Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    [३२०] १०. सुच्‍चजजातकवण्णना

    [320] 10. Succajajātakavaṇṇanā

    सुच्‍चजं वत नच्‍चजीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं कुटुम्बिकं आरब्भ कथेसि। सो किर ‘‘गामके उद्धारं साधेस्सामी’’ति भरियाय सद्धिं तत्थ गन्त्वा साधेत्वा धनं आहरित्वा ‘‘पच्छा नेस्सामी’’ति एकस्मिं कुले ठपेत्वा पुन सावत्थिं गच्छन्तो अन्तरामग्गे एकं पब्बतं अद्दस। अथ नं भरिया आह ‘‘सचे, सामि, अयं पब्बतो सुवण्णमयो भवेय्य, ददेय्यासि पन मे किञ्‍ची’’ति। ‘‘कासि त्वं, न किञ्‍चि दस्सामी’’ति। सा ‘‘याव थद्धहदयो वतायं, पब्बते सुवण्णमये जातेपि मय्हं किञ्‍चि न दस्सती’’ति अनत्तमना अहोसि। ते जेतवनसमीपं आगन्त्वा ‘‘पानीयं पिविस्सामा’’ति विहारं पविसित्वा पानीयं पिविंसु। सत्थापि पच्‍चूसकालेयेव तेसं सोतापत्तिफलस्स उपनिस्सयं दिस्वा आगमनं ओलोकयमानो गन्धकुटिपरिवेणे निसीदि छब्बण्णरस्मियो विस्सज्‍जेन्तो। तेपि पानीयं पिवित्वा आगन्त्वा सत्थारं वन्दित्वा निसीदिंसु। सत्था तेहि सद्धिं पटिसन्थारं कत्वा ‘‘कहं गतात्था’’ति पुच्छि। ‘‘अम्हाकं गामके उद्धारं साधनत्थाय, भन्ते’’ति। ‘‘किं, उपासिके तव सामिको तुय्हं हितं पटिकङ्खति, उपकारं ते करोती’’ति। भन्ते, अहं इमस्मिं ससिनेहा, अयं पन मयि निस्सिनेहो, अज्‍ज मया पब्बतं दिस्वा ‘‘सचायं पब्बतो सुवण्णमयो अस्स, किञ्‍चि मे ददेय्यासी’’ति वुत्तो ‘‘कासि त्वं, न किञ्‍चि दस्सामी’’ति आह, एवं थद्धहदयो अयन्ति। ‘‘उपासिके, एवं नामेस वदति, यदा पन तव गुणं सरति, तदा सब्बिस्सरियं ते देती’’ति वत्वा ‘‘कथेथ, भन्ते’’ति तेहि याचितो अतीतं आहरि।

    Succajaṃ vata naccajīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi. So kira ‘‘gāmake uddhāraṃ sādhessāmī’’ti bhariyāya saddhiṃ tattha gantvā sādhetvā dhanaṃ āharitvā ‘‘pacchā nessāmī’’ti ekasmiṃ kule ṭhapetvā puna sāvatthiṃ gacchanto antarāmagge ekaṃ pabbataṃ addasa. Atha naṃ bhariyā āha ‘‘sace, sāmi, ayaṃ pabbato suvaṇṇamayo bhaveyya, dadeyyāsi pana me kiñcī’’ti. ‘‘Kāsi tvaṃ, na kiñci dassāmī’’ti. Sā ‘‘yāva thaddhahadayo vatāyaṃ, pabbate suvaṇṇamaye jātepi mayhaṃ kiñci na dassatī’’ti anattamanā ahosi. Te jetavanasamīpaṃ āgantvā ‘‘pānīyaṃ pivissāmā’’ti vihāraṃ pavisitvā pānīyaṃ piviṃsu. Satthāpi paccūsakāleyeva tesaṃ sotāpattiphalassa upanissayaṃ disvā āgamanaṃ olokayamāno gandhakuṭipariveṇe nisīdi chabbaṇṇarasmiyo vissajjento. Tepi pānīyaṃ pivitvā āgantvā satthāraṃ vanditvā nisīdiṃsu. Satthā tehi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā ‘‘kahaṃ gatātthā’’ti pucchi. ‘‘Amhākaṃ gāmake uddhāraṃ sādhanatthāya, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ, upāsike tava sāmiko tuyhaṃ hitaṃ paṭikaṅkhati, upakāraṃ te karotī’’ti. Bhante, ahaṃ imasmiṃ sasinehā, ayaṃ pana mayi nissineho, ajja mayā pabbataṃ disvā ‘‘sacāyaṃ pabbato suvaṇṇamayo assa, kiñci me dadeyyāsī’’ti vutto ‘‘kāsi tvaṃ, na kiñci dassāmī’’ti āha, evaṃ thaddhahadayo ayanti. ‘‘Upāsike, evaṃ nāmesa vadati, yadā pana tava guṇaṃ sarati, tadā sabbissariyaṃ te detī’’ti vatvā ‘‘kathetha, bhante’’ti tehi yācito atītaṃ āhari.

    अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्‍जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स सब्बकिच्‍चकारको अमच्‍चो अहोसि। अथेकदिवसं राजा पुत्तं उपराजानं उपट्ठानं आगच्छन्तं दिस्वा ‘‘अयं मम अन्तेपुरे दुब्भेय्या’’ति तं पक्‍कोसापेत्वा ‘‘तात, यावाहं जीवामि, ताव नगरे वसितुं न लच्छसि, अञ्‍ञत्थ वसित्वा ममच्‍चयेन रज्‍जं कारेही’’ति आह। सो ‘‘साधू’’ति पितरं वन्दित्वा जेट्ठभरियाय सद्धिं नगरा निक्खमित्वा पच्‍चन्तं गन्त्वा अरञ्‍ञं पविसित्वा पण्णसालं मापेत्वा वनमूलफलाफलेहि यापेन्तो वसि। अपरभागे राजा कालमकासि। उपराजा नक्खत्तं ओलोकेन्तो तस्स कालकतभावं ञत्वा बाराणसिं आगच्छन्तो अन्तरामग्गे एकं पब्बतं अद्दस। अथ नं भरिया आह ‘‘सचे, देव, अयं पब्बतो सुवण्णमयो अस्स, ददेय्यासि मे किञ्‍ची’’ति। ‘‘कासि त्वं, न किञ्‍चि दस्सामी’’ति। सा ‘‘अहं इमस्मिं सिनेहं छिन्दितुं असक्‍कोन्ती अरञ्‍ञं पाविसिं, अयञ्‍च एवं वदति, अतिविय थद्धहदयो , राजा हुत्वापि एस मय्हं किं कल्याणं करिस्सती’’ति अनत्तमना अहोसि। सो आगन्त्वा रज्‍जे पतिट्ठितो तं अग्गमहेसिट्ठाने ठपेसि , इदं यसमत्तकमेव अदासि। उत्तरि पन सक्‍कारसम्मानो नत्थि, तस्सा अत्थिभावम्पि न जानाति।

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa sabbakiccakārako amacco ahosi. Athekadivasaṃ rājā puttaṃ uparājānaṃ upaṭṭhānaṃ āgacchantaṃ disvā ‘‘ayaṃ mama antepure dubbheyyā’’ti taṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, yāvāhaṃ jīvāmi, tāva nagare vasituṃ na lacchasi, aññattha vasitvā mamaccayena rajjaṃ kārehī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti pitaraṃ vanditvā jeṭṭhabhariyāya saddhiṃ nagarā nikkhamitvā paccantaṃ gantvā araññaṃ pavisitvā paṇṇasālaṃ māpetvā vanamūlaphalāphalehi yāpento vasi. Aparabhāge rājā kālamakāsi. Uparājā nakkhattaṃ olokento tassa kālakatabhāvaṃ ñatvā bārāṇasiṃ āgacchanto antarāmagge ekaṃ pabbataṃ addasa. Atha naṃ bhariyā āha ‘‘sace, deva, ayaṃ pabbato suvaṇṇamayo assa, dadeyyāsi me kiñcī’’ti. ‘‘Kāsi tvaṃ, na kiñci dassāmī’’ti. Sā ‘‘ahaṃ imasmiṃ sinehaṃ chindituṃ asakkontī araññaṃ pāvisiṃ, ayañca evaṃ vadati, ativiya thaddhahadayo , rājā hutvāpi esa mayhaṃ kiṃ kalyāṇaṃ karissatī’’ti anattamanā ahosi. So āgantvā rajje patiṭṭhito taṃ aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi , idaṃ yasamattakameva adāsi. Uttari pana sakkārasammāno natthi, tassā atthibhāvampi na jānāti.

    बोधिसत्तो ‘‘अयं देवी इमस्स रञ्‍ञो उपकारिका दुक्खं अगणेत्वा अरञ्‍ञवासं वसि। अयं पनेतं अगणेत्वा अञ्‍ञाहि सद्धिं अभिरमन्तो विचरति, यथा एसा सब्बिस्सरियं लभति, तथा करिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा एकदिवसं तं उपसङ्कमित्वा ‘‘महादेवि मयं तुम्हाकं सन्तिका पिण्डपातमत्तम्पि न लभाम, कस्मा अम्हेसु पमज्‍जित्थ, अतिविय थद्धहदया अत्था’’ति आह। ‘‘तात, सचाहं अत्तना लभेय्यं, तुय्हम्पि ददेय्यं, अलभमाना पन किं दस्सामि, राजापि मय्हं इदानि किं नाम दस्सति, सो अन्तरामग्गे ‘इमस्मिं पब्बते सुवण्णमये जाते मय्हं किञ्‍चि दस्ससी’ति वुत्तो ‘कासि त्वं, न किञ्‍चि दस्सामी’ति आह, सुपरिच्‍चजम्पि न परिच्‍चजी’’ति। ‘‘किं पन रञ्‍ञो सन्तिके इमं कथं कथेतुं सक्खिस्सथा’’ति? ‘‘सक्खिस्सामि, ताता’’ति। ‘‘तेन हि अहं रञ्‍ञो सन्तिके ठितो पुच्छिस्सामि, तुम्हे कथेय्याथा’’ति। ‘‘साधु, ताता’’ति। बोधिसत्तो देविया रञ्‍ञो उपट्ठानं आगन्त्वा ठितकाले आह ‘‘ननु, अय्ये, मयं तुम्हाकं सन्तिका किञ्‍चि न लभामा’’ति? ‘‘तात, अहं लभमाना तुय्हं ददेय्यं, अहमेव किञ्‍चि न लभामि, अलभमाना तुय्हं किं दस्सामि, राजापि इदानि मय्हं किं नाम दस्सति, सो अरञ्‍ञतो आगमनकाले एकं पब्बतं दिस्वा ‘सचायं पब्बतो सुवण्णमयो अस्स, किञ्‍चि मे ददेय्यासी’ति वुत्तो ‘कासि त्वं, न किञ्‍चि दस्सामी’ति वदति, सुपरिच्‍चजम्पि न परिच्‍चजी’’ति एतमत्थं दीपेन्ती पठमं गाथमाह –

    Bodhisatto ‘‘ayaṃ devī imassa rañño upakārikā dukkhaṃ agaṇetvā araññavāsaṃ vasi. Ayaṃ panetaṃ agaṇetvā aññāhi saddhiṃ abhiramanto vicarati, yathā esā sabbissariyaṃ labhati, tathā karissāmī’’ti cintetvā ekadivasaṃ taṃ upasaṅkamitvā ‘‘mahādevi mayaṃ tumhākaṃ santikā piṇḍapātamattampi na labhāma, kasmā amhesu pamajjittha, ativiya thaddhahadayā atthā’’ti āha. ‘‘Tāta, sacāhaṃ attanā labheyyaṃ, tuyhampi dadeyyaṃ, alabhamānā pana kiṃ dassāmi, rājāpi mayhaṃ idāni kiṃ nāma dassati, so antarāmagge ‘imasmiṃ pabbate suvaṇṇamaye jāte mayhaṃ kiñci dassasī’ti vutto ‘kāsi tvaṃ, na kiñci dassāmī’ti āha, supariccajampi na pariccajī’’ti. ‘‘Kiṃ pana rañño santike imaṃ kathaṃ kathetuṃ sakkhissathā’’ti? ‘‘Sakkhissāmi, tātā’’ti. ‘‘Tena hi ahaṃ rañño santike ṭhito pucchissāmi, tumhe katheyyāthā’’ti. ‘‘Sādhu, tātā’’ti. Bodhisatto deviyā rañño upaṭṭhānaṃ āgantvā ṭhitakāle āha ‘‘nanu, ayye, mayaṃ tumhākaṃ santikā kiñci na labhāmā’’ti? ‘‘Tāta, ahaṃ labhamānā tuyhaṃ dadeyyaṃ, ahameva kiñci na labhāmi, alabhamānā tuyhaṃ kiṃ dassāmi, rājāpi idāni mayhaṃ kiṃ nāma dassati, so araññato āgamanakāle ekaṃ pabbataṃ disvā ‘sacāyaṃ pabbato suvaṇṇamayo assa, kiñci me dadeyyāsī’ti vutto ‘kāsi tvaṃ, na kiñci dassāmī’ti vadati, supariccajampi na pariccajī’’ti etamatthaṃ dīpentī paṭhamaṃ gāthamāha –

    ७७.

    77.

    ‘‘सुच्‍चजं वत नच्‍चजि, वाचाय अददं गिरिं।

    ‘‘Succajaṃ vata naccaji, vācāya adadaṃ giriṃ;

    किञ्हि तस्सचजन्तस्स, वाचाय अदद पब्बत’’न्ति॥

    Kiñhi tassacajantassa, vācāya adada pabbata’’nti.

    तत्थ सुच्‍चजं वताति सुखेन चजितुं सक्‍कुणेय्यम्पि न चजि। अददन्ति वचनमत्तेनापि पब्बतं अददमानो। किञ्हि तस्सचजन्तस्साति तस्स नामेतस्स मया याचितस्स न चजन्तस्स किञ्हि चजेय्य। वाचाय अदद पब्बतन्ति सचायं मया याचितो मम वचनेन सुवण्णमयम्पि होन्तं तं पब्बतं वाचाय अदद, वचनमत्तेन अदस्साति अत्थो।

    Tattha succajaṃ vatāti sukhena cajituṃ sakkuṇeyyampi na caji. Adadanti vacanamattenāpi pabbataṃ adadamāno. Kiñhi tassacajantassāti tassa nāmetassa mayā yācitassa na cajantassa kiñhi cajeyya. Vācāya adada pabbatanti sacāyaṃ mayā yācito mama vacanena suvaṇṇamayampi hontaṃ taṃ pabbataṃ vācāya adada, vacanamattena adassāti attho.

    तं सुत्वा राजा दुतियं गाथमाह –

    Taṃ sutvā rājā dutiyaṃ gāthamāha –

    ७८.

    78.

    ‘‘यञ्हि कयिरा तञ्हि वदे, यं न कयिरा न तं वदे।

    ‘‘Yañhi kayirā tañhi vade, yaṃ na kayirā na taṃ vade;

    अकरोन्तं भासमानं, परिजानन्ति पण्डिता’’ति॥

    Akarontaṃ bhāsamānaṃ, parijānanti paṇḍitā’’ti.

    तस्सत्थो – यदेव हि पण्डितो पुरिसो कायेन करेय्य, तं वाचाय वदेय्य। यं न कयिरा, न तं वदेय्य, दातुकामोव दम्मीति वदेय्य, न अदातुकामोति अधिप्पायो। किंकारणा? यो हि ‘‘दस्सामी’’ति वत्वापि पच्छा न ददाति, तं अकरोन्तं केवलं मुसा भासमानं परिजानन्ति पण्डिता। अयं ‘‘दस्सामी’’ति वचनमत्तमेव भासति, न पन देति, यञ्हि खो पन अदिन्‍नम्पि वचनमत्तेनेव दिन्‍नं होति, तं पुरेतरमेव लद्धं नाम भविस्सतीति एवं तस्स मुसावादिभावं परिजानन्ति पण्डिता, बाला पन वचनमत्तेनेव तुस्सन्तीति।

    Tassattho – yadeva hi paṇḍito puriso kāyena kareyya, taṃ vācāya vadeyya. Yaṃ na kayirā, na taṃ vadeyya, dātukāmova dammīti vadeyya, na adātukāmoti adhippāyo. Kiṃkāraṇā? Yo hi ‘‘dassāmī’’ti vatvāpi pacchā na dadāti, taṃ akarontaṃ kevalaṃ musā bhāsamānaṃ parijānanti paṇḍitā. Ayaṃ ‘‘dassāmī’’ti vacanamattameva bhāsati, na pana deti, yañhi kho pana adinnampi vacanamatteneva dinnaṃ hoti, taṃ puretarameva laddhaṃ nāma bhavissatīti evaṃ tassa musāvādibhāvaṃ parijānanti paṇḍitā, bālā pana vacanamatteneva tussantīti.

    तं सुत्वा देवी रञ्‍ञो अञ्‍जलिं पग्गहेत्वा ततियं गाथमाह –

    Taṃ sutvā devī rañño añjaliṃ paggahetvā tatiyaṃ gāthamāha –

    ७९.

    79.

    ‘‘राजपुत्त नमो त्यत्थु, सच्‍चे धम्मे ठितो चसि।

    ‘‘Rājaputta namo tyatthu, sacce dhamme ṭhito casi;

    यस्स ते ब्यसनं पत्तो, सच्‍चस्मिं रमते मनो’’ति॥

    Yassa te byasanaṃ patto, saccasmiṃ ramate mano’’ti.

    तत्थ सच्‍चे धम्मेति वचीसच्‍चे च सभावधम्मे च। ब्यसनं पत्तोति यस्स तव रट्ठा पब्बाजनीयसङ्खातं ब्यसनं पत्तोपि मनो सच्‍चस्मिंयेव रमति।

    Tattha sacce dhammeti vacīsacce ca sabhāvadhamme ca. Byasanaṃ pattoti yassa tava raṭṭhā pabbājanīyasaṅkhātaṃ byasanaṃ pattopi mano saccasmiṃyeva ramati.

    एवं रञ्‍ञो गुणकथं कथयमानाय देविया तं सुत्वा बोधिसत्तो तस्सा गुणकथं कथेन्तो चतुत्थं गाथमाह –

    Evaṃ rañño guṇakathaṃ kathayamānāya deviyā taṃ sutvā bodhisatto tassā guṇakathaṃ kathento catutthaṃ gāthamāha –

    ८०.

    80.

    ‘‘या दलिद्दी दलिद्दस्स, अड्ढा अड्ढस्स कित्तिम।

    ‘‘Yā daliddī daliddassa, aḍḍhā aḍḍhassa kittima;

    सा हिस्स परमा भरिया, सहिरञ्‍ञस्स इत्थियो’’ति॥

    Sā hissa paramā bhariyā, sahiraññassa itthiyo’’ti.

    तत्थ कित्तिमाति कित्तिसम्पन्‍नाति अत्थो। सा हिस्स परमाति या दलिद्दस्स सामिकस्स दलिद्दकाले सयम्पि दलिद्दी हुत्वा तं न परिच्‍चजति। अड्ढस्साति अड्ढकाले अड्ढा हुत्वा सामिकमेव अनुवत्तति, समानसुखदुक्खाव होति, सा हि तस्स परमा उत्तमा भरिया नाम। सहिरञ्‍ञस्स पन इस्सरिये ठितस्स इत्थियो नाम होन्तियेव, अनच्छरियमेव एतन्ति।

    Tattha kittimāti kittisampannāti attho. Sā hissa paramāti yā daliddassa sāmikassa daliddakāle sayampi daliddī hutvā taṃ na pariccajati. Aḍḍhassāti aḍḍhakāle aḍḍhā hutvā sāmikameva anuvattati, samānasukhadukkhāva hoti, sā hi tassa paramā uttamā bhariyā nāma. Sahiraññassa pana issariye ṭhitassa itthiyo nāma hontiyeva, anacchariyameva etanti.

    एवञ्‍च पन वत्वा बोधिसत्तो ‘‘अयं, महाराज, तुम्हाकं दुक्खितकाले अरञ्‍ञे समानदुक्खा हुत्वा वसि, इमिस्सा सम्मानं कातुं वट्टती’’ति देविया गुणं कथेसि। राजा तस्स वचनेन देविया गुणं सरित्वा ‘‘पण्डित, तव कथायाहं देविया गुणं अनुस्सरि’’न्ति वत्वा तस्सा सब्बिस्सरियमदासि। ‘‘तयाहं देविया गुणं सरापितो’’ति बोधिसत्तस्सपि महन्तं सक्‍कारं अकासि।

    Evañca pana vatvā bodhisatto ‘‘ayaṃ, mahārāja, tumhākaṃ dukkhitakāle araññe samānadukkhā hutvā vasi, imissā sammānaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti deviyā guṇaṃ kathesi. Rājā tassa vacanena deviyā guṇaṃ saritvā ‘‘paṇḍita, tava kathāyāhaṃ deviyā guṇaṃ anussari’’nti vatvā tassā sabbissariyamadāsi. ‘‘Tayāhaṃ deviyā guṇaṃ sarāpito’’ti bodhisattassapi mahantaṃ sakkāraṃ akāsi.

    सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्‍चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्‍चपरियोसाने उभो जयम्पतिका सोतापत्तिफले पतिट्ठहिंसु।

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ubho jayampatikā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu.

    तदा बाराणसिराजा अयं कुटुम्बिको अहोसि, देवी अयं उपासिका, पण्डितामच्‍चो पन अहमेव अहोसिन्ति।

    Tadā bārāṇasirājā ayaṃ kuṭumbiko ahosi, devī ayaṃ upāsikā, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosinti.

    सुच्‍चजजातकवण्णना दसमा।

    Succajajātakavaṇṇanā dasamā.

    पुचिमन्दवग्गो दुतियो।

    Pucimandavaggo dutiyo.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३२०. सुच्‍चजजातकं • 320. Succajajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact