| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
८. सुदत्तसुत्तवण्णना
8. Sudattasuttavaṇṇanā
२४२. करणीयेनाति एत्थ करणीयन्ति वाणिज्जकम्मं अधिप्पेतन्ति तं विवरन्तो ‘‘अनाथपिण्डिको चा’’तिआदिमाह। विक्कीयतीति विक्कयं गच्छति। तथेव करोतीति यथा राजगहसेट्ठिना सावत्थिं गन्त्वा कतं, तथेव राजगहं गन्त्वा करोति। स्वायन्ति अनाथपिण्डिको।
242.Karaṇīyenāti ettha karaṇīyanti vāṇijjakammaṃ adhippetanti taṃ vivaranto ‘‘anāthapiṇḍiko cā’’tiādimāha. Vikkīyatīti vikkayaṃ gacchati. Tatheva karotīti yathā rājagahaseṭṭhinā sāvatthiṃ gantvā kataṃ, tatheva rājagahaṃ gantvā karoti. Svāyanti anāthapiṇḍiko.
तं दिवसन्ति यं दिवसं अनाथपिण्डिको, गहपति, राजगहसमीपं उपगतो, तं दिवसं। पण्णन्ति सासनं। न सुणीति असुणन्तो ‘‘पण्णं न सुणी’’ति वुत्तो। धम्मगारवेन हि सो सेट्ठि अञ्ञं किच्चं तिणायपि न मञ्ञि। तेनाह ‘‘धम्मस्सवनत्थाया’’तिआदि। दारकरूपानन्ति दारकानं। अनत्थन्तरकरो हि रूप-सद्दो यथा ‘‘गोरूपान’’न्ति। पञ्चवण्णन्ति खुद्दिकादिभेदं पञ्चप्पकारं पीतिं पटिलभि। अनुक्कमेन हि ता एतस्स सम्भवन्ति। ‘‘सीसेन उट्ठाय…पे॰… गच्छती’’ति पदं पीतिसमुट्ठानरूपवसेन लक्खेत्वा वुत्तं।
Taṃ divasanti yaṃ divasaṃ anāthapiṇḍiko, gahapati, rājagahasamīpaṃ upagato, taṃ divasaṃ. Paṇṇanti sāsanaṃ. Na suṇīti asuṇanto ‘‘paṇṇaṃ na suṇī’’ti vutto. Dhammagāravena hi so seṭṭhi aññaṃ kiccaṃ tiṇāyapi na maññi. Tenāha ‘‘dhammassavanatthāyā’’tiādi. Dārakarūpānanti dārakānaṃ. Anatthantarakaro hi rūpa-saddo yathā ‘‘gorūpāna’’nti. Pañcavaṇṇanti khuddikādibhedaṃ pañcappakāraṃ pītiṃ paṭilabhi. Anukkamena hi tā etassa sambhavanti. ‘‘Sīsena uṭṭhāya…pe… gacchatī’’ti padaṃ pītisamuṭṭhānarūpavasena lakkhetvā vuttaṃ.
सिवथिकाय वसतीति सिवथिकाय समीपे वसति। सुसानस्सासन्नट्ठाने हि सो विहारो। अथस्साति अथस्स अनाथपिण्डिकस्स ‘‘अकालो…पे॰… उपसङ्कमिस्सामी’’ति एतं अहोसि। बुद्धगताय सतियाति अञ्ञं किञ्चि अचिन्तेत्वा बुद्धगताय एव सतिया सयनवरगतो निपज्जि। तेन वुत्तं ‘‘तं दिवस’’न्तिआदि।
Sivathikāya vasatīti sivathikāya samīpe vasati. Susānassāsannaṭṭhāne hi so vihāro. Athassāti athassa anāthapiṇḍikassa ‘‘akālo…pe… upasaṅkamissāmī’’ti etaṃ ahosi. Buddhagatāya satiyāti aññaṃ kiñci acintetvā buddhagatāya eva satiyā sayanavaragato nipajji. Tena vuttaṃ ‘‘taṃ divasa’’ntiādi.
बलवप्पसादोति बुद्धारम्मणा बलवती सद्धा। पीतिआलोकोति पुरिमबुद्धेसु चिरकालं परिचयं गतस्स बलवतो पसादस्स वसेन ‘‘बुद्धो’’ति नामं सवनमत्तेन उप्पन्नाय उळाराय पीतिया समुट्ठापितो विपस्सनोभाससदिसो सातिसयो आलोको होति चित्तपच्चयउतुसमुट्ठानो। तेनाह ‘‘सब्बतमं विगच्छी’’तिआदि। ‘‘देवता हि कता’’तिपि वदन्ति, पुरिमो एवेत्थ युत्तो।
Balavappasādoti buddhārammaṇā balavatī saddhā. Pītiālokoti purimabuddhesu cirakālaṃ paricayaṃ gatassa balavato pasādassa vasena ‘‘buddho’’ti nāmaṃ savanamattena uppannāya uḷārāya pītiyā samuṭṭhāpito vipassanobhāsasadiso sātisayo āloko hoti cittapaccayautusamuṭṭhāno. Tenāha ‘‘sabbatamaṃ vigacchī’’tiādi. ‘‘Devatā hi katā’’tipi vadanti, purimo evettha yutto.
अमनुस्साति अधिगतविसेसा देवता। ता हि सेट्ठिस्स सम्पत्तिं पच्चक्खतो पस्सिंसु। तेनाह ‘‘अयं महासेट्ठी’’तिआदि। अल्लसरीरन्ति तावदेव छड्डितं अच्छिन्नं वा कळेवरं। अपरम्पीति मतं कुथितकुणपं। परिकिरिंसूति समन्ततो ओसरिता अहेसुं। आलोको अन्तरधायिपीतिवेगस्स मन्दभावेन तंसमुट्ठानरूपानं दुब्बलभावतो।
Amanussāti adhigatavisesā devatā. Tā hi seṭṭhissa sampattiṃ paccakkhato passiṃsu. Tenāha ‘‘ayaṃ mahāseṭṭhī’’tiādi. Allasarīranti tāvadeva chaḍḍitaṃ acchinnaṃ vā kaḷevaraṃ. Aparampīti mataṃ kuthitakuṇapaṃ. Parikiriṃsūti samantato osaritā ahesuṃ. Āloko antaradhāyipītivegassa mandabhāvena taṃsamuṭṭhānarūpānaṃ dubbalabhāvato.
इमिनावाति अधिकारेन सहस्सपदेन एव सम्बन्धितब्बानि। पदं वीतिहरति एत्थाति पदवीतिहारो, पदवीतिहारट्ठानं। समगमनेति दुतविलम्बितं अकत्वा समगमने। ततोति तेसु सोळसभागेसु। एको कोट्ठासोति यथावुत्तं पदवीतिहारपदेसं सोळसधा भिन्नस्स एको भागो। पवत्तचेतनाति यथावुत्तकलासङ्खातस्स पदेसस्स लङ्घनधावनपवत्तचेतना। पदं वा वीतिहरति एतेनाति पदवीतिहारो, तथापवत्ता कुसलचेतना। ‘‘तस्सा फलं सोळसधा कत्वा’’ति वदन्ति। पतिट्ठहन्तस्स वसेन गहितन्ति योजना। विवट्टनिस्सिताय एव रतनत्तयपूजाय धम्मस्सवनस्स सिक्खापदसमादानस्स सरणगमनस्स च अत्थाय गच्छतोपि वसेन वट्टति। पठमं वुत्तगमनं लोकुत्तरविसेसाधिगमस्स एकन्तिकं, दुतियं अनेकन्तिकन्ति ‘‘वट्टतियेवा’’ति सासङ्कवचनं।
Imināvāti adhikārena sahassapadena eva sambandhitabbāni. Padaṃ vītiharati etthāti padavītihāro, padavītihāraṭṭhānaṃ. Samagamaneti dutavilambitaṃ akatvā samagamane. Tatoti tesu soḷasabhāgesu. Eko koṭṭhāsoti yathāvuttaṃ padavītihārapadesaṃ soḷasadhā bhinnassa eko bhāgo. Pavattacetanāti yathāvuttakalāsaṅkhātassa padesassa laṅghanadhāvanapavattacetanā. Padaṃ vā vītiharati etenāti padavītihāro, tathāpavattā kusalacetanā. ‘‘Tassā phalaṃ soḷasadhā katvā’’ti vadanti. Patiṭṭhahantassa vasena gahitanti yojanā. Vivaṭṭanissitāya eva ratanattayapūjāya dhammassavanassa sikkhāpadasamādānassa saraṇagamanassa ca atthāya gacchatopi vasena vaṭṭati. Paṭhamaṃ vuttagamanaṃ lokuttaravisesādhigamassa ekantikaṃ, dutiyaṃ anekantikanti ‘‘vaṭṭatiyevā’’ti sāsaṅkavacanaṃ.
सोति अनाथपिण्डिको सेट्ठि। अनुयुत्ताति अनुगामिनो सहाया। तेव सन्धाय वदति। ‘‘सिवको अमनुस्सो’’ति अपरे। न केवलं ‘‘अनुयुत्तापि मे अत्थि, कस्मा भायामी’’ति एवं सूरो अहोसि? अथ खो बुद्धगताय तिक्खविसदसभावेन सब्बं परिस्सयं मद्दित्वापि अगमासीति दस्सेतुं ‘‘अपिचा’’तिआदि वुत्तं। पक्खन्दनलक्खणा हि सद्धा, ताय युत्तको सप्पुरिसोपि सद्धम्मगुणवसेन सब्बं परिस्सयं मद्दित्वा पक्खन्दतीति दट्ठब्बं।
Soti anāthapiṇḍiko seṭṭhi. Anuyuttāti anugāmino sahāyā. Teva sandhāya vadati. ‘‘Sivako amanusso’’ti apare. Na kevalaṃ ‘‘anuyuttāpi me atthi, kasmā bhāyāmī’’ti evaṃ sūro ahosi? Atha kho buddhagatāya tikkhavisadasabhāvena sabbaṃ parissayaṃ madditvāpi agamāsīti dassetuṃ ‘‘apicā’’tiādi vuttaṃ. Pakkhandanalakkhaṇā hi saddhā, tāya yuttako sappurisopi saddhammaguṇavasena sabbaṃ parissayaṃ madditvā pakkhandatīti daṭṭhabbaṃ.
सब्बकामसमिद्धता परिच्चागसीलता उळारज्झासयता परदुक्खापनयकामता परेसं हितेसिता परसम्पत्तिपमोदनाति एवमादीनं महागुणानं वसेन निच्चकालं अनाथानं पिण्डदायकत्ता ‘‘अनाथपिण्डिको’’ति एवं उप्पन्नं नामं। एवमाहाति ‘‘एहि सुदत्ता’’ति एवं आह।
Sabbakāmasamiddhatā pariccāgasīlatā uḷārajjhāsayatā paradukkhāpanayakāmatā paresaṃ hitesitā parasampattipamodanāti evamādīnaṃ mahāguṇānaṃ vasena niccakālaṃ anāthānaṃ piṇḍadāyakattā ‘‘anāthapiṇḍiko’’ti evaṃ uppannaṃ nāmaṃ. Evamāhāti ‘‘ehi sudattā’’ti evaṃ āha.
किलेसपरिनिब्बानेनाति सब्बसो रागादिकिलेसवूपसमेन। किलेसवूपसमन्ति सब्बसो सब्बेसं किलेसानं वूपसमं अग्गमग्गेन पत्वा। अनुपुब्बिकथन्ति दानादिकथं। सा हि अनुपुब्बेन कथेतब्बत्ता ‘‘अनुपुब्बिकथा’’ति वुच्चति। तं सन्धाय वुत्तं – ‘‘अथ खो भगवा अनुपुब्बिं कथं कथेसि। सेय्यथिदं – दानकथं सीलकथं सग्गकथं कामानं आदीनवं ओकारं संकिलेसं नेक्खम्मे आनिसंसं पकासेसी’’ति (चूळव॰ ३०५)। मत्थकेति अनुपुब्बिकथाय उपरि परतो। चत्तारि सच्चानि पकासेसीति यथा महासेट्ठि सहस्सनयपटिमण्डिते सोतापत्तिफले पतिट्ठाति, एवं पवत्तिनिवत्तियो सह हेतुना विभजन्तो चत्तारि अरियसच्चानि पकासेसीति।
Kilesaparinibbānenāti sabbaso rāgādikilesavūpasamena. Kilesavūpasamanti sabbaso sabbesaṃ kilesānaṃ vūpasamaṃ aggamaggena patvā. Anupubbikathanti dānādikathaṃ. Sā hi anupubbena kathetabbattā ‘‘anupubbikathā’’ti vuccati. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā anupubbiṃ kathaṃ kathesi. Seyyathidaṃ – dānakathaṃ sīlakathaṃ saggakathaṃ kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesī’’ti (cūḷava. 305). Matthaketi anupubbikathāya upari parato. Cattāri saccāni pakāsesīti yathā mahāseṭṭhi sahassanayapaṭimaṇḍite sotāpattiphale patiṭṭhāti, evaṃ pavattinivattiyo saha hetunā vibhajanto cattāri ariyasaccāni pakāsesīti.
सुदत्तसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sudattasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ८. सुदत्तसुत्तं • 8. Sudattasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ८. सुदत्तसुत्तवण्णना • 8. Sudattasuttavaṇṇanā
