Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සංයුත්තනිකාය (ටීකා) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
5. සුභාසිතසුත්තවණ්ණනා
5. Subhāsitasuttavaṇṇanā
213. අඞ්ගීයන්ති හෙතුභාවෙන ආගමභාවෙන අවයවභාවෙන වා ඤායන්තීති අඞ්ගානි, කාරණානි, අවයවා වාති ආහ ‘‘අඞ්ගෙහීති කාරණෙහි, අවයවෙහි වා’’ති. විරතියො සුභාසිතවාචාය පුබ්බං පතිට්ඨිතා හොන්තීති මුසාවාදාවෙරමණිආදයො තස්සා විසෙසහෙතූති ආහ ‘‘මුසාවාදා…පෙ.… කාරණානී’’ති. යස්මා අරියවොහාරා විසෙසතො චෙතනාසභාවා, තස්මා වචීසුචරිතසමුදායස්ස සච්චවාචාදයො අඞ්ගභූතාති ආහ ‘‘සච්චවචනාදයො චත්තාරො අවයවා’’ති. නිස්සක්කවචනන්ති හෙතුම්හි නිස්සක්කවචනං. තෙනාහ ‘‘සමනුආගතා පවත්තා’’ති. වාචා හි තාය විරතියා සම්මා අනුරූපතො ආගතා පවත්තාති ‘‘සමන්නාගතා’’ති වුච්චති. කරණවචනන්ති සහයොගෙ කරණවචනං. තෙනාහ ‘‘යුත්තා’’ති. සහජාතාපි හි චෙතනා යථාසමාදින්නාය විරතියා සම්මා අනුරූපතො යුත්තාති වත්තුං අරහති.
213. Aṅgīyanti hetubhāvena āgamabhāvena avayavabhāvena vā ñāyantīti aṅgāni, kāraṇāni, avayavā vāti āha ‘‘aṅgehīti kāraṇehi, avayavehi vā’’ti. Viratiyo subhāsitavācāya pubbaṃ patiṭṭhitā hontīti musāvādāveramaṇiādayo tassā visesahetūti āha ‘‘musāvādā…pe… kāraṇānī’’ti. Yasmā ariyavohārā visesato cetanāsabhāvā, tasmā vacīsucaritasamudāyassa saccavācādayo aṅgabhūtāti āha ‘‘saccavacanādayo cattāro avayavā’’ti. Nissakkavacananti hetumhi nissakkavacanaṃ. Tenāha ‘‘samanuāgatā pavattā’’ti. Vācā hi tāya viratiyā sammā anurūpato āgatā pavattāti ‘‘samannāgatā’’ti vuccati. Karaṇavacananti sahayoge karaṇavacanaṃ. Tenāha ‘‘yuttā’’ti. Sahajātāpi hi cetanā yathāsamādinnāya viratiyā sammā anurūpato yuttāti vattuṃ arahati.
සමුල්ලපනවාචාති සද්දවාචා, සා වුච්චතීති වාචා නාම. විඤ්ඤත්ති පන වුච්චති එතායාති වාචා නාම, තථා විරති චෙතනාවාචා. න සා ඉධ අධිප්පෙතාති සා චෙතනාවාචා විඤ්ඤත්තිවාචා විය ඉධ ඉමස්මිං සුත්තෙ න අධිප්පෙතා ‘‘සුභාසිතා හොතී’’ති වචනතො. තෙනාහ ‘‘අභාසිතබ්බතො’’ති. සුට්ඨු භාසිතාති සම්මා ඤායෙන භාසිතා වචීසුචරිතභාවතො. අත්ථාවහතන්ති හිතාවහකාලං පති ආහ. කාරණසුද්ධින්ති යොනිසොමනසිකාරෙන කාරණවිසුද්ධිං. දොසාභාවන්ති අගතිගමනාදිදොසාභාවං. රාගදොසාදිවිනිමුත්තඤ්හි තං භාසතො අනුරොධවිරොධවිවජ්ජනතො අගතිගමනං දූරසමුග්ඝාටිතමෙවාති. අනුවාදවිමුත්තාති අපවාදවිරහිතා. සබ්බාකාරසම්පත්තිං දීපෙති, අසති හි සබ්බාකාරසම්පතියං අනුවජ්ජතාපි.
Samullapanavācāti saddavācā, sā vuccatīti vācā nāma. Viññatti pana vuccati etāyāti vācā nāma, tathā virati cetanāvācā. Na sā idha adhippetāti sā cetanāvācā viññattivācā viya idha imasmiṃ sutte na adhippetā ‘‘subhāsitā hotī’’ti vacanato. Tenāha ‘‘abhāsitabbato’’ti. Suṭṭhu bhāsitāti sammā ñāyena bhāsitā vacīsucaritabhāvato. Atthāvahatanti hitāvahakālaṃ pati āha. Kāraṇasuddhinti yonisomanasikārena kāraṇavisuddhiṃ. Dosābhāvanti agatigamanādidosābhāvaṃ. Rāgadosādivinimuttañhi taṃ bhāsato anurodhavirodhavivajjanato agatigamanaṃ dūrasamugghāṭitamevāti. Anuvādavimuttāti apavādavirahitā. Sabbākārasampattiṃ dīpeti, asati hi sabbākārasampatiyaṃ anuvajjatāpi.
කිඤ්චාපි පුබ්බෙ ධම්මාධිට්ඨානා දෙසනා ආරද්ධා, පුග්ගලජ්ඣාසයතො පන පුග්ගලාධිට්ඨානාය…පෙ.… වචනමෙතං. කාමඤ්චෙත්ථ ‘‘අඤ්ඤතරනිද්දොසවචන’’න්ති අවිසෙසතො වුත්තං, ‘‘ධම්මංයෙව භාසතී’’තිආදිනා පන අධම්මදොසාදිරහිතාය වාචාය වුච්චමානත්තා ඉධාපි සුභාසිතා වාචා අධිප්පෙතාති. ‘‘සුභාසිතංයෙවා’’ති අවධාරණෙන නිවත්තිතං සරූපතො දස්සෙති ‘‘නො දුබ්භාසිත’’න්ති ඉමිනා. තෙනාහ ‘‘තස්සෙව වාචඞ්ගස්ස පටිපක්ඛභාසනනිවාරණ’’න්ති. පටියොගීනිවත්තනත්ථො හි එව-සද්දො, තෙන පිසුණවාචාපටික්ඛෙපො දස්සිතො. ‘‘සුභාසිත’’න්ති වා ඉමිනා චතුබ්බිධං වචීසුචරිතං ගහිතන්ති ‘‘නො දුබ්භාසිතන්ති ඉමිනා මිච්ඡාවාචප්පහානං දීපෙතී’’ති වුත්තං. සබ්බවචීසුචරිතසාධාරණවචනඤ්හි සුභාසිතන්ති. තෙන පරභෙදනාදිකං අසබ්භාදිකඤ්ච බොධිසත්තානං වචනං අපිසුණාදිවිසයන්ති දට්ඨබ්බං. භාසිතබ්බවචනලක්ඛණන්ති භාසිතබ්බස්ස වචනස්ස සභාවලක්ඛණං දීපෙතීති ආනෙත්වා සම්බන්ධො. යදි එවං නනු අභාසිතබ්බං පඨමං වත්වා භාසිතබ්බං පච්ඡා වත්තබ්බං යථා ‘‘වාමං මුඤ්ච, දක්ඛිණං ගණ්හා’’ති ආහ ‘‘අඞ්ගපරිදීපනත්ථං පනා’’තිආදි.
Kiñcāpi pubbe dhammādhiṭṭhānā desanā āraddhā, puggalajjhāsayato pana puggalādhiṭṭhānāya…pe… vacanametaṃ. Kāmañcettha ‘‘aññataraniddosavacana’’nti avisesato vuttaṃ, ‘‘dhammaṃyeva bhāsatī’’tiādinā pana adhammadosādirahitāya vācāya vuccamānattā idhāpi subhāsitā vācā adhippetāti. ‘‘Subhāsitaṃyevā’’ti avadhāraṇena nivattitaṃ sarūpato dasseti ‘‘no dubbhāsita’’nti iminā. Tenāha ‘‘tasseva vācaṅgassa paṭipakkhabhāsananivāraṇa’’nti. Paṭiyogīnivattanattho hi eva-saddo, tena pisuṇavācāpaṭikkhepo dassito. ‘‘Subhāsita’’nti vā iminā catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ gahitanti ‘‘no dubbhāsitanti iminā micchāvācappahānaṃ dīpetī’’ti vuttaṃ. Sabbavacīsucaritasādhāraṇavacanañhi subhāsitanti. Tena parabhedanādikaṃ asabbhādikañca bodhisattānaṃ vacanaṃ apisuṇādivisayanti daṭṭhabbaṃ. Bhāsitabbavacanalakkhaṇanti bhāsitabbassa vacanassa sabhāvalakkhaṇaṃ dīpetīti ānetvā sambandho. Yadi evaṃ nanu abhāsitabbaṃ paṭhamaṃ vatvā bhāsitabbaṃ pacchā vattabbaṃ yathā ‘‘vāmaṃ muñca, dakkhiṇaṃ gaṇhā’’ti āha ‘‘aṅgaparidīpanatthaṃ panā’’tiādi.
පඨමෙනාති ‘‘සුභාසිත’’න්ති පදෙන. ධම්මතො අනපෙතන්ති අත්තනො පරෙසඤ්ච හිතසුඛාවහධම්මතො අනපෙතං. මන්තාවචනන්ති මන්තාය පවත්තෙතබ්බවචනං. පඤ්ඤවා අවිකිණ්ණවාචො හි න ච අනත්ථාවහං වාචං භාසති. ඉතරෙහි ද්වීහීති තතියචතුත්ථපදෙහි. ‘‘ඉමෙහි ඛොතිආදීනීති කරණෙ එතං උපයොගවචන’’න්ති කෙචි. තං වාචන්ති යථාවුත්තං චතුරඞ්ගිකං. යඤ්ච වාචං මඤ්ඤන්තීති සම්බන්ධො. අඤ්ඤෙති ඉතො බාහිරකා ඤායවාදිනො අක්ඛරචින්තකා ච. ‘‘පටිඤ්ඤාහෙතුඋදාහරණූපනයනිගමනානි අවයවා වාක්යස්සා’’ති වදන්ති. නාමාදීහීති නාමාඛ්යාතපදෙහි. ලිඞ්ගං ඉත්ථිලිඞ්ගාදි වචනං එකවචනාදි. පඨමාදි විභත්ති අතීතාදි කාලං. කත්තා සම්පදානං අපාදානං කරණං අධිකරණං කම්මඤ්ච කාරකං. සම්පත්තීහි සමන්නාගතන්ති එතෙ අවයවාදිකෙ සම්පාදෙත්වා වුත්තං. තං පටිසෙධෙතීති තං යථාවුත්තවිසෙසම්පි වාචං ‘‘ඉමෙහි ඛො’’ති වදන්තො භගවා පටිසෙධෙති. ඛො-සද්දො හෙත්ථ අවධාරණත්ථො. තෙනාහ ‘‘අවයවාදී’’තිආදි. යා කාචි අසභාවනිරුත්තිලක්ඛණා. සා මිලක්ඛුභාසා. සීහළකෙනෙවාති සීහළභාසාය පරියාපන්නෙන වචනෙන. අරහත්තං පාපුණිංසූති සංසාරෙ අතිවිය සඤ්ජාතසංවෙගා තන්නිස්සරණෙ නින්නපොණමානසා හුත්වා විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා මග්ගපටිපාටියා අරහත්තං පාපුණිංසු.
Paṭhamenāti ‘‘subhāsita’’nti padena. Dhammato anapetanti attano paresañca hitasukhāvahadhammato anapetaṃ. Mantāvacananti mantāya pavattetabbavacanaṃ. Paññavā avikiṇṇavāco hi na ca anatthāvahaṃ vācaṃ bhāsati. Itarehi dvīhīti tatiyacatutthapadehi. ‘‘Imehi khotiādīnīti karaṇe etaṃ upayogavacana’’nti keci. Taṃ vācanti yathāvuttaṃ caturaṅgikaṃ. Yañca vācaṃ maññantīti sambandho. Aññeti ito bāhirakā ñāyavādino akkharacintakā ca. ‘‘Paṭiññāhetuudāharaṇūpanayanigamanāni avayavā vākyassā’’ti vadanti. Nāmādīhīti nāmākhyātapadehi. Liṅgaṃ itthiliṅgādi vacanaṃ ekavacanādi. Paṭhamādi vibhatti atītādi kālaṃ. Kattā sampadānaṃ apādānaṃ karaṇaṃ adhikaraṇaṃ kammañca kārakaṃ. Sampattīhi samannāgatanti ete avayavādike sampādetvā vuttaṃ. Taṃ paṭisedhetīti taṃ yathāvuttavisesampi vācaṃ ‘‘imehi kho’’ti vadanto bhagavā paṭisedheti. Kho-saddo hettha avadhāraṇattho. Tenāha ‘‘avayavādī’’tiādi. Yā kāci asabhāvaniruttilakkhaṇā. Sā milakkhubhāsā. Sīhaḷakenevāti sīhaḷabhāsāya pariyāpannena vacanena. Arahattaṃ pāpuṇiṃsūti saṃsāre ativiya sañjātasaṃvegā tannissaraṇe ninnapoṇamānasā hutvā vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇiṃsu.
පාතොව ඵුල්ලිතකොකනදන්ති පාතොව සංඵුල්ලපදුමං. භිජ්ජියතෙති නිබ්භිජ්ජියති නිබ්භිග්ගො ජායති. මනුස්සත්තං ගතාති මනුස්සත්තභාවං උපගතා.
Pātova phullitakokanadanti pātova saṃphullapadumaṃ. Bhijjiyateti nibbhijjiyati nibbhiggo jāyati. Manussattaṃ gatāti manussattabhāvaṃ upagatā.
බුද්ධන්තරෙති බුද්ධුප්පාදන්තරෙ ද්වින්නං බුද්ධුප්පාදානං අන්තරා. තදා හි පච්චෙකබුද්ධානං සාසනෙ, න බුද්ධසාසනෙ දිප්පමානෙ.
Buddhantareti buddhuppādantare dvinnaṃ buddhuppādānaṃ antarā. Tadā hi paccekabuddhānaṃ sāsane, na buddhasāsane dippamāne.
ජරාය පරිමද්දිතන්ති යථා හත්ථචරණාදිඅඞ්ගානි සිථිලානි හොන්ති, චක්ඛාදීනි ඉන්ද්රියානි සවිසයග්ගහණෙ අසමත්ථානි හොන්ති, යොබ්බනං සබ්බසො විගතං, කායබලං අපගතං, සතිමතිධිතිආදයො විප්පයුත්තා, පුබ්බෙ අත්තනො ඔවාදපටිකරා පුත්තදාරාදයොපි අපසාදකා, පරෙහි වුට්ඨාපනීයසංවෙසනීයතා පුනදෙව බාලභාවප්පත්ති ච හොන්ති, එවං ජරාය සබ්බසො විමද්දිතං. එතන්ති සරීරං වදති. මිලාතඡවිචම්මනිස්සිතන්ති ජිණ්ණභාවෙන අප්පමංසලොහිතත්තා මිලාතෙහි ගතයොබ්බනෙහි ධම්මෙහි සන්නිස්සිතං. ඝාසමාමිසන්ති ඝාසභූතං ආමිසං මච්චුනා ගිලිත්වා විය පතිට්ඨපෙතබ්බතො. කෙසලොමාදිනානාකුණපපූරිතං. තතො එව අසුචිභාජනං එතං. සබ්බථාපි නිස්සාරතාය කදලික්ඛන්ධසමං.
Jarāya parimadditanti yathā hatthacaraṇādiaṅgāni sithilāni honti, cakkhādīni indriyāni savisayaggahaṇe asamatthāni honti, yobbanaṃ sabbaso vigataṃ, kāyabalaṃ apagataṃ, satimatidhitiādayo vippayuttā, pubbe attano ovādapaṭikarā puttadārādayopi apasādakā, parehi vuṭṭhāpanīyasaṃvesanīyatā punadeva bālabhāvappatti ca honti, evaṃ jarāya sabbaso vimadditaṃ. Etanti sarīraṃ vadati. Milātachavicammanissitanti jiṇṇabhāvena appamaṃsalohitattā milātehi gatayobbanehi dhammehi sannissitaṃ. Ghāsamāmisanti ghāsabhūtaṃ āmisaṃ maccunā gilitvā viya patiṭṭhapetabbato. Kesalomādinānākuṇapapūritaṃ. Tato eva asucibhājanaṃ etaṃ. Sabbathāpi nissāratāya kadalikkhandhasamaṃ.
අනුච්ඡවිකාහීති සම්මාසම්බුද්ධස්ස අනුරූපාහි. න තාපෙය්යාති චිත්තඤ්ච කායඤ්ච න තාපෙය්ය. තාපනා චෙත්ථ සම්පති ආයති ච විසාදනා. න බාධෙය්යාති ‘‘නාභිභවෙය්යා’’ති පදස්ස අත්ථදස්සනං. අපිසුණවාචාවසෙනාති සබ්බසො පහීනපිසුණවාචතාවසෙන. පාපානීති ලාමකානි නිකිට්ඨකානි. තෙනාහ ‘‘අප්පියානී’’තිආදි. අනාදායාති අග්ගහෙත්වා.
Anucchavikāhīti sammāsambuddhassa anurūpāhi. Na tāpeyyāti cittañca kāyañca na tāpeyya. Tāpanā cettha sampati āyati ca visādanā. Na bādheyyāti ‘‘nābhibhaveyyā’’ti padassa atthadassanaṃ. Apisuṇavācāvasenāti sabbaso pahīnapisuṇavācatāvasena. Pāpānīti lāmakāni nikiṭṭhakāni. Tenāha ‘‘appiyānī’’tiādi. Anādāyāti aggahetvā.
සාධුභාවෙනාති නිද්දොසමධුරභාවෙන. අමතසදිසාති සදිසෙ තබ්බොහාරොති, කාරණෙ වායං කාරියවොහාරොති ආහ ‘‘නිබ්බානාමතපච්චයත්තා වා’’ති. පච්චයවසෙන හි සා තදා දස්සනප්පවත්ති. චරියාති චාරිත්තං. පොරාණා නාම පඨමකප්පිකා, බුද්ධාදයො වා අරියා.
Sādhubhāvenāti niddosamadhurabhāvena. Amatasadisāti sadise tabbohāroti, kāraṇe vāyaṃ kāriyavohāroti āha ‘‘nibbānāmatapaccayattā vā’’ti. Paccayavasena hi sā tadā dassanappavatti. Cariyāti cārittaṃ. Porāṇā nāma paṭhamakappikā, buddhādayo vā ariyā.
පතිට්ඨිතාති නිච්චලභාවෙන අට්ඨිං කත්වා පච්චයායත්තභාවතො අවිසංවාදනකා. උභයථා පටිපත්තිං ආහ ‘‘අත්තනො ච පරෙසඤ්ච අත්ථෙ පතිට්ඨිතා’’ති. අත්ථෙ දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකාදිහිතෙ පතිට්ඨිතත්තා එව ධම්මෙ අවිහිංසාදිධම්මෙ පතිට්ඨිතා. අනුපරොධකරන්ති එතෙන හිතපරියායොයං අත්ථ-සද්දොති දස්සෙති. ධම්මිකන්ති ධම්මතො අනපෙතං, අත්ථධම්මූපසංහිතං වා.
Patiṭṭhitāti niccalabhāvena aṭṭhiṃ katvā paccayāyattabhāvato avisaṃvādanakā. Ubhayathā paṭipattiṃ āha ‘‘attano ca paresañca atthe patiṭṭhitā’’ti. Atthe diṭṭhadhammikasamparāyikādihite patiṭṭhitattā eva dhamme avihiṃsādidhamme patiṭṭhitā. Anuparodhakaranti etena hitapariyāyoyaṃ attha-saddoti dasseti. Dhammikanti dhammato anapetaṃ, atthadhammūpasaṃhitaṃ vā.
නිබ්බානප්පත්තියාති නිබ්බානප්පත්තියත්ථං. දුක්ඛස්ස අන්තකිරියාය අන්තකරණත්ථං. යස්මා බුද්ධො ඛෙමාය භාසති, තස්මා ඛෙමුප්පත්තිහෙතුයා ඛෙමා, තස්මා සා සබ්බවාචානං උත්තමාති එවම්පෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. මන්තාවචනවසෙනාති සබ්බදොසරහිතවසෙන.
Nibbānappattiyāti nibbānappattiyatthaṃ. Dukkhassa antakiriyāya antakaraṇatthaṃ. Yasmā buddho khemāya bhāsati, tasmā khemuppattihetuyā khemā, tasmā sā sabbavācānaṃ uttamāti evampettha attho daṭṭhabbo. Mantāvacanavasenāti sabbadosarahitavasena.
සුභාසිතසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Subhāsitasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / සංයුත්තනිකාය • Saṃyuttanikāya / 5. සුභාසිතසුත්තං • 5. Subhāsitasuttaṃ
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / සංයුත්තනිකාය (අට්ඨකථා) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / 5. සුභාසිතසුත්තවණ්ණනා • 5. Subhāsitasuttavaṇṇanā