः ।
अतोऽस्मि लोके वेदे च प्रथितः पुरुषोत्तमः ॥ १५-१८॥
yasmātkṣaramatīto'hamakṣarādapi cottamaḥ ।
ato'smi loke vede ca prathitaḥ puruṣottamaḥ ॥ 15-18॥
यो मामेवमसम्मूढो जानाति पुरुषोत्तमम् ।
स सर्वविद्भजति मां सर्वभावेन भारत ॥ १५-१९॥
yo māmevamasammūḍho jānāti puruṣottamam ।
sa sarvavidbhajati māṃ sarvabhāvena bhārata ॥ 15-19॥
इति गुह्यतमं शास्त्रमिदमुक्तं मयानघ ।
एतद्बुद्ध्वा बुद्धिमान्स्यात्कृतकृत्यश्च भारत ॥ १५-२०॥
iti guhyatamaṃ śāstramidamuktaṃ mayānagha ।
etadbuddhvā buddhimānsyātkṛtakṛtyaśca bhārata ॥ 15-20॥
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु
ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुन संवादे
पुरुषोत्तमयोगो नाम पञ्चदशोऽध्यायः ॥ १५॥
Om̃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu
brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjuna saṃvāde
puruṣottamayogo nāma pañcadaśo'dhyāyaḥ ॥ 15॥