Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / སཾཡུཏྟནིཀཱཡ (ཨཊྛཀཐཱ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
༥. སུབྷཱསིཏསུཏྟཝཎྞནཱ
5. Subhāsitasuttavaṇṇanā
༢༡༣. པཉྩམེ ཨངྒེཧཱིཏི ཀཱརཎེཧི, ཨཝཡཝེཧི ཝཱ། མུསཱཝཱདཱཝེརམཎིཨཱདཱིནི ཧི ཙཏྟཱརི སུབྷཱསིཏཝཱཙཱཡ ཀཱརཎཱནི, སཙྩཝཙནཱདཡོ ཙཏྟཱརོ ཨཝཡཝཱ། ཀཱརཎཏྠེ ཙ ཨངྒསདྡེ ‘‘ཙཏཱུཧཱི’’ཏི ནིསྶཀྐཝཙནཾ ཧོཏི, ཨཝཡཝཏྠེ ཀརཎཝཙནཾ། སམནྣཱགཏཱཏི སམནུཨཱགཏཱ པཝཏྟཱ ཡུཏྟཱ ཙ། ཝཱཙཱཏི སམུལླཔནཝཱཙཱ, ཡཱ ‘‘ཝཱཙཱ གིརཱ བྱཔྤཐོ’’ཏི (དྷ॰ ས॰ ༦༣༦) ཙ, ‘‘ནེལཱ ཀཎྞསུཁཱ’’ཏི (དཱི॰ ནི॰ ༡.༩) ཙ ཨཱགཏཱ། ‘‘ཡཱ པན ཝཱཙཱཡ ཙེ ཀཏཾ ཀམྨ’’ནྟི ཨེཝཾ ཝིཉྙཏྟི ཙ ‘‘ཡཱ ཙཏཱུཧི ཝཙཱིདུཙྩརིཏེཧི ཨཱརཏི…པེ॰… ཨཡཾ ཝུཙྩཏི སམྨཱཝཱཙཱ’’ཏི (ཝིབྷ॰ ༢༠༦) ཨེཝཾ ཝིརཏི ཙ, ‘‘ཕརུསཝཱཙཱ, བྷིཀྑཝེ, ཨཱསེཝིཏཱ བྷཱཝིཏཱ བཧུལཱིཀཏཱ ནིརཡསཾཝཏྟནིཀཱ ཧོཏཱི’’ཏི (ཨ॰ ནི॰ ༨.༤༠) ཨེཝཾ ཙེཏནཱ ཙ ཝཱཙཱཏི ཨཱགཏཱ, ན སཱ ཨིདྷ ཨདྷིཔྤེཏཱ། ཀསྨཱ? ཨབྷཱསིཏབྦཏོ། སུབྷཱསིཏཱཏི སུཊྛུ བྷཱསིཏཱ། ཏེནསྶཱ ཨཏྠཱཝཧཏཾ དཱིཔེཏི། ནོ དུབྦྷཱསིཏཱཏི ན དུཊྛུ བྷཱསིཏཱ། ཏེནསྶཱ ཨནཏྠཱཝཧནཔཧཱནཏཾ དཱིཔེཏི། ཨནཝཛྫཱཏི རཱགཱདིཝཛྫརཧིཏཱ། ཨིམིནཱསྶཱ ཀཱརཎསུདྡྷིཾ ཙཏུདོསཱབྷཱཝཉྩ དཱིཔེཏི། ཨནནུཝཛྫཱཏི ཨནུཝཱདཝིམུཏྟཱ ། ཨིམིནཱསྶཱ སབྦཱཀཱརསམྤཏྟིཾ དཱིཔེཏི། ཝིཉྙཱུནནྟི པཎྜིཏཱནཾ། ཏེན ནིནྡཱཔསཾསཱསུ བཱལཱ ཨཔྤམཱཎཱཏི དཱིཔེཏི།
213. Pañcame aṅgehīti kāraṇehi, avayavehi vā. Musāvādāveramaṇiādīni hi cattāri subhāsitavācāya kāraṇāni, saccavacanādayo cattāro avayavā. Kāraṇatthe ca aṅgasadde ‘‘catūhī’’ti nissakkavacanaṃ hoti, avayavatthe karaṇavacanaṃ. Samannāgatāti samanuāgatā pavattā yuttā ca. Vācāti samullapanavācā, yā ‘‘vācā girā byappatho’’ti (dha. sa. 636) ca, ‘‘nelā kaṇṇasukhā’’ti (dī. ni. 1.9) ca āgatā. ‘‘Yā pana vācāya ce kataṃ kamma’’nti evaṃ viññatti ca ‘‘yā catūhi vacīduccaritehi ārati…pe… ayaṃ vuccati sammāvācā’’ti (vibha. 206) evaṃ virati ca, ‘‘pharusavācā, bhikkhave, āsevitā bhāvitā bahulīkatā nirayasaṃvattanikā hotī’’ti (a. ni. 8.40) evaṃ cetanā ca vācāti āgatā, na sā idha adhippetā. Kasmā? Abhāsitabbato. Subhāsitāti suṭṭhu bhāsitā. Tenassā atthāvahataṃ dīpeti. No dubbhāsitāti na duṭṭhu bhāsitā. Tenassā anatthāvahanapahānataṃ dīpeti. Anavajjāti rāgādivajjarahitā. Imināssā kāraṇasuddhiṃ catudosābhāvañca dīpeti. Ananuvajjāti anuvādavimuttā . Imināssā sabbākārasampattiṃ dīpeti. Viññūnanti paṇḍitānaṃ. Tena nindāpasaṃsāsu bālā appamāṇāti dīpeti.
སུབྷཱསིཏཾཡེཝ བྷཱསཏཱིཏི པུགྒལཱདྷིཊྛཱནཱཡ དེསནཱཡ ཙཏཱུསུ ཝཱཙངྒེསུ ཨཉྙཏརནིདྡོསཝཙནམེཏཾ། ནོ དུབྦྷཱསིཏནྟི ཏསྶེཝ ཝཱཙངྒསྶ པཊིཔཀྑབྷཱསནནིཝཱརཎཾ། ནོ དུབྦྷཱསིཏནྟི ཨིམིནཱ མིཙྪཱཝཱཙཔྤཧཱནཾ དཱིཔེཏི། སུབྷཱསིཏནྟི ཨིམིནཱ པཧཱིནམིཙྪཱཝཱཙེན བྷཱསིཏབྦཝཙནལཀྑཎཾ། ཨངྒཔརིདཱིཔནཏྠཾ པནེཏྠ ཨབྷཱསིཏབྦཾ པུབྦེ ཨཝཏྭཱ བྷཱསིཏབྦམེཝཱཧ། ཨེས ནཡོ དྷམྨཾཡེཝཱཏིཨཱདཱིསུཔི། ཨེཏྠ ཙ པཋམེན པིསུཎདོསརཧིཏཾ སམགྒཀརཎཾ ཝཙནཾ ཝུཏྟཾ, དུཏིཡེན སམྥཔྤལཱཔདོསརཧིཏཾ དྷམྨཏོ ཨནཔེཏཾ མནྟཱཝཙནཾ, ཨིཏརེཧི དྭཱིཧི ཕརུསཱལིཀརཧིཏཱནི པིཡསཙྩཝཙནཱནི། ཨིམེཧི ཁོཏི ཨཱདིནཱ ཏཱནི ཨངྒཱནི པཙྩཀྑཏོ དསྶེནྟོ ཏཾ ཝཱཙཾ ནིགམེཏི། ཡཉྩ ཨཉྙེ པཊིཉྙཱདཱིཧི ཨཝཡཝེཧི, ནཱམཱདཱིཧི པདེཧི, ལིངྒཝཙནཝིབྷཏྟིཀཱལཀཱརཀསམྤཏྟཱིཧི ཙ སམནྣཱགཏཾ མུསཱཝཱདཱདིཝཱཙམྤི སུབྷཱསིཏནྟི མཉྙནྟི, ཏཾ པཊིསེདྷེཏི། ཨཝཡཝཱདིསམནྣཱགཏཱཔི ཧི ཏཐཱརཱུཔཱི ཝཱཙཱ དུབྦྷཱསིཏཱཝ ཧོཏི ཨཏྟནོ ཙ པརེསཉྩ ཨནཏྠཱཝཧཏྟཱ། ཨིམེཧི པན ཙཏཱུཧངྒེཧི སམནྣཱགཏཱ སཙེཔི མིལཀྑུབྷཱསཱཔརིཡཱཔནྣཱ གྷཊཙེཊིཀཱགཱིཏིཀཔརིཡཱཔནྣཱཔི ཧོཏི, ཏཐཱཔི སུབྷཱསིཏཱཝ ལོཀིཡལོཀུཏྟརཧིཏསུཁཱཝཧཏྟཱ། ཏཐཱ ཧི མགྒཔསྶེ སསྶཾ རཀྑནྟིཡཱ སཱིཧལ༹ཙེཊིཀཱཡ སཱིཧལ༹ཀེནེཝ ཛཱཏིཛརཱམརཎཡུཏྟཾ གཱིཏིཀཾ གཱཡནྟིཡཱ སདྡཾ སུཏྭཱ མགྒཾ གཙྪནྟཱ སཊྛིམཏྟཱ ཝིཔསྶཀཱ བྷིཀྑཱུ ཨརཧཏྟཾ པཱཔུཎིཾསུ། ཏཐཱ ཏིསྶོ ནཱམ ཨཱརདྡྷཝིཔསྶཀོ བྷིཀྑུ པདུམསརསམཱིཔེན གཙྪནྟོ པདུམསརེ པདུམཱནི བྷཉྫིཏྭཱ –
Subhāsitaṃyevabhāsatīti puggalādhiṭṭhānāya desanāya catūsu vācaṅgesu aññataraniddosavacanametaṃ. No dubbhāsitanti tasseva vācaṅgassa paṭipakkhabhāsananivāraṇaṃ. No dubbhāsitanti iminā micchāvācappahānaṃ dīpeti. Subhāsitanti iminā pahīnamicchāvācena bhāsitabbavacanalakkhaṇaṃ. Aṅgaparidīpanatthaṃ panettha abhāsitabbaṃ pubbe avatvā bhāsitabbamevāha. Esa nayo dhammaṃyevātiādīsupi. Ettha ca paṭhamena pisuṇadosarahitaṃ samaggakaraṇaṃ vacanaṃ vuttaṃ, dutiyena samphappalāpadosarahitaṃ dhammato anapetaṃ mantāvacanaṃ, itarehi dvīhi pharusālikarahitāni piyasaccavacanāni. Imehi khoti ādinā tāni aṅgāni paccakkhato dassento taṃ vācaṃ nigameti. Yañca aññe paṭiññādīhi avayavehi, nāmādīhi padehi, liṅgavacanavibhattikālakārakasampattīhi ca samannāgataṃ musāvādādivācampi subhāsitanti maññanti, taṃ paṭisedheti. Avayavādisamannāgatāpi hi tathārūpī vācā dubbhāsitāva hoti attano ca paresañca anatthāvahattā. Imehi pana catūhaṅgehi samannāgatā sacepi milakkhubhāsāpariyāpannā ghaṭaceṭikāgītikapariyāpannāpi hoti, tathāpi subhāsitāva lokiyalokuttarahitasukhāvahattā. Tathā hi maggapasse sassaṃ rakkhantiyā sīhaḷaceṭikāya sīhaḷakeneva jātijarāmaraṇayuttaṃ gītikaṃ gāyantiyā saddaṃ sutvā maggaṃ gacchantā saṭṭhimattā vipassakā bhikkhū arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Tathā tisso nāma āraddhavipassako bhikkhu padumasarasamīpena gacchanto padumasare padumāni bhañjitvā –
‘‘པཱཏོཝ ཕུལླིཏཀོཀནདཾ, སཱུརིཡཱལོཀེན བྷིཛྫིཡཏེ།
‘‘Pātova phullitakokanadaṃ, sūriyālokena bhijjiyate;
ཨེཝཾ མནུསྶཏྟཾ གཏཱ སཏྟཱ, ཛརཱབྷིཝེགེན མདྡིཡནྟཱི’’ཏི༎ –
Evaṃ manussattaṃ gatā sattā, jarābhivegena maddiyantī’’ti. –
ཨིམཾ གཱིཏིཀཾ གཱཡནྟིཡཱ ཙེཊིཀཱཡ སུཏྭཱ ཨརཧཏྟཾ པཏྟོ།
Imaṃ gītikaṃ gāyantiyā ceṭikāya sutvā arahattaṃ patto.
བུདྡྷནྟརེཔི ཨཉྙཏརོ པུརིསོ སཏྟཧི པུཏྟེཧི སདྡྷིཾ ཨཊཝིཏོ ཨཱགམྨ ཨཉྙཏརཱཡ ཨིཏྠིཡཱ མུསལེན ཏཎྜུལེ ཀོཊྚེནྟིཡཱ –
Buddhantarepi aññataro puriso sattahi puttehi saddhiṃ aṭavito āgamma aññatarāya itthiyā musalena taṇḍule koṭṭentiyā –
‘‘ཛརཱཡ པརིམདྡིཏཾ ཨེཏཾ, མིལཱཏཚཝིཙམྨནིསྶིཏཾ།
‘‘Jarāya parimadditaṃ etaṃ, milātachavicammanissitaṃ;
མརཎེན བྷིཛྫཏི ཨེཏཾ, མཙྩུསྶ གྷཱསམཱམིསཾ༎
Maraṇena bhijjati etaṃ, maccussa ghāsamāmisaṃ.
‘‘ཀིམཱིནཾ ཨཱལཡཾ ཨེཏཾ, ནཱནཱཀུཎཔེན པཱུརིཏཾ།
‘‘Kimīnaṃ ālayaṃ etaṃ, nānākuṇapena pūritaṃ;
ཨསུཙིསྶ བྷཱཛནཾ ཨེཏཾ, ཀདལིཀྑནྡྷསམཾ ཨིད’’ནྟི༎ –
Asucissa bhājanaṃ etaṃ, kadalikkhandhasamaṃ ida’’nti. –
ཨིམཾ གཱིཏིཀཾ སུཏྭཱ པཙྩཝེཀྑནྟོ སཧ པུཏྟེཧི པཙྩེཀབོདྷིཾ པཏྟོ། ཨེཝཾ ཨིམེཧི ཙཏཱུཧི ཨངྒེཧི སམནྣཱགཏཱ ཝཱཙཱ སཙེཔི མིལཀྑུབྷཱསཱཔརིཡཱཔནྣཱ གྷཊཙེཊིཀཱགཱིཏིཀཔརིཡཱཔནྣཱཔི ཧོཏི, ཏཐཱཔི སུབྷཱསིཏཱཏི ཝེདིཏབྦཱ། སུབྷཱསིཏཏྟཱ ཨེཝ ཙ ཨནཝཛྫཱ ཙ ཨནནུཝཛྫཱ ཙ ཝིཉྙཱུནཾ ཨཏྠཏྠིཀཱནཾ ཨཏྠཔཊིསརཎཱནཾ, ནོ བྱཉྫནཔཊིསརཎཱནནྟི།
Imaṃ gītikaṃ sutvā paccavekkhanto saha puttehi paccekabodhiṃ patto. Evaṃ imehi catūhi aṅgehi samannāgatā vācā sacepi milakkhubhāsāpariyāpannā ghaṭaceṭikāgītikapariyāpannāpi hoti, tathāpi subhāsitāti veditabbā. Subhāsitattā eva ca anavajjā ca ananuvajjā ca viññūnaṃ atthatthikānaṃ atthapaṭisaraṇānaṃ, no byañjanapaṭisaraṇānanti.
སཱརུཔྤཱཧཱིཏི ཨནུཙྪཝིཀཱཧི། ཨབྷིཏྠཝཱིཏི པསཾསི། ན ཏཱཔཡེཏི ཝིཔྤཊིསཱརེན ན ཏཱཔེཡྻ ན ཝིབཱདྷེཡྻ། པརེཏི པརེཧི བྷིནྡནྟོ ནཱབྷིབྷཝེཡྻ ན བཱདྷེཡྻ། ཨིཏི ཨིམཱཡ གཱཐཱཡ ཨཔིསུཎཝཱཙཱཝསེན བྷགཝནྟཾ ཐོམེཏི། པཊིནནྡིཏཱཏི པིཡཱཡིཏཱ། ཡཾ ཨནཱདཱཡཱཏི ཡཾ ཝཱཙཾ བྷཱསནྟོ པརེསཾ པཱཔཱནི ཨཔྤིཡཱནི ཕརུསཝཙནཱནི ཨནཱདཱཡ ཨཏྠབྱཉྫནམདྷུརཾ པིཡམེཝ བྷཱསཏི, ཏཾ ཝཱཙཾ བྷཱསེཡྻཱཏི པིཡཝཱཙཱཝསེན ཨབྷིཏྠཝི།
Sāruppāhīti anucchavikāhi. Abhitthavīti pasaṃsi. Na tāpayeti vippaṭisārena na tāpeyya na vibādheyya. Pareti parehi bhindanto nābhibhaveyya na bādheyya. Iti imāya gāthāya apisuṇavācāvasena bhagavantaṃ thometi. Paṭinanditāti piyāyitā. Yaṃ anādāyāti yaṃ vācaṃ bhāsanto paresaṃ pāpāni appiyāni pharusavacanāni anādāya atthabyañjanamadhuraṃ piyameva bhāsati, taṃ vācaṃ bhāseyyāti piyavācāvasena abhitthavi.
ཨམཏཱཏི སཱདྷུབྷཱཝེན ཨམཏསདིསཱ། ཝུཏྟམྤི ཧེཏཾ – ‘‘སཙྩཾ ཧཝེ སཱདུཏརཾ རསཱན’’ནྟི (སཾ॰ ནི॰ ༡.༢༤༦) ནིབྦཱནཱམཏཔཙྩཡཏྟཱ ཝཱ ཨམཏཱ། ཨེས དྷམྨོ སནནྟནོཏི ཡཱ ཨཡཾ སཙྩཝཱཙཱ ནཱམ, ཨེས པོརཱཎོ དྷམྨོ ཙརིཡཱ པཝེཎཱི། ཨིདམེཝ ཧི པོརཱཎཱནཾ ཨཱཙིཎྞཾ, ན ཏེ ཨལིཀཾ བྷཱསིཾསུ། ཏེནེཝཱཧ – སཙྩེ ཨཏྠེ ཙ དྷམྨེ ཙ, ཨཱཧུ སནྟོ པཏིཊྛིཏཱཏི།
Amatāti sādhubhāvena amatasadisā. Vuttampi hetaṃ – ‘‘saccaṃ have sādutaraṃ rasāna’’nti (saṃ. ni. 1.246) nibbānāmatapaccayattā vā amatā. Esa dhammo sanantanoti yā ayaṃ saccavācā nāma, esa porāṇo dhammo cariyā paveṇī. Idameva hi porāṇānaṃ āciṇṇaṃ, na te alikaṃ bhāsiṃsu. Tenevāha – sacce atthe ca dhamme ca, āhu santo patiṭṭhitāti.
ཏཏྠ སཙྩེ པཏིཊྛིཏཏྟཱཝ ཨཏྟནོ ཙ པརེསཉྩ ཨཏྠེ པཏིཊྛིཏཱ, ཨཏྠེ པཏིཊྛིཏཏྟཱ ཨེཝ དྷམྨེ པཏིཊྛིཏཱ ཧོནྟཱིཏི ཝེདིཏབྦཱ། སཙྩཝིསེསནམེཝ ཝཱ ཨེཏཾ། ཨིདཾ ཧི ཝུཏྟཾ ཧོཏི – སཙྩེ པཏིཊྛིཏཱ, ཀཱིདིསེ? ཨཏྠེ ཙ དྷམྨེ ཙ, ཡཾ པརེསཾ ཨཏྠཏོ ཨནཔེཏཏྟཱ ཨཏྠཾ ཨནུཔརོདྷཀརཾ , དྷམྨཏོ ཨནཔེཏཏྟཱ དྷམྨཾ དྷམྨིཀམེཝ ཨཏྠཾ སཱདྷེཏཱིཏི། ཨིཏི ཨིམཱཡ གཱཐཱཡ སཙྩཝཙནཝསེན ཨབྷིཏྠཝི།
Tattha sacce patiṭṭhitattāva attano ca paresañca atthe patiṭṭhitā, atthe patiṭṭhitattā eva dhamme patiṭṭhitā hontīti veditabbā. Saccavisesanameva vā etaṃ. Idaṃ hi vuttaṃ hoti – sacce patiṭṭhitā, kīdise? Atthe ca dhamme ca, yaṃ paresaṃ atthato anapetattā atthaṃ anuparodhakaraṃ , dhammato anapetattā dhammaṃ dhammikameva atthaṃ sādhetīti. Iti imāya gāthāya saccavacanavasena abhitthavi.
ཁེམནྟི ཨབྷཡཾ ནིརུཔདྡཝཾ། ཀེན ཀཱརཎེནཱཏི ཙེ། ནིབྦཱནཔཏྟིཡཱ དུཀྑསྶནྟཀིརིཡཱཡ, ཡསྨཱ ཀིལེསནིབྦཱནཾ པཱཔེཏི, ཝཊྚདུཀྑསྶ ཙ ཨནྟཀིརིཡཱཡ སཾཝཏྟཏཱིཏི ཨཏྠོ། ཨཐ ཝཱ ཡཾ བུདྡྷོ ནིབྦཱནཔཏྟིཡཱ དུཀྑསྶནྟཀིརིཡཱཡཱཏི དྭིནྣཾ ནིབྦཱནདྷཱཏཱུནཾ ཨཏྠཱཡ ཁེམམགྒཔྤཀཱསནཏོ ཁེམཾ ཝཱཙཾ བྷཱསཏི, སཱ ཝེ ཝཱཙཱནམུཏྟམཱཏི སཱ ཝཱཙཱ སབྦཝཱཙཱནཾ སེཊྛཱཏི ཨེཝམེཏྠ ཨཏྠོ དཊྛབྦོ། ཨིཏི ཨིམཱཡ གཱཐཱཡ མནྟཱཝཙནཝསེན བྷགཝནྟཾ ཨབྷིཏྠཝནྟོ ཨརཧཏྟནིཀཱུཊེན དེསནཾ ནིཊྛཔེསཱིཏི། པཉྩམཾ།
Khemanti abhayaṃ nirupaddavaṃ. Kena kāraṇenāti ce. Nibbānapattiyā dukkhassantakiriyāya, yasmā kilesanibbānaṃ pāpeti, vaṭṭadukkhassa ca antakiriyāya saṃvattatīti attho. Atha vā yaṃ buddho nibbānapattiyā dukkhassantakiriyāyāti dvinnaṃ nibbānadhātūnaṃ atthāya khemamaggappakāsanato khemaṃ vācaṃ bhāsati, sā ve vācānamuttamāti sā vācā sabbavācānaṃ seṭṭhāti evamettha attho daṭṭhabbo. Iti imāya gāthāya mantāvacanavasena bhagavantaṃ abhitthavanto arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhapesīti. Pañcamaṃ.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / སུཏྟཔིཊཀ • Suttapiṭaka / སཾཡུཏྟནིཀཱཡ • Saṃyuttanikāya / ༥. སུབྷཱསིཏསུཏྟཾ • 5. Subhāsitasuttaṃ
ཊཱིཀཱ • Tīkā / སུཏྟཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / སཾཡུཏྟནིཀཱཡ (ཊཱིཀཱ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ༥. སུབྷཱསིཏསུཏྟཝཎྞནཱ • 5. Subhāsitasuttavaṇṇanā