Philosophy and Religion / Bhagavadgita |
श्रीमद्भगवद्गीता
Śrīmad Bhagavad Gītā
ज्ञानविज्ञानयोगः
Jñānavijñānayogaḥ
अथ सप्तमोऽध्यायः । ज्ञानविज्ञानयोगः
atha saptamo'dhyāyaḥ । jñānavijñānayogaḥ
श्रीभगवानुवाच ।
śrībhagavānuvāca ।
मय्यासक्तमनाः पार्थ योगं युञ्जन्मदाश्रयः ।
असंशयं समग्रं मां यथा ज्ञास्यसि तच्छृणु ॥ ७-१॥
mayyāsaktamanāḥ pārtha yogaṃ yuñjanmadāśrayaḥ ।
asaṃśayaṃ samagraṃ māṃ yathā jñāsyasi tacchṛṇu ॥ 7-1॥
ज्ञानं तेऽहं सविज्ञानमिदं वक्ष्याम्यशेषतः ।
यज्ज्ञात्वा नेह भूयोऽन्यज्ज्ञातव्यमवशिष्यते ॥ ७-२॥
jñānaṃ te'haṃ savijñānamidaṃ vakṣyāmyaśeṣataḥ ।
yajjñātvā neha bhūyo'nyajjñātavyamavaśiṣyate ॥ 7-2॥
मनुष्याणां सहस्रेषु कश्चिद्यतति सिद्धये ।
यततामपि सिद्धानां कश्चिन्मां वेत्ति तत्त्वतः ॥ ७-३॥
manuṣyāṇāṃ sahasreṣu kaścidyatati siddhaye ।
yatatāmapi siddhānāṃ kaścinmāṃ vetti tattvataḥ ॥ 7-3॥
भूमिरापोऽनलो वायुः खं मनो बुद्धिरेव च ।
अहङ्कार इतीयं मे भिन्ना प्रकृतिरष्टधा ॥ ७-४॥
bhūmirāpo'nalo vāyuḥ khaṃ mano buddhireva ca ।
ahaṅkāra itīyaṃ me bhinnā prakṛtiraṣṭadhā ॥ 7-4॥
अपरेयमितस्त्वन्यां प्रकृतिं विद्धि मे पराम् ।
जीवभूतां महाबाहो ययेदं धार्यते जगत् ॥ ७-५॥
apareyamitastvanyāṃ prakṛtiṃ viddhi me parām ।
jīvabhūtāṃ mahābāho yayedaṃ dhāryate jagat ॥ 7-5॥
एतद्योनीनि भूतानि सर्वाणीत्युपधारय ।
अहं कृत्स्नस्य जगतः प्रभवः प्रलयस्तथा ॥ ७-६॥
etadyonīni bhūtāni sarvāṇītyupadhāraya ।
ahaṃ kṛtsnasya jagataḥ prabhavaḥ pralayastathā ॥ 7-6॥
मत्तः परतरं नान्यत्किञ्चिदस्ति धनञ्जय ।
मयि सर्वमिदं प्रोतं सूत्रे मणिगणा इव ॥ ७-७॥
mattaḥ parataraṃ nānyatkiñcidasti dhanañjaya ।
mayi sarvamidaṃ protaṃ sūtre maṇigaṇā iva ॥ 7-7॥
रसोऽहमप्सु कौन्तेय प्रभास्मि शशिसूर्ययोः ।
प्रणवः सर्ववेदेषु शब्दः खे पौरुषं नृषु ॥ ७-८॥
raso'hamapsu kaunteya prabhāsmi śaśisūryayoḥ ।
praṇavaḥ sarvavedeṣu śabdaḥ khe pauruṣaṃ nṛṣu ॥ 7-8॥
पुण्यो गन्धः पृथिव्यां च तेजश्चास्मि विभावसौ ।
जीवनं सर्वभूतेषु तपश्चास्मि तपस्विषु ॥ ७-९॥
puṇyo gandhaḥ pṛthivyāṃ ca tejaścāsmi vibhāvasau ।
jīvanaṃ sarvabhūteṣu tapaścāsmi tapasviṣu ॥ 7-9॥
बीजं मां सर्वभूतानां विद्धि पार्थ सनातनम् ।
बुद्धिर्बुद्धिमतामस्मि तेजस्तेजस्विनामहम् ॥ ७-१०॥
bījaṃ māṃ sarvabhūtānāṃ viddhi pārtha sanātanam ।
buddhirbuddhimatāmasmi tejastejasvināmaham ॥ 7-10॥
बलं बलवतां चाहं कामरागविवर्जितम् ।
धर्माविरुद्धो भूतेषु कामोऽस्मि भरतर्षभ ॥ ७-११॥
balaṃ balavatāṃ cāhaṃ kāmarāgavivarjitam ।
dharmāviruddho bhūteṣu kāmo'smi bharatarṣabha ॥ 7-11॥
ये चैव सात्त्विका भावा राजसास्तामसाश्च ये ।
मत्त एवेति तान्विद्धि न त्वहं तेषु ते मयि ॥ ७-१२॥
ye caiva sāttvikā bhāvā rājasāstāmasāśca ye ।
matta eveti tānviddhi na tvahaṃ teṣu te mayi ॥ 7-12॥
त्रिभिर्गुणमयैर्भावैरेभिः सर्वमिदं जगत् ।
मोहितं नाभिजानाति मामेभ्यः परमव्ययम् ॥ ७-१३॥
tribhirguṇamayairbhāvairebhiḥ sarvamidaṃ jagat ।
mohitaṃ nābhijānāti māmebhyaḥ paramavyayam ॥ 7-13॥
दैवी ह्येषा गुणमयी मम माया दुरत्यया ।
मामेव ये प्रपद्यन्ते मायामेतां तरन्ति ते ॥ ७-१४॥
daivī hyeṣā guṇamayī mama māyā duratyayā ।
māmeva ye prapadyante māyāmetāṃ taranti te ॥ 7-14॥
न मां दुष्कृतिनो मूढाः प्रपद्यन्ते नराधमाः ।
माययापहृतज्ञाना आसुरं भावमाश्रिताः ॥ ७-१५॥
na māṃ duṣkṛtino mūḍhāḥ prapadyante narādhamāḥ ।
māyayāpahṛtajñānā āsuraṃ bhāvamāśritāḥ ॥ 7-15॥
चतुर्विधा भजन्ते मां जनाः सुकृतिनोऽर्जुन ।
आर्तो जिज्ञासुरर्थार्थी ज्ञानी च भरतर्षभ ॥ ७-१६॥
caturvidhā bhajante māṃ janāḥ sukṛtino'rjuna ।
ārto jijñāsurarthārthī jñānī ca bharatarṣabha ॥ 7-16॥
तेषां ज्ञानी नित्ययुक्त एकभक्तिर्विशिष्यते ।
प्रियो हि ज्ञानिनोऽत्यर्थमहं स च मम प्रियः ॥ ७-१७॥
teṣāṃ jñānī nityayukta ekabhaktirviśiṣyate ।
priyo hi jñānino'tyarthamahaṃ sa ca mama priyaḥ ॥ 7-17॥
उदाराः सर्व एवैते ज्ञानी त्वात्मैव मे मतम् ।
आस्थितः स हि युक्तात्मा मामेवानुत्तमां गतिम् ॥ ७-१८॥
udārāḥ sarva evaite jñānī tvātmaiva me matam ।
āsthitaḥ sa hi yuktātmā māmevānuttamāṃ gatim ॥ 7-18॥
बहूनां जन्मनामन्ते ज्ञानवान्मां प्रपद्यते ।
वासुदेवः सर्वमिति स महात्मा सुदुर्लभः ॥ ७-१९॥
bahūnāṃ janmanāmante jñānavānmāṃ prapadyate ।
vāsudevaḥ sarvamiti sa mahātmā sudurlabhaḥ ॥ 7-19॥
कामैस्तैस्तैर्हृतज्ञानाः प्रपद्यन्तेऽन्यदेवताः ।
तं तं नियममास्थाय प्रकृत्या नियताः स्वया ॥ ७-२०॥
kāmaistaistairhṛtajñānāḥ prapadyante'nyadevatāḥ ।
taṃ taṃ niyamamāsthāya prakṛtyā niyatāḥ svayā ॥ 7-20॥
यो यो यां यां तनुं भक्तः श्रद्धयार्चितुमिच्छति ।
तस्य तस्याचलां श्रद्धां तामेव विदधाम्यहम् ॥ ७-२१॥
yo yo yāṃ yāṃ tanuṃ bhaktaḥ śraddhayārcitumicchati ।
tasya tasyācalāṃ śraddhāṃ tāmeva vidadhāmyaham ॥ 7-21॥
स तया श्रद्धया युक्तस्तस्याराधनमीहते ।
लभते च ततः कामान्मयैव विहितान्हि तान् ॥ ७-२२॥
sa tayā śraddhayā yuktastasyārādhanamīhate ।
labhate ca tataḥ kāmānmayaiva vihitānhi tān ॥ 7-22॥
अन्तवत्तु फलं तेषां तद्भवत्यल्पमेधसाम् ।
देवान्देवयजो यान्ति मद्भक्ता यान्ति मामपि ॥ ७-२३॥
antavattu phalaṃ teṣāṃ tadbhavatyalpamedhasām ।
devāndevayajo yānti madbhaktā yānti māmapi ॥ 7-23॥
अव्यक्तं व्यक्तिमापन्नं मन्यन्ते मामबुद्धयः ।
परं भावमजानन्तो ममाव्ययमनुत्तमम् ॥ ७-२४॥
avyaktaṃ vyaktimāpannaṃ manyante māmabuddhayaḥ ।
paraṃ bhāvamajānanto mamāvyayamanuttamam ॥ 7-24॥
नाहं प्रकाशः सर्वस्य योगमायासमावृतः ।
मूढोऽयं नाभिजानाति लोको मामजमव्ययम् ॥ ७-२५॥
nāhaṃ prakāśaḥ sarvasya yogamāyāsamāvṛtaḥ ।
mūḍho'yaṃ nābhijānāti loko māmajamavyayam ॥ 7-25॥
वेदाहं समतीतानि वर्तमानानि चार्जुन ।
भविष्याणि च भूतानि मां तु वेद न कश्चन ॥ ७-२६॥
vedāhaṃ samatītāni vartamānāni cārjuna ।
bhaviṣyāṇi ca bhūtāni māṃ tu veda na kaścana ॥ 7-26॥
इच्छाद्वेषसमुत्थेन द्वन्द्वमोहेन भारत ।
सर्वभूतानि सम्मोहं सर्गे यान्ति परन्तप ॥ ७-२७॥
icchādveṣasamutthena dvandvamohena bhārata ।
sarvabhūtāni sammohaṃ sarge yānti parantapa ॥ 7-27॥
येषां त्वन्तगतं पापं जनानां पुण्यकर्मणाम् ।
ते द्वन्द्वमोहनिर्मुक्ता भजन्ते मां दृढव्रताः ॥ ७-२८॥
yeṣāṃ tvantagataṃ pāpaṃ janānāṃ puṇyakarmaṇām ।
te dvandvamohanirmuktā bhajante māṃ dṛḍhavratāḥ ॥ 7-28॥
जरामरणमोक्षाय मामाश्रित्य यतन्ति ये ।
ते ब्रह्म तद्विदुः कृत्स्नमध्यात्मं कर्म चाखिलम् ॥ ७-२९॥
jarāmaraṇamokṣāya māmāśritya yatanti ye ।
te brahma tadviduḥ kṛtsnamadhyātmaṃ karma cākhilam ॥ 7-29॥
साधिभूताधिदैवं मां साधियज्ञं च ये विदुः ।
प्रयाणकालेऽपि च मां ते विदुर्युक्तचेतसः ॥ ७-३०॥
sādhibhūtādhidaivaṃ māṃ sādhiyajñaṃ ca ye viduḥ ।
prayāṇakāle'pi ca māṃ te viduryuktacetasaḥ ॥ 7-30॥
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु
ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे
ज्ञानविज्ञानयोगो नाम सप्तमोऽध्यायः ॥ ७॥
Om̃ tatsaditi śrīmadbhagavadgītāsūpaniṣatsu
brahmavidyāyāṃ yogaśāstre śrīkṛṣṇārjunasaṃvāde
jñānavijñānayogo nāma saptamo'dhyāyaḥ ॥ 7॥