| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
९. सुभसुत्तवण्णना
9. Subhasuttavaṇṇanā
४६२. एवं मे सुतन्ति सुभसुत्तं। तत्थ तोदेय्यपुत्तोति तुदिगामवासिनो तोदेय्यब्राह्मणस्स पुत्तो। आराधको होतीति सम्पादको होति परिपूरको। ञायं धम्मन्ति कारणधम्मं। कुसलन्ति अनवज्जं।
462.Evaṃme sutanti subhasuttaṃ. Tattha todeyyaputtoti tudigāmavāsino todeyyabrāhmaṇassa putto. Ārādhako hotīti sampādako hoti paripūrako. Ñāyaṃ dhammanti kāraṇadhammaṃ. Kusalanti anavajjaṃ.
४६३. मिच्छापटिपत्तिन्ति अनिय्यानिकं अकुसलपटिपदं। सम्मापटिपत्तिन्ति निय्यानिकं कुसलपटिपदं।
463.Micchāpaṭipattinti aniyyānikaṃ akusalapaṭipadaṃ. Sammāpaṭipattinti niyyānikaṃ kusalapaṭipadaṃ.
महट्ठन्तिआदीसु महन्तेहि वेय्यावच्चकरेहि वा उपकरणेहि वा बहूहि अत्थो एत्थाति महट्ठं। महन्तानि नामग्गहणमङ्गलादीनि किच्चानि एत्थाति महाकिच्चं। इदं अज्ज कत्तब्बं, इदं स्वेति एवं महन्तानि अधिकारसङ्खातानि अधिकरणानि एत्थाति महाधिकरणं। बहूनं कम्मे युत्तप्पयुत्ततावसेन पीळासङ्खातो महासमारम्भो एत्थाति महासमारम्भं। घरावासकम्मट्ठानन्ति घरावासकम्मं। एवं सब्बवारेसु अत्थो वेदितब्बो। कसिकम्मे चेत्थ नङ्गलकोटिं आदिं कत्वा उपकरणानं परियेसनवसेन महट्ठता, वणिज्जाय यथाठितंयेव भण्डं गहेत्वा परिवत्तनवसेन अप्पट्ठता वेदितब्बा। विपज्जमानन्ति अवुट्ठिअतिवुट्ठिआदीहि कसिकम्मं, मणिसुवण्णादीसु अच्छेकतादीहि च वणिज्जकम्मं अप्पफलं होति, मूलच्छेदम्पि पापुणाति। विपरियायेन सम्पज्जमानं महप्फलं चूळन्तेवासिकस्स विय।
Mahaṭṭhantiādīsu mahantehi veyyāvaccakarehi vā upakaraṇehi vā bahūhi attho etthāti mahaṭṭhaṃ. Mahantāni nāmaggahaṇamaṅgalādīni kiccāni etthāti mahākiccaṃ. Idaṃ ajja kattabbaṃ, idaṃ sveti evaṃ mahantāni adhikārasaṅkhātāni adhikaraṇāni etthāti mahādhikaraṇaṃ. Bahūnaṃ kamme yuttappayuttatāvasena pīḷāsaṅkhāto mahāsamārambho etthāti mahāsamārambhaṃ. Gharāvāsakammaṭṭhānanti gharāvāsakammaṃ. Evaṃ sabbavāresu attho veditabbo. Kasikamme cettha naṅgalakoṭiṃ ādiṃ katvā upakaraṇānaṃ pariyesanavasena mahaṭṭhatā, vaṇijjāya yathāṭhitaṃyeva bhaṇḍaṃ gahetvā parivattanavasena appaṭṭhatā veditabbā. Vipajjamānanti avuṭṭhiativuṭṭhiādīhi kasikammaṃ, maṇisuvaṇṇādīsu acchekatādīhi ca vaṇijjakammaṃ appaphalaṃ hoti, mūlacchedampi pāpuṇāti. Vipariyāyena sampajjamānaṃ mahapphalaṃ cūḷantevāsikassa viya.
४६४. एवमेव खोति यथा कसिकम्मट्ठानं विपज्जमानं अप्पफलं होति, एवं घरावासकम्मट्ठानम्पि। अकतकल्याणो हि कालं कत्वा निरये निब्बत्तति। महादत्तसेनापति नाम किरेको ब्राह्मणभत्तो अहोसि, तस्स मरणसमये निरयो उपट्ठासि। सो ब्राह्मणेहि ‘‘किं पस्ससी’’ति वुत्तो? लोहितघरन्ति आह। ब्रह्मलोको भो एसोति। ब्रह्मलोको नाम भो कहन्ति? उपरीति। मय्हं हेट्ठा उपट्ठातीति। किञ्चापि हेट्ठा उपट्ठाति , तथापि उपरीति कालं कत्वा निरये निब्बत्तो। ‘‘इमिना अम्हाकं यञ्ञे दोसो दिन्नो’’ति सहस्सं गहेत्वा नीहरितुं अदंसु। सम्पज्जमानं पन महप्फलं होति। कतकल्याणो हि कालं कत्वा सग्गे निब्बत्तति। सकलाय गुत्तिलविमानकथाय दीपेतब्बं। यथा पन तं वणिज्जकम्मट्ठानं विपज्जमानं अप्पफलं होति, एवं सीलेसु अपरिपूरकारिनो अनेसनाय युत्तस्स पब्बज्जाकम्मट्ठानम्पि। एवरूपा हि नेव झानादिसुखं न सग्गमोक्खं लभति। सम्पज्जमानं पन महप्फलं होति। सीलानि हि पूरेत्वा विपस्सनं वड्ढेन्तो अरहत्तम्पि पापुणाति।
464.Evameva khoti yathā kasikammaṭṭhānaṃ vipajjamānaṃ appaphalaṃ hoti, evaṃ gharāvāsakammaṭṭhānampi. Akatakalyāṇo hi kālaṃ katvā niraye nibbattati. Mahādattasenāpati nāma kireko brāhmaṇabhatto ahosi, tassa maraṇasamaye nirayo upaṭṭhāsi. So brāhmaṇehi ‘‘kiṃ passasī’’ti vutto? Lohitagharanti āha. Brahmaloko bho esoti. Brahmaloko nāma bho kahanti? Uparīti. Mayhaṃ heṭṭhā upaṭṭhātīti. Kiñcāpi heṭṭhā upaṭṭhāti , tathāpi uparīti kālaṃ katvā niraye nibbatto. ‘‘Iminā amhākaṃ yaññe doso dinno’’ti sahassaṃ gahetvā nīharituṃ adaṃsu. Sampajjamānaṃ pana mahapphalaṃ hoti. Katakalyāṇo hi kālaṃ katvā sagge nibbattati. Sakalāya guttilavimānakathāya dīpetabbaṃ. Yathā pana taṃ vaṇijjakammaṭṭhānaṃ vipajjamānaṃ appaphalaṃ hoti, evaṃ sīlesu aparipūrakārino anesanāya yuttassa pabbajjākammaṭṭhānampi. Evarūpā hi neva jhānādisukhaṃ na saggamokkhaṃ labhati. Sampajjamānaṃ pana mahapphalaṃ hoti. Sīlāni hi pūretvā vipassanaṃ vaḍḍhento arahattampi pāpuṇāti.
ब्राह्मणा, भो गोतमोति इध किं पुच्छामीति पुच्छति? ब्राह्मणा वदन्ति – ‘‘पब्बजितो इमे पञ्च धम्मे पूरेतुं समत्थो नाम नत्थि, गहट्ठोव पूरेती’’ति। समणो पन गोतमो – ‘‘गिहिस्स वा अहं माणव पब्बजितस्स वा’’ति पुनप्पुनं वदति, नेव पब्बजितं मुञ्चति, मय्हमेव पुच्छं मञ्ञे न सल्लक्खेतीति चागसीसेन पञ्च धम्मे पुच्छामीति पुच्छति। सचे ते अगरूति सचे तुय्हं यथा ब्राह्मणा पञ्ञपेन्ति, तथा इध भासितुं भारियं न होति, यदि न कोचि अफासुकभावो होति, भासस्सूति अत्थो। न खो मे, भोति किं सन्धायाह? पण्डितपटिरूपकानञ्हि सन्तिके कथेतुं दुक्खं होति, ते पदे पदे अक्खरे अक्खरे दोसमेव वदन्ति। एकन्तपण्डिता पन कथं सुत्वा सुकथितं पसंसन्ति, दुक्कथिते पाळिपदअत्थब्यञ्जनेसु यं यं विरुज्झति, तं तं उजुं कत्वा देन्ति। भगवता च सदिसो एकन्तपण्डितो नाम नत्थि, तेनाह ‘‘न खो मे, भो गोतम, गरु, यत्थस्सु भवन्तो वा निसिन्नो भवन्तरूपो वा’’ति। सच्चन्ति वचीसच्चं। तपन्ति तपचरियं। ब्रह्मचरियन्ति मेथुनविरतिं। अज्झेनन्ति मन्तगहणं। चागन्ति आमिसपरिच्चागं।
Brāhmaṇā, bho gotamoti idha kiṃ pucchāmīti pucchati? Brāhmaṇā vadanti – ‘‘pabbajito ime pañca dhamme pūretuṃ samattho nāma natthi, gahaṭṭhova pūretī’’ti. Samaṇo pana gotamo – ‘‘gihissa vā ahaṃ māṇava pabbajitassa vā’’ti punappunaṃ vadati, neva pabbajitaṃ muñcati, mayhameva pucchaṃ maññe na sallakkhetīti cāgasīsena pañca dhamme pucchāmīti pucchati. Sace te agarūti sace tuyhaṃ yathā brāhmaṇā paññapenti, tathā idha bhāsituṃ bhāriyaṃ na hoti, yadi na koci aphāsukabhāvo hoti, bhāsassūti attho. Na kho me, bhoti kiṃ sandhāyāha? Paṇḍitapaṭirūpakānañhi santike kathetuṃ dukkhaṃ hoti, te pade pade akkhare akkhare dosameva vadanti. Ekantapaṇḍitā pana kathaṃ sutvā sukathitaṃ pasaṃsanti, dukkathite pāḷipadaatthabyañjanesu yaṃ yaṃ virujjhati, taṃ taṃ ujuṃ katvā denti. Bhagavatā ca sadiso ekantapaṇḍito nāma natthi, tenāha ‘‘na kho me, bho gotama, garu, yatthassu bhavanto vā nisinno bhavantarūpo vā’’ti. Saccanti vacīsaccaṃ. Tapanti tapacariyaṃ. Brahmacariyanti methunaviratiṃ. Ajjhenanti mantagahaṇaṃ. Cāganti āmisapariccāgaṃ.
४६६. पापितो भविस्सतीति। अजाननभावं पापितो भविस्सति। एतदवोचाति भगवता अन्धवेणूपमाय निग्गहितो तं पच्चाहरितुं असक्कोन्तो यथा नाम दुब्बलसुनखो मिगं उट्ठपेत्वा सामिकस्स अभिमुखं कत्वा सयं अपसक्कति, एवमेवं आचरियं अपदिसन्तो एवं ‘‘ब्राह्मणो’’तिआदिवचनं अवोच। तत्थ पोक्खरसातीति इदं तस्स नामं, ‘‘पोक्खरसायी’’तिपि वुच्चति। तस्स किर कायो सेतपोक्खरसदिसो देवनगरे उस्सापितरजततोरणं विय सोभति, सीसं पनस्स काळवण्णइन्दनीलमयं विय, मस्सुपि चन्दमण्डले काळमेघराजि विय खायति, अक्खीनि नीलुप्पलसदिसानि, नासा रजतपनाळिका विय सुवट्टिता सुपरिसुद्धा, हत्थपादतलानि चेव मुखञ्च कतलाखारसपरिकम्मं विय सोभति। अतिविय सोभग्गप्पत्तो ब्राह्मणस्स अत्तभावो। अराजके ठाने राजानं कातुं युत्तमिमं ब्राह्मणं, एवमेस सस्सिरिको, इति नं पोक्खरसदिसत्ता ‘‘पोक्खरसाती’’ति सञ्जानन्ति, पोक्खरे पन सो निब्बत्तो, न मातुकुच्छियन्ति इति नं पोक्खरे सयितत्ता ‘‘पोक्खरसायी’’तिपि सञ्जानन्ति। ओपमञ्ञोति उपमञ्ञगोत्तो। सुभगवनिकोति उक्कट्ठाय सुभगवनस्स इस्सरो। हस्सकंयेवाति हसितब्बकञ्ञेव। नामकंयेवाति लामकंयेव। तदेव तं अत्थाभावेन रित्तकं। रित्तकत्ता च तुच्छकं। इदानि नं भगवा साचरियकं निग्गण्हितुं किं पन माणवातिआदिमाह।
466.Pāpito bhavissatīti. Ajānanabhāvaṃ pāpito bhavissati. Etadavocāti bhagavatā andhaveṇūpamāya niggahito taṃ paccāharituṃ asakkonto yathā nāma dubbalasunakho migaṃ uṭṭhapetvā sāmikassa abhimukhaṃ katvā sayaṃ apasakkati, evamevaṃ ācariyaṃ apadisanto evaṃ ‘‘brāhmaṇo’’tiādivacanaṃ avoca. Tattha pokkharasātīti idaṃ tassa nāmaṃ, ‘‘pokkharasāyī’’tipi vuccati. Tassa kira kāyo setapokkharasadiso devanagare ussāpitarajatatoraṇaṃ viya sobhati, sīsaṃ panassa kāḷavaṇṇaindanīlamayaṃ viya, massupi candamaṇḍale kāḷamegharāji viya khāyati, akkhīni nīluppalasadisāni, nāsā rajatapanāḷikā viya suvaṭṭitā suparisuddhā, hatthapādatalāni ceva mukhañca katalākhārasaparikammaṃ viya sobhati. Ativiya sobhaggappatto brāhmaṇassa attabhāvo. Arājake ṭhāne rājānaṃ kātuṃ yuttamimaṃ brāhmaṇaṃ, evamesa sassiriko, iti naṃ pokkharasadisattā ‘‘pokkharasātī’’ti sañjānanti, pokkhare pana so nibbatto, na mātukucchiyanti iti naṃ pokkhare sayitattā ‘‘pokkharasāyī’’tipi sañjānanti. Opamaññoti upamaññagotto. Subhagavanikoti ukkaṭṭhāya subhagavanassa issaro. Hassakaṃyevāti hasitabbakaññeva. Nāmakaṃyevāti lāmakaṃyeva. Tadeva taṃ atthābhāvena rittakaṃ. Rittakattā ca tucchakaṃ. Idāni naṃ bhagavā sācariyakaṃ niggaṇhituṃ kiṃ pana māṇavātiādimāha.
४६७. तत्थ कतमा नेसं सेय्योति कतमा वाचा तेसं सेय्यो, पासंसतरोति अत्थो। सम्मुच्चाति सम्मुतिया लोकवोहारेन। मन्ताति तुलयित्वा परिग्गण्हित्वा। पटिसङ्खायाति जानित्वा। अत्थसंहितन्ति कारणनिस्सितं। एवं सन्तेति लोकवोहारं अमुञ्चित्वा तुलयित्वा जानित्वा कारणनिस्सितं कत्वा कथिताय सेय्यभावे सति। आवुतोति आवरितो। निवुतोति निवारितो। ओफुटोति ओनद्धो। परियोनद्धोति पलिवेठितो।
467. Tattha katamā nesaṃ seyyoti katamā vācā tesaṃ seyyo, pāsaṃsataroti attho. Sammuccāti sammutiyā lokavohārena. Mantāti tulayitvā pariggaṇhitvā. Paṭisaṅkhāyāti jānitvā. Atthasaṃhitanti kāraṇanissitaṃ. Evaṃ santeti lokavohāraṃ amuñcitvā tulayitvā jānitvā kāraṇanissitaṃ katvā kathitāya seyyabhāve sati. Āvutoti āvarito. Nivutoti nivārito. Ophuṭoti onaddho. Pariyonaddhoti paliveṭhito.
४६८. गधितोतिआदीनि वुत्तत्थानेव। सचे तं, भो गोतम, ठानन्ति सचे एतं कारणमत्थि। स्वास्साति धूमछारिकादीनं अभावेन सो अस्स अग्गि अच्चिमा च वण्णिमा च पभस्सरो चाति। तथूपमाहं माणवाति तप्पटिभागं अहं। इदं वुत्तं होति – यथेव हि तिणकट्ठुपादानं पटिच्च जलमानो अग्गि धूमछारिकङ्गारानं अत्थिताय सदोसो होति , एवमेवं पञ्च कामगुणे पटिच्च उप्पन्ना पीति जातिजराब्याधिमरणसोकादीनं अत्थिताय सदोसा। यथा पन परिच्चत्ततिणकट्ठुपादानो धूमादीनं अभावेन परिसुद्धो, एवमेवं लोकुत्तरज्झानद्वयसम्पयुत्ता पीति जातिआदीनं अभावेन परिसुद्धाति अत्थो।
468.Gadhitotiādīni vuttatthāneva. Sace taṃ, bho gotama, ṭhānanti sace etaṃ kāraṇamatthi. Svāssāti dhūmachārikādīnaṃ abhāvena so assa aggi accimā ca vaṇṇimā ca pabhassaro cāti. Tathūpamāhaṃ māṇavāti tappaṭibhāgaṃ ahaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yatheva hi tiṇakaṭṭhupādānaṃ paṭicca jalamāno aggi dhūmachārikaṅgārānaṃ atthitāya sadoso hoti , evamevaṃ pañca kāmaguṇe paṭicca uppannā pīti jātijarābyādhimaraṇasokādīnaṃ atthitāya sadosā. Yathā pana pariccattatiṇakaṭṭhupādāno dhūmādīnaṃ abhāvena parisuddho, evamevaṃ lokuttarajjhānadvayasampayuttā pīti jātiādīnaṃ abhāvena parisuddhāti attho.
४६९. इदानि ये ते ब्राह्मणेहि चागसीसेन पञ्च धम्मा पञ्ञत्ता, तेपि यस्मा पञ्चेव हुत्वा न निच्चला तिट्ठन्ति, अनुकम्पाजातिकेन सद्धिं छ आपज्जन्ति। तस्मा तं दोसं दस्सेतुं ये ते माणवातिआदिमाह। तत्थ अनुकम्पाजातिकन्ति अनुकम्पासभावं।
469. Idāni ye te brāhmaṇehi cāgasīsena pañca dhammā paññattā, tepi yasmā pañceva hutvā na niccalā tiṭṭhanti, anukampājātikena saddhiṃ cha āpajjanti. Tasmā taṃ dosaṃ dassetuṃ ye te māṇavātiādimāha. Tattha anukampājātikanti anukampāsabhāvaṃ.
कत्थ बहुलं समनुपस्ससीति इदं भगवा यस्मा – ‘‘एस इमे पञ्च धम्मे पब्बजितो परिपूरेतुं समत्थो नाम नत्थि, गहट्ठो परिपूरेती’’ति आह, तस्मा – ‘‘पब्बजितोव इमे पूरेति, गहट्ठो पूरेतुं समत्थो नाम नत्थी’’ति तेनेव मुखेन भणापेतुं पुच्छति।
Kattha bahulaṃ samanupassasīti idaṃ bhagavā yasmā – ‘‘esa ime pañca dhamme pabbajito paripūretuṃ samattho nāma natthi, gahaṭṭho paripūretī’’ti āha, tasmā – ‘‘pabbajitova ime pūreti, gahaṭṭho pūretuṃ samattho nāma natthī’’ti teneva mukhena bhaṇāpetuṃ pucchati.
न सततं समितं सच्चवादीतिआदीसु गहट्ठो अञ्ञस्मिं असति वळञ्जनकमुसावादम्पि करोतियेव, पब्बजिता असिना सीसे छिज्जन्तेपि द्वे कथा न कथेन्ति। गहट्ठो च अन्तोतेमासमत्तम्पि सिक्खापदं रक्खितुं न सक्कोति, पब्बजितो निच्चमेव तपस्सी सीलवा तपनिस्सितको होति। गहट्ठो मासस्स अट्ठदिवसमत्तम्पि उपोसथकम्मं कातुं न सक्कोति, पब्बजिता यावजीवं ब्रह्मचारिनो होन्ति। गहट्ठो रतनसुत्तमङ्गलसुत्तमत्तम्पि पोत्थके लिखित्वा ठपेति, पब्बजिता निच्चं सज्झायन्ति। गहट्ठो सलाकभत्तम्पि अखण्डं कत्वा दातुं न सक्कोति, पब्बजिता अञ्ञस्मिं असति काकसुनखादीनम्पि पिण्डं देन्ति, भण्डग्गाहकदहरस्सपि पत्ते पक्खिपन्तेवाति एवमत्थो दट्ठब्बो। चित्तस्साहमेतेन्ति अहं एते पञ्च धम्मे मेत्तचित्तस्स परिवारे वदामीति अत्थो।
Na satataṃ samitaṃ saccavādītiādīsu gahaṭṭho aññasmiṃ asati vaḷañjanakamusāvādampi karotiyeva, pabbajitā asinā sīse chijjantepi dve kathā na kathenti. Gahaṭṭho ca antotemāsamattampi sikkhāpadaṃ rakkhituṃ na sakkoti, pabbajito niccameva tapassī sīlavā tapanissitako hoti. Gahaṭṭho māsassa aṭṭhadivasamattampi uposathakammaṃ kātuṃ na sakkoti, pabbajitā yāvajīvaṃ brahmacārino honti. Gahaṭṭho ratanasuttamaṅgalasuttamattampi potthake likhitvā ṭhapeti, pabbajitā niccaṃ sajjhāyanti. Gahaṭṭho salākabhattampi akhaṇḍaṃ katvā dātuṃ na sakkoti, pabbajitā aññasmiṃ asati kākasunakhādīnampi piṇḍaṃ denti, bhaṇḍaggāhakadaharassapi patte pakkhipantevāti evamattho daṭṭhabbo. Cittassāhametenti ahaṃ ete pañca dhamme mettacittassa parivāre vadāmīti attho.
४७०. जातवद्धोति जातो च वड्ढितो च। यो हि केवलं तत्थ जातोव होति, अञ्ञत्थ वड्ढितो, तस्स समन्ता गाममग्गा न सब्बसो पच्चक्खा होन्ति, तस्मा जातवद्धोति आह। जातवद्धोपि हि यो चिरं निक्खन्तो, तस्स न सब्बसो पच्चक्खा होन्ति, तस्मा तावदेव अवसटन्ति आह, तंखणमेव निक्खन्तन्ति अत्थो। दन्धायितत्तन्ति ‘‘अयं नु खो मग्गो अयं न नु खो’’ति कङ्खावसेन चिरायितत्तं। वित्थायितत्तन्ति यथा सुखुमं अत्थजातं सहसा पुच्छितस्स कस्सचि सरीरं थद्धभावं गण्हाति, एवं थद्धभावगहणं। नत्वेवाति इमिना सब्बञ्ञुतञ्ञाणस्स अप्पटिहतभावं दस्सेति। तस्स हि पुरिसस्स मारावट्टनादीनं वसेन सिया ञाणस्स पटिघातो, तेन सो दन्धायेय्य वा वित्थायेय्य वा, सब्बञ्ञुतञ्ञाणं पन अप्पटिहतं, न सक्का तस्स केनचि अन्तरायो कातुन्ति दीपेति।
470.Jātavaddhoti jāto ca vaḍḍhito ca. Yo hi kevalaṃ tattha jātova hoti, aññattha vaḍḍhito, tassa samantā gāmamaggā na sabbaso paccakkhā honti, tasmā jātavaddhoti āha. Jātavaddhopi hi yo ciraṃ nikkhanto, tassa na sabbaso paccakkhā honti, tasmā tāvadeva avasaṭanti āha, taṃkhaṇameva nikkhantanti attho. Dandhāyitattanti ‘‘ayaṃ nu kho maggo ayaṃ na nu kho’’ti kaṅkhāvasena cirāyitattaṃ. Vitthāyitattanti yathā sukhumaṃ atthajātaṃ sahasā pucchitassa kassaci sarīraṃ thaddhabhāvaṃ gaṇhāti, evaṃ thaddhabhāvagahaṇaṃ. Natvevāti iminā sabbaññutaññāṇassa appaṭihatabhāvaṃ dasseti. Tassa hi purisassa mārāvaṭṭanādīnaṃ vasena siyā ñāṇassa paṭighāto, tena so dandhāyeyya vā vitthāyeyya vā, sabbaññutaññāṇaṃ pana appaṭihataṃ, na sakkā tassa kenaci antarāyo kātunti dīpeti.
सेय्यथापि माणव बलवा सङ्खधमोति एत्थ बलवाति बलसम्पन्नो। सङ्खधमोति सङ्खधमको। अप्पकसिरेनाति अकिच्छेन अदुक्खेन। दुब्बलो हि सङ्खधमको सङ्खं धमन्तोपि न सक्कोति चतस्सो दिसा सरेन विञ्ञापेतुं, नास्स सङ्खसद्दो सब्बसो फरि। बलवतो पन विप्फारिको होति, तस्मा बलवाति आह। मेत्ताय चेतोविमुत्तियाति एत्थ मेत्तायाति वुत्ते उपचारोपि अप्पनापि वट्टति, चेतोविमुत्तियाति वुत्ते पन अप्पनाव वट्टति। यं पमाणकतं कम्मन्ति पमाणकतं कम्मं नाम कामावचरं वुच्चति, अप्पमाणकतं कम्मं नाम रूपारूपावचरं। तेसुपि इध ब्रह्मविहारकम्मञ्ञेव अधिप्पेतं। तञ्हि पमाणं अतिक्कमित्वा ओधिसकअनोधिसक दिसाफरणवसेन वड्ढेत्वा कतत्ता अप्पमाणकतन्ति वुच्चति। न तं तत्रावसिस्सति, न तं तत्रावतिट्ठतीति तं कामावचरकम्मं तस्मिं रूपारूपावचरकम्मे न ओहीयति न तिट्ठति। किं वुत्तं होति? कामावचरकम्मं तस्स रूपारूपावचरकम्मस्स अन्तरा लग्गितुं वा ठातुं वा रूपारूपावचरकम्मं फरित्वा परियादियित्वा अत्तनो ओकासं गहेत्वा पतिट्ठातुं वा न सक्कोति, अथ खो रूपारूपावचरकम्ममेव कामावचरं महोघो विय परित्तउदकं फरित्वा परियादियित्वा अत्तनो ओकासं गहेत्वा तिट्ठति, तस्स विपाकं पटिबाहित्वा सयमेव ब्रह्मसहब्यतं उपनेतीति। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेवाति।
Seyyathāpi māṇava balavā saṅkhadhamoti ettha balavāti balasampanno. Saṅkhadhamoti saṅkhadhamako. Appakasirenāti akicchena adukkhena. Dubbalo hi saṅkhadhamako saṅkhaṃ dhamantopi na sakkoti catasso disā sarena viññāpetuṃ, nāssa saṅkhasaddo sabbaso phari. Balavato pana vipphāriko hoti, tasmā balavāti āha. Mettāya cetovimuttiyāti ettha mettāyāti vutte upacāropi appanāpi vaṭṭati, cetovimuttiyāti vutte pana appanāva vaṭṭati. Yaṃ pamāṇakataṃ kammanti pamāṇakataṃ kammaṃ nāma kāmāvacaraṃ vuccati, appamāṇakataṃ kammaṃ nāma rūpārūpāvacaraṃ. Tesupi idha brahmavihārakammaññeva adhippetaṃ. Tañhi pamāṇaṃ atikkamitvā odhisakaanodhisaka disāpharaṇavasena vaḍḍhetvā katattā appamāṇakatanti vuccati. Na taṃ tatrāvasissati, na taṃ tatrāvatiṭṭhatīti taṃ kāmāvacarakammaṃ tasmiṃ rūpārūpāvacarakamme na ohīyati na tiṭṭhati. Kiṃ vuttaṃ hoti? Kāmāvacarakammaṃ tassa rūpārūpāvacarakammassa antarā laggituṃ vā ṭhātuṃ vā rūpārūpāvacarakammaṃ pharitvā pariyādiyitvā attano okāsaṃ gahetvā patiṭṭhātuṃ vā na sakkoti, atha kho rūpārūpāvacarakammameva kāmāvacaraṃ mahogho viya parittaudakaṃ pharitvā pariyādiyitvā attano okāsaṃ gahetvā tiṭṭhati, tassa vipākaṃ paṭibāhitvā sayameva brahmasahabyataṃ upanetīti. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
सुभसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Subhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ९. सुभसुत्तं • 9. Subhasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ९. सुभसुत्तवण्णना • 9. Subhasuttavaṇṇanā
