| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
៥. សុភាសិតសុត្តវណ្ណនា
5. Subhāsitasuttavaṇṇanā
២១៣. អង្គីយន្តិ ហេតុភាវេន អាគមភាវេន អវយវភាវេន វា ញាយន្តីតិ អង្គានិ, ការណានិ, អវយវា វាតិ អាហ ‘‘អង្គេហីតិ ការណេហិ, អវយវេហិ វា’’តិ។ វិរតិយោ សុភាសិតវាចាយ បុព្ពំ បតិដ្ឋិតា ហោន្តីតិ មុសាវាទាវេរមណិអាទយោ តស្សា វិសេសហេតូតិ អាហ ‘‘មុសាវាទា…បេ.… ការណានី’’តិ។ យស្មា អរិយវោហារា វិសេសតោ ចេតនាសភាវា, តស្មា វចីសុចរិតសមុទាយស្ស សច្ចវាចាទយោ អង្គភូតាតិ អាហ ‘‘សច្ចវចនាទយោ ចត្តារោ អវយវា’’តិ។ និស្សក្កវចនន្តិ ហេតុម្ហិ និស្សក្កវចនំ។ តេនាហ ‘‘សមនុអាគតា បវត្តា’’តិ។ វាចា ហិ តាយ វិរតិយា សម្មា អនុរូបតោ អាគតា បវត្តាតិ ‘‘សមន្នាគតា’’តិ វុច្ចតិ។ ករណវចនន្តិ សហយោគេ ករណវចនំ។ តេនាហ ‘‘យុត្តា’’តិ។ សហជាតាបិ ហិ ចេតនា យថាសមាទិន្នាយ វិរតិយា សម្មា អនុរូបតោ យុត្តាតិ វត្តុំ អរហតិ។
213. Aṅgīyanti hetubhāvena āgamabhāvena avayavabhāvena vā ñāyantīti aṅgāni, kāraṇāni, avayavā vāti āha ‘‘aṅgehīti kāraṇehi, avayavehi vā’’ti. Viratiyo subhāsitavācāya pubbaṃ patiṭṭhitā hontīti musāvādāveramaṇiādayo tassā visesahetūti āha ‘‘musāvādā…pe… kāraṇānī’’ti. Yasmā ariyavohārā visesato cetanāsabhāvā, tasmā vacīsucaritasamudāyassa saccavācādayo aṅgabhūtāti āha ‘‘saccavacanādayo cattāro avayavā’’ti. Nissakkavacananti hetumhi nissakkavacanaṃ. Tenāha ‘‘samanuāgatā pavattā’’ti. Vācā hi tāya viratiyā sammā anurūpato āgatā pavattāti ‘‘samannāgatā’’ti vuccati. Karaṇavacananti sahayoge karaṇavacanaṃ. Tenāha ‘‘yuttā’’ti. Sahajātāpi hi cetanā yathāsamādinnāya viratiyā sammā anurūpato yuttāti vattuṃ arahati.
សមុល្លបនវាចាតិ សទ្ទវាចា, សា វុច្ចតីតិ វាចា នាម។ វិញ្ញត្តិ បន វុច្ចតិ ឯតាយាតិ វាចា នាម, តថា វិរតិ ចេតនាវាចា។ ន សា ឥធ អធិប្បេតាតិ សា ចេតនាវាចា វិញ្ញត្តិវាចា វិយ ឥធ ឥមស្មិំ សុត្តេ ន អធិប្បេតា ‘‘សុភាសិតា ហោតី’’តិ វចនតោ។ តេនាហ ‘‘អភាសិតព្ពតោ’’តិ។ សុដ្ឋុ ភាសិតាតិ សម្មា ញាយេន ភាសិតា វចីសុចរិតភាវតោ។ អត្ថាវហតន្តិ ហិតាវហកាលំ បតិ អាហ។ ការណសុទ្ធិន្តិ យោនិសោមនសិការេន ការណវិសុទ្ធិំ។ ទោសាភាវន្តិ អគតិគមនាទិទោសាភាវំ។ រាគទោសាទិវិនិមុត្តញ្ហិ តំ ភាសតោ អនុរោធវិរោធវិវជ្ជនតោ អគតិគមនំ ទូរសមុគ្ឃាដិតមេវាតិ។ អនុវាទវិមុត្តាតិ អបវាទវិរហិតា។ សព្ពាការសម្បត្តិំ ទីបេតិ, អសតិ ហិ សព្ពាការសម្បតិយំ អនុវជ្ជតាបិ។
Samullapanavācāti saddavācā, sā vuccatīti vācā nāma. Viññatti pana vuccati etāyāti vācā nāma, tathā virati cetanāvācā. Na sā idha adhippetāti sā cetanāvācā viññattivācā viya idha imasmiṃ sutte na adhippetā ‘‘subhāsitā hotī’’ti vacanato. Tenāha ‘‘abhāsitabbato’’ti. Suṭṭhu bhāsitāti sammā ñāyena bhāsitā vacīsucaritabhāvato. Atthāvahatanti hitāvahakālaṃ pati āha. Kāraṇasuddhinti yonisomanasikārena kāraṇavisuddhiṃ. Dosābhāvanti agatigamanādidosābhāvaṃ. Rāgadosādivinimuttañhi taṃ bhāsato anurodhavirodhavivajjanato agatigamanaṃ dūrasamugghāṭitamevāti. Anuvādavimuttāti apavādavirahitā. Sabbākārasampattiṃ dīpeti, asati hi sabbākārasampatiyaṃ anuvajjatāpi.
កិញ្ចាបិ បុព្ពេ ធម្មាធិដ្ឋានា ទេសនា អារទ្ធា, បុគ្គលជ្ឈាសយតោ បន បុគ្គលាធិដ្ឋានាយ…បេ.… វចនមេតំ។ កាមញ្ចេត្ថ ‘‘អញ្ញតរនិទ្ទោសវចន’’ន្តិ អវិសេសតោ វុត្តំ, ‘‘ធម្មំយេវ ភាសតី’’តិអាទិនា បន អធម្មទោសាទិរហិតាយ វាចាយ វុច្ចមានត្តា ឥធាបិ សុភាសិតា វាចា អធិប្បេតាតិ។ ‘‘សុភាសិតំយេវា’’តិ អវធារណេន និវត្តិតំ សរូបតោ ទស្សេតិ ‘‘នោ ទុព្ភាសិត’’ន្តិ ឥមិនា។ តេនាហ ‘‘តស្សេវ វាចង្គស្ស បដិបក្ខភាសននិវារណ’’ន្តិ។ បដិយោគីនិវត្តនត្ថោ ហិ ឯវ-សទ្ទោ, តេន បិសុណវាចាបដិក្ខេបោ ទស្សិតោ។ ‘‘សុភាសិត’’ន្តិ វា ឥមិនា ចតុព្ពិធំ វចីសុចរិតំ គហិតន្តិ ‘‘នោ ទុព្ភាសិតន្តិ ឥមិនា មិច្ឆាវាចប្បហានំ ទីបេតី’’តិ វុត្តំ។ សព្ពវចីសុចរិតសាធារណវចនញ្ហិ សុភាសិតន្តិ។ តេន បរភេទនាទិកំ អសព្ភាទិកញ្ច ពោធិសត្តានំ វចនំ អបិសុណាទិវិសយន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ភាសិតព្ពវចនលក្ខណន្តិ ភាសិតព្ពស្ស វចនស្ស សភាវលក្ខណំ ទីបេតីតិ អានេត្វា សម្ពន្ធោ។ យទិ ឯវំ ននុ អភាសិតព្ពំ បឋមំ វត្វា ភាសិតព្ពំ បច្ឆា វត្តព្ពំ យថា ‘‘វាមំ មុញ្ច, ទក្ខិណំ គណ្ហា’’តិ អាហ ‘‘អង្គបរិទីបនត្ថំ បនា’’តិអាទិ។
Kiñcāpi pubbe dhammādhiṭṭhānā desanā āraddhā, puggalajjhāsayato pana puggalādhiṭṭhānāya…pe… vacanametaṃ. Kāmañcettha ‘‘aññataraniddosavacana’’nti avisesato vuttaṃ, ‘‘dhammaṃyeva bhāsatī’’tiādinā pana adhammadosādirahitāya vācāya vuccamānattā idhāpi subhāsitā vācā adhippetāti. ‘‘Subhāsitaṃyevā’’ti avadhāraṇena nivattitaṃ sarūpato dasseti ‘‘no dubbhāsita’’nti iminā. Tenāha ‘‘tasseva vācaṅgassa paṭipakkhabhāsananivāraṇa’’nti. Paṭiyogīnivattanattho hi eva-saddo, tena pisuṇavācāpaṭikkhepo dassito. ‘‘Subhāsita’’nti vā iminā catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ gahitanti ‘‘no dubbhāsitanti iminā micchāvācappahānaṃ dīpetī’’ti vuttaṃ. Sabbavacīsucaritasādhāraṇavacanañhi subhāsitanti. Tena parabhedanādikaṃ asabbhādikañca bodhisattānaṃ vacanaṃ apisuṇādivisayanti daṭṭhabbaṃ. Bhāsitabbavacanalakkhaṇanti bhāsitabbassa vacanassa sabhāvalakkhaṇaṃ dīpetīti ānetvā sambandho. Yadi evaṃ nanu abhāsitabbaṃ paṭhamaṃ vatvā bhāsitabbaṃ pacchā vattabbaṃ yathā ‘‘vāmaṃ muñca, dakkhiṇaṃ gaṇhā’’ti āha ‘‘aṅgaparidīpanatthaṃ panā’’tiādi.
បឋមេនាតិ ‘‘សុភាសិត’’ន្តិ បទេន។ ធម្មតោ អនបេតន្តិ អត្តនោ បរេសញ្ច ហិតសុខាវហធម្មតោ អនបេតំ។ មន្តាវចនន្តិ មន្តាយ បវត្តេតព្ពវចនំ។ បញ្ញវា អវិកិណ្ណវាចោ ហិ ន ច អនត្ថាវហំ វាចំ ភាសតិ។ ឥតរេហិ ទ្វីហីតិ តតិយចតុត្ថបទេហិ។ ‘‘ឥមេហិ ខោតិអាទីនីតិ ករណេ ឯតំ ឧបយោគវចន’’ន្តិ កេចិ។ តំ វាចន្តិ យថាវុត្តំ ចតុរង្គិកំ។ យញ្ច វាចំ មញ្ញន្តីតិ សម្ពន្ធោ។ អញ្ញេតិ ឥតោ ពាហិរកា ញាយវាទិនោ អក្ខរចិន្តកា ច។ ‘‘បដិញ្ញាហេតុឧទាហរណូបនយនិគមនានិ អវយវា វាក្យស្សា’’តិ វទន្តិ។ នាមាទីហីតិ នាមាខ្យាតបទេហិ។ លិង្គំ ឥត្ថិលិង្គាទិ វចនំ ឯកវចនាទិ។ បឋមាទិ វិភត្តិ អតីតាទិ កាលំ។ កត្តា សម្បទានំ អបាទានំ ករណំ អធិករណំ កម្មញ្ច ការកំ។ សម្បត្តីហិ សមន្នាគតន្តិ ឯតេ អវយវាទិកេ សម្បាទេត្វា វុត្តំ។ តំ បដិសេធេតីតិ តំ យថាវុត្តវិសេសម្បិ វាចំ ‘‘ឥមេហិ ខោ’’តិ វទន្តោ ភគវា បដិសេធេតិ។ ខោ-សទ្ទោ ហេត្ថ អវធារណត្ថោ។ តេនាហ ‘‘អវយវាទី’’តិអាទិ។ យា កាចិ អសភាវនិរុត្តិលក្ខណា។ សា មិលក្ខុភាសា។ សីហឡកេនេវាតិ សីហឡភាសាយ បរិយាបន្នេន វចនេន។ អរហត្តំ បាបុណិំសូតិ សំសារេ អតិវិយ សញ្ជាតសំវេគា តន្និស្សរណេ និន្នបោណមានសា ហុត្វា វិបស្សនំ ឧស្សុក្កាបេត្វា មគ្គបដិបាដិយា អរហត្តំ បាបុណិំសុ។
Paṭhamenāti ‘‘subhāsita’’nti padena. Dhammato anapetanti attano paresañca hitasukhāvahadhammato anapetaṃ. Mantāvacananti mantāya pavattetabbavacanaṃ. Paññavā avikiṇṇavāco hi na ca anatthāvahaṃ vācaṃ bhāsati. Itarehi dvīhīti tatiyacatutthapadehi. ‘‘Imehi khotiādīnīti karaṇe etaṃ upayogavacana’’nti keci. Taṃ vācanti yathāvuttaṃ caturaṅgikaṃ. Yañca vācaṃ maññantīti sambandho. Aññeti ito bāhirakā ñāyavādino akkharacintakā ca. ‘‘Paṭiññāhetuudāharaṇūpanayanigamanāni avayavā vākyassā’’ti vadanti. Nāmādīhīti nāmākhyātapadehi. Liṅgaṃ itthiliṅgādi vacanaṃ ekavacanādi. Paṭhamādi vibhatti atītādi kālaṃ. Kattā sampadānaṃ apādānaṃ karaṇaṃ adhikaraṇaṃ kammañca kārakaṃ. Sampattīhi samannāgatanti ete avayavādike sampādetvā vuttaṃ. Taṃ paṭisedhetīti taṃ yathāvuttavisesampi vācaṃ ‘‘imehi kho’’ti vadanto bhagavā paṭisedheti. Kho-saddo hettha avadhāraṇattho. Tenāha ‘‘avayavādī’’tiādi. Yā kāci asabhāvaniruttilakkhaṇā. Sā milakkhubhāsā. Sīhaḷakenevāti sīhaḷabhāsāya pariyāpannena vacanena. Arahattaṃ pāpuṇiṃsūti saṃsāre ativiya sañjātasaṃvegā tannissaraṇe ninnapoṇamānasā hutvā vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
បាតោវ ផុល្លិតកោកនទន្តិ បាតោវ សំផុល្លបទុមំ។ ភិជ្ជិយតេតិ និព្ភិជ្ជិយតិ និព្ភិគ្គោ ជាយតិ។ មនុស្សត្តំ គតាតិ មនុស្សត្តភាវំ ឧបគតា។
Pātova phullitakokanadanti pātova saṃphullapadumaṃ. Bhijjiyateti nibbhijjiyati nibbhiggo jāyati. Manussattaṃ gatāti manussattabhāvaṃ upagatā.
ពុទ្ធន្តរេតិ ពុទ្ធុប្បាទន្តរេ ទ្វិន្នំ ពុទ្ធុប្បាទានំ អន្តរា។ តទា ហិ បច្ចេកពុទ្ធានំ សាសនេ, ន ពុទ្ធសាសនេ ទិប្បមានេ។
Buddhantareti buddhuppādantare dvinnaṃ buddhuppādānaṃ antarā. Tadā hi paccekabuddhānaṃ sāsane, na buddhasāsane dippamāne.
ជរាយ បរិមទ្ទិតន្តិ យថា ហត្ថចរណាទិអង្គានិ សិថិលានិ ហោន្តិ, ចក្ខាទីនិ ឥន្ទ្រិយានិ សវិសយគ្គហណេ អសមត្ថានិ ហោន្តិ, យោព្ពនំ សព្ពសោ វិគតំ, កាយពលំ អបគតំ, សតិមតិធិតិអាទយោ វិប្បយុត្តា, បុព្ពេ អត្តនោ ឱវាទបដិករា បុត្តទារាទយោបិ អបសាទកា, បរេហិ វុដ្ឋាបនីយសំវេសនីយតា បុនទេវ ពាលភាវប្បត្តិ ច ហោន្តិ, ឯវំ ជរាយ សព្ពសោ វិមទ្ទិតំ។ ឯតន្តិ សរីរំ វទតិ។ មិលាតឆវិចម្មនិស្សិតន្តិ ជិណ្ណភាវេន អប្បមំសលោហិតត្តា មិលាតេហិ គតយោព្ពនេហិ ធម្មេហិ សន្និស្សិតំ។ ឃាសមាមិសន្តិ ឃាសភូតំ អាមិសំ មច្ចុនា គិលិត្វា វិយ បតិដ្ឋបេតព្ពតោ។ កេសលោមាទិនានាកុណបបូរិតំ។ តតោ ឯវ អសុចិភាជនំ ឯតំ។ សព្ពថាបិ និស្សារតាយ កទលិក្ខន្ធសមំ។
Jarāya parimadditanti yathā hatthacaraṇādiaṅgāni sithilāni honti, cakkhādīni indriyāni savisayaggahaṇe asamatthāni honti, yobbanaṃ sabbaso vigataṃ, kāyabalaṃ apagataṃ, satimatidhitiādayo vippayuttā, pubbe attano ovādapaṭikarā puttadārādayopi apasādakā, parehi vuṭṭhāpanīyasaṃvesanīyatā punadeva bālabhāvappatti ca honti, evaṃ jarāya sabbaso vimadditaṃ. Etanti sarīraṃ vadati. Milātachavicammanissitanti jiṇṇabhāvena appamaṃsalohitattā milātehi gatayobbanehi dhammehi sannissitaṃ. Ghāsamāmisanti ghāsabhūtaṃ āmisaṃ maccunā gilitvā viya patiṭṭhapetabbato. Kesalomādinānākuṇapapūritaṃ. Tato eva asucibhājanaṃ etaṃ. Sabbathāpi nissāratāya kadalikkhandhasamaṃ.
អនុច្ឆវិកាហីតិ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស អនុរូបាហិ។ ន តាបេយ្យាតិ ចិត្តញ្ច កាយញ្ច ន តាបេយ្យ។ តាបនា ចេត្ថ សម្បតិ អាយតិ ច វិសាទនា។ ន ពាធេយ្យាតិ ‘‘នាភិភវេយ្យា’’តិ បទស្ស អត្ថទស្សនំ។ អបិសុណវាចាវសេនាតិ សព្ពសោ បហីនបិសុណវាចតាវសេន។ បាបានីតិ លាមកានិ និកិដ្ឋកានិ។ តេនាហ ‘‘អប្បិយានី’’តិអាទិ។ អនាទាយាតិ អគ្គហេត្វា។
Anucchavikāhīti sammāsambuddhassa anurūpāhi. Na tāpeyyāti cittañca kāyañca na tāpeyya. Tāpanā cettha sampati āyati ca visādanā. Na bādheyyāti ‘‘nābhibhaveyyā’’ti padassa atthadassanaṃ. Apisuṇavācāvasenāti sabbaso pahīnapisuṇavācatāvasena. Pāpānīti lāmakāni nikiṭṭhakāni. Tenāha ‘‘appiyānī’’tiādi. Anādāyāti aggahetvā.
សាធុភាវេនាតិ និទ្ទោសមធុរភាវេន។ អមតសទិសាតិ សទិសេ តព្ពោហារោតិ, ការណេ វាយំ ការិយវោហារោតិ អាហ ‘‘និព្ពានាមតបច្ចយត្តា វា’’តិ។ បច្ចយវសេន ហិ សា តទា ទស្សនប្បវត្តិ។ ចរិយាតិ ចារិត្តំ។ បោរាណា នាម បឋមកប្បិកា, ពុទ្ធាទយោ វា អរិយា។
Sādhubhāvenāti niddosamadhurabhāvena. Amatasadisāti sadise tabbohāroti, kāraṇe vāyaṃ kāriyavohāroti āha ‘‘nibbānāmatapaccayattā vā’’ti. Paccayavasena hi sā tadā dassanappavatti. Cariyāti cārittaṃ. Porāṇā nāma paṭhamakappikā, buddhādayo vā ariyā.
បតិដ្ឋិតាតិ និច្ចលភាវេន អដ្ឋិំ កត្វា បច្ចយាយត្តភាវតោ អវិសំវាទនកា។ ឧភយថា បដិបត្តិំ អាហ ‘‘អត្តនោ ច បរេសញ្ច អត្ថេ បតិដ្ឋិតា’’តិ។ អត្ថេ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកាទិហិតេ បតិដ្ឋិតត្តា ឯវ ធម្មេ អវិហិំសាទិធម្មេ បតិដ្ឋិតា។ អនុបរោធករន្តិ ឯតេន ហិតបរិយាយោយំ អត្ថ-សទ្ទោតិ ទស្សេតិ។ ធម្មិកន្តិ ធម្មតោ អនបេតំ, អត្ថធម្មូបសំហិតំ វា។
Patiṭṭhitāti niccalabhāvena aṭṭhiṃ katvā paccayāyattabhāvato avisaṃvādanakā. Ubhayathā paṭipattiṃ āha ‘‘attano ca paresañca atthe patiṭṭhitā’’ti. Atthe diṭṭhadhammikasamparāyikādihite patiṭṭhitattā eva dhamme avihiṃsādidhamme patiṭṭhitā. Anuparodhakaranti etena hitapariyāyoyaṃ attha-saddoti dasseti. Dhammikanti dhammato anapetaṃ, atthadhammūpasaṃhitaṃ vā.
និព្ពានប្បត្តិយាតិ និព្ពានប្បត្តិយត្ថំ។ ទុក្ខស្ស អន្តកិរិយាយ អន្តករណត្ថំ។ យស្មា ពុទ្ធោ ខេមាយ ភាសតិ, តស្មា ខេមុប្បត្តិហេតុយា ខេមា, តស្មា សា សព្ពវាចានំ ឧត្តមាតិ ឯវម្បេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ មន្តាវចនវសេនាតិ សព្ពទោសរហិតវសេន។
Nibbānappattiyāti nibbānappattiyatthaṃ. Dukkhassa antakiriyāya antakaraṇatthaṃ. Yasmā buddho khemāya bhāsati, tasmā khemuppattihetuyā khemā, tasmā sā sabbavācānaṃ uttamāti evampettha attho daṭṭhabbo. Mantāvacanavasenāti sabbadosarahitavasena.
សុភាសិតសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Subhāsitasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ៥. សុភាសិតសុត្តំ • 5. Subhāsitasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ៥. សុភាសិតសុត្តវណ្ណនា • 5. Subhāsitasuttavaṇṇanā
