Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೧. ಏಕಕನಿಪಾತೋ
1. Ekakanipāto
೧. ಪಠಮವಗ್ಗೋ
1. Paṭhamavaggo
೧. ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
1. Subhūtittheragāthāvaṇṇanā
ಇದಾನಿ ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾನಂ ಥೇರಗಾಥಾನಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಹೋತಿ। ಸಾ ಪನಾಯಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾ ಯಸ್ಮಾ ತಾಸಂ ತಾಸಂ ಗಾಥಾನಂ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಚ। ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಟ್ಠುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮಾತಿ।
Idāni channāme kuṭikātiādinayappavattānaṃ theragāthānaṃ atthavaṇṇanā hoti. Sā panāyaṃ atthavaṇṇanā yasmā tāsaṃ tāsaṃ gāthānaṃ aṭṭhuppattiṃ pakāsetvā vuccamānā pākaṭā hoti suviññeyyā ca. Tasmā tattha tattha aṭṭhuppattiṃ pakāsetvā atthavaṇṇanaṃ karissāmāti.
ತತ್ಥ ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾತಿಗಾಥಾಯ ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಇತೋ ಕಿರ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ಥಕೇ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಯೇವ ಪದುಮುತ್ತರೇ ಭಗವತಿ ಲೋಕನಾಥೇ ಹಂಸವತೀನಾಮಕೇ ನಗರೇ ಅಞ್ಞತರಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮಹಾಸಾಲಸ್ಸ ಏಕೋ ಪುತ್ತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ತಸ್ಸ ‘‘ನನ್ದಮಾಣವೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಅಕಂಸು। ಸೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ತಯೋ ವೇದೇ ಉಗ್ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಸಾರಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಪರಿವಾರಭೂತೇಹಿ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಾಯ ಮಾಣವಕಸಹಸ್ಸೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ಇಸಿಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಞ್ಚ ಚ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇಸಿ। ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾನಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ। ತೇಪಿ ನ ಚಿರೇನೇವ ಝಾನಲಾಭಿನೋ ಅಹೇಸುಂ।
Tattha channā me kuṭikātigāthāya kā uppatti? Vuccate – ito kira kappasatasahassamatthake anuppanneyeva padumuttare bhagavati lokanāthe haṃsavatīnāmake nagare aññatarassa brāhmaṇamahāsālassa eko putto uppajji. Tassa ‘‘nandamāṇavo’’ti nāmaṃ akaṃsu. So vayappatto tayo vede uggaṇhitvā tattha sāraṃ apassanto attano parivārabhūtehi catucattālīsāya māṇavakasahassehi saddhiṃ pabbatapāde isipabbajjaṃ pabbajitvā aṭṭha samāpattiyo pañca ca abhiññāyo nibbattesi. Antevāsikānampi kammaṭṭhānaṃ ācikkhi. Tepi na cireneva jhānalābhino ahesuṃ.
ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಪದುಮುತ್ತರೋ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಹಂಸವತೀನಗರಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ ನನ್ದತಾಪಸಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಜಟಿಲಾನಂ ಅರಹತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಂ ನನ್ದತಾಪಸಸ್ಸ ಚ ದ್ವೀಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಸ್ಸ ಸಾವಕಟ್ಠಾನನ್ತರಸ್ಸ ಪತ್ಥನಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಾತೋವ ಸರೀರಪಟಿಜಗ್ಗನಂ ಕತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಣ್ಹಸಮಯೇ ಪತ್ತಚೀವರಮಾದಾಯ ಅಞ್ಞಂ ಕಞ್ಚಿ ಅನಾಮನ್ತೇತ್ವಾ ಸೀಹೋ ವಿಯ ಏಕಚರೋ ನನ್ದತಾಪಸಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು ಫಲಾಫಲತ್ಥಾಯ ಗತೇಸು ‘‘ಬುದ್ಧಭಾವಂ ಮೇ ಜಾನಾತೂ’’ತಿ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವ ನನ್ದತಾಪಸಸ್ಸ ಆಕಾಸತೋ ಓತರಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ। ನನ್ದತಾಪಸೋ ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಞ್ಚೇವ ಲಕ್ಖಣಪಾರಿಪೂರಿಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ಲಕ್ಖಣಮನ್ತೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಇಮೇಹಿ ಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ನಾಮ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸನ್ತೋ ರಾಜಾ ಹೋತಿ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ, ಪಬ್ಬಜನ್ತೋ ಲೋಕೇ ವಿವಟಚ್ಛದೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞೂ ಬುದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ಪುರಿಸಾಜಾನೀಯೋ ನಿಸ್ಸಂಸಯಂ ಬುದ್ಧೋತಿ ಞತ್ವಾ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ, ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ವನ್ದಿತ್ವಾ, ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ, ಅದಾಸಿ। ನಿಸೀದಿ ಭಗವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ। ನನ್ದತಾಪಸೋಪಿ ಅತ್ತನೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ಆಸನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ।
Tena ca samayena padumuttaro bhagavā loke uppajjitvā haṃsavatīnagaraṃ upanissāya viharanto ekadivasaṃ paccūsasamaye lokaṃ volokento nandatāpasassa antevāsikajaṭilānaṃ arahattūpanissayaṃ nandatāpasassa ca dvīhaṅgehi samannāgatassa sāvakaṭṭhānantarassa patthanaṃ disvā pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā pubbaṇhasamaye pattacīvaramādāya aññaṃ kañci anāmantetvā sīho viya ekacaro nandatāpasassa antevāsikesu phalāphalatthāya gatesu ‘‘buddhabhāvaṃ me jānātū’’ti passantasseva nandatāpasassa ākāsato otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi. Nandatāpaso buddhānubhāvañceva lakkhaṇapāripūriñca disvā lakkhaṇamante sammasitvā ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato nāma agāraṃ ajjhāvasanto rājā hoti cakkavattī, pabbajanto loke vivaṭacchado sabbaññū buddho hoti. Ayaṃ purisājānīyo nissaṃsayaṃ buddhoti ñatvā paccuggamanaṃ katvā, pañcapatiṭṭhitena vanditvā, āsanaṃ paññāpetvā, adāsi. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Nandatāpasopi attano anucchavikaṃ āsanaṃ gahetvā ekamantaṃ nisīdi.
ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಸಹಸ್ಸಜಟಿಲಾ ಪಣೀತಪಣೀತಾನಿ ಓಜವನ್ತಾನಿ ಫಲಾಫಲಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಸಮ್ಪತ್ತಾ ಬುದ್ಧಾನಞ್ಚೇವ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಚ ನಿಸಿನ್ನಾಸನಂ ಓಲೋಕೇನ್ತಾ ಆಹಂಸು – ‘‘ಆಚರಿಯ, ಮಯಂ ‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕೇ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಮಹನ್ತತರೋ ನತ್ಥೀ’ತಿ ವಿಚರಾಮ, ಅಯಂ ಪನ ಪುರಿಸೋ ತುಮ್ಹೇಹಿ ಮಹನ್ತತರೋ ಮಞ್ಞೇ’’ತಿ। ನನ್ದತಾಪಸೋ, ‘‘ತಾತಾ, ಕಿಂ ವದೇಥ, ಸಾಸಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಟ್ಠಸಟ್ಠಿಸತಸಹಸ್ಸಯೋಜನುಬ್ಬೇಧಂ ಸಿನೇರುಂ ಉಪಮೇತುಂ ಇಚ್ಛಥ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಮಾ ಮಂ ಉಪಮಿತ್ಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ಅಥ ತೇ ತಾಪಸಾ ‘‘ಸಚೇ ಅಯಂ ಓರಕೋ ಅಭವಿಸ್ಸ, ನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯೋ ಏವಂ ಉಪಮಂ ಆಹರೇಯ್ಯ, ಯಾವ ಮಹಾ ವತಾಯಂ ಪುರಿಸಾಜಾನೀಯೋ’’ತಿ ಪಾದೇಸು ನಿಪತಿತ್ವಾ ಸಿರಸಾ ವನ್ದಿಂಸು। ಅಥ ತೇ ಆಚರಿಯೋ ಆಹ – ‘‘ತಾತಾ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕೋ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮೋ ನತ್ಥಿ, ಭಗವಾ ಚ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯಂ ಇಧಾಗತೋ, ತಸ್ಮಾ ಮಯಂ ಯಥಾಬಲಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಂ ದಸ್ಸಾಮ, ತುಮ್ಹೇ ಯಂ ಯಂ ಪಣೀತಂ ಫಲಾಫಲಂ ಆನೀತಂ, ತಂ ತಂ ಆಹರಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಆಹರಾಪೇತ್ವಾ ಹತ್ಥೇ ಧೋವಿತ್ವಾ ಸಯಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ಸತ್ಥಾರಾ ಫಲಾಫಲೇ ಪಟಿಗ್ಗಹಿತಮತ್ತೇ ದೇವತಾ ದಿಬ್ಬೋಜಂ ಪಕ್ಖಿಪಿಂಸು। ತಾಪಸೋ ಉದಕಮ್ಪಿ ಸಯಮೇವ ಪರಿಸ್ಸಾವೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ। ತತೋ ಭೋಜನಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ಸತ್ಥರಿ ಸಬ್ಬೇ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಪಕ್ಕೋಸಿತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕೇ ಸಾರಣೀಯಂ ಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋ ನಿಸೀದಿ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಭಿಕ್ಖೂ ಸತ್ಥು ಚಿತ್ತಂ ಞತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಖೀಣಾಸವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏಕಮನ್ತಂ ಅಟ್ಠಂಸು।
Tasmiṃ samaye catucattālīsasahassajaṭilā paṇītapaṇītāni ojavantāni phalāphalāni gahetvā ācariyassa santikaṃ sampattā buddhānañceva ācariyassa ca nisinnāsanaṃ olokentā āhaṃsu – ‘‘ācariya, mayaṃ ‘imasmiṃ loke tumhehi mahantataro natthī’ti vicarāma, ayaṃ pana puriso tumhehi mahantataro maññe’’ti. Nandatāpaso, ‘‘tātā, kiṃ vadetha, sāsapena saddhiṃ aṭṭhasaṭṭhisatasahassayojanubbedhaṃ sineruṃ upametuṃ icchatha, sabbaññubuddhena saddhiṃ mā maṃ upamitthā’’ti āha. Atha te tāpasā ‘‘sace ayaṃ orako abhavissa, na amhākaṃ ācariyo evaṃ upamaṃ āhareyya, yāva mahā vatāyaṃ purisājānīyo’’ti pādesu nipatitvā sirasā vandiṃsu. Atha te ācariyo āha – ‘‘tātā, amhākaṃ buddhānaṃ anucchaviko deyyadhammo natthi, bhagavā ca bhikkhācāravelāyaṃ idhāgato, tasmā mayaṃ yathābalaṃ deyyadhammaṃ dassāma, tumhe yaṃ yaṃ paṇītaṃ phalāphalaṃ ānītaṃ, taṃ taṃ āharathā’’ti vatvā āharāpetvā hatthe dhovitvā sayaṃ tathāgatassa patte patiṭṭhāpesi. Satthārā phalāphale paṭiggahitamatte devatā dibbojaṃ pakkhipiṃsu. Tāpaso udakampi sayameva parissāvetvā adāsi. Tato bhojanakiccaṃ niṭṭhāpetvā nisinne satthari sabbe antevāsike pakkositvā satthu santike sāraṇīyaṃ kathaṃ kathento nisīdi. Satthā ‘‘bhikkhusaṅgho āgacchatū’’ti cintesi. Bhikkhū satthu cittaṃ ñatvā satasahassamattā khīṇāsavā āgantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu.
ನನ್ದತಾಪಸೋ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇ ಆಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ತಾತಾ, ಬುದ್ಧಾನಂ ನಿಸಿನ್ನಾಸನಮ್ಪಿ ನೀಚಂ, ಸಮಣಸತಸಹಸ್ಸಸ್ಸಪಿ ಆಸನಂ ನತ್ಥಿ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಅಜ್ಜ ಉಳಾರಂ ಭಗವತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಚ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕಾತುಂ ವಟ್ಟತಿ , ಪಬ್ಬತಪಾದತೋ ವಣ್ಣಗನ್ಧಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಆಹರಥಾ’’ತಿ। ಅಚಿನ್ತೇಯ್ಯತ್ತಾ ಇದ್ಧಿವಿಸಯಸ್ಸ ಮುಹುತ್ತೇನೇವ ವಣ್ಣಗನ್ಧಸಮ್ಪನ್ನಾನಿ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸುಂ। ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ತಿಗಾವುತಂ, ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅಡ್ಢಯೋಜನಿಕಾದಿಭೇದಂ, ಸಙ್ಘನವಕಸ್ಸ ಉಸಭಮತ್ತಂ ಅಹೋಸಿ। ಏವಂ ಪಞ್ಞತ್ತೇಸು ಆಸನೇಸು ನನ್ದತಾಪಸೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪುರತೋ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಠಿತೋ, ‘‘ಭನ್ತೇ, ಮಯ್ಹಂ ದೀಘರತ್ತಂ ಹಿತಾಯ ಸುಖಾಯ ಇಮಂ ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಅಭಿರುಹಥಾ’’ತಿ ಆಹ। ನಿಸೀದಿ ಭಗವಾ ಪುಪ್ಫಾಸನೇ। ಏವಂ ನಿಸಿನ್ನೇ ಸತ್ಥರಿ ಸತ್ಥು ಆಕಾರಂ ಞತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಪತ್ತಾಸನೇ ನಿಸೀದಿಂಸು। ನನ್ದತಾಪಸೋ ಮಹನ್ತಂ ಪುಪ್ಫಛತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಧಾರೇನ್ತೋ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಸತ್ಥಾ ‘‘ತಾಪಸಾನಂ ಅಯಂ ಸಕ್ಕಾರೋ ಮಹಪ್ಫಲೋ ಹೋತೂ’’ತಿ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ। ಸತ್ಥು ಸಮಾಪನ್ನಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂಪಿ ಸಮಾಪಜ್ಜಿಂಸು। ತಥಾಗತೇ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೇ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಕಾಲೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ವನಮೂಲಫಲಾಫಲಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸೇಸಕಾಲೇ ಬುದ್ಧಾನಂ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ನನ್ದತಾಪಸೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಮ್ಪಿ ಅಗನ್ತ್ವಾ ಪುಪ್ಫಛತ್ತಂ ಧಾರೇನ್ತೋ ಸತ್ತಾಹಂ ಪೀತಿಸುಖೇನೇವ ವೀತಿನಾಮೇತಿ।
Nandatāpaso antevāsike āmantesi – ‘‘tātā, buddhānaṃ nisinnāsanampi nīcaṃ, samaṇasatasahassassapi āsanaṃ natthi, tumhehi ajja uḷāraṃ bhagavato bhikkhusaṅghassa ca sakkāraṃ kātuṃ vaṭṭati , pabbatapādato vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharathā’’ti. Acinteyyattā iddhivisayassa muhutteneva vaṇṇagandhasampannāni pupphāni āharitvā buddhānaṃ yojanappamāṇaṃ pupphāsanaṃ paññāpesuṃ. Aggasāvakānaṃ tigāvutaṃ, sesabhikkhūnaṃ aḍḍhayojanikādibhedaṃ, saṅghanavakassa usabhamattaṃ ahosi. Evaṃ paññattesu āsanesu nandatāpaso tathāgatassa purato añjaliṃ paggayha ṭhito, ‘‘bhante, mayhaṃ dīgharattaṃ hitāya sukhāya imaṃ pupphāsanaṃ abhiruhathā’’ti āha. Nisīdi bhagavā pupphāsane. Evaṃ nisinne satthari satthu ākāraṃ ñatvā bhikkhū attano attano pattāsane nisīdiṃsu. Nandatāpaso mahantaṃ pupphachattaṃ gahetvā tathāgatassa matthake dhārento aṭṭhāsi. Satthā ‘‘tāpasānaṃ ayaṃ sakkāro mahapphalo hotū’’ti nirodhasamāpattiṃ samāpajji. Satthu samāpannabhāvaṃ ñatvā bhikkhūpi samāpajjiṃsu. Tathāgate sattāhaṃ nirodhaṃ samāpajjitvā nisinne antevāsikā bhikkhācārakāle sampatte vanamūlaphalāphalaṃ paribhuñjitvā sesakāle buddhānaṃ añjaliṃ paggayha tiṭṭhanti. Nandatāpaso pana bhikkhācārampi agantvā pupphachattaṃ dhārento sattāhaṃ pītisukheneva vītināmeti.
ಸತ್ಥಾ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಅರಣವಿಹಾರಿಅಙ್ಗೇನ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಙ್ಗೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೀಹಿ ಅಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಏಕಂ ಸಾವಕಂ ‘‘ಇಸಿಗಣಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಾಸನಾನುಮೋದನಂ ಕರೋಹೀ’’ತಿ ಆಣಾಪೇಸಿ। ಸೋ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ಸನ್ತಿಕಾ ಪಟಿಲದ್ಧಮಹಾಲಾಭೋ ಮಹಾಯೋಧೋ ವಿಯ ತುಟ್ಠಮಾನಸೋ ಅತ್ತನೋ ವಿಸಯೇ ಠತ್ವಾ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಅನುಮೋದನಂ ಅಕಾಸಿ। ತಸ್ಸ ದೇಸನಾವಸಾನೇ ಸತ್ಥಾ ಸಯಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ। ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಸಬ್ಬೇ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಸಹಸ್ಸತಾಪಸಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು। ಸತ್ಥಾ ‘‘ಏಥ, ಭಿಕ್ಖವೋ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ। ತೇಸಂ ತಾವದೇವ ಕೇಸಮಸ್ಸು ಅನ್ತರಧಾಯಿ। ಅಟ್ಠ ಪರಿಕ್ಖಾರಾ ಕಾಯೇ ಪಟಿಮುಕ್ಕಾವ ಅಹೇಸುಂ ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸತ್ಥೇರಾ ವಿಯ ಸತ್ಥಾರಂ ಪರಿವಾರಯಿಂಸು। ನನ್ದತಾಪಸೋ ಪನ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತತಾಯ ವಿಸೇಸಂ ನಾಧಿಗಚ್ಛಿ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ಅರಣವಿಹಾರಿತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಂ ಸೋತುಂ ಆರದ್ಧಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಮ್ಪಿ ಅನಾಗತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಇಮಿನಾ ಸಾವಕೇನ ಲದ್ಧಧುರಂ ಲಭೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚಿತ್ತಂ ಉದಪಾದಿ। ಸೋ ತೇನ ಪರಿವಿತಕ್ಕೇನ ಮಗ್ಗಫಲಪಟಿವೇಧಂ ಕಾತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ತಥಾಗತಂ ಪನ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮುಖೇ ಠತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಇಸಿಗಣಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಾಸನಾನುಮೋದನಾ ಕತಾ, ಕೋ ನಾಮಾಯಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನೇ’’ತಿ। ‘‘ಅರಣವಿಹಾರಿಅಙ್ಗೇ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಅಙ್ಗೇ ಚ ಏತದಗ್ಗಂ ಪತ್ತೋ ಏಸೋ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ। ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯ್ವಾಯಂ ಮಯಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಪುಪ್ಫಛತ್ತಂ ಧಾರೇನ್ತೇನ ಸಕ್ಕಾರೋ ಕತೋ, ತೇನ ಅಧಿಕಾರೇನ ನ ಅಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ಥೇಮಿ, ಅನಾಗತೇ ಪನ ಏಕಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನೇ ಅಯಂ ಥೇರೋ ವಿಯ ದ್ವೀಹಙ್ಗೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಸಾವಕೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಮಕಾಸಿ।
Satthā nirodhato vuṭṭhāya araṇavihāriaṅgena dakkhiṇeyyaṅgena cāti dvīhi aṅgehi samannāgataṃ ekaṃ sāvakaṃ ‘‘isigaṇassa pupphāsanānumodanaṃ karohī’’ti āṇāpesi. So cakkavattirañño santikā paṭiladdhamahālābho mahāyodho viya tuṭṭhamānaso attano visaye ṭhatvā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ sammasitvā anumodanaṃ akāsi. Tassa desanāvasāne satthā sayaṃ dhammaṃ desesi. Desanāpariyosāne sabbe catucattālīsasahassatāpasā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Satthā ‘‘etha, bhikkhavo’’ti hatthaṃ pasāresi. Tesaṃ tāvadeva kesamassu antaradhāyi. Aṭṭha parikkhārā kāye paṭimukkāva ahesuṃ saṭṭhivassattherā viya satthāraṃ parivārayiṃsu. Nandatāpaso pana vikkhittacittatāya visesaṃ nādhigacchi. Tassa kira araṇavihārittherassa santike dhammaṃ sotuṃ āraddhakālato paṭṭhāya ‘‘aho vatāhampi anāgate uppajjanakabuddhassa sāsane iminā sāvakena laddhadhuraṃ labheyya’’nti cittaṃ udapādi. So tena parivitakkena maggaphalapaṭivedhaṃ kātuṃ nāsakkhi. Tathāgataṃ pana vanditvā sammukhe ṭhatvā āha – ‘‘bhante, yena bhikkhunā isigaṇassa pupphāsanānumodanā katā, ko nāmāyaṃ tumhākaṃ sāsane’’ti. ‘‘Araṇavihāriaṅge dakkhiṇeyyaaṅge ca etadaggaṃ patto eso bhikkhū’’ti. ‘‘Bhante, yvāyaṃ mayā sattāhaṃ pupphachattaṃ dhārentena sakkāro kato, tena adhikārena na aññaṃ sampattiṃ patthemi, anāgate pana ekassa buddhassa sāsane ayaṃ thero viya dvīhaṅgehi samannāgato sāvako bhaveyya’’nti patthanamakāsi.
ಸತ್ಥಾ ‘‘ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನು, ಖೋ ಇಮಸ್ಸ ತಾಪಸಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾ’’ತಿ ಅನಾಗತಂಸಞಾಣಂ ಪೇಸೇತ್ವಾ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಸಮಿಜ್ಝನಕಭಾವಂ ದಿಸ್ವಾ ನನ್ದತಾಪಸಂ ಆಹ – ‘‘ನ ತೇ ಅಯಂ ಪತ್ಥನಾ ಮೋಘಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಅನಾಗತೇ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಪರಿವುತೋ ಆಕಾಸಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿ। ನನ್ದತಾಪಸೋ ಯಾವ ಚಕ್ಖುಪಥಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಞ್ಚ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಅಞ್ಜಲಿಂ ಪಗ್ಗಯ್ಹ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಸೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣಿ। ಅಪರಿಹೀನಜ್ಝಾನೋವ ಕಾಲಙ್ಕತ್ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ। ತತೋ ಪನ ಚುತೋ ಅಪರಾನಿಪಿ ಪಞ್ಚ ಜಾತಿಸತಾನಿ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಆರಞ್ಞಕೋ ಅಹೋಸಿ। ಕಸ್ಸಪಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಕಾಲೇಪಿ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಆರಞ್ಞಕೋ ಹುತ್ವಾ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪೂರೇಸಿ। ಏತಂ ಕಿರ ವತ್ತಂ ಅಪರಿಪೂರೇತ್ವಾ ಮಹಾಸಾವಕಭಾವಂ ಪಾಪುಣನ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪನ ಆಗಮಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸೋ ವೀಸತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಗತಪಚ್ಚಾಗತವತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಕಾಲಙ್ಕತ್ವಾ ಕಾಮಾವಚರದೇವಲೋಕೇ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೧.೩.೧೫೧) –
Satthā ‘‘samijjhissati nu, kho imassa tāpasassa patthanā’’ti anāgataṃsañāṇaṃ pesetvā olokento kappasatasahassaṃ atikkamitvā samijjhanakabhāvaṃ disvā nandatāpasaṃ āha – ‘‘na te ayaṃ patthanā moghā bhavissati, anāgate kappasatasahassaṃ atikkamitvā gotamo nāma buddho uppajjissati, tassa santike samijjhissatī’’ti vatvā dhammakathaṃ kathetvā bhikkhusaṅghaparivuto ākāsaṃ pakkhandi. Nandatāpaso yāva cakkhupathasamatikkamā satthāraṃ bhikkhusaṅghañca uddissa añjaliṃ paggayha aṭṭhāsi. So aparabhāge kālena kālaṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ suṇi. Aparihīnajjhānova kālaṅkatvā brahmaloke nibbatto. Tato pana cuto aparānipi pañca jātisatāni pabbajitvā āraññako ahosi. Kassapasammāsambuddhakālepi pabbajitvā āraññako hutvā gatapaccāgatavattaṃ pūresi. Etaṃ kira vattaṃ aparipūretvā mahāsāvakabhāvaṃ pāpuṇantā nāma natthi. Gatapaccāgatavattaṃ pana āgamaṭṭhakathāsu vuttanayeneva veditabbaṃ. So vīsativassasahassāni gatapaccāgatavattaṃ pūretvā kālaṅkatvā kāmāvacaradevaloke tāvatiṃsabhavane nibbatti. Vuttañhetaṃ apadāne (apa. thera 1.3.151) –
‘‘ಹಿಮವನ್ತಸ್ಸಾವಿದೂರೇ , ನಿಸಭೋ ನಾಮ ಪಬ್ಬತೋ।
‘‘Himavantassāvidūre , nisabho nāma pabbato;
ಅಸ್ಸಮೋ ಸುಕತೋ ಮಯ್ಹಂ, ಪಣ್ಣಸಾಲಾ ಸುಮಾಪಿತಾ॥
Assamo sukato mayhaṃ, paṇṇasālā sumāpitā.
‘‘ಕೋಸಿಯೋ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಜಟಿಲೋ ಉಗ್ಗತಾಪನೋ।
‘‘Kosiyo nāma nāmena, jaṭilo uggatāpano;
ಏಕಾಕಿಯೋ ಅದುತಿಯೋ, ವಸಾಮಿ ನಿಸಭೇ ತದಾ॥
Ekākiyo adutiyo, vasāmi nisabhe tadā.
‘‘ಫಲಂ ಮೂಲಞ್ಚ ಪಣ್ಣಞ್ಚ, ನ ಭುಞ್ಜಾಮಿ ಅಹಂ ತದಾ।
‘‘Phalaṃ mūlañca paṇṇañca, na bhuñjāmi ahaṃ tadā;
ಪವತ್ತಂವ ಸುಪಾತಾಹಂ, ಉಪಜೀವಾಮಿ ತಾವದೇ॥
Pavattaṃva supātāhaṃ, upajīvāmi tāvade.
‘‘ನಾಹಂ ಕೋಪೇಮಿ ಆಜೀವಂ, ಚಜಮಾನೋಪಿ ಜೀವಿತಂ।
‘‘Nāhaṃ kopemi ājīvaṃ, cajamānopi jīvitaṃ;
ಆರಾಧೇಮಿ ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ, ವಿವಜ್ಜೇಮಿ ಅನೇಸನಂ॥
Ārādhemi sakaṃ cittaṃ, vivajjemi anesanaṃ.
‘‘ರಾಗೂಪಸಂಹಿತಂ ಚಿತ್ತಂ, ಯದಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೇ ಮಮ।
‘‘Rāgūpasaṃhitaṃ cittaṃ, yadā uppajjate mama;
ಸಯಂವ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಾಮಿ, ಏಕಗ್ಗೋ ತಂ ದಮೇಮಹಂ॥
Sayaṃva paccavekkhāmi, ekaggo taṃ damemahaṃ.
‘‘ರಜ್ಜಸೇ ರಜ್ಜನೀಯೇ ಚ, ದುಸ್ಸನೀಯೇ ಚ ದುಸ್ಸಸೇ।
‘‘Rajjase rajjanīye ca, dussanīye ca dussase;
ಮುಯ್ಹಸೇ ಮೋಹನೀಯೇ ಚ, ನಿಕ್ಖಮಸ್ಸು ವನಾ ತುವಂ॥
Muyhase mohanīye ca, nikkhamassu vanā tuvaṃ.
‘‘ವಿಸುದ್ಧಾನಂ ಅಯಂ ವಾಸೋ, ನಿಮ್ಮಲಾನಂ ತಪಸ್ಸಿನಂ।
‘‘Visuddhānaṃ ayaṃ vāso, nimmalānaṃ tapassinaṃ;
ಮಾ ಖೋ ವಿಸುದ್ಧಂ ದೂಸೇಸಿ, ನಿಕ್ಖಮಸ್ಸು ವನಾ ತುವಂ॥
Mā kho visuddhaṃ dūsesi, nikkhamassu vanā tuvaṃ.
‘‘ಅಗಾರಿಕೋ ಭವಿತ್ವಾನ, ಯದಾ ಪುತ್ತಂ ಲಭಿಸ್ಸಸಿ।
‘‘Agāriko bhavitvāna, yadā puttaṃ labhissasi;
ಉಭೋಪಿ ಮಾ ವಿರಾಧೇಸಿ, ನಿಕ್ಖಮಸ್ಸು ವನಾ ತುವಂ॥
Ubhopi mā virādhesi, nikkhamassu vanā tuvaṃ.
‘‘ಛವಾಲಾತಂ ಯಥಾ ಕಟ್ಠಂ, ನ ಕ್ವಚಿ ಕಿಚ್ಚಕಾರಕಂ।
‘‘Chavālātaṃ yathā kaṭṭhaṃ, na kvaci kiccakārakaṃ;
ನೇವ ಗಾಮೇ ಅರಞ್ಞೇ ವಾ, ನ ಹಿ ತಂ ಕಟ್ಠಸಮ್ಮತಂ॥
Neva gāme araññe vā, na hi taṃ kaṭṭhasammataṃ.
‘‘ಛವಾಲಾತೂಪಮೋ ತ್ವಂ ಸಿ, ನ ಗಿಹೀ ನಾಪಿ ಸಞ್ಞತೋ।
‘‘Chavālātūpamo tvaṃ si, na gihī nāpi saññato;
ಉಭತೋ ಮುತ್ತಕೋ ಅಜ್ಜ, ನಿಕ್ಖಮಸ್ಸು ವನಾ ತುವಂ॥
Ubhato muttako ajja, nikkhamassu vanā tuvaṃ.
‘‘ಸಿಯಾ ನು ಖೋ ತವ ಏತಂ, ಕೋ ಪಜಾನಾತಿ ತೇ ಇದಂ।
‘‘Siyā nu kho tava etaṃ, ko pajānāti te idaṃ;
ಸದ್ಧಾಧುರಂ ವಹಿಸಿ ಮೇ, ಕೋಸಜ್ಜಬಹುಲಾಯ ಚ॥
Saddhādhuraṃ vahisi me, kosajjabahulāya ca.
‘‘ಜಿಗುಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ ತಂ ವಿಞ್ಞೂ, ಅಸುಚಿಂ ನಾಗರಿಕೋ ಯಥಾ।
‘‘Jigucchissanti taṃ viññū, asuciṃ nāgariko yathā;
ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾನ ಇಸಯೋ, ಚೋದಯಿಸ್ಸನ್ತಿ ತಂ ಸದಾ॥
Ākaḍḍhitvāna isayo, codayissanti taṃ sadā.
‘‘ತಂ ವಿಞ್ಞೂ ಪವದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಮತಿಕ್ಕನ್ತಸಾಸನಂ।
‘‘Taṃ viññū pavadissanti, samatikkantasāsanaṃ;
ಸಂವಾಸಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಹಿ, ಕಥಂ ಜೀವಿಹಿಸಿ ತುವಂ॥
Saṃvāsaṃ alabhanto hi, kathaṃ jīvihisi tuvaṃ.
‘‘ತಿಧಾಪಭಿನ್ನಂ ಮಾತಙ್ಗಂ, ಕುಞ್ಜರಂ ಸಟ್ಠಿಹಾಯನಂ।
‘‘Tidhāpabhinnaṃ mātaṅgaṃ, kuñjaraṃ saṭṭhihāyanaṃ;
ಬಲೀ ನಾಗೋ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ, ಯೂಥಾ ನೀಹರತೇ ಗಜಂ॥
Balī nāgo upagantvā, yūthā nīharate gajaṃ.
‘‘ಯೂಥಾ ವಿನಿಸ್ಸಟೋ ಸನ್ತೋ, ಸುಖಂ ಸಾತಂ ನ ವಿನ್ದತಿ।
‘‘Yūthā vinissaṭo santo, sukhaṃ sātaṃ na vindati;
ದುಕ್ಖಿತೋ ವಿಮನೋ ಹೋತಿ, ಪಜ್ಝಾಯನ್ತೋ ಪವೇಧತಿ॥
Dukkhito vimano hoti, pajjhāyanto pavedhati.
‘‘ತಥೇವ ಜಟಿಲಾ ತಮ್ಪಿ, ನೀಹರಿಸ್ಸನ್ತಿ ದುಮ್ಮತಿಂ।
‘‘Tatheva jaṭilā tampi, nīharissanti dummatiṃ;
ತೇಹಿ ತ್ವಂ ನಿಸ್ಸಟೋ ಸನ್ತೋ, ಸುಖಂ ಸಾತಂ ನ ಲಚ್ಛಸಿ॥
Tehi tvaṃ nissaṭo santo, sukhaṃ sātaṃ na lacchasi.
‘‘ದಿವಾ ವಾ ಯದಿ ವಾ ರತ್ತಿಂ, ಸೋಕಸಲ್ಲಸಮಪ್ಪಿತೋ।
‘‘Divā vā yadi vā rattiṃ, sokasallasamappito;
ದಯ್ಹತಿ ಪರಿಳಾಹೇನ, ಗಜೋ ಯೂಥಾವ ನಿಸ್ಸಟೋ॥
Dayhati pariḷāhena, gajo yūthāva nissaṭo.
‘‘ಜಾತರೂಪಂ ಯಥಾ ಕೂಟಂ, ನೇವ ಝಾಯತಿ ಕತ್ಥಚಿ।
‘‘Jātarūpaṃ yathā kūṭaṃ, neva jhāyati katthaci;
ತಥಾ ಸೀಲವೀಹಿನೋ ತ್ವಂ, ನ ಝಾಯಿಸ್ಸಸಿ ಕತ್ಥಚಿ॥
Tathā sīlavīhino tvaṃ, na jhāyissasi katthaci.
‘‘ಅಗಾರಂ ವಸಮಾನೋಪಿ, ಕಥಂ ಜೀವಿಹಿಸಿ ತುವಂ।
‘‘Agāraṃ vasamānopi, kathaṃ jīvihisi tuvaṃ;
ಮತ್ತಿಕಂ ಪೇತ್ತಿಕಞ್ಚಾಪಿ, ನತ್ಥಿ ತೇ ನಿಹಿತಂ ಧನಂ॥
Mattikaṃ pettikañcāpi, natthi te nihitaṃ dhanaṃ.
‘‘ಸಯಂ ಕಮ್ಮಂ ಕರಿತ್ವಾನ, ಗತ್ತೇ ಸೇದಂ ಪಮೋಚಯಂ।
‘‘Sayaṃ kammaṃ karitvāna, gatte sedaṃ pamocayaṃ;
ಏವಂ ಜೀವಿಹಿಸಿ ಗೇಹೇ, ಸಾಧು ತೇ ತಂ ನ ರುಚ್ಚತಿ॥
Evaṃ jīvihisi gehe, sādhu te taṃ na ruccati.
‘‘ಏವಾಹಂ ತತ್ಥ ವಾರೇಮಿ, ಸಂಕಿಲೇಸಗತಂ ಮನಂ।
‘‘Evāhaṃ tattha vāremi, saṃkilesagataṃ manaṃ;
ನಾನಾಧಮ್ಮಕಥಂ ಕತ್ವಾ, ಪಾಪಾ ಚಿತ್ತಂ ನಿವಾರಯಿಂ॥
Nānādhammakathaṃ katvā, pāpā cittaṃ nivārayiṃ.
‘‘ಏವಂ ಮೇ ವಿಹರನ್ತಸ್ಸ, ಅಪ್ಪಮಾದವಿಹಾರಿನೋ।
‘‘Evaṃ me viharantassa, appamādavihārino;
ತಿಂಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ವಿಪಿನೇ ಮೇ ಅತಿಕ್ಕಮುಂ॥
Tiṃsavassasahassāni, vipine me atikkamuṃ.
‘‘ಅಪ್ಪಮಾದರತಂ ದಿಸ್ವಾ, ಉತ್ತಮತ್ಥಂ ಗವೇಸಕಂ।
‘‘Appamādarataṃ disvā, uttamatthaṃ gavesakaṃ;
ಪದುಮುತ್ತರಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಆಗಚ್ಛಿ ಮಮ ಸನ್ತಿಕಂ॥
Padumuttarasambuddho, āgacchi mama santikaṃ.
‘‘ತಿಮ್ಬರೂಸಕವಣ್ಣಾಭೋ, ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ಅನೂಪಮೋ।
‘‘Timbarūsakavaṇṇābho, appameyyo anūpamo;
ರೂಪೇನಾಸದಿಸೋ ಬುದ್ಧೋ, ಆಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮೀ ತದಾ॥
Rūpenāsadiso buddho, ākāse caṅkamī tadā.
‘‘ಸುಫುಲ್ಲೋ ಸಾಲರಾಜಾವ, ವಿಜ್ಜೂವಬ್ಭಘನನ್ತರೇ।
‘‘Suphullo sālarājāva, vijjūvabbhaghanantare;
ಞಾಣೇನಾಸದಿಸೋ ಬುದ್ಧೋ, ಆಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮೀ ತದಾ॥
Ñāṇenāsadiso buddho, ākāse caṅkamī tadā.
‘‘ಸೀಹರಾಜಾವಸಮ್ಭೀತೋ, ಗಜರಾಜಾವ ದಪ್ಪಿತೋ।
‘‘Sīharājāvasambhīto, gajarājāva dappito;
ಲಾಸೀತೋ ಬ್ಯಗ್ಘರಾಜಾವ, ಆಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮೀ ತದಾ॥
Lāsīto byaggharājāva, ākāse caṅkamī tadā.
‘‘ಸಿಙ್ಘೀನಿಕ್ಖಸವಣ್ಣಾಭೋ, ಖದಿರಙ್ಗಾರಸನ್ನಿಭೋ।
‘‘Siṅghīnikkhasavaṇṇābho, khadiraṅgārasannibho;
ಮಣಿ ಯಥಾ ಜೋತಿರಸೋ, ಆಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮೀ ತದಾ॥
Maṇi yathā jotiraso, ākāse caṅkamī tadā.
‘‘ವಿಸುದ್ಧಕೇಲಾಸನಿಭೋ, ಪುಣ್ಣಮಾಯೇವ ಚನ್ದಿಮಾ।
‘‘Visuddhakelāsanibho, puṇṇamāyeva candimā;
ಮಜ್ಝನ್ಹಿಕೇವ ಸೂರಿಯೋ, ಆಕಾಸೇ ಚಙ್ಕಮೀ ತದಾ॥
Majjhanhikeva sūriyo, ākāse caṅkamī tadā.
‘‘ದಿಸ್ವಾ ನಭೇ ಚಙ್ಕಮನ್ತಂ, ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಹಂ ತದಾ।
‘‘Disvā nabhe caṅkamantaṃ, evaṃ cintesahaṃ tadā;
ದೇವೋ ನು ಖೋ ಅಯಂ ಸತ್ತೋ, ಉದಾಹು ಮನುಜೋ ಅಯಂ॥
Devo nu kho ayaṃ satto, udāhu manujo ayaṃ.
‘‘ನ ಮೇ ಸುತೋ ವಾ ದಿಟ್ಠೋ ವಾ, ಮಹಿಯಾ ಏದಿಸೋ ನರೋ।
‘‘Na me suto vā diṭṭho vā, mahiyā ediso naro;
ಅಪಿ ಮನ್ತಪದಂ ಅತ್ಥಿ, ಅಯಂ ಸತ್ಥಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ॥
Api mantapadaṃ atthi, ayaṃ satthā bhavissati.
‘‘ಏವಾಹಂ ಚಿನ್ತಯಿತ್ವಾನ, ಸಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯಿಂ।
‘‘Evāhaṃ cintayitvāna, sakaṃ cittaṃ pasādayiṃ;
ನಾನಾಪುಪ್ಫಞ್ಚ ಗನ್ಧಞ್ಚ, ಸನ್ನಿಪಾತೇಸಹಂ ತದಾ॥
Nānāpupphañca gandhañca, sannipātesahaṃ tadā.
‘‘ಪುಪ್ಫಾಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ, ಸಾಧುಚಿತ್ತಂ ಮನೋರಮಂ।
‘‘Pupphāsanaṃ paññāpetvā, sādhucittaṃ manoramaṃ;
ನರಸಾರಥಿನಂ ಅಗ್ಗಂ, ಇದಂ ವಚನಮಬ್ರವಿಂ॥
Narasārathinaṃ aggaṃ, idaṃ vacanamabraviṃ.
‘‘ಇದಂ ಮೇ ಆಸನಂ ವೀರ, ಪಞ್ಞತ್ತಂ ತವನುಚ್ಛವಂ।
‘‘Idaṃ me āsanaṃ vīra, paññattaṃ tavanucchavaṃ;
ಹಾಸಯನ್ತೋ ಮಮಂ ಚಿತ್ತಂ, ನಿಸೀದ ಕುಸುಮಾಸನೇ॥
Hāsayanto mamaṃ cittaṃ, nisīda kusumāsane.
‘‘ನಿಸೀದಿ ತತ್ಥ ಭಗವಾ, ಅಸಮ್ಭೀತೋವ ಕೇಸರೀ।
‘‘Nisīdi tattha bhagavā, asambhītova kesarī;
ಸತ್ತರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಬುದ್ಧೋ, ಪವರೇ ಕುಸುಮಾಸನೇ॥
Sattarattindivaṃ buddho, pavare kusumāsane.
‘‘ನಮಸ್ಸಮಾನೋ ಅಟ್ಠಾಸಿಂ, ಸತ್ತರತ್ತಿನ್ದಿವಂ ಅಹಂ।
‘‘Namassamāno aṭṭhāsiṃ, sattarattindivaṃ ahaṃ;
ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಅನುತ್ತರೋ।
Vuṭṭhahitvā samādhimhā, satthā loke anuttaro;
ಮಮ ಕಮ್ಮಂ ಪಕಿತ್ತೇನ್ತೋ, ಇದಂ ವಚನಮಬ್ರವಿ॥
Mama kammaṃ pakittento, idaṃ vacanamabravi.
‘‘ಭಾವೇಹಿ ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಂ, ಭಾವನಾನಮನುತ್ತರಂ।
‘‘Bhāvehi buddhānussatiṃ, bhāvanānamanuttaraṃ;
ಇಮಂ ಸತಿಂ ಭಾವಯಿತ್ವಾ, ಪೂರಯಿಸ್ಸಸಿ ಮಾನಸಂ॥
Imaṃ satiṃ bhāvayitvā, pūrayissasi mānasaṃ.
‘‘ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ , ದೇವಲೋಕೇ ರಮಿಸ್ಸಸಿ।
‘‘Tiṃsakappasahassāni , devaloke ramissasi;
ಅಸೀತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಂ ಕರಿಸ್ಸಸಿ।
Asītikkhattuṃ devindo, devarajjaṃ karissasi;
ಸಹಸ್ಸಕ್ಖತ್ತುಂ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ, ರಾಜಾ ರಟ್ಠೇ ಭವಿಸ್ಸಸಿ॥
Sahassakkhattuṃ cakkavattī, rājā raṭṭhe bhavissasi.
‘‘ಪದೇಸರಜ್ಜಂ ವಿಪುಲಂ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಂ।
‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;
ಅನುಭೋಸ್ಸಸಿ ತಂ ಸಬ್ಬಂ, ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಫಲಂ॥
Anubhossasi taṃ sabbaṃ, buddhānussatiyā phalaṃ.
‘‘ಭವಾಭವೇ ಸಂಸರನ್ತೋ, ಮಹಾಭೋಗಂ ಲಭಿಸ್ಸಸಿ।
‘‘Bhavābhave saṃsaranto, mahābhogaṃ labhissasi;
ಭೋಗೇ ತೇ ಊನತಾ ನತ್ಥಿ, ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಫಲಂ॥
Bhoge te ūnatā natthi, buddhānussatiyā phalaṃ.
‘‘ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಓಕ್ಕಾಕಕುಲಸಮ್ಭವೋ।
‘‘Kappasatasahassamhi, okkākakulasambhavo;
ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಗೋತ್ತೇನ, ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಭವಿಸ್ಸತಿ॥
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘ಅಸೀತಿಕೋಟಿಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ, ದಾಸೇ ಕಮ್ಮಕರೇ ಬಹೂ।
‘‘Asītikoṭiṃ chaḍḍetvā, dāse kammakare bahū;
ಗೋತಮಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿಸ್ಸಸಿ॥
Gotamassa bhagavato, sāsane pabbajissasi.
‘‘ಆರಾಧಯಿತ್ವಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧಂ, ಗೋತಮಂ ಸಕ್ಯಪುಙ್ಗವಂ।
‘‘Ārādhayitvā sambuddhaṃ, gotamaṃ sakyapuṅgavaṃ;
ಸುಭೂತಿ ನಾಮ ನಾಮೇನ, ಹೇಸ್ಸಸಿ ಸತ್ಥು ಸಾವಕೋ॥
Subhūti nāma nāmena, hessasi satthu sāvako.
‘‘ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಗುಣಮ್ಹಿ ತಂ।
‘‘Bhikkhusaṅghe nisīditvā, dakkhiṇeyyaguṇamhi taṃ;
ತಥಾರಣವಿಹಾರೇ ಚ, ದ್ವೀಸು ಅಗ್ಗೇ ಠಪೇಸ್ಸಸಿ॥
Tathāraṇavihāre ca, dvīsu agge ṭhapessasi.
‘‘ಇದಂ ವತ್ವಾನ ಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಜಲಜುತ್ತಮನಾಮಕೋ।
‘‘Idaṃ vatvāna sambuddho, jalajuttamanāmako;
ನಭಂ ಅಬ್ಭುಗ್ಗಮೀ ವೀರೋ, ಹಂಸರಾಜಾವ ಅಮ್ಬರೇ॥
Nabhaṃ abbhuggamī vīro, haṃsarājāva ambare.
‘‘ಸಾಸಿತೋ ಲೋಕನಾಥೇನ, ನಮಸ್ಸಿತ್ವಾ ತಥಾಗತಂ।
‘‘Sāsito lokanāthena, namassitvā tathāgataṃ;
ಸದಾ ಭಾವೇಮಿ ಮುದಿತೋ, ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಮುತ್ತಮಂ॥
Sadā bhāvemi mudito, buddhānussatimuttamaṃ.
‘‘ತೇನ ಕಮ್ಮೇನ ಸುಕತೇನ, ಚೇತನಾಪಣಿಧೀಹಿ ಚ।
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ಜಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹಂ, ತಾವತಿಂಸಂ ಅಗಚ್ಛಹಂ॥
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsaṃ agacchahaṃ.
‘‘ಅಸೀತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ದೇವಿನ್ದೋ, ದೇವರಜ್ಜಮಕಾರಯಿಂ।
‘‘Asītikkhattuṃ devindo, devarajjamakārayiṃ;
ಸಹಸ್ಸಕ್ಖತ್ತುಂ ರಾಜಾ ಚ, ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಅಹೋಸಹಂ॥
Sahassakkhattuṃ rājā ca, cakkavattī ahosahaṃ.
‘‘ಪದೇಸರಜ್ಜಂ ವಿಪುಲಂ, ಗಣನಾತೋ ಅಸಙ್ಖಿಯಂ।
‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;
ಅನುಭೋಮಿ ಸುಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಫಲಂ॥
Anubhomi susampattiṃ, buddhānussatiyā phalaṃ.
‘‘ಭವಾಭವೇ ಸಂಸರನ್ತೋ, ಮಹಾಭೋಗಂ ಲಭಾಮಹಂ।
‘‘Bhavābhave saṃsaranto, mahābhogaṃ labhāmahaṃ;
ಭೋಗೇ ಮೇ ಊನತಾ ನತ್ಥಿ, ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಫಲಂ॥
Bhoge me ūnatā natthi, buddhānussatiyā phalaṃ.
‘‘ಸತಸಹಸ್ಸಿತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಕಮ್ಮಮಕರಿಂ ತದಾ।
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಬುದ್ಧಾನುಸ್ಸತಿಯಾ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhānussatiyā phalaṃ.
‘‘ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾ ಚತಸ್ಸೋ, ವಿಮೋಕ್ಖಾಪಿ ಚ ಅಟ್ಠಿಮೇ।
‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;
ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ, ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥ –
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
ಇತ್ಥಂ ಸುದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರೋ ಇಮಾ ಗಾಥಾಯೋ ಅಭಾಸಿತ್ಥಾತಿ।
Itthaṃ sudaṃ āyasmā subhūtitthero imā gāthāyo abhāsitthāti.
ಏವಂ ಪನ ಸೋ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಅಪರಾಪರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಸೇನ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕೇ ಅನೇಕಸತಕ್ಖತ್ತುಂ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಾಜಾ ಚ ಪದೇಸರಾಜಾ ಚ ಹುತ್ವಾ ಉಳಾರಂ ಮನುಸ್ಸಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿತ್ವಾ ಅಥ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವತೋ ಕಾಲೇ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಸುಮನಸೇಟ್ಠಿಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸ್ಸ ಕನಿಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ‘‘ಸುಭೂತೀ’’ತಿಸ್ಸ ನಾಮಂ ಅಹೋಸಿ।
Evaṃ pana so tāvatiṃsabhavane aparāparaṃ uppajjanavasena dibbasampattiṃ anubhavitvā tato cuto manussaloke anekasatakkhattuṃ cakkavattirājā ca padesarājā ca hutvā uḷāraṃ manussasampattiṃ anubhavitvā atha amhākaṃ bhagavato kāle sāvatthiyaṃ sumanaseṭṭhissa gehe anāthapiṇḍikassa kaniṭṭho hutvā nibbatti ‘‘subhūtī’’tissa nāmaṃ ahosi.
ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಭಗವಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪವತ್ತವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ರಾಜಗಹಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ವೇಳುವನಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದಿನಾ ಲೋಕಾನುಗ್ಗಹಂ ಕರೋನ್ತೋ ರಾಜಗಹಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಸೀತವನೇ ವಿಹರತಿ। ತದಾ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕೋ ಸೇಟ್ಠಿ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ಉಟ್ಠಾನಕಭಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಹಾಯಸ್ಸ ರಾಜಗಹಸೇಟ್ಠಿನೋ ಘರಂ ಗತೋ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಂ ಸುತ್ವಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಸೀತವನೇ ವಿಹರನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಪಠಮದಸ್ಸನೇನೇವ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸತ್ಥಾರಂ ಸಾವತ್ಥಿಂ ಆಗಮನತ್ಥಾಯ ಯಾಚಿತ್ವಾ ತತೋ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸಯೋಜನೇ ಮಗ್ಗೇ ಯೋಜನೇ ಯೋಜನೇ ಸತಸಹಸ್ಸಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ವಿಹಾರೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಸಾವತ್ಥಿಯಂ ರಾಜಮಾನೇನ ಅಟ್ಠಕರೀಸಪ್ಪಮಾಣಂ ಜೇತಸ್ಸ ರಾಜಕುಮಾರಸ್ಸ ಉಯ್ಯಾನಭೂಮಿಂ ಕೋಟಿಸನ್ಥಾರೇನ ಕಿಣಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ಭಗವತೋ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ। ವಿಹಾರಪರಿಗ್ಗಹಣದಿವಸೇ ಅಯಂ ಸುಭೂತಿಕುಟುಮ್ಬಿಕೋ ಅನಾಥಪಿಣ್ಡಿಕಸೇಟ್ಠಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ಸುಣನ್ತೋ ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಲಭಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ । ಸೋ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ಮಾತಿಕಾ ಪಗುಣಾ ಕತ್ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮೇತ್ತಾಝಾನಪಾದಕಂ ವಿಪಸ್ಸನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿ। ಸೋ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ ಯಸ್ಮಾ ಸತ್ಥಾರಾ ದೇಸಿತನಿಯಾಮೇನ ಅನೋದಿಸ್ಸಕಂ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅರಣವಿಹಾರೀನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ। ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೋ ಘರೇ ಘರೇ ಮೇತ್ತಾಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಭಿಕ್ಖಂ ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ ‘‘ಏವಂ ದಾಯಕಾನಂ ಮಹಪ್ಫಲಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ತಸ್ಮಾ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ನಾಮ ಜಾತೋ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಅರಣವಿಹಾರೀನಂ ಯದಿದಂ ಸುಭೂತಿ, ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಾನಂ ಯದಿದಂ ಸುಭೂತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯೮, ೨೦೧)। ಏವಮಯಂ ಮಹಾಥೇರೋ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಅತ್ತನಾ ಪೂರಿತಪಾರಮೀನಂ ಫಲಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪತ್ವಾ ಲೋಕೇ ಅಭಿಞ್ಞಾತೋ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತೋ ಹುತ್ವಾ ಬಹುಜನಹಿತಾಯ ಜನಪದಚಾರಿಕಂ ಚರನ್ತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ರಾಜಗಹಂ ಅಗಮಾಸಿ।
Tena ca samayena amhākaṃ bhagavā loke uppajjitvā pavattavaradhammacakko anupubbena rājagahaṃ gantvā tattha veḷuvanapaṭiggahaṇādinā lokānuggahaṃ karonto rājagahaṃ upanissāya sītavane viharati. Tadā anāthapiṇḍiko seṭṭhi sāvatthiyaṃ uṭṭhānakabhaṇḍaṃ gahetvā attano sahāyassa rājagahaseṭṭhino gharaṃ gato buddhuppādaṃ sutvā satthāraṃ sītavane viharantaṃ upasaṅkamitvā paṭhamadassaneneva sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ sāvatthiṃ āgamanatthāya yācitvā tato pañcacattālīsayojane magge yojane yojane satasahassapariccāgena vihāre patiṭṭhāpetvā sāvatthiyaṃ rājamānena aṭṭhakarīsappamāṇaṃ jetassa rājakumārassa uyyānabhūmiṃ koṭisanthārena kiṇitvā tattha bhagavato vihāraṃ kāretvā adāsi. Vihārapariggahaṇadivase ayaṃ subhūtikuṭumbiko anāthapiṇḍikaseṭṭhinā saddhiṃ gantvā dhammaṃ suṇanto saddhaṃ paṭilabhitvā pabbaji . So upasampajjitvā dve mātikā paguṇā katvā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā araññe samaṇadhammaṃ karonto mettājhānapādakaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pāpuṇi. So dhammaṃ desento yasmā satthārā desitaniyāmena anodissakaṃ katvā dhammaṃ deseti. Tasmā araṇavihārīnaṃ aggo nāma jāto. Piṇḍāya caranto ghare ghare mettājhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya bhikkhaṃ paṭiggaṇhāti ‘‘evaṃ dāyakānaṃ mahapphalaṃ bhavissatī’’ti. Tasmā dakkhiṇeyyānaṃ aggo nāma jāto. Tenāha bhagavā – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ araṇavihārīnaṃ yadidaṃ subhūti, dakkhiṇeyyānaṃ yadidaṃ subhūtī’’ti (a. ni. 1.198, 201). Evamayaṃ mahāthero arahatte patiṭṭhāya attanā pūritapāramīnaṃ phalassa matthakaṃ patvā loke abhiññāto abhilakkhito hutvā bahujanahitāya janapadacārikaṃ caranto anupubbena rājagahaṃ agamāsi.
ರಾಜಾ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರೋ ಥೇರಸ್ಸ ಆಗಮನಂ ಸುತ್ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ‘‘ಇಧೇವ, ಭನ್ತೇ, ವಸಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ನಿವಾಸನಟ್ಠಾನಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಪಕ್ಕನ್ತೋ ವಿಸ್ಸರಿ। ಥೇರೋ ಸೇನಾಸನಂ ಅಲಭನ್ತೋ ಅಬ್ಭೋಕಾಸೇ ವೀತಿನಾಮೇಸಿ। ಥೇರಸ್ಸ ಆನುಭಾವೇನ ದೇವೋ ನ ವಸ್ಸತಿ। ಮನುಸ್ಸಾ ಅವುಟ್ಠಿತಾಯ ಉಪದ್ದುತಾ ರಞ್ಞೋ ನಿವೇಸನದ್ವಾರೇ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಮಕಂಸು। ರಾಜಾ ‘‘ಕೇನ ನು ಖೋ ಕಾರಣೇನ ದೇವೋ ನ ವಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತೋ ‘‘ಥೇರಸ್ಸ ಅಬ್ಭೋಕಾಸವಾಸೇನ ಮಞ್ಞೇ ನ ವಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಪಣ್ಣಕುಟಿಂ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ, ಭನ್ತೇ, ಪಣ್ಣಕುಟಿಯಾ ವಸಥಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಕ್ಕಾಮಿ। ಥೇರೋ ಕುಟಿಕಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ತಿಣಸನ್ಥಾರಕೇ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸೀದಿ। ತದಾ ಪನ ದೇವೋ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಫುಸಾಯತಿ, ನ ಸಮ್ಮಾ ಧಾರಂ ಅನುಪ್ಪವೇಚ್ಛತಿ। ಅಥ ಥೇರೋ ಲೋಕಸ್ಸ ಅವುಟ್ಠಿಕಭಯಂ ವಿಸಮಿತುಕಾಮೋ ಅತ್ತನೋ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರವತ್ಥುಕಸ್ಸ ಪರಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ಅಭಾವಂ ಪವೇದೇನ್ತೋ –
Rājā bimbisāro therassa āgamanaṃ sutvā upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘idheva, bhante, vasathā’’ti vatvā ‘‘nivāsanaṭṭhānaṃ karissāmī’’ti pakkanto vissari. Thero senāsanaṃ alabhanto abbhokāse vītināmesi. Therassa ānubhāvena devo na vassati. Manussā avuṭṭhitāya upaddutā rañño nivesanadvāre ukkuṭṭhimakaṃsu. Rājā ‘‘kena nu kho kāraṇena devo na vassatī’’ti vīmaṃsanto ‘‘therassa abbhokāsavāsena maññe na vassatī’’ti cintetvā tassa paṇṇakuṭiṃ kārāpetvā ‘‘imissā, bhante, paṇṇakuṭiyā vasathā’’ti vatvā vanditvā pakkāmi. Thero kuṭikaṃ pavisitvā tiṇasanthārake pallaṅkena nisīdi. Tadā pana devo thokaṃ thokaṃ phusāyati, na sammā dhāraṃ anuppavecchati. Atha thero lokassa avuṭṭhikabhayaṃ visamitukāmo attano ajjhattikabāhiravatthukassa parissayassa abhāvaṃ pavedento –
೧.
1.
‘‘ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ ಸುಖಾ ನಿವಾತಾ, ವಸ್ಸ ದೇವ ಯಥಾಸುಖಂ।
‘‘Channā me kuṭikā sukhā nivātā, vassa deva yathāsukhaṃ;
ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಸುಸಮಾಹಿತಂ ವಿಮುತ್ತಂ, ಆತಾಪೀ ವಿಹರಾಮಿ ವಸ್ಸ ದೇವಾ’’ತಿ॥ –
Cittaṃ me susamāhitaṃ vimuttaṃ, ātāpī viharāmi vassa devā’’ti. –
ಗಾಥಮಾಹ।
Gāthamāha.
ತತ್ಥ ಛನ್ನ-ಸದ್ದೋ ತಾವ ‘‘ಛನ್ನಾ ಸಾ ಕುಮಾರಿಕಾ ಇಮಸ್ಸ ಕುಮಾರಕಸ್ಸ’’ (ಪಾರಾ॰ ೨೯೬) ‘‘ನಚ್ಛನ್ನಂ ನಪ್ಪತಿರೂಪ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೩೮೩) ಪತಿರೂಪೇ ಆಗತೋ। ‘‘ಛನ್ನಂ ತ್ವೇವ, ಫಗ್ಗುಣ, ಫಸ್ಸಾಯತನಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಚನವಿಸಿಟ್ಠೇ ಸಙ್ಖ್ಯಾವಿಸೇಸೇ। ‘‘ಛನ್ನಮತಿವಸ್ಸತಿ, ವಿವಟಂ ನಾತಿವಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ॰ ೪೫; ಚೂಳವ॰ ೩೮೫) ಗಹಣೇ। ‘‘ಕ್ಯಾಹಂ ತೇ ನಚ್ಛನ್ನೋಪಿ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದೀಸು ನಿವಾಸನಪಾರುಪನೇ ‘‘ಆಯಸ್ಮಾ ಛನ್ನೋ ಅನಾಚಾರಂ ಆಚರತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೪೨೪) ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ। ‘‘ಸಬ್ಬಚ್ಛನ್ನಂ ಸಬ್ಬಪರಿಚ್ಛನ್ನಂ (ಪಾಚಿ॰ ೫೨, ೫೪), ಛನ್ನಾ ಕುಟಿ ಆಹಿತೋ ಗಿನೀ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೮) ಚ ಆದೀಸು ತಿಣಾದೀಹಿ ಛಾದನೇ। ಇಧಾಪಿ ತಿಣಾದೀಹಿ ಛಾದನೇಯೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ತಿಣೇನ ವಾ ಪಣ್ಣೇನ ವಾ ಛನ್ನಾ ಯಥಾ ನ ವಸ್ಸತಿ ವಸ್ಸೋದಕಪತನಂ ನ ಹೋತಿ ನ ಓವಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಮದೇವ ಛಾದಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha channa-saddo tāva ‘‘channā sā kumārikā imassa kumārakassa’’ (pārā. 296) ‘‘nacchannaṃ nappatirūpa’’ntiādīsu (pārā. 383) patirūpe āgato. ‘‘Channaṃ tveva, phagguṇa, phassāyatanāna’’ntiādīsu vacanavisiṭṭhe saṅkhyāvisese. ‘‘Channamativassati, vivaṭaṃ nātivassatī’’tiādīsu (udā. 45; cūḷava. 385) gahaṇe. ‘‘Kyāhaṃ te nacchannopi karissāmī’’tiādīsu nivāsanapārupane ‘‘āyasmā channo anācāraṃ ācaratī’’tiādīsu (pārā. 424) paññattiyaṃ. ‘‘Sabbacchannaṃ sabbaparicchannaṃ (pāci. 52, 54), channā kuṭi āhito ginī’’ti (su. ni. 18) ca ādīsu tiṇādīhi chādane. Idhāpi tiṇādīhi chādaneyeva daṭṭhabbo, tasmā tiṇena vā paṇṇena vā channā yathā na vassati vassodakapatanaṃ na hoti na ovassati, evaṃ sammadeva chāditāti attho.
ಮೇ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಕಿಚ್ಛೇನ ಮೇ ಅಧಿಗತಂ, ಹಲಂ ದಾನಿ ಪಕಾಸಿತು’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾವ॰ ೮; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೬೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೧; ೨.೩೩೭; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೭೨) ಕರಣೇ ಆಗತೋ, ಮಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ತಸ್ಸ ಮೇ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೧೮೨; ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೫೭) ಸಮ್ಪದಾನೇ, ಮಯ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಪುಬ್ಬೇವ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮ್ಬೋಧಾ ಅನಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸೇವ ಸತೋ’’ಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೦೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೧೪) ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಆಗತೋ। ಇಧಾಪಿ ಸಾಮಿಅತ್ಥೇ ಏವ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಮಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಮಮಾಯಿತಬ್ಬಂ ನಾಮ ಕಿಞ್ಚಿ ನತ್ಥಿ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಅನುಪಲಿತ್ತಭಾವತೋ, ಲೋಕಸಮಞ್ಞಾವಸೇನ ಪನ ತೇಸಮ್ಪಿ ‘‘ಅಹಂ ಮಮಾ’’ತಿ ವೋಹಾರಮತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಕಿನ್ತಿ ಮೇ ಸಾವಕಾ ಧಮ್ಮದಾಯಾದಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ, ನೋ ಆಮಿಸದಾಯಾದಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯)।
Me-saddo ‘‘kicchena me adhigataṃ, halaṃ dāni pakāsitu’’ntiādīsu (mahāva. 8; dī. ni. 2.65; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172) karaṇe āgato, mayāti attho. ‘‘Tassa me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.182; a. ni. 4.257) sampadāne, mayhanti attho. ‘‘Pubbeva me, bhikkhave, sambodhā anabhisambuddhassa bodhisattasseva sato’’ādīsu (ma. ni. 1.206; saṃ. ni. 4.14) sāmiatthe āgato. Idhāpi sāmiatthe eva daṭṭhabbo, mamāti attho. Kiñcāpi khīṇāsavānaṃ mamāyitabbaṃ nāma kiñci natthi lokadhammehi anupalittabhāvato, lokasamaññāvasena pana tesampi ‘‘ahaṃ mamā’’ti vohāramattaṃ hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘kinti me sāvakā dhammadāyādā bhaveyyuṃ, no āmisadāyādā’’ti (ma. ni. 1.29).
ಕುಟಿಕಾತಿ ಪನ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಪಿ ಕರಜಕಾಯೋಪಿ ತಿಣಾದಿಚ್ಛದನೋ ಪತಿಸ್ಸಯೋಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಥಾ ಹಿ –
Kuṭikāti pana mātukucchipi karajakāyopi tiṇādicchadano patissayopi vuccati. Tathā hi –
‘‘ಮಾತರಂ ಕುಟಿಕಂ ಬ್ರೂಸಿ, ಭರಿಯಂ ಬ್ರೂಸಿ ಕುಲಾವಕಂ।
‘‘Mātaraṃ kuṭikaṃ brūsi, bhariyaṃ brūsi kulāvakaṃ;
ಪುತ್ತೇ ಸನ್ತಾನಕೇ ಬ್ರೂಸಿ, ತಣ್ಹಾ ಮೇ ಬ್ರೂಸಿ ಬನ್ಧನ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯) –
Putte santānake brūsi, taṇhā me brūsi bandhana’’nti. (saṃ. ni. 1.19) –
ಆದೀಸು ಮಾತುಕುಚ್ಛಿ ‘‘ಕುಟಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ।
Ādīsu mātukucchi ‘‘kuṭikā’’ti vuttā.
‘‘ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲಕುಟಿಕೇ , ಮಂಸನ್ಹಾರುಪಸಿಬ್ಬಿತೇ।
‘‘Aṭṭhikaṅkalakuṭike , maṃsanhārupasibbite;
ಧಿರತ್ಥು ಪೂರೇ ದುಗ್ಗನ್ಧೇ, ಪರಗತ್ತೇ ಮಮಾಯಸೀ’’ತಿ॥ (ಥೇರಗಾ॰ ೧೧೫೩) –
Dhiratthu pūre duggandhe, paragatte mamāyasī’’ti. (theragā. 1153) –
ಆದೀಸು ಕೇಸಾದಿಸಮೂಹಭೂತೋ ಕರಜಕಾಯೋ। ‘‘ಕಸ್ಸಪಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಭಗಿನಿ ಕುಟಿ ಓವಸ್ಸತಿ’’ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೯೧) ‘‘ಕುಟಿ ನಾಮ ಉಲ್ಲಿತ್ತಾ ವಾ ಹೋತಿ ಅವಲಿತ್ತಾ ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಾರಾ॰ ೩೪೯) ತಿಣಛದನಪತಿಸ್ಸಯೋ। ಇಧಾಪಿ ಸೋ ಏವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಕುಟಿ ಏವ ಹಿ ಕುಟಿಕಾ, ಅಪಾಕಟಕುಟಿ ‘‘ಕುಟಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ।
Ādīsu kesādisamūhabhūto karajakāyo. ‘‘Kassapassa bhagavato bhagini kuṭi ovassati’’ (ma. ni. 2.291) ‘‘kuṭi nāma ullittā vā hoti avalittā vā’’tiādīsu (pārā. 349) tiṇachadanapatissayo. Idhāpi so eva veditabbo paṇṇasālāya adhippetattā. Kuṭi eva hi kuṭikā, apākaṭakuṭi ‘‘kuṭikā’’ti vuttā.
ಸುಖ-ಸದ್ದೋ ಪನ ‘‘ವಿಪಿಟ್ಠಿಕತ್ವಾನ ಸುಖಂ ದುಖಞ್ಚ, ಪುಬ್ಬೇವ ಚ ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೬೭) ಸುಖವೇದನಾಯಂ ಆಗತೋ। ‘‘ಸುಖೋ ಬುದ್ಧಾನಮುಪ್ಪಾದೋ, ಸುಖಾ ಸದ್ಧಮ್ಮದೇಸನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೧೯೪) ಸುಖಮೂಲೇ। ‘‘ಸುಖಸ್ಸೇತಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅಧಿವಚನಂ ಯದಿದಂ ಪುಞ್ಞಾನೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೬೨; ಇತಿವು॰ ೨೨) ಸುಖಹೇತುಮ್ಹಿ। ‘‘ಯಸ್ಮಾ ಚ, ಖೋ, ಮಹಾಲಿ, ರೂಪಂ ಸುಖಂ ಸುಖಾನುಪತಿತಂ ಸುಖಾವಕ್ಕನ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೬೦) ಸುಖಾರಮ್ಮಣೇ, ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಾ ಏತೇ, ಚುನ್ದ, ಅರಿಯಸ್ಸ ವಿನಯೇ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೮೨) ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜೇ। ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಮಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧೫; ಧ॰ ಪ॰ ೨೦೩-೨೦೪) ನಿಬ್ಬಾನೇ। ‘‘ಯಾವಞ್ಚಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನ ಸುಕರಂ ಅಕ್ಖಾನೇನ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಯಾವ ಸುಖಾ ಸಗ್ಗಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೨೫) ಸುಖಪ್ಪಚ್ಚಯಟ್ಠಾನೇ। ‘‘ಸೋವಗ್ಗಿಕಂ ಸುಖವಿಪಾಕಂ ಸಗ್ಗಸಂವತ್ತನಿಕ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೩; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೦) ಇಟ್ಠೇ, ಪಿಯಮನಾಪೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಧಾಪಿ ಇಟ್ಠೇ ಸುಖಪ್ಪಚ್ಚಯೇ ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಸಾ ಹಿ ಕುಟಿ ಅನ್ತೋ ಬಹಿ ಚ ಮನಾಪಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಾದಿತಾ ನಿವಾಸನಫಾಸುತಾಯ ‘‘ಸುಖಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ತಥಾ ನಾತಿಸೀತನಾತಿಉಣ್ಹತಾಯ ಉತುಸುಖಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋಗೇನ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸುಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ।
Sukha-saddo pana ‘‘vipiṭṭhikatvāna sukhaṃ dukhañca, pubbeva ca somanassadomanassa’’ntiādīsu (su. ni. 67) sukhavedanāyaṃ āgato. ‘‘Sukho buddhānamuppādo, sukhā saddhammadesanā’’tiādīsu (dha. pa. 194) sukhamūle. ‘‘Sukhassetaṃ, bhikkhave, adhivacanaṃ yadidaṃ puññānī’’tiādīsu (a. ni. 7.62; itivu. 22) sukhahetumhi. ‘‘Yasmā ca, kho, mahāli, rūpaṃ sukhaṃ sukhānupatitaṃ sukhāvakkanta’’ntiādīsu (saṃ. ni. 3.60) sukhārammaṇe, ‘‘diṭṭhadhammasukhavihārā ete, cunda, ariyassa vinaye’’tiādīsu (ma. ni. 1.82) abyāpajje. ‘‘Nibbānaṃ paramaṃ sukha’’ntiādīsu (ma. ni. 2.215; dha. pa. 203-204) nibbāne. ‘‘Yāvañcidaṃ, bhikkhave, na sukaraṃ akkhānena pāpuṇituṃ yāva sukhā saggā’’tiādīsu (ma. ni. 3.225) sukhappaccayaṭṭhāne. ‘‘Sovaggikaṃ sukhavipākaṃ saggasaṃvattanika’’ntiādīsu (dī. ni. 1.163; saṃ. ni. 1.130) iṭṭhe, piyamanāpeti attho. Idhāpi iṭṭhe sukhappaccaye vā daṭṭhabbo. Sā hi kuṭi anto bahi ca manāpabhāvena sampāditā nivāsanaphāsutāya ‘‘sukhā’’ti vuttā. Tathā nātisītanātiuṇhatāya utusukhasampattiyogena kāyikacetasikasukhassa paccayabhāvato.
ನಿವಾತಾತಿ ಅವಾತಾ, ಫುಸಿತಗ್ಗಳಪಿಹಿತವಾತಪಾನತ್ತಾ ವಾತಪರಿಸ್ಸಯರಹಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇದಂ ತಸ್ಸಾ ಕುಟಿಕಾ ಸುಖಭಾವವಿಭಾವನಂ। ಸವಾತೇ ಹಿ ಸೇನಾಸನೇ ಉತುಸಪ್ಪಾಯೋ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ನಿವಾತೇ ಸೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ। ವಸ್ಸಾತಿ ಪವಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಧಾರಂ ಅನುಪ್ಪವೇಚ್ಛ। ದೇವಾತಿ ಅಯಂ ದೇವ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಇಮಾನಿ ತೇ, ದೇವ, ಚತುರಾಸೀತಿ ನಗರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಕುಸವತೀರಾಜಧಾನಿಪ್ಪಮುಖಾನಿ, ಏತ್ಥ , ದೇವ, ಛನ್ದಂ ಜನೇಹಿ ಜೀವಿತೇ ಅಪೇಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೬೬) ಸಮ್ಮುತಿದೇವೇ ಖತ್ತಿಯೇ ಆಗತೋ। ‘‘ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ ದೇವಾ ವಣ್ಣವನ್ತೋ ಸುಖಬಹುಲಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೩೭) ಉಪಪತ್ತಿದೇವೇಸು। ‘‘ತಸ್ಸ ದೇವಾತಿದೇವಸ್ಸ, ಸಾಸನಂ ಸಬ್ಬದಸ್ಸಿನೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಸುದ್ಧಿದೇವೇಸು । ವಿಸುದ್ಧಿದೇವಾನಞ್ಹಿ ಭಗವತೋ ಅತಿದೇವಭಾವೇ ವುತ್ತೇ ಇತರೇಸಂ ವುತ್ತೋ ಏವ ಹೋತಿ। ‘‘ವಿದ್ಧೇ ವಿಗತವಲಾಹಕೇ ದೇವೇ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೮೬; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೦; ಇತಿವು॰ ೨೭) ಆಕಾಸೇ। ‘‘ದೇವೋ ಚ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ನ ಸಮ್ಮಾ ಧಾರಂ ಅನುಪ್ಪವೇಚ್ಛತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೭೦) ಮೇಘೇ ಪಜ್ಜುನ್ನೇ ವಾ। ಇಧಾಪಿ ಮೇಘೇ ಪಜ್ಜುನ್ನೇ ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವಸ್ಸಾತಿ ಹಿ ತೇ ಆಣಾಪೇನ್ತೋ ಥೇರೋ ಆಲಪತಿ। ಯಥಾಸುಖನ್ತಿ ಯಥಾರುಚಿಂ। ತವ ವಸ್ಸನೇನ ಮಯ್ಹಂ ಬಾಹಿರೋ ಪರಿಸ್ಸಯೋ ನತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾಕಾಮಂ ವಸ್ಸಾತಿ ವಸ್ಸೂಪಜೀವಿಸತ್ತೇ ಅನುಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವದತಿ।
Nivātāti avātā, phusitaggaḷapihitavātapānattā vātaparissayarahitāti attho. Idaṃ tassā kuṭikā sukhabhāvavibhāvanaṃ. Savāte hi senāsane utusappāyo na labbhati, nivāte so labbhatīti. Vassāti pavassa sammā dhāraṃ anuppaveccha. Devāti ayaṃ deva-saddo ‘‘imāni te, deva, caturāsīti nagarasahassāni kusavatīrājadhānippamukhāni, ettha , deva, chandaṃ janehi jīvite apekkha’’ntiādīsu (dī. ni. 2.266) sammutideve khattiye āgato. ‘‘Cātumahārājikā devā vaṇṇavanto sukhabahulā’’tiādīsu (dī. ni. 3.337) upapattidevesu. ‘‘Tassa devātidevassa, sāsanaṃ sabbadassino’’tiādīsu visuddhidevesu . Visuddhidevānañhi bhagavato atidevabhāve vutte itaresaṃ vutto eva hoti. ‘‘Viddhe vigatavalāhake deve’’tiādīsu (ma. ni. 1.486; saṃ. ni. 1.110; itivu. 27) ākāse. ‘‘Devo ca kālena kālaṃ na sammā dhāraṃ anuppavecchatī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) meghe pajjunne vā. Idhāpi meghe pajjunne vā daṭṭhabbo. Vassāti hi te āṇāpento thero ālapati. Yathāsukhanti yathāruciṃ. Tava vassanena mayhaṃ bāhiro parissayo natthi, tasmā yathākāmaṃ vassāti vassūpajīvisatte anuggaṇhanto vadati.
ಇದಾನಿ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ಪರಿಸ್ಸಯಾಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಸುಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ಮಮ ಚಿತ್ತಂ ಸುಟ್ಠು ಅತಿವಿಯ ಸಮ್ಮಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಏಕಗ್ಗಭಾವೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಠಪಿತಂ। ತಞ್ಚ ಖೋ ನ ನೀವರಣಾದಿವಿಕ್ಖಮ್ಭನಮತ್ತೇನ; ಅಪಿ ಚ ಖೋ ವಿಮುತ್ತಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಉದ್ಧಂಭಾಗಿಯಸಙ್ಗಹೇಹಿ ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನೇಹಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಧಮ್ಮತೋ ಚ ವಿಸೇಸೇನ ವಿಮುತ್ತಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ತೇ ಪಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆತಾಪೀತಿ ವೀರಿಯವಾ। ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಅತ್ಥಂ ವಿಪಸ್ಸನಾರಮ್ಭವಸೇನ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರತ್ಥಞ್ಚ ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರಾಮಿ, ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಾದೀಹಿ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪವತ್ತೇಮಿ, ನ ಪನ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನತ್ಥಂ, ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಯಥಾ ಪನ ಬಾಹಿರಪರಿಸ್ಸಯಾಭಾವೇನ, ದೇವ, ಮಯಾ ತ್ವಂ ವಸ್ಸನೇ ನಿಯೋಜಿತೋ, ಏವಂ ಅಬ್ಭನ್ತರಪರಿಸ್ಸಯಾಭಾವೇನಪೀ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪುನಪಿ ‘‘ವಸ್ಸ, ದೇವಾ’’ತಿ ಆಹ।
Idāni abbhantare parissayābhāvaṃ dassento ‘‘citta’’ntiādimāha. Tattha cittaṃ me susamāhitanti mama cittaṃ suṭṭhu ativiya sammā sammadeva ekaggabhāvena ārammaṇe ṭhapitaṃ. Tañca kho na nīvaraṇādivikkhambhanamattena; api ca kho vimuttaṃ orambhāgiyauddhaṃbhāgiyasaṅgahehi sabbasaṃyojanehi sabbakilesadhammato ca visesena vimuttaṃ, samucchedappahānavasena paṭipassaddhippahānavasena te pajahitvā ṭhitanti attho. Ātāpīti vīriyavā. Phalasamāpattiatthaṃ vipassanārambhavasena diṭṭhadhammasukhavihāratthañca āraddhavīriyo hutvā viharāmi, dibbavihārādīhi attabhāvaṃ pavattemi, na pana kilesappahānatthaṃ, pahātabbasseva abhāvatoti adhippāyo. ‘‘Yathā pana bāhiraparissayābhāvena, deva, mayā tvaṃ vassane niyojito, evaṃ abbhantaraparissayābhāvenapī’’ti dassento punapi ‘‘vassa, devā’’ti āha.
ಅಪರೋ ನಯೋ ಛನ್ನಾತಿ ಛಾದಿತಾ ಪಿಹಿತಾ। ಕುಟಿಕಾತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ಅನೇಕಾವಯವಸ್ಸ ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಸ್ಸ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತಣ್ಹಾಸಂಯುತ್ತಸ್ಸ ಅಯಞ್ಚೇವ ಕಾಯೋ ಸಮುದಾಗತೋ, ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೧೯) ಕಾಯೋತಿ ಆಗತೋ। ‘‘ಸಿಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖು, ಇಮಂ ನಾವಂ , ಸಿತ್ತಾ ತೇ ಲಹುಮೇಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೬೬) ನಾವಾತಿ ಆಗತೋ। ‘‘ಗಹಕಾರಕ ದಿಟ್ಠೋಸಿ, ಗಹಕೂಟಂ ವಿಸಙ್ಖತ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೫೪) ಚ ಆದೀಸು ಗಹನ್ತಿ ಆಗತೋ। ‘‘ಸತ್ತೋ ಗುಹಾಯಂ ಬಹುನಾಭಿಛನ್ನೋ, ತಿಟ್ಠಂ ನರೋ ಮೋಹನಸ್ಮಿಂ ಪಗಾಳ್ಹೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೭೭೮) ಗುಹಾತಿ ಆಗತೋ। ‘‘ನೇಲಙ್ಗೋ ಸೇತಪಚ್ಛಾದೋ, ಏಕಾರೋ ವತ್ತತೀ ರಥೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಉದಾ॰ ೬೫) ರಥೋತಿ ಆಗತೋ। ‘‘ಪುನ ಗೇಹಂ ನ ಕಾಹಸೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೧೫೪) ಗೇಹನ್ತಿ ಆಗತೋ। ‘‘ವಿವಟಾ ಕುಟಿ ನಿಬ್ಬುತೋ ಗಿನೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೯) ಕುಟೀತಿ ಆಗತೋ। ತಸ್ಮಾ ಇಧಾಪಿ ಸೋ ‘‘ಕುಟಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಅತ್ತಭಾವೋ ಹಿ ಕಟ್ಠಾದೀನಿ ಪಟಿಚ್ಚ ಲಬ್ಭಮಾನಾ ಗೇಹನಾಮಿಕಾ ಕುಟಿಕಾ ವಿಯ ಅಟ್ಠಿಆದಿಸಞ್ಞಿತೇ ಪಥವೀಧಾತುಆದಿಕೇ ಫಸ್ಸಾದಿಕೇ ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ‘‘ಕುಟಿಕಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಚಿತ್ತಮಕ್ಕಟಸ್ಸ ನಿವಾಸಭಾವತೋ ಚ। ಯಥಾಹ –
Aparo nayo channāti chāditā pihitā. Kuṭikāti attabhāvo. So hi ‘‘anekāvayavassa samudāyassa avijjānīvaraṇassa, bhikkhave, puggalassa taṇhāsaṃyuttassa ayañceva kāyo samudāgato, bahiddhā ca nāmarūpa’’ntiādīsu (saṃ. ni. 2.19) kāyoti āgato. ‘‘Siñca, bhikkhu, imaṃ nāvaṃ , sittā te lahumessatī’’tiādīsu (dha. pa. 66) nāvāti āgato. ‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, gahakūṭaṃ visaṅkhata’’nti (dha. pa. 154) ca ādīsu gahanti āgato. ‘‘Satto guhāyaṃ bahunābhichanno, tiṭṭhaṃ naro mohanasmiṃ pagāḷho’’tiādīsu (su. ni. 778) guhāti āgato. ‘‘Nelaṅgo setapacchādo, ekāro vattatī ratho’’tiādīsu (udā. 65) rathoti āgato. ‘‘Puna gehaṃ na kāhasī’’tiādīsu (dha. pa. 154) gehanti āgato. ‘‘Vivaṭā kuṭi nibbuto ginī’’tiādīsu (su. ni. 19) kuṭīti āgato. Tasmā idhāpi so ‘‘kuṭikā’’ti vutto. Attabhāvo hi kaṭṭhādīni paṭicca labbhamānā gehanāmikā kuṭikā viya aṭṭhiādisaññite pathavīdhātuādike phassādike ca paṭicca labbhamāno ‘‘kuṭikā’’ti vutto, cittamakkaṭassa nivāsabhāvato ca. Yathāha –
‘‘ಅಟ್ಠಿಕಙ್ಕಲಕುಟಿವೇಸಾ, ಮಕ್ಕಟಾವಸಥೋ ಇತಿ।
‘‘Aṭṭhikaṅkalakuṭivesā, makkaṭāvasatho iti;
ಮಕ್ಕಟೋ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾಯ, ಕುಟಿಕಾಯ ಪಸಕ್ಕಿಯ।
Makkaṭo pañcadvārāya, kuṭikāya pasakkiya;
ದ್ವಾರೇನಾನುಪರಿಯಾತಿ, ಘಟ್ಟಯನ್ತೋ ಪುನಪ್ಪುನ’’ನ್ತಿ ಚ॥
Dvārenānupariyāti, ghaṭṭayanto punappuna’’nti ca.
ಸಾ ಪನೇಸಾ ಅತ್ತಭಾವಕುಟಿಕಾ ಥೇರಸ್ಸ ತಿಣ್ಣಂ ಛನ್ನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಞ್ಚ ಅಸಂವರದ್ವಾರಾನಂ ವಸೇನ ಸಮತಿ ವಿಜ್ಝನಕಸ್ಸ ರಾಗಾದಿಅವಸ್ಸುತಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಂವುತತ್ತಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಪಿಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಛನ್ನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಬ್ರೂಮಿ, ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧೀಯರೇ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೪೧)। ವುತ್ತನಯೇನ ಛನ್ನತ್ತಾ ಏವ ಕಿಲೇಸದುಕ್ಖಾಭಾವತೋ ನಿರಾಮಿಸಸುಖಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಚ ಸುಖಾ ಸುಖಪ್ಪತ್ತಾ, ತತೋ ಏವ ಚ ನಿವಾತಾ ನಿಹತಮಾನಮದಥಮ್ಭಸಾರಮ್ಭತಾಯ ನಿವಾತವುತ್ತಿಕಾ। ಅಯಞ್ಚ ನಯೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ನ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮಾನಂ ಸಂವರಣಮತ್ತೇನ ಸಿದ್ಧೋ, ಅಥ ಖೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಸಮಾಧಿನಾ ಸುಟ್ಠು ಸಮಾಹಿತಚಿತ್ತತಾಯ ಚೇವ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಸಬ್ಬಸಂಯೋಜನೇಹಿ ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಚಿತ್ತತಾಯ ಚಾ’’ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಸುಸಮಾಹಿತಂ ವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಏವಂಭೂತೋ ಚ ‘‘ಇದಾನಾಹಂ ಕತಕರಣೀಯೋ’’ತಿ ನ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಹೋಮಿ, ಅಥ ಖೋ ಆತಾಪೀ ವಿಹರಾಮಿ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಹಿತಸುಖೂಪಸಂಹಾರೇ ಉಸ್ಸಾಹಜಾತೋ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರಕಾಲೇಪಿ ಅನುಘರಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರೇನೇವ ವಿಹರಾಮಿ। ತಸ್ಮಾ ತ್ವಮ್ಪಿ, ದೇವ, ಪಜ್ಜುನ್ನ ಮಯ್ಹಂ ಪಿಯಂ ಕಾತುಕಾಮತಾಯಪಿ ವಸ್ಸೂಪಜೀವೀನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅನುಕಮ್ಪಾಯಪಿ ವಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಧಾರಂ ಅನುಪ್ಪವೇಚ್ಛಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Sā panesā attabhāvakuṭikā therassa tiṇṇaṃ channaṃ aṭṭhannañca asaṃvaradvārānaṃ vasena samati vijjhanakassa rāgādiavassutassa paññāya saṃvutattā sammadeva pihitattā ‘‘channā’’ti vuttā. Tenāha bhagavā – ‘‘sotānaṃ saṃvaraṃ brūmi, paññāyete pidhīyare’’ti (su. ni. 1041). Vuttanayena channattā eva kilesadukkhābhāvato nirāmisasukhasamaṅgitāya ca sukhā sukhappattā, tato eva ca nivātā nihatamānamadathambhasārambhatāya nivātavuttikā. Ayañca nayo ‘‘mayhaṃ na saṃkilesadhammānaṃ saṃvaraṇamattena siddho, atha kho aggamaggasamādhinā suṭṭhu samāhitacittatāya ceva aggamaggapaññāya sabbasaṃyojanehi vippamuttacittatāya cā’’ti dassento āha ‘‘cittaṃ me susamāhitaṃ vimutta’’nti. Evaṃbhūto ca ‘‘idānāhaṃ katakaraṇīyo’’ti na appossukko homi, atha kho ātāpī viharāmi, sadevakassa lokassa hitasukhūpasaṃhāre ussāhajāto bhikkhācārakālepi anugharaṃ brahmavihāreneva viharāmi. Tasmā tvampi, deva, pajjunna mayhaṃ piyaṃ kātukāmatāyapi vassūpajīvīnaṃ sattānaṃ anukampāyapi vassa sammā dhāraṃ anuppavecchāti evamettha attho daṭṭhabbo.
ಏತ್ಥ ಚ ಥೇರೋ ‘‘ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ ಸುಖಾ ನಿವಾತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಭೇದಂ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಸುಸಮಾಹಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಚಿತ್ತಸಿಕ್ಖಂ। ‘‘ವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಂ। ‘‘ಆತಾಪೀ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸುಖವಿಹಾರಂ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಛನ್ನಾ ಮೇ ಕುಟಿಕಾ ಸುಖಾ ನಿವಾತಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅನಿಮಿತ್ತವಿಹಾರಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಕಿಲೇಸವಸ್ಸಪಿಧಾನಮುಖೇನ ನಿಚ್ಚಾದಿನಿಮಿತ್ತುಗ್ಘಾಟನದೀಪನತೋ। ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮೇ ಸುಸಮಾಹಿತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಹಾರಂ। ‘‘ವಿಮುತ್ತ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಸುಞ್ಞತವಿಹಾರಂ। ‘‘ಆತಾಪೀ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಿಹಾರಾನಂ ಅಧಿಗಮೂಪಾಯಂ। ಪಠಮೇನ ವಾ ದೋಸಪ್ಪಹಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ರಾಗಪ್ಪಹಾನಂ, ತತಿಯೇನ ಮೋಹಪ್ಪಹಾನಂ। ತಥಾ ದುತಿಯೇನ ಪಠಮದುತಿಯೇಹಿ ವಾ ಧಮ್ಮವಿಹಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ದಸ್ಸೇತಿ। ತತಿಯೇನ ವಿಮುತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ। ‘‘ಆತಾಪೀ ವಿಹರಾಮೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಹಿತಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಅತನ್ದಿತಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Ettha ca thero ‘‘channā me kuṭikā sukhā nivātā’’ti iminā lokiyalokuttarabhedaṃ attano adhisīlasikkhaṃ dasseti. ‘‘Cittaṃ me susamāhita’’nti iminā adhicittasikkhaṃ. ‘‘Vimutta’’nti iminā adhipaññāsikkhaṃ. ‘‘Ātāpī viharāmī’’ti iminā diṭṭhadhammasukhavihāraṃ. Atha vā ‘‘channā me kuṭikā sukhā nivātā’’ti iminā animittavihāraṃ dasseti kilesavassapidhānamukhena niccādinimittugghāṭanadīpanato. ‘‘Cittaṃ me susamāhita’’nti iminā appaṇihitavihāraṃ. ‘‘Vimutta’’nti iminā suññatavihāraṃ. ‘‘Ātāpī viharāmī’’ti iminā tesaṃ tiṇṇaṃ vihārānaṃ adhigamūpāyaṃ. Paṭhamena vā dosappahānaṃ, dutiyena rāgappahānaṃ, tatiyena mohappahānaṃ. Tathā dutiyena paṭhamadutiyehi vā dhammavihārasampattiyo dasseti. Tatiyena vimuttisampattiyo. ‘‘Ātāpī viharāmī’’ti iminā parahitapaṭipattiyaṃ atanditabhāvaṃ dassetīti daṭṭhabbaṃ.
ಏವಂ ‘‘ಯಥಾನಾಮಾ’’ತಿ ಗಾಥಾಯ ವುತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮವಿಹಾರಾದೀನಂ ಇಮಾಯ ಗಾಥಾಯ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ ತತ್ಥ ಅದಸ್ಸಿತೇಸು ನಾಮಗೋತ್ತೇಸು ನಾಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇತ್ಥಂ ಸುದ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯೇ ಹಿ ಥೇರಾ ನಾಮಮತ್ತೇನ ಪಾಕಟಾ, ತೇ ನಾಮೇನ, ಯೇ ಗೋತ್ತಮತ್ತೇನ ಪಾಕಟಾ, ತೇ ಗೋತ್ತೇನ, ಯೇ ಉಭಯಥಾ ಪಾಕಟಾ, ತೇ ಉಭಯೇನಪಿ ದಸ್ಸಿಸ್ಸ’’ನ್ತಿ। ಅಯಂ ಪನ ಥೇರೋ ನಾಮೇನ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತೋ, ನ ತಥಾ ಗೋತ್ತೇನಾತಿ ‘‘ಇತ್ಥಂ ಸುದಂ ಆಯಸ್ಮಾ ಸುಭೂತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಇತ್ಥನ್ತಿ ಇದಂ ಪಕಾರಂ, ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುದನ್ತಿ ಸು ಇದಂ, ಸನ್ಧಿವಸೇನ ಇಕಾರಲೋಪೋ। ಸೂತಿ ಚ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ, ಇದಂ ಗಾಥನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಪಿಯವಚನಮೇತಂ ಗರುಗಾರವಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಚನಮೇತಂ। ಸುಭೂತೀತಿ ನಾಮಕಿತ್ತನಂ। ಸೋ ಹಿ ಸರೀರಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾಪಿ ದಸ್ಸನೀಯೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ, ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾಪಿ। ಇತಿ ಸುನ್ದರಾಯ ಸರೀರಾವಯವವಿಭೂತಿಯಾ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾದಿವಿಭೂತಿಯಾ ಚ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಸುಭೂತೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ ಸೀಲಸಾರಾದಿಥಿರಗುಣಯೋಗತೋ ಥೇರೋ। ಅಭಾಸಿತ್ಥಾತಿ ಕಥೇಸಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಮಹಾಥೇರಾ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ಪಕಾಸೇನ್ತೀತಿ? ಇಮಿನಾ ದೀಘೇನ ಅದ್ಧುನಾ ಅನಧಿಗತಪುಬ್ಬಂ ಪರಮಗಮ್ಭೀರಂ ಅತಿವಿಯ ಸನ್ತಂ ಪಣೀತಂ ಅತ್ತನಾ ಅಧಿಗತಂ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪೀತಿವೇಗಸಮುಸ್ಸಾಹಿತಉದಾನವಸೇನ ಸಾಸನಸ್ಸ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಭಾವವಿಭಾವನವಸೇನ ಚ ಪರಮಪ್ಪಿಚ್ಛಾ ಅರಿಯಾ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ, ಯಥಾ ತಂ ಲೋಕನಾಥೋ ಬೋಧನೇಯ್ಯಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ‘‘ದಸಬಲಸಮನ್ನಾಗತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ಚತುವೇಸಾರಜ್ಜವಿಸಾರದೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಗುಣೇ ಪಕಾಸೇತಿ, ಏವಮಯಂ ಥೇರಸ್ಸ ಅಞ್ಞಾಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾ ಹೋತೀತಿ।
Evaṃ ‘‘yathānāmā’’ti gāthāya vuttānaṃ dhammavihārādīnaṃ imāya gāthāya dassitattā tattha adassitesu nāmagottesu nāmaṃ dassetuṃ ‘‘itthaṃ suda’’ntiādi vuttaṃ. Ye hi therā nāmamattena pākaṭā, te nāmena, ye gottamattena pākaṭā, te gottena, ye ubhayathā pākaṭā, te ubhayenapi dassissa’’nti. Ayaṃ pana thero nāmena abhilakkhito, na tathā gottenāti ‘‘itthaṃ sudaṃ āyasmā subhūtī’’ti vuttaṃ. Tattha itthanti idaṃ pakāraṃ, iminā ākārenāti attho. Sudanti su idaṃ, sandhivasena ikāralopo. Sūti ca nipātamattaṃ, idaṃ gāthanti yojanā. Āyasmāti piyavacanametaṃ garugāravasappatissavacanametaṃ. Subhūtīti nāmakittanaṃ. So hi sarīrasampattiyāpi dassanīyo pāsādiko, guṇasampattiyāpi. Iti sundarāya sarīrāvayavavibhūtiyā sīlasampattiyādivibhūtiyā ca samannāgatattā subhūtīti paññāyittha sīlasārādithiraguṇayogato thero. Abhāsitthāti kathesi. Kasmā panete mahātherā attano guṇe pakāsentīti? Iminā dīghena addhunā anadhigatapubbaṃ paramagambhīraṃ ativiya santaṃ paṇītaṃ attanā adhigataṃ lokuttaradhammaṃ paccavekkhitvā pītivegasamussāhitaudānavasena sāsanassa niyyānikabhāvavibhāvanavasena ca paramappicchā ariyā attano guṇe pakāsenti, yathā taṃ lokanātho bodhaneyyaajjhāsayavasena ‘‘dasabalasamannāgato, bhikkhave, tathāgato catuvesārajjavisārado’’tiādinā attano guṇe pakāseti, evamayaṃ therassa aññābyākaraṇagāthā hotīti.
ಪರಮತ್ಥದೀಪನಿಯಾ ಥೇರಗಾಥಾಸಂವಣ್ಣನಾಯ
Paramatthadīpaniyā theragāthāsaṃvaṇṇanāya
ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Subhūtittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೧. ಸುಭೂತಿತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 1. Subhūtittheragāthā