| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
៥. សុភាសិតសុត្តវណ្ណនា
5. Subhāsitasuttavaṇṇanā
២១៣. បញ្ចមេ អង្គេហីតិ ការណេហិ, អវយវេហិ វា។ មុសាវាទាវេរមណិអាទីនិ ហិ ចត្តារិ សុភាសិតវាចាយ ការណានិ, សច្ចវចនាទយោ ចត្តារោ អវយវា។ ការណត្ថេ ច អង្គសទ្ទេ ‘‘ចតូហី’’តិ និស្សក្កវចនំ ហោតិ, អវយវត្ថេ ករណវចនំ។ សមន្នាគតាតិ សមនុអាគតា បវត្តា យុត្តា ច។ វាចាតិ សមុល្លបនវាចា, យា ‘‘វាចា គិរា ព្យប្បថោ’’តិ (ធ. ស. ៦៣៦) ច, ‘‘នេលា កណ្ណសុខា’’តិ (ទី. និ. ១.៩) ច អាគតា។ ‘‘យា បន វាចាយ ចេ កតំ កម្ម’’ន្តិ ឯវំ វិញ្ញត្តិ ច ‘‘យា ចតូហិ វចីទុច្ចរិតេហិ អារតិ…បេ.… អយំ វុច្ចតិ សម្មាវាចា’’តិ (វិភ. ២០៦) ឯវំ វិរតិ ច, ‘‘ផរុសវាចា, ភិក្ខវេ, អាសេវិតា ភាវិតា ពហុលីកតា និរយសំវត្តនិកា ហោតី’’តិ (អ. និ. ៨.៤០) ឯវំ ចេតនា ច វាចាតិ អាគតា, ន សា ឥធ អធិប្បេតា។ កស្មា? អភាសិតព្ពតោ។ សុភាសិតាតិ សុដ្ឋុ ភាសិតា។ តេនស្សា អត្ថាវហតំ ទីបេតិ។ នោ ទុព្ភាសិតាតិ ន ទុដ្ឋុ ភាសិតា។ តេនស្សា អនត្ថាវហនបហានតំ ទីបេតិ។ អនវជ្ជាតិ រាគាទិវជ្ជរហិតា។ ឥមិនាស្សា ការណសុទ្ធិំ ចតុទោសាភាវញ្ច ទីបេតិ។ អននុវជ្ជាតិ អនុវាទវិមុត្តា ។ ឥមិនាស្សា សព្ពាការសម្បត្តិំ ទីបេតិ។ វិញ្ញូនន្តិ បណ្ឌិតានំ។ តេន និន្ទាបសំសាសុ ពាលា អប្បមាណាតិ ទីបេតិ។
213. Pañcame aṅgehīti kāraṇehi, avayavehi vā. Musāvādāveramaṇiādīni hi cattāri subhāsitavācāya kāraṇāni, saccavacanādayo cattāro avayavā. Kāraṇatthe ca aṅgasadde ‘‘catūhī’’ti nissakkavacanaṃ hoti, avayavatthe karaṇavacanaṃ. Samannāgatāti samanuāgatā pavattā yuttā ca. Vācāti samullapanavācā, yā ‘‘vācā girā byappatho’’ti (dha. sa. 636) ca, ‘‘nelā kaṇṇasukhā’’ti (dī. ni. 1.9) ca āgatā. ‘‘Yā pana vācāya ce kataṃ kamma’’nti evaṃ viññatti ca ‘‘yā catūhi vacīduccaritehi ārati…pe… ayaṃ vuccati sammāvācā’’ti (vibha. 206) evaṃ virati ca, ‘‘pharusavācā, bhikkhave, āsevitā bhāvitā bahulīkatā nirayasaṃvattanikā hotī’’ti (a. ni. 8.40) evaṃ cetanā ca vācāti āgatā, na sā idha adhippetā. Kasmā? Abhāsitabbato. Subhāsitāti suṭṭhu bhāsitā. Tenassā atthāvahataṃ dīpeti. No dubbhāsitāti na duṭṭhu bhāsitā. Tenassā anatthāvahanapahānataṃ dīpeti. Anavajjāti rāgādivajjarahitā. Imināssā kāraṇasuddhiṃ catudosābhāvañca dīpeti. Ananuvajjāti anuvādavimuttā . Imināssā sabbākārasampattiṃ dīpeti. Viññūnanti paṇḍitānaṃ. Tena nindāpasaṃsāsu bālā appamāṇāti dīpeti.
សុភាសិតំយេវ ភាសតីតិ បុគ្គលាធិដ្ឋានាយ ទេសនាយ ចតូសុ វាចង្គេសុ អញ្ញតរនិទ្ទោសវចនមេតំ។ នោ ទុព្ភាសិតន្តិ តស្សេវ វាចង្គស្ស បដិបក្ខភាសននិវារណំ។ នោ ទុព្ភាសិតន្តិ ឥមិនា មិច្ឆាវាចប្បហានំ ទីបេតិ។ សុភាសិតន្តិ ឥមិនា បហីនមិច្ឆាវាចេន ភាសិតព្ពវចនលក្ខណំ។ អង្គបរិទីបនត្ថំ បនេត្ថ អភាសិតព្ពំ បុព្ពេ អវត្វា ភាសិតព្ពមេវាហ។ ឯស នយោ ធម្មំយេវាតិអាទីសុបិ។ ឯត្ថ ច បឋមេន បិសុណទោសរហិតំ សមគ្គករណំ វចនំ វុត្តំ, ទុតិយេន សម្ផប្បលាបទោសរហិតំ ធម្មតោ អនបេតំ មន្តាវចនំ, ឥតរេហិ ទ្វីហិ ផរុសាលិករហិតានិ បិយសច្ចវចនានិ។ ឥមេហិ ខោតិ អាទិនា តានិ អង្គានិ បច្ចក្ខតោ ទស្សេន្តោ តំ វាចំ និគមេតិ។ យញ្ច អញ្ញេ បដិញ្ញាទីហិ អវយវេហិ, នាមាទីហិ បទេហិ, លិង្គវចនវិភត្តិកាលការកសម្បត្តីហិ ច សមន្នាគតំ មុសាវាទាទិវាចម្បិ សុភាសិតន្តិ មញ្ញន្តិ, តំ បដិសេធេតិ។ អវយវាទិសមន្នាគតាបិ ហិ តថារូបី វាចា ទុព្ភាសិតាវ ហោតិ អត្តនោ ច បរេសញ្ច អនត្ថាវហត្តា។ ឥមេហិ បន ចតូហង្គេហិ សមន្នាគតា សចេបិ មិលក្ខុភាសាបរិយាបន្នា ឃដចេដិកាគីតិកបរិយាបន្នាបិ ហោតិ, តថាបិ សុភាសិតាវ លោកិយលោកុត្តរហិតសុខាវហត្តា។ តថា ហិ មគ្គបស្សេ សស្សំ រក្ខន្តិយា សីហឡចេដិកាយ សីហឡកេនេវ ជាតិជរាមរណយុត្តំ គីតិកំ គាយន្តិយា សទ្ទំ សុត្វា មគ្គំ គច្ឆន្តា សដ្ឋិមត្តា វិបស្សកា ភិក្ខូ អរហត្តំ បាបុណិំសុ។ តថា តិស្សោ នាម អារទ្ធវិបស្សកោ ភិក្ខុ បទុមសរសមីបេន គច្ឆន្តោ បទុមសរេ បទុមានិ ភញ្ជិត្វា –
Subhāsitaṃyevabhāsatīti puggalādhiṭṭhānāya desanāya catūsu vācaṅgesu aññataraniddosavacanametaṃ. No dubbhāsitanti tasseva vācaṅgassa paṭipakkhabhāsananivāraṇaṃ. No dubbhāsitanti iminā micchāvācappahānaṃ dīpeti. Subhāsitanti iminā pahīnamicchāvācena bhāsitabbavacanalakkhaṇaṃ. Aṅgaparidīpanatthaṃ panettha abhāsitabbaṃ pubbe avatvā bhāsitabbamevāha. Esa nayo dhammaṃyevātiādīsupi. Ettha ca paṭhamena pisuṇadosarahitaṃ samaggakaraṇaṃ vacanaṃ vuttaṃ, dutiyena samphappalāpadosarahitaṃ dhammato anapetaṃ mantāvacanaṃ, itarehi dvīhi pharusālikarahitāni piyasaccavacanāni. Imehi khoti ādinā tāni aṅgāni paccakkhato dassento taṃ vācaṃ nigameti. Yañca aññe paṭiññādīhi avayavehi, nāmādīhi padehi, liṅgavacanavibhattikālakārakasampattīhi ca samannāgataṃ musāvādādivācampi subhāsitanti maññanti, taṃ paṭisedheti. Avayavādisamannāgatāpi hi tathārūpī vācā dubbhāsitāva hoti attano ca paresañca anatthāvahattā. Imehi pana catūhaṅgehi samannāgatā sacepi milakkhubhāsāpariyāpannā ghaṭaceṭikāgītikapariyāpannāpi hoti, tathāpi subhāsitāva lokiyalokuttarahitasukhāvahattā. Tathā hi maggapasse sassaṃ rakkhantiyā sīhaḷaceṭikāya sīhaḷakeneva jātijarāmaraṇayuttaṃ gītikaṃ gāyantiyā saddaṃ sutvā maggaṃ gacchantā saṭṭhimattā vipassakā bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Tathā tisso nāma āraddhavipassako bhikkhu padumasarasamīpena gacchanto padumasare padumāni bhañjitvā –
‘‘បាតោវ ផុល្លិតកោកនទំ, សូរិយាលោកេន ភិជ្ជិយតេ;
‘‘Pātova phullitakokanadaṃ, sūriyālokena bhijjiyate;
ឯវំ មនុស្សត្តំ គតា សត្តា, ជរាភិវេគេន មទ្ទិយន្តី’’តិ។ –
Evaṃ manussattaṃ gatā sattā, jarābhivegena maddiyantī’’ti. –
ឥមំ គីតិកំ គាយន្តិយា ចេដិកាយ សុត្វា អរហត្តំ បត្តោ។
Imaṃ gītikaṃ gāyantiyā ceṭikāya sutvā arahattaṃ patto.
ពុទ្ធន្តរេបិ អញ្ញតរោ បុរិសោ សត្តហិ បុត្តេហិ សទ្ធិំ អដវិតោ អាគម្ម អញ្ញតរាយ ឥត្ថិយា មុសលេន តណ្ឌុលេ កោដ្ដេន្តិយា –
Buddhantarepi aññataro puriso sattahi puttehi saddhiṃ aṭavito āgamma aññatarāya itthiyā musalena taṇḍule koṭṭentiyā –
‘‘ជរាយ បរិមទ្ទិតំ ឯតំ, មិលាតឆវិចម្មនិស្សិតំ;
‘‘Jarāya parimadditaṃ etaṃ, milātachavicammanissitaṃ;
មរណេន ភិជ្ជតិ ឯតំ, មច្ចុស្ស ឃាសមាមិសំ។
Maraṇena bhijjati etaṃ, maccussa ghāsamāmisaṃ.
‘‘កិមីនំ អាលយំ ឯតំ, នានាកុណបេន បូរិតំ;
‘‘Kimīnaṃ ālayaṃ etaṃ, nānākuṇapena pūritaṃ;
អសុចិស្ស ភាជនំ ឯតំ, កទលិក្ខន្ធសមំ ឥទ’’ន្តិ។ –
Asucissa bhājanaṃ etaṃ, kadalikkhandhasamaṃ ida’’nti. –
ឥមំ គីតិកំ សុត្វា បច្ចវេក្ខន្តោ សហ បុត្តេហិ បច្ចេកពោធិំ បត្តោ។ ឯវំ ឥមេហិ ចតូហិ អង្គេហិ សមន្នាគតា វាចា សចេបិ មិលក្ខុភាសាបរិយាបន្នា ឃដចេដិកាគីតិកបរិយាបន្នាបិ ហោតិ, តថាបិ សុភាសិតាតិ វេទិតព្ពា។ សុភាសិតត្តា ឯវ ច អនវជ្ជា ច អននុវជ្ជា ច វិញ្ញូនំ អត្ថត្ថិកានំ អត្ថបដិសរណានំ, នោ ព្យញ្ជនបដិសរណានន្តិ។
Imaṃ gītikaṃ sutvā paccavekkhanto saha puttehi paccekabodhiṃ patto. Evaṃ imehi catūhi aṅgehi samannāgatā vācā sacepi milakkhubhāsāpariyāpannā ghaṭaceṭikāgītikapariyāpannāpi hoti, tathāpi subhāsitāti veditabbā. Subhāsitattā eva ca anavajjā ca ananuvajjā ca viññūnaṃ atthatthikānaṃ atthapaṭisaraṇānaṃ, no byañjanapaṭisaraṇānanti.
សារុប្បាហីតិ អនុច្ឆវិកាហិ។ អភិត្ថវីតិ បសំសិ។ ន តាបយេតិ វិប្បដិសារេន ន តាបេយ្យ ន វិពាធេយ្យ។ បរេតិ បរេហិ ភិន្ទន្តោ នាភិភវេយ្យ ន ពាធេយ្យ។ ឥតិ ឥមាយ គាថាយ អបិសុណវាចាវសេន ភគវន្តំ ថោមេតិ។ បដិនន្ទិតាតិ បិយាយិតា។ យំ អនាទាយាតិ យំ វាចំ ភាសន្តោ បរេសំ បាបានិ អប្បិយានិ ផរុសវចនានិ អនាទាយ អត្ថព្យញ្ជនមធុរំ បិយមេវ ភាសតិ, តំ វាចំ ភាសេយ្យាតិ បិយវាចាវសេន អភិត្ថវិ។
Sāruppāhīti anucchavikāhi. Abhitthavīti pasaṃsi. Na tāpayeti vippaṭisārena na tāpeyya na vibādheyya. Pareti parehi bhindanto nābhibhaveyya na bādheyya. Iti imāya gāthāya apisuṇavācāvasena bhagavantaṃ thometi. Paṭinanditāti piyāyitā. Yaṃ anādāyāti yaṃ vācaṃ bhāsanto paresaṃ pāpāni appiyāni pharusavacanāni anādāya atthabyañjanamadhuraṃ piyameva bhāsati, taṃ vācaṃ bhāseyyāti piyavācāvasena abhitthavi.
អមតាតិ សាធុភាវេន អមតសទិសា។ វុត្តម្បិ ហេតំ – ‘‘សច្ចំ ហវេ សាទុតរំ រសាន’’ន្តិ (សំ. និ. ១.២៤៦) និព្ពានាមតបច្ចយត្តា វា អមតា។ ឯស ធម្មោ សនន្តនោតិ យា អយំ សច្ចវាចា នាម, ឯស បោរាណោ ធម្មោ ចរិយា បវេណី។ ឥទមេវ ហិ បោរាណានំ អាចិណ្ណំ, ន តេ អលិកំ ភាសិំសុ។ តេនេវាហ – សច្ចេ អត្ថេ ច ធម្មេ ច, អាហុ សន្តោ បតិដ្ឋិតាតិ។
Amatāti sādhubhāvena amatasadisā. Vuttampi hetaṃ – ‘‘saccaṃ have sādutaraṃ rasāna’’nti (saṃ. ni. 1.246) nibbānāmatapaccayattā vā amatā. Esa dhammo sanantanoti yā ayaṃ saccavācā nāma, esa porāṇo dhammo cariyā paveṇī. Idameva hi porāṇānaṃ āciṇṇaṃ, na te alikaṃ bhāsiṃsu. Tenevāha – sacce atthe ca dhamme ca, āhu santo patiṭṭhitāti.
តត្ថ សច្ចេ បតិដ្ឋិតត្តាវ អត្តនោ ច បរេសញ្ច អត្ថេ បតិដ្ឋិតា, អត្ថេ បតិដ្ឋិតត្តា ឯវ ធម្មេ បតិដ្ឋិតា ហោន្តីតិ វេទិតព្ពា។ សច្ចវិសេសនមេវ វា ឯតំ។ ឥទំ ហិ វុត្តំ ហោតិ – សច្ចេ បតិដ្ឋិតា, កីទិសេ? អត្ថេ ច ធម្មេ ច, យំ បរេសំ អត្ថតោ អនបេតត្តា អត្ថំ អនុបរោធករំ , ធម្មតោ អនបេតត្តា ធម្មំ ធម្មិកមេវ អត្ថំ សាធេតីតិ។ ឥតិ ឥមាយ គាថាយ សច្ចវចនវសេន អភិត្ថវិ។
Tattha sacce patiṭṭhitattāva attano ca paresañca atthe patiṭṭhitā, atthe patiṭṭhitattā eva dhamme patiṭṭhitā hontīti veditabbā. Saccavisesanameva vā etaṃ. Idaṃ hi vuttaṃ hoti – sacce patiṭṭhitā, kīdise? Atthe ca dhamme ca, yaṃ paresaṃ atthato anapetattā atthaṃ anuparodhakaraṃ , dhammato anapetattā dhammaṃ dhammikameva atthaṃ sādhetīti. Iti imāya gāthāya saccavacanavasena abhitthavi.
ខេមន្តិ អភយំ និរុបទ្ទវំ។ កេន ការណេនាតិ ចេ។ និព្ពានបត្តិយា ទុក្ខស្សន្តកិរិយាយ, យស្មា កិលេសនិព្ពានំ បាបេតិ, វដ្ដទុក្ខស្ស ច អន្តកិរិយាយ សំវត្តតីតិ អត្ថោ។ អថ វា យំ ពុទ្ធោ និព្ពានបត្តិយា ទុក្ខស្សន្តកិរិយាយាតិ ទ្វិន្នំ និព្ពានធាតូនំ អត្ថាយ ខេមមគ្គប្បកាសនតោ ខេមំ វាចំ ភាសតិ, សា វេ វាចានមុត្តមាតិ សា វាចា សព្ពវាចានំ សេដ្ឋាតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ ឥតិ ឥមាយ គាថាយ មន្តាវចនវសេន ភគវន្តំ អភិត្ថវន្តោ អរហត្តនិកូដេន ទេសនំ និដ្ឋបេសីតិ។ បញ្ចមំ។
Khemanti abhayaṃ nirupaddavaṃ. Kena kāraṇenāti ce. Nibbānapattiyā dukkhassantakiriyāya, yasmā kilesanibbānaṃ pāpeti, vaṭṭadukkhassa ca antakiriyāya saṃvattatīti attho. Atha vā yaṃ buddho nibbānapattiyā dukkhassantakiriyāyāti dvinnaṃ nibbānadhātūnaṃ atthāya khemamaggappakāsanato khemaṃ vācaṃ bhāsati, sā ve vācānamuttamāti sā vācā sabbavācānaṃ seṭṭhāti evamettha attho daṭṭhabbo. Iti imāya gāthāya mantāvacanavasena bhagavantaṃ abhitthavanto arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhapesīti. Pañcamaṃ.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ៥. សុភាសិតសុត្តំ • 5. Subhāsitasuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ៥. សុភាសិតសុត្តវណ្ណនា • 5. Subhāsitasuttavaṇṇanā
