| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
३. सूचिलोमसुत्तवण्णना
3. Sūcilomasuttavaṇṇanā
२३७. गयाय अविदूरे भवो गामो ‘‘गया’’ति वुत्तोति आह ‘‘गयाय’’न्ति, तेनाह ‘‘गयाय अविदूरे निविट्ठगामं उपनिसायाति अत्थो’’ति। गोचरगामनिदस्सनं हेतं। इदं उपरि इदं हेट्ठाति नत्थि उप्पटिपाटियो मञ्चपादानं द्वीसु पस्सेसु दीघभावेन। बलिकम्मत्थाय कतं देवताधिट्ठानन्ति अधिप्पायेन देवट्ठाने ठपेन्ति। अट्ठपादमञ्चसदिसो किर सो हेट्ठुपरिपरिवत्तेतब्बतो। कथिनसिब्बनसूचि कथिनसूचि। अपच्चत्थरित्वाति किञ्चि सङ्घिकसेनासनस्स उपरि पटिच्छदनं अपच्चत्थरित्वा। गवच्छिविज्झितं वियाति तेहि सूचिलोमेहि गवच्छिजालं विय गतं सब्बसो समोहतं।
237. Gayāya avidūre bhavo gāmo ‘‘gayā’’ti vuttoti āha ‘‘gayāya’’nti, tenāha ‘‘gayāya avidūre niviṭṭhagāmaṃ upanisāyāti attho’’ti. Gocaragāmanidassanaṃ hetaṃ. Idaṃ upari idaṃ heṭṭhāti natthi uppaṭipāṭiyo mañcapādānaṃ dvīsu passesu dīghabhāvena. Balikammatthāya kataṃ devatādhiṭṭhānanti adhippāyena devaṭṭhāne ṭhapenti. Aṭṭhapādamañcasadiso kira so heṭṭhupariparivattetabbato. Kathinasibbanasūci kathinasūci. Apaccattharitvāti kiñci saṅghikasenāsanassa upari paṭicchadanaṃ apaccattharitvā. Gavacchivijjhitaṃ viyāti tehi sūcilomehi gavacchijālaṃ viya gataṃ sabbaso samohataṃ.
इधापि ‘‘खरसरीरो’’ति वत्वा खरसरीरं कथिनसूचिसदिसताय लोमस्साति तस्स तथाभावस्स कारणं दस्सेन्तो ‘‘सो किरा’’तिआदिमाह। अत्तनो हत्थेहीति सङ्घिकतेलसम्मक्खितेहि अत्तनो सरीरं मक्खेसि। इतीति वुत्ताकारेन।
Idhāpi ‘‘kharasarīro’’ti vatvā kharasarīraṃ kathinasūcisadisatāya lomassāti tassa tathābhāvassa kāraṇaṃ dassento ‘‘so kirā’’tiādimāha. Attano hatthehīti saṅghikatelasammakkhitehi attano sarīraṃ makkhesi. Itīti vuttākārena.
समागमट्ठानन्ति यक्खसन्निपातट्ठानं। सोति सूचिलोमो यक्खो। मन्ति च तमेव वदति।
Samāgamaṭṭhānanti yakkhasannipātaṭṭhānaṃ. Soti sūcilomo yakkho. Manti ca tameva vadati.
उट्ठापेत्वाति उद्धग्गा कत्वा। अपनामेसीति यथा सो अत्तनो कायं उपनेतुं न सक्कोति, तथा करोन्तो थोकं अपनामेसि। अमनुञ्ञोति फरुसतिक्खताय न मनुञ्ञो। चित्तं वा ते खिपिस्सामीति मय्हं आनुभावेन तव चित्तविक्खेपं वा करिस्सामि। यथा पन सो चित्तविक्खेपं करेय्य, तं दस्सेतुं ‘‘येसञ्ही’’तिआदि वुत्तं। भेरवं वाति वुत्ताकारेन अञ्ञथा वा भयानकं दस्सनमत्तेनेव सत्तानं भयं छम्भितत्तं लोमहंसं उप्पादेतुं समत्थं। ‘‘कथेन्तानंयेवा’’ति वा पाठो। तं द्वीसु पादेसु गहेत्वा पारं गङ्गाय खिपिस्सामीति योजना।
Uṭṭhāpetvāti uddhaggā katvā. Apanāmesīti yathā so attano kāyaṃ upanetuṃ na sakkoti, tathā karonto thokaṃ apanāmesi. Amanuññoti pharusatikkhatāya na manuñño. Cittaṃ vā te khipissāmīti mayhaṃ ānubhāvena tava cittavikkhepaṃ vā karissāmi. Yathā pana so cittavikkhepaṃ kareyya, taṃ dassetuṃ ‘‘yesañhī’’tiādi vuttaṃ. Bheravaṃ vāti vuttākārena aññathā vā bhayānakaṃ dassanamatteneva sattānaṃ bhayaṃ chambhitattaṃ lomahaṃsaṃ uppādetuṃ samatthaṃ. ‘‘Kathentānaṃyevā’’ti vā pāṭho. Taṃ dvīsu pādesu gahetvā pāraṃ gaṅgāya khipissāmīti yojanā.
कुतोनिदानाति कस्मा कारणा? अट्ठकथायं पन समासपदमेतं, विभत्तिअलोपेन निद्देसोति दस्सेतुं ‘‘किंनिदाना किंपच्चया’’ति? अत्थो वुत्तो। चित्तं ओस्सजन्तीति कुसलचित्तं पवत्तितुं अप्पदानवसेन पुरतो खिपन्ति। कुतो समुट्ठायाति मिच्छावितक्कानं समुट्ठानं पुच्छति?
Kutonidānāti kasmā kāraṇā? Aṭṭhakathāyaṃ pana samāsapadametaṃ, vibhattialopena niddesoti dassetuṃ ‘‘kiṃnidānā kiṃpaccayā’’ti? Attho vutto. Cittaṃ ossajantīti kusalacittaṃ pavattituṃ appadānavasena purato khipanti. Kuto samuṭṭhāyāti micchāvitakkānaṃ samuṭṭhānaṃ pucchati?
कामरागादयो सुभनिमित्तादीसु अयोनिसोमनसिकारहेतू। कामो पन अयोनिसोमनसिकारो च नियकज्झत्तपरियापन्नोति आह ‘‘अयं अत्तभावो निदानं एतेसन्ति इतोनिदाना’’तिआदि। एवमेवाति अट्ठकथायं कीळापसुतकुमारका विय मिच्छावितक्का दट्ठब्बा, तेसं उप्पत्तिट्ठानभूतो लोको विय अयं अत्तभावलोको। तेहि ओस्सजियमानं धङ्कं विय चित्तं, तस्स पादे बद्धदीघसुत्तकं विय तं दूरानुबन्धं संयोजनन्ति एवं उपमाय संसन्दनं दट्ठब्बं।
Kāmarāgādayo subhanimittādīsu ayonisomanasikārahetū. Kāmo pana ayonisomanasikāro ca niyakajjhattapariyāpannoti āha ‘‘ayaṃ attabhāvo nidānaṃ etesanti itonidānā’’tiādi. Evamevāti aṭṭhakathāyaṃ kīḷāpasutakumārakā viya micchāvitakkā daṭṭhabbā, tesaṃ uppattiṭṭhānabhūto loko viya ayaṃ attabhāvaloko. Tehi ossajiyamānaṃ dhaṅkaṃ viya cittaṃ, tassa pāde baddhadīghasuttakaṃ viya taṃ dūrānubandhaṃ saṃyojananti evaṃ upamāya saṃsandanaṃ daṭṭhabbaṃ.
पापवितक्कानं तंसम्पयुत्तकिलेसानञ्च तण्हा विसेसपच्चयो तदभावेन तेसं अभावतोति आह ‘‘तण्हासिनेहतो जाता’’ति। अत्तभावपरियापन्नत्ता ‘‘अत्तनि सम्भूता’’ति वुत्तं। तेन नेसं अनञ्ञहेतुकतं दस्सेति, निग्रोधस्सेव खन्धजातीति इमिना पन पुथुभावञ्च, विसत्तातिआदिना दुब्बिनिस्सटतञ्च। वत्थुकामेसु रूपारम्मणादीसु पुथूसु। पुथू किलेसकामा कामरूपतण्हादयो। तेहि किलेसकामेहि करणभूतेहि। अत्तभावं खन्धपञ्चकं। ये विपस्सनाय युत्तपयुत्ता याथावतो जानन्ति।
Pāpavitakkānaṃ taṃsampayuttakilesānañca taṇhā visesapaccayo tadabhāvena tesaṃ abhāvatoti āha ‘‘taṇhāsinehato jātā’’ti. Attabhāvapariyāpannattā ‘‘attani sambhūtā’’ti vuttaṃ. Tena nesaṃ anaññahetukataṃ dasseti, nigrodhasseva khandhajātīti iminā pana puthubhāvañca, visattātiādinā dubbinissaṭatañca. Vatthukāmesu rūpārammaṇādīsu puthūsu. Puthū kilesakāmā kāmarūpataṇhādayo. Tehi kilesakāmehi karaṇabhūtehi. Attabhāvaṃ khandhapañcakaṃ. Ye vipassanāya yuttapayuttā yāthāvato jānanti.
यतोति पच्चत्ते निस्सक्कवचनन्ति आह ‘‘यं निदानमस्सा’’ति। ‘‘विनोदेन्ती’’ति कत्तुनिद्देसेन येन न विनोदेन्ति, तं कारणं बाधितमेवाति आह ‘‘मग्गसच्चेन विनोदेन्ती’’ति। विनोदनञ्चेत्थ सन्तानतो नीहरणं बहिकरणं सब्बसो पहानं, पहीने च तस्मिं किलेसे ओघं तरन्तीति दस्सेन्तो ‘‘दुत्तर’’न्तिआदिमाह। एतस्मिं अधिगते न पुन भवोति अपुनब्भवो, निब्बानन्ति आह ‘‘अपुनब्भवसङ्खातस्सा’’तिआदि। यस्मा एत्थ ‘‘ये नं पजानन्ति, यतोनिदान’’न्ति पदद्वयेन दुक्खसमुदयसच्चानि, विनोदनग्गहणेन मग्गसच्चं, अपुनब्भवग्गहणेन निरोधसच्चं पकासितं, तस्मा वुत्तं ‘‘चत्तारि सच्चानि पकासेन्तो’’ति।
Yatoti paccatte nissakkavacananti āha ‘‘yaṃ nidānamassā’’ti. ‘‘Vinodentī’’ti kattuniddesena yena na vinodenti, taṃ kāraṇaṃ bādhitamevāti āha ‘‘maggasaccena vinodentī’’ti. Vinodanañcettha santānato nīharaṇaṃ bahikaraṇaṃ sabbaso pahānaṃ, pahīne ca tasmiṃ kilese oghaṃ tarantīti dassento ‘‘duttara’’ntiādimāha. Etasmiṃ adhigate na puna bhavoti apunabbhavo, nibbānanti āha ‘‘apunabbhavasaṅkhātassā’’tiādi. Yasmā ettha ‘‘ye naṃ pajānanti, yatonidāna’’nti padadvayena dukkhasamudayasaccāni, vinodanaggahaṇena maggasaccaṃ, apunabbhavaggahaṇena nirodhasaccaṃ pakāsitaṃ, tasmā vuttaṃ ‘‘cattāri saccāni pakāsento’’ti.
तस्मिंयेवाति यत्थ ठितो ‘‘रागो च दोसो चा’’तिआदिना पञ्हं पुच्छि, तस्मिंयेव पदेसे ठितो। देसनानुसारेनाति सत्थु सामुक्कंसिकधम्मदेसनाय अनुस्सरणेन। ञाणं पेसेत्वाति विपस्सनापटिपाटिया निब्बानं पति अनुबोधञाणं पेसेत्वा पवत्तेत्वा। सोतापत्तिफले पतिट्ठितोति सहस्सनयपटिमण्डितस्स पठममग्गस्स अधिगमेन पठमफले पतिट्ठितो पटिलभतीति योजना। न किलिट्ठत्तभावे तिट्ठन्ति महानुभावत्ता अरियधम्मस्स। सेतकण्डुपीळकसूचियोति सेतभावं पत्वा कण्डुपीळका लोमसूचियो सब्बा अनवसेसा पतिता परिभट्ठा अपगता। भुम्मदेवतापरिहारन्ति भुम्मदेवत्तभावन्ति।
Tasmiṃyevāti yattha ṭhito ‘‘rāgo ca doso cā’’tiādinā pañhaṃ pucchi, tasmiṃyeva padese ṭhito. Desanānusārenāti satthu sāmukkaṃsikadhammadesanāya anussaraṇena. Ñāṇaṃ pesetvāti vipassanāpaṭipāṭiyā nibbānaṃ pati anubodhañāṇaṃ pesetvā pavattetvā. Sotāpattiphale patiṭṭhitoti sahassanayapaṭimaṇḍitassa paṭhamamaggassa adhigamena paṭhamaphale patiṭṭhito paṭilabhatīti yojanā. Na kiliṭṭhattabhāve tiṭṭhanti mahānubhāvattā ariyadhammassa. Setakaṇḍupīḷakasūciyoti setabhāvaṃ patvā kaṇḍupīḷakā lomasūciyo sabbā anavasesā patitā paribhaṭṭhā apagatā. Bhummadevatāparihāranti bhummadevattabhāvanti.
सूचिलोमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sūcilomasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. सूचिलोमसुत्तं • 3. Sūcilomasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ३. सूचिलोमसुत्तवण्णना • 3. Sūcilomasuttavaṇṇanā
