Philosophy / Bhagavadgita |
श्रीमद्भगवद्गीता
Śrīmad Bhagavad Gītā
॥ श्रीमद्भगवद्गीता ॥
॥ ॐ श्री परमात्मने नमः ॥
॥ अथ श्रीमद्भगवद्गीता ॥
॥ śrīmadbhagavadgītā ॥
॥ Om̃ śrī paramātmane namaḥ ॥
॥ atha śrīmadbhagavadgītā ॥
अर्जुनविषादयोगः
Arjunaviṣādayogaḥ
अथ प्रथमोऽध्यायः । अर्जुनविषादयोगः
atha prathamo'dhyāyaḥ । arjunaviṣādayogaḥ
धृतराष्ट्र उवाच ।
dhṛtarāṣṭra uvāca ।
धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः ।
मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जय ॥ १-१॥
dharmakṣetre kurukṣetre samavetā yuyutsavaḥ ।
māmakāḥ pāṇḍavāścaiva kimakurvata sañjaya ॥ 1-1॥
सञ्जय उवाच ।
sañjaya uvāca ।
दृष्ट्वा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा ।
आचार्यमुपसङ्गम्य राजा वचनमब्रवीत् ॥ १-२॥
dṛṣṭvā tu pāṇḍavānīkaṃ vyūḍhaṃ duryodhanastadā ।
ācāryamupasaṅgamya rājā vacanamabravīt ॥ 1-2॥
पश्यैतां पाण्डुपुत्राणामाचार्य महतीं चमूम् ।
व्यूढां द्रुपदपुत्रेण तव शिष्येण धीमता ॥ १-३॥
paśyaitāṃ pāṇḍuputrāṇāmācārya mahatīṃ camūm ।
vyūḍhāṃ drupadaputreṇa tava śiṣyeṇa dhīmatā ॥ 1-3॥
अत्र शूरा महेष्वासा भीमार्जुनसमा युधि ।
युयुधानो विराटश्च द्रुपदश्च महारथः ॥ १-४॥
atra śūrā maheṣvāsā bhīmārjunasamā yudhi ।
yuyudhāno virāṭaśca drupadaśca mahārathaḥ ॥ 1-4॥
धृष्टकेतुश्चेकितानः काशिराजश्च वीर्यवान् ।
पुरुजित्कुन्तिभोजश्च शैब्यश्च नरपुङ्गवः ॥ १-५॥
dhṛṣṭaketuścekitānaḥ kāśirājaśca vīryavān ।
purujitkuntibhojaśca śaibyaśca narapuṅgavaḥ ॥ 1-5॥
युधामन्युश्च विक्रान्त उत्तमौजाश्च वीर्यवान् ।
सौभद्रो द्रौपदेयाश्च सर्व एव महारथाः ॥ १-६॥
yudhāmanyuśca vikrānta uttamaujāśca vīryavān ।
saubhadro draupadeyāśca sarva eva mahārathāḥ ॥ 1-6॥
अस्माकं तु विशिष्टा ये तान्निबोध द्विजोत्तम ।
नायका मम सैन्यस्य संज्ञार्थं तान्ब्रवीमि ते ॥ १-७॥
asmākaṃ tu viśiṣṭā ye tānnibodha dvijottama ।
nāyakā mama sainyasya saṃjñārthaṃ tānbravīmi te ॥ 1-7॥
भवान्भीष्मश्च कर्णश्च कृपश्च समितिञ्जयः ।
अश्वत्थामा विकर्णश्च सौमदत्तिस्तथैव च ॥ १-८॥
bhavānbhīṣmaśca karṇaśca kṛpaśca samitiñjayaḥ ।
aśvatthāmā vikarṇaśca saumadattistathaiva ca ॥ 1-8॥
अन्ये च बहवः शूरा मदर्थे त्यक्तजीविताः ।
नानाशस्त्रप्रहरणाः सर्वे युद्धविशारदाः ॥ १-९॥
anye ca bahavaḥ śūrā madarthe tyaktajīvitāḥ ।
nānāśastrapraharaṇāḥ sarve yuddhaviśāradāḥ ॥ 1-9॥
अपर्याप्तं तदस्माकं बलं भीष्माभिरक्षितम् ।
पर्याप्तं त्विदमेतेषां बलं भीमाभिरक्षितम् ॥ १-१०॥
aparyāptaṃ tadasmākaṃ balaṃ bhīṣmābhirakṣitam ।
paryāptaṃ tvidameteṣāṃ balaṃ bhīmābhirakṣitam ॥ 1-10॥
अयनेषु च सर्वेषु यथाभागमवस्थिताः ।
भीष्ममेवाभिरक्षन्तु भवन्तः सर्व एव हि ॥ १-११॥
ayaneṣu ca sarveṣu yathābhāgamavasthitāḥ ।
bhīṣmamevābhirakṣantu bhavantaḥ sarva eva hi ॥ 1-11॥
तस्य सञ्जनयन्हर्षं कुरुवृद्धः पितामहः ।
सिंहनादं विनद्योच्चैः शङ्खं दध्मौ प्रतापवान् ॥ १-१२॥
tasya sañjanayanharṣaṃ kuruvṛddhaḥ pitāmahaḥ ।
siṃhanādaṃ vinadyoccaiḥ śaṅkhaṃ dadhmau pratāpavān ॥ 1-12॥
ततः शङ्खाश्च भेर्यश्च पणवानकगोमुखाः ।
सहसैवाभ्यहन्यन्त स शब्दस्तुमुलोऽभवत् ॥ १-१३॥
tataḥ śaṅkhāśca bheryaśca paṇavānakagomukhāḥ ।
sahasaivābhyahanyanta sa śabdastumulo'bhavat ॥ 1-13॥
ततः श्वेतैर्हयैर्युक्ते महति स्यन्दने स्थितौ ।
माधवः पाण्डवश्चैव दिव्यौ शङ्खौ प्रदध्मतुः ॥ १-१४॥
tataḥ śvetairhayairyukte mahati syandane sthitau ।
mādhavaḥ pāṇḍavaścaiva divyau śaṅkhau pradadhmatuḥ ॥ 1-14॥
पाञ्चजन्यं हृषीकेशो देवदत्तं धनञ्जयः ।
पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं भीमकर्मा वृकोदरः ॥ १-१५॥
pāñcajanyaṃ hṛṣīkeśo devadattaṃ dhanañjayaḥ ।
pauṇḍraṃ dadhmau mahāśaṅkhaṃ bhīmakarmā vṛkodaraḥ ॥ 1-15॥
अनन्तविजयं राजा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः ।
नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणिपुष्पकौ ॥ १-१६॥
anantavijayaṃ rājā kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ ।
nakulaḥ sahadevaśca sughoṣamaṇipuṣpakau ॥ 1-16॥
काश्यश्च परमेष्वासः शिखण्डी च महारथः ।
धृष्टद्युम्नो विराटश्च सात्यकिश्चापराजितः ॥ १-१७॥
kāśyaśca parameṣvāsaḥ śikhaṇḍī ca mahārathaḥ ।
dhṛṣṭadyumno virāṭaśca sātyakiścāparājitaḥ ॥ 1-17॥
द्रुपदो द्रौपदेयाश्च सर्वशः पृथिवीपते ।
सौभद्रश्च महाबाहुः शङ्खान्दध्मुः पृथक्पृथक् ॥ १-१८॥
drupado draupadeyāśca sarvaśaḥ pṛthivīpate ।
saubhadraśca mahābāhuḥ śaṅkhāndadhmuḥ pṛthakpṛthak ॥ 1-18॥
स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत् ।
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलोऽभ्यनुनादयन् ॥ १-१९॥ orलो व्यनु
sa ghoṣo dhārtarāṣṭrāṇāṃ hṛdayāni vyadārayat ।
nabhaśca pṛthivīṃ caiva tumulo'bhyanunādayan ॥ 1-19॥ orlo vyanu
अथ व्यवस्थितान्दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान् कपिध्वजः ।
प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः ॥ १-२०॥
atha vyavasthitāndṛṣṭvā dhārtarāṣṭrān kapidhvajaḥ ।
pravṛtte śastrasampāte dhanurudyamya pāṇḍavaḥ ॥ 1-20॥
हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते ।
hṛṣīkeśaṃ tadā vākyamidamāha mahīpate ।
अर्जुन उवाच ।
arjuna uvāca ।
सेनयोरुभयोर्मध्ये रथं स्थापय मेऽच्युत ॥ १-२१॥
senayorubhayormadhye rathaṃ sthāpaya me'cyuta ॥ 1-21॥
यावदेतान्निरीक्षेऽहं योद्धुकामानवस्थितान् ।
कैर्मया सह योद्धव्यमस्मिन् रणसमुद्यमे ॥ १-२२॥
yāvadetānnirīkṣe'haṃ yoddhukāmānavasthitān ।
kairmayā saha yoddhavyamasmin raṇasamudyame ॥ 1-22॥
योत्स्यमानानवेक्षेऽहं य एतेऽत्र समागताः ।
धार्तराष्ट्रस्य दुर्बुद्धेर्युद्धे प्रियचिकीर्षवः ॥ १-२३॥
yotsyamānānavekṣe'haṃ ya ete'tra samāgatāḥ ।
dhārtarāṣṭrasya durbuddheryuddhe priyacikīrṣavaḥ ॥ 1-23॥
सञ्जय उवाच ।
sañjaya uvāca ।
एवमुक्तो हृषीकेशो गुडाकेशेन भारत ।
सेनयोरुभयोर्मध्ये स्थापयित्वा रथोत्तमम् ॥ १-२४॥
evamukto hṛṣīkeśo guḍākeśena bhārata ।
senayorubhayormadhye sthāpayitvā rathottamam ॥ 1-24॥
भीष्मद्रोणप्रमुखतः सर्वेषां च महीक्षिताम् ।
उवाच पार्थ पश्यैतान्समवेतान्कुरूनिति ॥ १-२५॥
bhīṣmadroṇapramukhataḥ sarveṣāṃ ca mahīkṣitām ।
uvāca pārtha paśyaitānsamavetānkurūniti ॥ 1-25॥
तत्रापश्यत्स्थितान्पार्थः पितॄनथ पितामहान् ।
आचार्यान्मातुलान्भ्रातॄन्पुत्रान्पौत्रान्सखींस्तथा ॥ १-२६॥
tatrāpaśyatsthitānpārthaḥ pitṝnatha pitāmahān ।
ācāryānmātulānbhrātṝnputrānpautrānsakhīṃstathā ॥ 1-26॥
श्वशुरान्सुहृदश्चैव सेनयोरुभयोरपि ।
तान्समीक्ष्य स कौन्तेयः सर्वान्बन्धूनवस्थितान् ॥ १-२७॥
śvaśurānsuhṛdaścaiva senayorubhayorapi ।
tānsamīkṣya sa kaunteyaḥ sarvānbandhūnavasthitān ॥ 1-27॥
कृपया परयाविष्टो विषीदन्निदमब्रवीत् ।
kṛpayā parayāviṣṭo viṣīdannidamabravīt ।
अर्जुन उवाच ।
arjuna uvāca ।
दृष्ट्वेमं स्वजनं कृष्ण युयुत्सुं समुपस्थितम् ॥ १-२८॥
dṛṣṭvemaṃ svajanaṃ kṛṣṇa yuyutsuṃ samupasthitam ॥ 1-28॥
सीदन्ति मम गात्राणि मुखं च परिशुष्यति ।
वेपथुश्च शरीरे मे रोमहर्षश्च जायते ॥ १-२९॥
sīdanti mama gātrāṇi mukhaṃ ca pariśuṣyati ।
vepathuśca śarīre me romaharṣaśca jāyate ॥ 1-29॥
गाण्डीवं स्रंसते हस्तात्त्वक्चैव परिदह्यते ।
न च शक्नोम्यवस्थातुं भ्रमतीव च मे मनः ॥ १-३०॥
gāṇḍīvaṃ sraṃsate hastāttvakcaiva paridahyate ।
na ca śaknomyavasthātuṃ bhramatīva ca me manaḥ ॥ 1-30॥
निमित्तानि च पश्यामि विपरीतानि केशव ।
न च श्रेयोऽनुपश्यामि हत्वा स्वजनमाहवे ॥ १-३१॥
nimittāni ca paśyāmi viparītāni keśava ।
na ca śreyo'nupaśyāmi hatvā svajanamāhave ॥ 1-31॥
न काङ्क्षे विजयं कृष्ण न च राज्यं सुखानि च ।
किं नो राज्येन गोविन्द किं भोगैर्जीवितेन वा ॥ १-३२॥
na kāṅkṣe vijayaṃ kṛṣṇa na ca rājyaṃ sukhāni ca ।
kiṃ no rājyena govinda kiṃ bhogairjīvitena vā ॥ 1-32॥
येषामर्थे काङ्क्षितं नो राज्यं भोगाः सुखानि च ।
त इमेऽवस्थिता युद्धे प्राणांस्त्यक्त्वा धनानि च ॥ १-३३॥
yeṣāmarthe kāṅkṣitaṃ no rājyaṃ bhogāḥ sukhāni ca ।
ta ime'vasthitā yuddhe prāṇāṃstyaktvā dhanāni ca ॥ 1-33॥
आचार्याः पितरः पुत्रास्तथैव च पितामहाः ।
मातुलाः श्वशुराः पौत्राः श्यालाः सम्बन्धिनस्तथा ॥ १-३४॥
ācāryāḥ pitaraḥ putrāstathaiva ca pitāmahāḥ ।
mātulāḥ śvaśurāḥ pautrāḥ śyālāḥ sambandhinastathā ॥ 1-34॥
एतान्न हन्तुमिच्छामि घ्नतोऽपि मधुसूदन ।
अपि त्रैलोक्यराज्यस्य हेतोः किं नु महीकृते ॥ १-३५॥
etānna hantumicchāmi ghnato'pi madhusūdana ।
api trailokyarājyasya hetoḥ kiṃ nu mahīkṛte ॥ 1-35॥
निहत्य धार्तराष्ट्रान्नः का प्रीतिः स्याज्जनार्दन ।
पापमेवाश्रयेदस्मान्हत्वैतानाततायिनः ॥ १-३६॥
nihatya dhārtarāṣṭrānnaḥ kā prītiḥ syājjanārdana ।
pāpamevāśrayedasmānhatvaitānātatāyinaḥ ॥ 1-36॥
तस्मान्नार्हा वयं हन्तुं धार्तराष्ट्रान्स्वबान्धवान् ।
स्वजनं हि कथं हत्वा सुखिनः स्याम माधव ॥ १-३७॥
tasmānnārhā vayaṃ hantuṃ dhārtarāṣṭrānsvabāndhavān ।
svajanaṃ hi kathaṃ hatvā sukhinaḥ syāma mādhava ॥ 1-37॥
यद्यप्येते न पश्यन्ति लोभोपहतचेतसः ।
कुलक्षयकृतं दोषं मित्रद्रोहे च पातकम् ॥ १-३८॥
yadyapyete na paśyanti lobhopahatacetasaḥ ।
kulakṣayakṛtaṃ doṣaṃ mitradrohe ca pātakam ॥ 1-38॥
कथं न ज्ञेयमस्माभिः पापादस्मान्निवर्तितुम् ।
कुलक्षयकृतं दोषं प्रपश्यद्भिर्जनार्दन ॥ १-३९॥
kathaṃ na jñeyamasmābhiḥ pāpādasmānnivartitum ।
kulakṣayakṛtaṃ doṣaṃ prapaśyadbhirjanārdana ॥ 1-39॥
कुलक्षये प्रणश्यन्ति कुलधर्माः सनातनाः ।
धर्मे नष्टे कुलं कृत्स्नमधर्मोऽभिभवत्युत ॥ १-४०॥
kulakṣaye praṇaśyanti kuladharmāḥ sanātanāḥ ।
dharme naṣṭe kulaṃ kṛtsnamadharmo'bhibhavatyuta ॥ 1-40॥
अधर्माभिभवात्कृष्ण प्रदुष्यन्ति कुलस्त्रियः ।
स्त्रीषु दुष्टासु वार्ष्णेय जायते वर्णसङ्करः ॥ १-४१॥
adharmābhibhavātkṛṣṇa praduṣyanti kulastriyaḥ ।
strīṣu duṣṭāsu vārṣṇeya jāyate varṇasaṅkaraḥ ॥ 1-41॥
सङ्करो नरकायैव कुलघ्नानां कुलस्य च ।
पतन्ति पितरो ह्येषां लुप्तपिण्डोदकक्रियाः ॥ १-४२॥
saṅkaro narakāyaiva kulaghnānāṃ kulasya ca ।
patanti pitaro hyeṣāṃ luptapiṇḍodakakriyāḥ ॥ 1-42॥
दोषैरेतैः कुलघ्नानां वर्णसङ्करकारकैः ।
उत्साद्यन्ते जातिधर्माः कुलधर्माश्च शाश्वताः ॥ १-४३॥
doṣairetaiḥ kulaghnānāṃ varṇasaṅkarakārakaiḥ ।
utsādyante jātidharmāḥ kuladharmāśca śāśvatāḥ ॥ 1-43॥
उत्सन्नकुलधर्माणां मनुष्याणां जनार्दन ।
नरके नियतं वासो भवतीत्यनुशुश्रुम ॥ १-४४॥orनरकेऽनियतं
utsannakuladharmāṇāṃ manuṣyāṇāṃ janārdana ।
narake niyataṃ vāso bhavatītyanuśuśruma ॥ 1-44॥ornarake'niyataṃ
अहो बत महत्पापं कर्तुं व्यवसिता वयम् ।
यद्राज्यसुखलोभेन हन्तुं स्वजनमुद्यताः ॥ १-४५॥
aho bata mahatpāpaṃ kartuṃ vyavasitā vayam ।
yadrājyasukhalobhena hantuṃ svajanamudyatāḥ ॥ 1-45॥
यदि मामप्रतीकारमशस्त्रं शस्त्रपाणयः ।
धार्तराष्ट्रा रणे हन्युस्तन्मे क्षेमतरं भवेत् ॥ १-४६॥
yadi māmapratīkāramaśastraṃ śastrapāṇayaḥ ।
dhārtarāṣṭrā raṇe hanyustanme kṣemataraṃ bhavet ॥ 1-46॥
सञ्जय उवाच ।
sañjaya uvāca ।
एवमुक्त्वार्जुनः सङ्ख्ये रथोपस्थ उपाविशत् ।
विसृज्य सशरं चापं शोकसंविग्नमानसः ॥ १-४७॥
evamuktvārjunaḥ saṅkhye rathopastha upāviśat ।
visṛjya saśaraṃ cāpaṃ śokasaṃvignamānasaḥ ॥ 1-47॥
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु
ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे
अर्जुनविषादयोगो नाम प्रथमोऽध्यायः ॥ १॥
Om̃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu
brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde
arjunaviṣādayogo nāma prathamo'dhyāyaḥ ॥ 1॥