| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಹಾನಿದ್ದೇಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Mahāniddesa-aṭṭhakathā |
೪. ಸುದ್ಧಟ್ಠಕಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
4. Suddhaṭṭhakasuttaniddesavaṇṇanā
೨೩. ಚತುತ್ಥೇ ಸುದ್ಧಟ್ಠಕೇ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ತಾವತ್ಥೋ – ನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏವರೂಪೇನ ದಸ್ಸನೇನ ಸುದ್ಧಿ ಹೋತಿ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಕಿಲೇಸಮಲೀನತ್ತಾ ಅಸುದ್ಧಂ, ಕಿಲೇಸರೋಗಾನಂ ಅಧಿಗಮಾ ಸರೋಗಮೇವ ಚನ್ದಾಭಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಂ, ಅಞ್ಞಂ ವಾ ಏವರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಬಾಲೋ ಅಭಿಜಾನಾತಿ ‘‘ಪಸ್ಸಾಮಿ ಸುದ್ಧಂ ಪರಮಂ ಅರೋಗಂ, ತೇನ ಚ ದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತೇನ ದಸ್ಸನೇನ ಸಂಸುದ್ಧಿ ನರಸ್ಸ ಹೋತೀ’’ತಿ, ಸೋ ಏವಂ ಅಭಿಜಾನನ್ತೋ ತಂ ದಸ್ಸನಂ ‘‘ಪರಮ’’ನ್ತಿ ಞತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ದಸ್ಸನೇ ಸುದ್ಧಾನುಪಸ್ಸೀ ಸಮಾನೋ ತಂ ದಸ್ಸನಂ ‘‘ಮಗ್ಗಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಪಚ್ಚೇತಿ। ತಂ ಪನ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ನ ಹೋತಿ।
23. Catutthe suddhaṭṭhake paṭhamagāthāya tāvattho – na, bhikkhave, evarūpena dassanena suddhi hoti, api ca kho kilesamalīnattā asuddhaṃ, kilesarogānaṃ adhigamā sarogameva candābhaṃ brāhmaṇaṃ, aññaṃ vā evarūpaṃ disvā diṭṭhigatiko bālo abhijānāti ‘‘passāmi suddhaṃ paramaṃ arogaṃ, tena ca diṭṭhisaṅkhātena dassanena saṃsuddhi narassa hotī’’ti, so evaṃ abhijānanto taṃ dassanaṃ ‘‘parama’’nti ñatvā tasmiṃ dassane suddhānupassī samāno taṃ dassanaṃ ‘‘maggañāṇa’’nti pacceti. Taṃ pana maggañāṇaṃ na hoti.
ಪರಮಂ ಆರೋಗ್ಯಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ನಿಬ್ಯಾಧಿಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಠಿತಂ। ತಾಣಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ತಥಾ ಪಾಲನಪ್ಪತ್ತಂ। ಲೇಣಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ನಿಲೀಯನಪ್ಪತ್ತಂ।ಸರಣಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪತ್ತಂ, ದುಕ್ಖನಾಸನಂ ವಾ ಪತ್ತಂ। ಅಭಯಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ನಿಬ್ಭಯಭಾವಪ್ಪತ್ತಂ। ಅಚ್ಚುತಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ನಿಚ್ಚಲಭಾವಂ ಪತ್ತಂ। ಅಮತಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಅಮತಂ ಮಹಾನಿಬ್ಬಾನಂ ಪತ್ತಂ। ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ವಾನವಿರಹಿತಂ ಪತ್ತಂ।
Paramaṃ ārogyappattanti uttamaṃ nibyādhiṃ pāpuṇitvā ṭhitaṃ. Tāṇappattanti tathā pālanappattaṃ. Leṇappattanti nilīyanappattaṃ.Saraṇappattanti patiṭṭhāpattaṃ, dukkhanāsanaṃ vā pattaṃ. Abhayappattanti nibbhayabhāvappattaṃ. Accutappattanti niccalabhāvaṃ pattaṃ. Amatappattanti amataṃ mahānibbānaṃ pattaṃ. Nibbānappattanti vānavirahitaṃ pattaṃ.
ಅಭಿಜಾನನ್ತೋತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಜಾನನ್ತೋ। ಆಜಾನನ್ತೋತಿ ಆಜಾನಮಾನೋ। ವಿಜಾನನ್ತೋತಿ ಅನೇಕವಿಧೇನ ಜಾನಮಾನೋ। ಪಟಿವಿಜಾನನ್ತೋತಿ ತಂ ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿಜಾನಮಾನೋ। ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋತಿ ಹದಯೇ ಕುರುಮಾನೋ।
Abhijānantoti visesena jānanto. Ājānantoti ājānamāno. Vijānantoti anekavidhena jānamāno. Paṭivijānantoti taṃ taṃ paṭicca vijānamāno. Paṭivijjhantoti hadaye kurumāno.
ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ರೂಪದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣೇನ ರೂಪದಸ್ಸನಂ। ಞಾಣನ್ತಿ ಪಚ್ಚೇತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ ಇತಿ ಸದ್ದಹತಿ। ಮಗ್ಗೋತಿ ಪಚ್ಚೇತೀತಿ ‘‘ಉಪಾಯೋ’’ತಿ ಸದ್ದಹತಿ। ಪಥೋತಿ ಸಞ್ಚಾರೋ। ನೀಯಾನನ್ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಾತೀತಿ ನೀಯಾನಂ। ‘‘ನಿಯ್ಯಾನ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ।
Cakkhuviññāṇaṃ rūpadassanenāti cakkhuviññāṇena rūpadassanaṃ. Ñāṇanti paccetīti paññā iti saddahati. Maggoti paccetīti ‘‘upāyo’’ti saddahati. Pathoti sañcāro. Nīyānanti gahetvā yātīti nīyānaṃ. ‘‘Niyyāna’’nti vā pāṭho.
೨೪. ‘‘ದಿಟ್ಠೇನ ಚೇ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ದುತಿಯಗಾಥಾ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ತೇನ ರೂಪದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತೇನ ದಿಟ್ಠೇನ ಯದಿ ಕಿಲೇಸಸುದ್ಧಿ ನರಸ್ಸ ಹೋತಿ, ತೇನ ವಾ ಞಾಣೇನ ಸೋ ಯದಿ ಜಾತಿಆದಿದುಕ್ಖಂ ಪಜಹಾತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಅಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇನೇವ ಸೋ ಸುಜ್ಝತಿ, ರಾಗಾದೀಹಿ ಉಪಧೀಹಿ ಸಉಪಧಿಕೋ ಏವ ಸಮಾನೋ ಸುಜ್ಝತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪನ್ನೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಏವಂವಿಧೋ ಸುಜ್ಝತಿ। ತಸ್ಮಾ ದಿಟ್ಠೀ ಹಿ ನಂ ಪಾವ ತಥಾ ವದಾನಂ, ಸಾ ನಂ ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ‘‘ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಕೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಕಥೇತಿ, ದಿಟ್ಠಿಅನುರೂಪಂ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತಥಾ ತಥಾ ವದತೀತಿ।
24.‘‘Diṭṭhenace suddhī’’ti dutiyagāthā. Tassattho – tena rūpadassanasaṅkhātena diṭṭhena yadi kilesasuddhi narassa hoti, tena vā ñāṇena so yadi jātiādidukkhaṃ pajahāti, evaṃ sante ariyamaggato aññena asuddhimaggeneva so sujjhati, rāgādīhi upadhīhi saupadhiko eva samāno sujjhatīti vattabbataṃ āpanno hoti, na ca evaṃvidho sujjhati. Tasmā diṭṭhī hi naṃ pāva tathā vadānaṃ, sā naṃ diṭṭhiyeva ‘‘micchādiṭṭhiko aya’’nti katheti, diṭṭhianurūpaṃ ‘‘sassato loko’’tiādinā nayena tathā tathā vadatīti.
ರಾಗೇನ ಸಹ ವತ್ತತೀತಿ ಸರಾಗೋ, ರಾಗವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸದೋಸೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Rāgena saha vattatīti sarāgo, rāgavāti attho. Sadosotiādīsupi eseva nayo.
೨೫. ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ ತತಿಯಗಾಥಾ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯೋ ಪನ ಬಾಹಿತಪಾಪತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಹೋತಿ, ಸೋ ಮಗ್ಗೇನ ಅಧಿಗತಾಸವಕ್ಖಯೋ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಞಾಣತೋ ಅಞ್ಞೇನ ಅಭಿಮಙ್ಗಲಸಮ್ಮತರೂಪಸಙ್ಖಾತೇ ದಿಟ್ಠೇ, ತಥಾವಿಧಸದ್ದಸಙ್ಖಾತೇ ಸುತೇ, ಅವೀತಿಕ್ಕಮಸಙ್ಖಾತೇ ಸೀಲೇ, ಹತ್ಥಿವತಾದಿಭೇದೇ ವತೇ, ಪಥವಿಆದಿಭೇದೇ ಮುತೇ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನೇನ ಮಿಚ್ಛಾಞಾಣೇನ ಸುದ್ಧಿಂ ನ ಆಹಾತಿ। ಸೇಸಮಸ್ಸ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ವಣ್ಣಭಣನಾಯ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಹಿ ತೇಧಾತುಕಪುಞ್ಞೇ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಞ್ಚ ಪಾಪೇ ಅನೂಪಲಿತ್ತೋ, ಕಸ್ಮಾ? ತಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ತಸ್ಸ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಯಾ, ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ವಾ ಗಹಣಸ್ಸ ಪಹೀನತ್ತಾ ಅತ್ತಞ್ಜಹೋ, ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಅಕರಣತೋ ‘‘ನಯಿಧ ಪಕುಬ್ಬಮಾನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಮಾ ನಂ ಏವಂ ಪಸಂಸನ್ತೋ ಆಹ। ಸಬ್ಬಸ್ಸೇವ ಚಸ್ಸ ಪುರಿಮಪಾದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಪುಞ್ಞೇ ಚ ಪಾಪೇ ಚ ಅನೂಪಲಿತ್ತೋ ಅತ್ತಞ್ಜಹೋ ನಯಿಧ ಪಕುಬ್ಬಮಾನೋ ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಞ್ಞತೋ ಸುದ್ಧಿಮಾಹಾತಿ। ನಾತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ನ ಇತಿ ಪಟಿಸೇಧೋ।
25.Na brāhmaṇoti tatiyagāthā. Tassattho – yo pana bāhitapāpattā brāhmaṇo hoti, so maggena adhigatāsavakkhayo khīṇāsavabrāhmaṇo ariyamaggañāṇato aññena abhimaṅgalasammatarūpasaṅkhāte diṭṭhe, tathāvidhasaddasaṅkhāte sute, avītikkamasaṅkhāte sīle, hatthivatādibhede vate, pathaviādibhede mute ca uppannena micchāñāṇena suddhiṃ na āhāti. Sesamassa brāhmaṇassa vaṇṇabhaṇanāya vuttaṃ. So hi tedhātukapuññe sabbasmiñca pāpe anūpalitto, kasmā? Tassa pahīnattā tassa attadiṭṭhiyā, yassa kassaci vā gahaṇassa pahīnattā attañjaho, puññābhisaṅkhārādīnaṃ akaraṇato ‘‘nayidha pakubbamāno’’ti vuccati. Tasmā naṃ evaṃ pasaṃsanto āha. Sabbasseva cassa purimapādena sambandho veditabbo – puññe ca pāpe ca anūpalitto attañjaho nayidha pakubbamāno na brāhmaṇo aññato suddhimāhāti. Nāti paṭikkhepoti na iti paṭisedho.
ಬಾಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪಾಪಕಾನೀತಿ ಗಾಥಾಯತ್ಥೋ – ಯೋ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ ಬಾಹಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪಾಪಕಾನಿ ಠಿತತ್ತೋ ಠಿತೋಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಬಾಹಿತಪಾಪತ್ತಾ ಏವ ಚ ವಿಮಲೋ ವಿಮಲಭಾವಂ ಬ್ರಹ್ಮಭಾವಂ ಸೇಟ್ಠಭಾವಂ ಪತ್ತೋ, ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಸಮಾಧಿವಿಕ್ಖೇಪಕರಕಿಲೇಸಮಲೇನ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗಫಲಸಮಾಧಿನಾ ಸಾಧುಸಮಾಹಿತೋ, ಸಂಸಾರಹೇತುಸಮತಿಕ್ಕಮೇನ ಸಂಸಾರಮತಿಚ್ಚ ಪರಿನಿಟ್ಠಿತಕಿಚ್ಚತಾಯ ಕೇವಲೀತಿ ಚ, ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಅನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಅನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ಚ, ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ನಿಬ್ಬಿಕಾರತ್ತಾ ತಾದೀತಿ ಚ ಪವುಚ್ಚತಿ। ಏವಂ ಥುತಿರಹೋ ಸ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋತಿ।
Bāhitvā sabbapāpakānīti gāthāyattho – yo catutthamaggena bāhitvā sabbapāpakāni ṭhitatto ṭhitoicceva vuttaṃ hoti. Bāhitapāpattā eva ca vimalo vimalabhāvaṃ brahmabhāvaṃ seṭṭhabhāvaṃ patto, paṭinissaṭṭhasamādhivikkhepakarakilesamalena aggamaggaphalasamādhinā sādhusamāhito, saṃsārahetusamatikkamena saṃsāramaticca pariniṭṭhitakiccatāya kevalīti ca, taṇhādiṭṭhīhi anissitattā anissitoti ca, lokadhammehi nibbikārattā tādīti ca pavuccati. Evaṃ thutiraho sa brahmā so brāhmaṇoti.
ಅಞ್ಞತ್ರ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಹೀತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ। ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Aññatra satipaṭṭhānehīti cattāro satipaṭṭhāne muñcitvā. Sammappadhānādīsupi eseva nayo.
ಸನ್ತೇಕೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾತಿ ಏಕಚ್ಚೇ ಲೋಕಸಙ್ಕೇತೇನ ‘‘ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ ಲದ್ಧವೋಹಾರಾ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ। ದಿಟ್ಠಸುದ್ಧಿಕಾತಿ ದಿಟ್ಠೇನ ಸುದ್ಧಿಂ ಇಚ್ಛಮಾನಾ। ತೇ ಏಕಚ್ಚಾನಂ ರೂಪಾನಂ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಏತೇ ದಿಟ್ಠಸುದ್ಧಿಕಾ ಏತೇಸಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಓಲೋಕನಂ। ಮಙ್ಗಲಂ ಪಚ್ಚೇನ್ತೀತಿ ಇದ್ಧಿಕಾರಣಂ ಬುದ್ಧಿಕಾರಣಂ ಸಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ। ಅಮಙ್ಗಲಂ ಪಚ್ಚೇನ್ತೀತಿ ಅನಿದ್ಧಿಕಾರಣಂ ನ ಬುದ್ಧಿಕಾರಣಂ ನ ಸಮ್ಪತ್ತಿಕಾರಣಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇನ್ತಿ। ತೇ ಕಾಲತೋ ವುಟ್ಠಹಿತ್ವಾತಿ ಏತೇ ದಿಟ್ಠಾದಿಮಙ್ಗಲಿಕಾ ಪುರೇತರಮೇವ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ। ಅಭಿಮಙ್ಗಲಗತಾನೀತಿ ವಿಸೇಸೇನ ವುಡ್ಢಿಕಾರಣಗತಾನಿ। ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನಾನಾವಿಧಾನಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾನಿ ದಕ್ಖನ್ತಿ। ಚಾಟಕಸಕುಣನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕಂ। ಫುಸ್ಸವೇಳುವಲಟ್ಠಿನ್ತಿ ಫುಸ್ಸನಕ್ಖತ್ತೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ತರುಣಬೇಳುವಲಟ್ಠಿಂ। ಗಬ್ಭಿನಿತ್ಥಿನ್ತಿ ಸಗಬ್ಭಂ ಇತ್ಥಿಂ। ಕುಮಾರಕಂ ಖನ್ಧೇ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತನ್ತಿ ತರುಣದಾರಕಂ ಅಂಸೇ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛಮಾನಂ। ಪುಣ್ಣಘಟನ್ತಿ ಉದಕಪುಣ್ಣಘಟಂ। ರೋಹಿತಮಚ್ಛನ್ತಿ ರತ್ತರೋಹಿತಮಚ್ಛಂ। ಆಜಞ್ಞರಥನ್ತಿ ಸಿನ್ಧವಯುತ್ತರಥಂ। ಉಸಭನ್ತಿ ಮಙ್ಗಲಉಸಭಂ। ಗೋಕಪಿಲನ್ತಿ ಕಪಿಲಗಾವಿಂ।
Santeke samaṇabrāhmaṇāti ekacce lokasaṅketena ‘‘samaṇabrāhmaṇā’’ti laddhavohārā saṃvijjanti. Diṭṭhasuddhikāti diṭṭhena suddhiṃ icchamānā. Te ekaccānaṃ rūpānaṃ dassananti ete diṭṭhasuddhikā etesaṃ rūpārammaṇānaṃ olokanaṃ. Maṅgalaṃ paccentīti iddhikāraṇaṃ buddhikāraṇaṃ sabbasampattikāraṇaṃ patiṭṭhāpenti. Amaṅgalaṃ paccentīti aniddhikāraṇaṃ na buddhikāraṇaṃ na sampattikāraṇaṃ patiṭṭhāpenti. Te kālato vuṭṭhahitvāti ete diṭṭhādimaṅgalikā puretarameva uṭṭhahitvā. Abhimaṅgalagatānīti visesena vuḍḍhikāraṇagatāni. Rūpāni passantīti nānāvidhāni rūpārammaṇāni dakkhanti. Cāṭakasakuṇanti evaṃnāmakaṃ. Phussaveḷuvalaṭṭhinti phussanakkhattena uppannaṃ taruṇabeḷuvalaṭṭhiṃ. Gabbhinitthinti sagabbhaṃ itthiṃ. Kumārakaṃ khandhe āropetvā gacchantanti taruṇadārakaṃ aṃse ussāpetvā gacchamānaṃ. Puṇṇaghaṭanti udakapuṇṇaghaṭaṃ. Rohitamacchanti rattarohitamacchaṃ. Ājaññarathanti sindhavayuttarathaṃ. Usabhanti maṅgalausabhaṃ. Gokapilanti kapilagāviṃ.
ಪಲಾಲಪುಞ್ಜನ್ತಿ ಥುಸರಾಸಿಂ। ತಕ್ಕಘಟನ್ತಿ ಗೋತಕ್ಕಾದಿಪೂರಿತಚಾಟಿಂ। ರಿತ್ತಘಟನ್ತಿ ತುಚ್ಛಘಟಂ। ನಟನ್ತಿ ನಟಕಾದಿಂ। ‘‘ಧುತ್ತಕಿರಿಯ’’ನ್ತಿ ಏಕೇ। ನಗ್ಗಸಮಣಕನ್ತಿ ನಿಚ್ಚೋಳಸಮಣಂ । ಖರನ್ತಿ ಗದ್ರಭಂ। ಖರಯಾನನ್ತಿ ಗದ್ರಭಯುತ್ತಂ ವಯ್ಹಾದಿಕಂ। ಏಕಯುತ್ತಯಾನನ್ತಿ ಏಕೇನ ವಾಹನೇನ ಸಂಯುತ್ತಂ ಯಾನಂ। ಕಾಣನ್ತಿ ಏಕಕ್ಖಿಉಭಯಕ್ಖಿಕಾಣಂ। ಕುಣಿನ್ತಿ ಹತ್ಥಕುಣಿಂ। ಖಞ್ಜನ್ತಿ ಖಞ್ಜಪಾದಂ ತಿರಿಯಗತಪಾದಂ। ಪಕ್ಖಹತನ್ತಿ ಪೀಠಸಪ್ಪಿಂ। ಜಿಣ್ಣಕನ್ತಿ ಜರಾಜಿಣ್ಣಂ। ಬ್ಯಾಧಿಕನ್ತಿ ಬ್ಯಾಧಿಪೀಳಿತಂ। ಮತನ್ತಿ ಕಾಲಙ್ಕತಂ।
Palālapuñjanti thusarāsiṃ. Takkaghaṭanti gotakkādipūritacāṭiṃ. Rittaghaṭanti tucchaghaṭaṃ. Naṭanti naṭakādiṃ. ‘‘Dhuttakiriya’’nti eke. Naggasamaṇakanti niccoḷasamaṇaṃ . Kharanti gadrabhaṃ. Kharayānanti gadrabhayuttaṃ vayhādikaṃ. Ekayuttayānanti ekena vāhanena saṃyuttaṃ yānaṃ. Kāṇanti ekakkhiubhayakkhikāṇaṃ. Kuṇinti hatthakuṇiṃ. Khañjanti khañjapādaṃ tiriyagatapādaṃ. Pakkhahatanti pīṭhasappiṃ. Jiṇṇakanti jarājiṇṇaṃ. Byādhikanti byādhipīḷitaṃ. Matanti kālaṅkataṃ.
ಸುತಸುದ್ಧಿಕಾತಿ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸುತೇನ ಸುದ್ಧಿಂ ಇಚ್ಛಮಾನಾ। ಸದ್ದಾನಂ ಸವನನ್ತಿ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಸವನಂ। ವಡ್ಢಾತಿ ವಾತಿಆದಯೋ ಲೋಕೇ ಪವತ್ತಸದ್ದಮತ್ತಾನಿ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ। ಅಮಙ್ಗಲಂ ಪನ ‘‘ಕಾಣೋ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇನ ತೇನ ನಾಮೇನ ವುತ್ತಸದ್ದಾಯೇವ। ‘‘ಛಿನ್ದ’’ನ್ತಿ ವಾತಿ ಹತ್ಥಪಾದಾದಿಚ್ಛಿನ್ನನ್ತಿ ವಾ। ‘‘ಭಿನ್ದ’’ನ್ತಿ ವಾತಿ ಸೀಸಾದಿಭಿನ್ನನ್ತಿ ವಾ। ‘‘ದಡ್ಢ’’ನ್ತಿ ವಾತಿ ಅಗ್ಗಿನಾ ಝಾಪಿತನ್ತಿ ವಾ। ‘‘ನಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ವಾತಿ ಚೋರಾದೀಹಿ ವಿನಾಸಿತನ್ತಿ ವಾ। ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿ ವಾತಿ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ವಾ।
Sutasuddhikāti sotaviññāṇena sutena suddhiṃ icchamānā. Saddānaṃ savananti saddārammaṇānaṃ savanaṃ. Vaḍḍhāti vātiādayo loke pavattasaddamattāni gahetvā vuttā. Amaṅgalaṃ pana ‘‘kāṇo’’tiādinā tena tena nāmena vuttasaddāyeva. ‘‘Chinda’’nti vāti hatthapādādicchinnanti vā. ‘‘Bhinda’’nti vāti sīsādibhinnanti vā. ‘‘Daḍḍha’’nti vāti agginā jhāpitanti vā. ‘‘Naṭṭha’’nti vāti corādīhi vināsitanti vā. ‘‘Natthī’’ti vāti na vijjatīti vā.
ಸೀಲಸುದ್ಧಿಕಾತಿ ಸೀಲೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಇಚ್ಛನಕಾ। ಸೀಲಮತ್ತೇನಾತಿ ಸಂವರಣಮತ್ತೇನ। ಸಂಯಮಮತ್ತೇನಾತಿ ಉಪರಮಮತ್ತೇನ। ಸಂವರಮತ್ತೇನಾತಿ ದ್ವಾರಥಕನಮತ್ತೇನ। ಅವೀತಿಕ್ಕಮಮತ್ತೇನಾತಿ ನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತಮತ್ತೇನ। ಸಮಣೋ ಮುಣ್ಡಿಕಾಪುತ್ತೋತಿ ಮಾತಿತೋ ಲದ್ಧನಾಮಂ। ಸಮ್ಪನ್ನಕುಸಲನ್ತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಕುಸಲಂ। ಪರಮಕುಸಲನ್ತಿ ಉತ್ತಮಕುಸಲಂ। ಉತ್ತಮಪತ್ತಿಪ್ಪತ್ತನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬತಂ ಪತ್ವಾ ಠಿತಂ। ಅಯೋಜ್ಜನ್ತಿ ಪರಾಜೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ ಸಮಣಂ।
Sīlasuddhikāti sīlena visuddhiṃ icchanakā. Sīlamattenāti saṃvaraṇamattena. Saṃyamamattenāti uparamamattena. Saṃvaramattenāti dvārathakanamattena. Avītikkamamattenāti na atikkamitamattena. Samaṇo muṇḍikāputtoti mātito laddhanāmaṃ. Sampannakusalanti paripuṇṇakusalaṃ. Paramakusalanti uttamakusalaṃ. Uttamapattippattanti uttamaṃ arahattaṃ pāpuṇitabbataṃ patvā ṭhitaṃ. Ayojjanti parājetuṃ asakkuṇeyyaṃ samaṇaṃ.
ವತಸುದ್ಧಿಕಾತಿ ಸಮಾದಾನೇನ ವತೇನ ಸುದ್ಧಿಂ ಇಚ್ಛನಕಾ। ಹತ್ಥಿವತಿಕಾ ವಾತಿ ಸಮಾದಿನ್ನಂ ಹತ್ಥಿವತಂ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಹತ್ಥಿವತಿಕಾ, ಸಬ್ಬಹತ್ಥಿಕಿರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಥಂ? ‘‘ಅಜ್ಜ ಪಟ್ಠಾಯ ಹತ್ಥೀಹಿ ಕಾತಬ್ಬಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಾ ಹತ್ಥೀನಂ ಗಮನಾಕಾರಂ ತಿಟ್ಠನಾಕಾರಂ ನಿಸೀದನಾಕಾರಂ ಸಯನಾಕಾರಂ ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಕರಣಾಕಾರಂ, ಅಞ್ಞೇ ಹತ್ಥೀ ದಿಸ್ವಾ ಸೋಣ್ಡಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಗಮನಾಕಾರಞ್ಚ ಸಬ್ಬಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಹತ್ಥಿವತಿಕಾ। ಅಸ್ಸವತಿಕಾದೀಸುಪಿ ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ಯಥಾಯೋಗಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತೇಸು ಅವಸಾನೇ ದಿಸಾವತಿಕಾ ವಾತಿ ಪುರತ್ಥಿಮಾದಿದಿಸಾನಂ ನಮಸ್ಸನವಸೇನ ಸಮಾದಿನ್ನದಿಸಾವತಿಕಾ, ಏತೇಸಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ವತಸಮಾದಾನಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಹತ್ಥಿಆದೀನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪನೇತಿ। ಸಚೇ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ಹೋತಿ ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲವತಸಮಾದಾನಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ದೇವೋ ವಾ ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ ಹೋಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತಯನ್ತಸ್ಸ ನಿರಯತಿರಚ್ಛಾನಯೋನೀನಂ ಅಞ್ಞತರೋ ಹೋತೀತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಭಗವತಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೭೯) –
Vatasuddhikāti samādānena vatena suddhiṃ icchanakā. Hatthivatikā vāti samādinnaṃ hatthivataṃ etesaṃ atthīti hatthivatikā, sabbahatthikiriyaṃ karontīti attho. Kathaṃ? ‘‘Ajja paṭṭhāya hatthīhi kātabbaṃ karissāmī’’ti evaṃ uppannacittā hatthīnaṃ gamanākāraṃ tiṭṭhanākāraṃ nisīdanākāraṃ sayanākāraṃ uccārapassāvakaraṇākāraṃ, aññe hatthī disvā soṇḍaṃ ussāpetvā gamanākārañca sabbaṃ karontīti hatthivatikā. Assavatikādīsupi labbhamānavasena yathāyogaṃ yojetabbaṃ. Tesu avasāne disāvatikā vāti puratthimādidisānaṃ namassanavasena samādinnadisāvatikā, etesaṃ vuttappakārānaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ vatasamādānaṃ sampajjamānaṃ hatthiādīnaṃ sahabyataṃ upaneti. Sace kho panassa micchādiṭṭhi hoti ‘‘imināhaṃ sīlavatasamādānabrahmacariyena devo vā devaññataro vā homī’’ti cintayantassa nirayatiracchānayonīnaṃ aññataro hotīti ñātabbaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā (ma. ni. 2.79) –
‘‘ಇಧ , ಪುಣ್ಣ, ಏಕಚ್ಚೋ ಕುಕ್ಕುರವತಂ ಭಾವೇತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಂ, ಕುಕ್ಕುರಸೀಲಂ ಭಾವೇತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಂ, ಕುಕ್ಕುರಚಿತ್ತಂ ಭಾವೇತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಂ, ಕುಕ್ಕುರಾಕಪ್ಪಂ ಭಾವೇತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಂ। ಸೋ ಕುಕ್ಕುರವತಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಂ, ಕುಕ್ಕುರಸೀಲಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಂ, ಕುಕ್ಕುರಚಿತ್ತಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಂ, ಕುಕ್ಕುರಾಕಪ್ಪಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಂ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಪರಂ ಮರಣಾ ಕುಕ್ಕುರಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಪಜ್ಜತಿ। ಸಚೇ ಖೋ ಪನಸ್ಸ ಏವಂದಿಟ್ಠಿ ಹೋತಿ ‘ಇಮಿನಾಹಂ ಸೀಲೇನ ವಾ ವತೇನ ವಾ ತಪೇನ ವಾ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ವಾ ದೇವೋ ವಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾ’ತಿ, ಸಾಸ್ಸ ಹೋತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಸ್ಸ ಖೋ ಅಹಂ, ಪುಣ್ಣ, ದ್ವಿನ್ನಂ ಗತೀನಂ ಅಞ್ಞತರಂ ಗತಿಂ ವದಾಮಿ ನಿರಯಂ ವಾ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ ವಾ। ಇತಿ ಖೋ, ಪುಣ್ಣ, ಸಮ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಕುಕ್ಕುರವತಂ ಕುಕ್ಕುರಾನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪನೇತಿ, ವಿಪಜ್ಜಮಾನಂ ನಿರಯ’’ನ್ತಿ।
‘‘Idha , puṇṇa, ekacco kukkuravataṃ bhāveti paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkurasīlaṃ bhāveti paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkuracittaṃ bhāveti paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkurākappaṃ bhāveti paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ. So kukkuravataṃ bhāvetvā paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkurasīlaṃ bhāvetvā paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkuracittaṃ bhāvetvā paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkurākappaṃ bhāvetvā paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā kukkurānaṃ sahabyataṃ upapajjati. Sace kho panassa evaṃdiṭṭhi hoti ‘imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā’ti, sāssa hoti micchādiṭṭhi. Micchādiṭṭhissa kho ahaṃ, puṇṇa, dvinnaṃ gatīnaṃ aññataraṃ gatiṃ vadāmi nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā. Iti kho, puṇṇa, sampajjamānaṃ kukkuravataṃ kukkurānaṃ sahabyataṃ upaneti, vipajjamānaṃ niraya’’nti.
ಗನ್ಧಬ್ಬವತಿಕಾದಯೋ ಗನ್ಧಬ್ಬಾದೀನಂ ಸಹಬ್ಯತಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ ನ ಗಹೇತಬ್ಬೋ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಹಿತತ್ತಾ ನಿರಯತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಮೇವ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।
Gandhabbavatikādayo gandhabbādīnaṃ sahabyataṃ upagacchantīti attho na gahetabbo, micchādiṭṭhiyā gahitattā nirayatiracchānayonimeva upagacchantīti gahetabbo.
ಮುತಸುದ್ಧಿಕಾತಿ ಫುಸಿತೇನ ಸುದ್ಧಿಕಾ। ಪಥವಿಂ ಆಮಸನ್ತೀತಿ ಸಸಮ್ಭಾರಿಕಂ ಮಹಾಪಥವಿಂ ಕಾಯೇನ ಫುಸನ್ತಿ। ಹರಿತನ್ತಿ ಅಲ್ಲನೀಲಸದ್ದಲಂ। ಗೋಮಯನ್ತಿ ಗವಾದಿಗೋಮಯಂ। ಕಚ್ಛಪನ್ತಿ ಅಟ್ಠಿಕಚ್ಛಪಾದಿಅನೇಕವಿಧಂ। ಫಾಲಂ ಅಕ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಅಯಫಾಲಂ ಮದ್ದನ್ತಿ। ತಿಲವಾಹನ್ತಿ ತಿಲಸಕಟಂ ತಿಲರಾಸಿಂ ವಾ। ಫುಸ್ಸತಿಲಂ ಖಾದನ್ತೀತಿ ಮಙ್ಗಲಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ತಿಲಂ ಖಾದನ್ತಿ। ಫುಸ್ಸತೇಲಂ ಮಕ್ಖೇನ್ತೀತಿ ತಥಾರೂಪಂ ತಿಲತೇಲಂ ಸರೀರಬ್ಭಞ್ಜನಂ ಕರೋನ್ತಿ। ದನ್ತಕಟ್ಠನ್ತಿ ದನ್ತಪೋಣಂ। ಮತ್ತಿಕಾಯ ನ್ಹಾಯನ್ತೀತಿ ಕುಙ್ಕುಟ್ಠಾದಿಕಾಯ ಸಣ್ಹಮತ್ತಿಕಾಯ ಸರೀರಂ ಉಬ್ಬಟ್ಟೇತ್ವಾ ನ್ಹಾಯನ್ತಿ। ಸಾಟಕಂ ನಿವಾಸೇನ್ತೀತಿ ಮಙ್ಗಲಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ ವತ್ಥಂ ಪರಿದಹನ್ತಿ। ವೇಠನಂ ವೇಠೇನ್ತೀತಿ ಸೀಸವೇಠನಂ ಪತ್ತುಣ್ಣಾದಿಪಟಂ ಸೀಸೇ ಠಪೇನ್ತಿ ಪಟಿಮುಚ್ಚನ್ತಿ।
Mutasuddhikāti phusitena suddhikā. Pathaviṃ āmasantīti sasambhārikaṃ mahāpathaviṃ kāyena phusanti. Haritanti allanīlasaddalaṃ. Gomayanti gavādigomayaṃ. Kacchapanti aṭṭhikacchapādianekavidhaṃ. Phālaṃ akkamantīti ayaphālaṃ maddanti. Tilavāhanti tilasakaṭaṃ tilarāsiṃ vā. Phussatilaṃ khādantīti maṅgalapaṭisaṃyuttaṃ tilaṃ khādanti. Phussatelaṃ makkhentīti tathārūpaṃ tilatelaṃ sarīrabbhañjanaṃ karonti. Dantakaṭṭhanti dantapoṇaṃ. Mattikāya nhāyantīti kuṅkuṭṭhādikāya saṇhamattikāya sarīraṃ ubbaṭṭetvā nhāyanti. Sāṭakaṃ nivāsentīti maṅgalapaṭisaṃyuttaṃ vatthaṃ paridahanti. Veṭhanaṃ veṭhentīti sīsaveṭhanaṃ pattuṇṇādipaṭaṃ sīse ṭhapenti paṭimuccanti.
ತೇಧಾತುಕಂ ಕುಸಲಾಭಿಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಕಾಮಧಾತುರೂಪಧಾತುಅರೂಪಧಾತೂಸು ಪಟಿಸನ್ಧಿದಾಯಕಂ ಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಂ ಪಚ್ಚಯಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ। ಸಬ್ಬಂ ಅಕುಸಲನ್ತಿ ದ್ವಾದಸವಿಧಂ ಅಕೋಸಲ್ಲಸಮ್ಭೂತಂ ಅಕುಸಲಂ। ಯತೋತಿ ಯದಾ। ತೇ ದಸವಿಧೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಚ, ದ್ವಾದಸವಿಧೋ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಚ, ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಚ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಹೀನಾ ಹೋನ್ತಿ। ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಜಹೋತಿ ‘‘ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹಿತದಿಟ್ಠಿಂ ಜಹೋ। ಗಾಹಂ ಜಹೋತಿ ‘‘ಏಸೋಹಮಸ್ಮೀ’’ತಿ ಮಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಗಹಣಂ ಜಹೋ। ಪುನ ಅತ್ತಞ್ಜಹೋತಿ ‘‘ಏತಂ ಮಮಾ’’ತಿ ತಣ್ಹಾಗಹಣವಸೇನ ಚ ದಿಟ್ಠಿಗಹಣವಸೇನ ಚ ಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ಗಹಿತಂ, ಪರತೋ ಆಮಟ್ಠಞ್ಚ, ತಸ್ಮಿಂ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಞ್ಚ, ಬಲವತಣ್ಹಾವಸೇನ ಗಿಲಿತ್ವಾ ಅಜ್ಝೋಸಿತಞ್ಚ, ಬಲವಮುಚ್ಛಿತಞ್ಚ। ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಚತ್ತಂ ಹೋತೀತಿಆದಯೋ ವುತ್ತನಯಾಯೇವ।
Tedhātukaṃ kusalābhisaṅkhāranti kāmadhāturūpadhātuarūpadhātūsu paṭisandhidāyakaṃ kosallasambhūtaṃ paccayābhisaṅkhāraṃ. Sabbaṃ akusalanti dvādasavidhaṃ akosallasambhūtaṃ akusalaṃ. Yatoti yadā. Te dasavidho puññābhisaṅkhāro ca, dvādasavidho apuññābhisaṅkhāro ca, catubbidho āneñjābhisaṅkhāro ca yathānurūpaṃ samucchedappahānena pahīnā honti. Attadiṭṭhijahoti ‘‘eso me attā’’ti gahitadiṭṭhiṃ jaho. Gāhaṃ jahoti ‘‘esohamasmī’’ti mānasampayuttagahaṇaṃ jaho. Puna attañjahoti ‘‘etaṃ mamā’’ti taṇhāgahaṇavasena ca diṭṭhigahaṇavasena ca parāmasitvā gahitaṃ, parato āmaṭṭhañca, tasmiṃ abhiniviṭṭhañca, balavataṇhāvasena gilitvā ajjhositañca, balavamucchitañca. Sabbaṃ taṃ cattaṃ hotītiādayo vuttanayāyeva.
೨೬. ಏವಂ ‘‘ನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅಞ್ಞತೋ ಸುದ್ಧಿಮಾಹಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ಅಞ್ಞತೋ ಸುದ್ಧಿಂ ಬ್ರುವನ್ತಿ, ತೇಸಂ ತಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅನಿಬ್ಬಾಹಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪುರಿಮಂ ಪಹಾಯಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ತೇಹಿ ಅಞ್ಞತೋ ಸುದ್ಧಿವಾದಾ ಸಮಾನಾಪಿ ಯಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಗಹಣಮುಞ್ಚನಂ ಹೋತಿ, ತಾಯ ಪುರಿಮಂ ಸತ್ಥಾರಾದಿಂ ಪಹಾಯ ಅಪರಂ ನಿಸ್ಸಿತಾ, ಏಜಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅನುಗತಾ ಅಭಿಭೂತಾ ರಾಗಾದಿಭೇದಂ ನ ತರನ್ತಿ ಸಙ್ಗಂ, ತಞ್ಚ ಅತರನ್ತಾ ತಂ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಚ ನಿರಸ್ಸಜನ್ತಿ ಚ ಮಕ್ಕಟೋವ ಸಾಖನ್ತಿ।
26. Evaṃ ‘‘na brāhmaṇo aññato suddhimāhā’’ti vatvā idāni ye diṭṭhigatikā aññato suddhiṃ bruvanti, tesaṃ tassā diṭṭhiyā anibbāhakabhāvaṃ dassento ‘‘purimaṃ pahāyā’’ti gāthamāha. Tassattho – tehi aññato suddhivādā samānāpi yassā diṭṭhiyā appahīnattā gahaṇamuñcanaṃ hoti, tāya purimaṃ satthārādiṃ pahāya aparaṃ nissitā, ejāsaṅkhātāya taṇhāya anugatā abhibhūtā rāgādibhedaṃ na taranti saṅgaṃ, tañca atarantā taṃ taṃ dhammaṃ uggaṇhanti ca nirassajanti ca makkaṭova sākhanti.
ಪುರಿಮಂ ಸತ್ಥಾರಂ ಪಹಾಯಾತಿ ಪುರಿಮಗಹಿತಂ ಸತ್ಥುಪಟಿಞ್ಞಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ। ಪರಂ ಸತ್ಥಾರಂ ನಿಸ್ಸಿತಾತಿ ಅಞ್ಞಂ ಸತ್ಥುಪಟಿಞ್ಞಂ ನಿಸ್ಸಿತಾ ಅಲ್ಲೀನಾ। ಪುರಿಮಂ ಧಮ್ಮಕ್ಖಾನಂ ಪಹಾಯಾತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Purimaṃ satthāraṃ pahāyāti purimagahitaṃ satthupaṭiññaṃ vajjetvā. Paraṃ satthāraṃ nissitāti aññaṃ satthupaṭiññaṃ nissitā allīnā. Purimaṃ dhammakkhānaṃ pahāyātiādīsupi eseva nayo.
ಏಜಾನುಗಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅನುಗಾ। ಏಜಾನುಗತಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅನುಗತಾ। ಏಜಾನುಸಟಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅನುಸಟಾ ಪಕ್ಖನ್ದಾ ವಾ। ಏಜಾಯ ಪನ್ನಾ ಪತಿತಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ನಿಮುಗ್ಗಾ ಚ ನಿಕ್ಖಿಪಿತಾ ಚ।
Ejānugāti taṇhāya anugā. Ejānugatāti taṇhāya anugatā. Ejānusaṭāti taṇhāya anusaṭā pakkhandā vā. Ejāya pannā patitāti taṇhāya nimuggā ca nikkhipitā ca.
ಮಕ್ಕಟೋತಿ ವಾನರೋ। ಅರಞ್ಞೇತಿ ವಿಪಿನೇ। ಪವನೇತಿ ಮಹಾವನೇ। ಚರಮಾನೋತಿ ಗಚ್ಛಮಾನೋ। ಏವಮೇವಾತಿ ಓಪಮ್ಮಸಂಸನ್ದನಂ। ಪುಥೂತಿ ನಾನಾ। ಪುಥುದಿಟ್ಠಿಗತಾನೀತಿ ನಾನಾವಿಧಾನಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ। ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಚ ಮುಞ್ಚನ್ತಿ ಚಾತಿ ಗಹಣವಸೇನ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ಚ ಚಜನವಸೇನ ಮುಞ್ಚನ್ತಿ ಚ। ಆದಿಯನ್ತಿ ಚ ನಿರಸ್ಸಜನ್ತಿ ಚಾತಿ ಪಲಿಬೋಧಂ ಕರೋನ್ತಿ ಚ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತಿ ಚ ಖಿಪನ್ತಿ ಚ।
Makkaṭoti vānaro. Araññeti vipine. Pavaneti mahāvane. Caramānoti gacchamāno. Evamevāti opammasaṃsandanaṃ. Puthūti nānā. Puthudiṭṭhigatānīti nānāvidhāni diṭṭhigatāni. Gaṇhanti ca muñcanti cāti gahaṇavasena gaṇhanti ca cajanavasena muñcanti ca. Ādiyanti ca nirassajanti cāti palibodhaṃ karonti ca vissajjenti ca khipanti ca.
೨೭. ಪಞ್ಚಮಗಾಥಾಯ ಚ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ – ಯೋ ಚ ಸೋ ‘‘ದಿಟ್ಠೀ ಹಿ ನಂ ಪಾವ ತಥಾ ವದಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಸಯಂ ಸಮಾದಾಯಾತಿ। ತತ್ಥ ಸಯನ್ತಿ ಸಾಮಂ । ಸಮಾದಾಯಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ। ವತಾನೀತಿ ಹತ್ಥಿವತಾದೀನಿ। ಉಚ್ಚಾವಚನ್ತಿ ಅಪರಾಪರಂ, ಹೀನಪಣೀತಂ ವಾ ಸತ್ಥಾರತೋ ಸತ್ಥಾರಾದಿಂ। ಸಞ್ಞಸತ್ತೋತಿ ಕಾಮಸಞ್ಞಾದೀಸು ಲಗ್ಗೋ। ವಿದ್ವಾ ಚ ವೇದೇಹಿ ಸಮೇಚ್ಚ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಪರಮತ್ಥವಿದ್ವಾ ಚ ಅರಹಾ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣವೇದೇಹಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚಾತಿ। ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ।
27. Pañcamagāthāya ca sambandho – yo ca so ‘‘diṭṭhī hi naṃ pāva tathā vadāna’’nti vutto, so sayaṃ samādāyāti. Tattha sayanti sāmaṃ . Samādāyāti gahetvā. Vatānīti hatthivatādīni. Uccāvacanti aparāparaṃ, hīnapaṇītaṃ vā satthārato satthārādiṃ. Saññasattoti kāmasaññādīsu laggo. Vidvā ca vedehi samecca dhammanti paramatthavidvā ca arahā catūhi maggañāṇavedehi catusaccadhammaṃ abhisameccāti. Sesaṃ pākaṭameva.
ಸಾಮಂ ಸಮಾದಾಯಾತಿ ಸಯಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ। ಆದಾಯಾತಿ ಆದಿಯಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ। ಸಮಾದಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆದಾಯ। ಆದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಪಲಿಬೋಧಂ ಕತ್ವಾ। ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಪಲಿಬೋಧಂ ಕತ್ವಾ। ಗಣ್ಹಿತ್ವಾತಿ ಅವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ। ಪರಾಮಸಿತ್ವಾತಿ ದಸ್ಸಿತ್ವಾ। ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ। ಕಾಮಸಞ್ಞಾದಯೋ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ।
Sāmaṃ samādāyāti sayameva gahetvā. Ādāyāti ādiyitvā gaṇhitvā. Samādāyāti sammā ādāya. Ādiyitvāti palibodhaṃ katvā. Samādiyitvāti sammā palibodhaṃ katvā. Gaṇhitvāti avissajjetvā. Parāmasitvāti dassitvā. Abhinivisitvāti patiṭṭhahitvā. Kāmasaññādayo vuttanayā eva.
ವಿದ್ವಾತಿ ಮೇಧಾವೀ। ವಿಜ್ಜಾಗತೋತಿ ವಿಜಾನನಭಾವಂ ಗತೋ। ಞಾಣೀತಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪನ್ನೋ। ವಿಭಾವೀತಿ ಞಾಣೇನ ವೀಮಂಸಕೋ। ಮೇಧಾವೀತಿ ಅನಿಚ್ಚಾದೀಹಿ ತುಲಿತಞಾಣೋ। ಪಞ್ಞಾತಿಆದಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾಯೇವ। ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ವಿಚಿನಾತೀತಿ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ। ಬೋಜ್ಝಙ್ಗತ್ಥೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತೋವ। ವೀಮಂಸಾತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮವಿಚಿನನಾ ಪಞ್ಞಾವ। ‘‘ವೀಮಂಸಾ ಧಮ್ಮಚಿನ್ತನಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಿವಿಧಾಕಾರೇನ ಪಸ್ಸನಾ ಪಞ್ಞಾವ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಸೋಭನಾ ಪಸಟ್ಠಾ ಸುನ್ದರಾ ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ತೇಹಿ ವೇದೇಹೀತಿ ಏತೇಹೇವ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣೇಹಿ। ಅನ್ತಗತೋತಿ ಜಾತಿಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಗತೋ। ಕೋಟಿಗತೋತಿಆದಯೋ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯಾವ। ವೇದಾನಂ ವಾ ಅನ್ತಗತೋತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾನಂ ಅವಸಾನಪ್ಪತ್ತೋ। ವೇದೇಹಿ ವಾ ಅನ್ತಗತೋತಿ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣವೇದೇಹಿ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಯನ್ತಭಾವೇನ ಅನ್ತಸಙ್ಖಾತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಗತೋ। ವಿದಿತತ್ತಾತಿ ವಿದಿತಭಾವೇನ ಜಾನಿತಭಾವೇನ।
Vidvāti medhāvī. Vijjāgatoti vijānanabhāvaṃ gato. Ñāṇīti paññāsampanno. Vibhāvīti ñāṇena vīmaṃsako. Medhāvīti aniccādīhi tulitañāṇo. Paññātiādayo heṭṭhā vuttanayāyeva. Catusaccadhammaṃ vicinātīti dhammavicayasambojjhaṅgo. Bojjhaṅgattho heṭṭhā vuttova. Vīmaṃsāti catusaccadhammavicinanā paññāva. ‘‘Vīmaṃsā dhammacintanā’’ti hi vuttā. Vipassanāti maggasampayuttā vividhākārena passanā paññāva. Sammādiṭṭhīti sobhanā pasaṭṭhā sundarā maggasampayuttā sammādiṭṭhi. Tehi vedehīti eteheva catūhi maggañāṇehi. Antagatoti jātijarāmaraṇassa pariyosānaṃ gato. Koṭigatotiādayo heṭṭhā vuttanayāva. Vedānaṃ vā antagatoti jānitabbānaṃ avasānappatto. Vedehi vā antagatoti catūhi maggañāṇavedehi vaṭṭadukkhassa pariyantabhāvena antasaṅkhātaṃ nibbānaṃ gato. Viditattāti viditabhāvena jānitabhāvena.
ವೇದಾನಿ ವಿಚೇಯ್ಯ ಕೇವಲಾನೀತಿ ಗಾಥಾಯ ಅಯಮತ್ಥೋ – ಯೋ ಚತೂಹಿ ಮಗ್ಗಞಾಣವೇದೇಹಿ ಕಿಲೇಸಕ್ಖಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಗತೋ, ಸೋ ಪರಮತ್ಥತೋ ವೇದಗೂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಸೋವ ಸಬ್ಬಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸತ್ಥಸಞ್ಞಿತಾನಿ ವೇದಾನಿ ತಾಯೇವ ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ವಿಚೇಯ್ಯ। ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ತಮೇವ ಸಬ್ಬಂ ವೇದಮತಿಚ್ಚ ಯಾಪಿ ವೇದಪಚ್ಚಯಾ, ಅಞ್ಞಥಾ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ವೇದನಾ, ತಾಸು ಸಬ್ಬವೇದನಾಸು ವೀತರಾಗೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಿಂ ಪತ್ತಿನಮಾಹು ವೇದಗು’’ನ್ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೫೩೩) ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಇದಂ ಪತ್ತಿನ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ವೇದಾನಿ ವಿಚೇಯ್ಯ…ಪೇ॰… ವೇದಗೂ ಸೋ’’ತಿ ಆಹ। ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಯೋ ಪವಿಚಯಪಞ್ಞಾಯ ವೇದಾನಿ ವಿಚೇಯ್ಯ, ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಸಬ್ಬಂ ವೇದಮತಿಚ್ಚ ವತ್ತತಿ। ಸೋ ಸತ್ಥಸಞ್ಞಿತಾನಿ ವೇದಾನಿ ಗತೋ ಞಾತೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋವ ಹೋತಿ। ಯೋ ವೇದನಾಸು ವೀತರಾಗೋ, ಸೋಪಿ ವೇದನಾಸಞ್ಞಿತಾನಿ ವೇದಾನಿ ಗತೋ ಅತಿಕ್ಕನ್ತೋ , ಅತಿವೇದನಂ ಗತೋತಿಪಿ ವೇದಗೂ। ತಸ್ಮಾ ತಮ್ಪಿ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇದಂ ಪತ್ತಿನ’’ನ್ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ವೇದಾನಿ ವಿಚೇಯ್ಯ…ಪೇ॰… ವೇದಗೂ ಸೋ’’ತಿ ಆಹ।
Vedāni viceyya kevalānīti gāthāya ayamattho – yo catūhi maggañāṇavedehi kilesakkhayaṃ karonto gato, so paramatthato vedagū nāma hoti. Sova sabbasamaṇabrāhmaṇānaṃ satthasaññitāni vedāni tāyeva maggabhāvanāya kiccato aniccādivasena viceyya. Tattha chandarāgappahānena tameva sabbaṃ vedamaticca yāpi vedapaccayā, aññathā vā uppajjanti vedanā, tāsu sabbavedanāsu vītarāgo hoti. Tasmā tamatthaṃ dassento ‘‘kiṃ pattinamāhu vedagu’’nti (su. ni. 533) puṭṭho ‘‘idaṃ pattina’’nti avatvā ‘‘vedāni viceyya…pe… vedagū so’’ti āha. Yasmā vā yo pavicayapaññāya vedāni viceyya, tattha chandarāgappahānena sabbaṃ vedamaticca vattati. So satthasaññitāni vedāni gato ñāto atikkantova hoti. Yo vedanāsuvītarāgo, sopi vedanāsaññitāni vedāni gato atikkanto , ativedanaṃ gatotipi vedagū. Tasmā tampi atthaṃ dassento ‘‘idaṃ pattina’’nti avatvā ‘‘vedāni viceyya…pe… vedagū so’’ti āha.
ಸಮೇಚ್ಚಾತಿ ಞಾಣೇನ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ। ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚಾತಿ ಞಾಣೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ। ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ। ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಸಬ್ಬೇ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಧಮ್ಮಾ। ತೇ ಹಿ ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಾ ನಾಮ। ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಕರೀಯನ್ತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರಾ, ತೇ ಏವಂ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಕತತ್ತಾ ‘‘ಸಙ್ಖತಾ’’ತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಾ। ‘‘ಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಾ ತೇಭೂಮಕರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ ಅಭಿಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೫೮೭) ಅಟ್ಠಕಥಾಸು ವುತ್ತಾ। ತೇಪಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚಾ ವತ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೨೧, ೨೭೨; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೬) ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರೇಸು ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪುರಿಸಪುಗ್ಗಲೋ ಪುಞ್ಞಞ್ಚೇ ಸಙ್ಖಾರಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೫೧) ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾವ ಆಗತಾ। ತೇಭೂಮಿಕಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಕಸಙ್ಖಾರಾ ನಾಮ। ‘‘ಯಾವತಿಕಾ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಗತಿ, ತಾವತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅಕ್ಖಾಹತಂ ಮಞ್ಞೇ ಅಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫) ಆಗತಂ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯಂ ಪಯೋಗಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ನಾಮ। ‘‘ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಖೋ, ಆವುಸೋ ವಿಸಾಖ, ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಠಮಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ, ತತೋ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ, ತತೋ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೬೪) ಆಗತಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ ವಾಚಂ ಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ವಚೀಸಙ್ಖಾರಾ, ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ ಕಾಯೇನ ಸಙ್ಖರೀಯನ್ತೀತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾ, ಸಞ್ಞಾ ಚ ವೇದನಾ ಚ ಚಿತ್ತೇನ ಸಙ್ಖರೀಯನ್ತೀತಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ। ಇಧ ಪನ ಸಙ್ಖತಸಙ್ಖಾರಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಅನಿಚ್ಚಾ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ। ದುಕ್ಖಾ ಪಟಿಪೀಳನಟ್ಠೇನ। ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ ವುತ್ತಾ। ಅನತ್ತಾ ಅವಸವತ್ತನಟ್ಠೇನ। ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಏತ್ಥ ಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಫಲಮೇತಿ, ಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ। ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ನ ವಿನಾ, ಅಪಚ್ಚಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೀತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ಪವತ್ತತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪಿಚ ಉಪಕಾರಕಟ್ಠೋ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ। ಅವಿಜ್ಜಾ ಚ ಸಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಚಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ। ಸಙ್ಖಾರಾ ಸಮ್ಭವನ್ತೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಭವನ್ತಿಸದ್ದಸ್ಸ ಸೇಸಪದೇಹಿಪಿ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ।
Sameccāti ñāṇena samāgantvā. Abhisameccāti ñāṇena paṭivijjhitvā. Dhammanti catusaccadhammaṃ. Sabbe saṅkhārāti sabbe sappaccayā dhammā. Te hi saṅkhatasaṅkhārā nāma. Paccayehi saṅgamma karīyantīti saṅkhārā, te evaṃ paccayehi saṅgamma katattā ‘‘saṅkhatā’’ti visesetvā vuttā. ‘‘Kammanibbattā tebhūmakarūpārūpadhammā abhisaṅkhatasaṅkhārā’’ti (visuddhi. 2.587) aṭṭhakathāsu vuttā. Tepi ‘‘aniccā vata saṅkhārā’’tiādīsu (dī. ni. 2.221, 272; saṃ. ni. 1.186) saṅkhatasaṅkhāresu saṅgahaṃ gacchanti. ‘‘Avijjāgatoyaṃ, bhikkhave, purisapuggalo puññañce saṅkhāraṃ abhisaṅkharotī’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.51) avijjāpaccayā saṅkhārāva āgatā. Tebhūmikakusalākusalacetanā abhisaṅkharaṇakasaṅkhārā nāma. ‘‘Yāvatikā abhisaṅkhārassa gati, tāvatikaṃ gantvā akkhāhataṃ maññe aṭṭhāsī’’tiādīsu (a. ni. 3.15) āgataṃ kāyikacetasikavīriyaṃ payogābhisaṅkhāro nāma. ‘‘Saññāvedayitanirodhaṃ samāpannassa kho, āvuso visākha, bhikkhuno paṭhamaṃ nirujjhati vacīsaṅkhāro, tato kāyasaṅkhāro, tato cittasaṅkhāro’’tiādīsu (ma. ni. 1.464) āgatā vitakkavicārā vācaṃ saṅkharontīti vacīsaṅkhārā, assāsapassāsā kāyena saṅkharīyantīti kāyasaṅkhārā, saññā ca vedanā ca cittena saṅkharīyantīti cittasaṅkhārā. Idha pana saṅkhatasaṅkhārā adhippetā. Aniccā hutvā abhāvaṭṭhena. Dukkhā paṭipīḷanaṭṭhena. Sabbe dhammāti nibbānampi antokatvā vuttā. Anattā avasavattanaṭṭhena. Avijjāpaccayā saṅkhārāti ettha yaṃ paṭicca phalameti, so paccayo. Paṭiccāti na vinā, apaccakkhitvāti attho. Etīti uppajjati ceva pavattati cāti attho. Apica upakārakaṭṭho paccayaṭṭho. Avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo, tasmā avijjāpaccayā. Saṅkhārā sambhavantīti nibbattanti, evaṃ sambhavantisaddassa sesapadehipi yojanā kātabbā.
ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾ? ದುಕ್ಖೇ ಅಞ್ಞಾಣಂ, ದುಕ್ಖಸಮುದಯೇ ಅಞ್ಞಾಣಂ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧೇ ಅಞ್ಞಾಣಂ, ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ಅಞ್ಞಾಣಂ, ಪುಬ್ಬನ್ತೇ ಅಞ್ಞಾಣಂ, ಅಪರನ್ತೇ ಅಞ್ಞಾಣಂ, ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತೇ ಅಞ್ಞಾಣಂ, ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯತಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಞ್ಞಾಣಂ। ಕತಮೇ ಸಙ್ಖಾರಾ? ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ, ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ, ಅಟ್ಠ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಚೇತನಾ, ಪಞ್ಚ ರೂಪಾವಚರಕುಸಲಚೇತನಾ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ, ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಚೇತನಾ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ, ಚತಸ್ಸೋ ಅರೂಪಾವಚರಕುಸಲಚೇತನಾ ಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ, ಕಾಯಸಞ್ಚೇತನಾ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರೋ, ವಚೀಸಞ್ಚೇತನಾ ವಚೀಸಙ್ಖಾರೋ, ಮನೋಸಞ್ಚೇತನಾ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೋ।
Tattha katamā avijjā? Dukkhe aññāṇaṃ, dukkhasamudaye aññāṇaṃ, dukkhanirodhe aññāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇaṃ, pubbante aññāṇaṃ, aparante aññāṇaṃ, pubbantāparante aññāṇaṃ, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇaṃ. Katame saṅkhārā? Puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāro, kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro cittasaṅkhāro, aṭṭha kāmāvacarakusalacetanā, pañca rūpāvacarakusalacetanā puññābhisaṅkhāro, dvādasa akusalacetanā apuññābhisaṅkhāro, catasso arūpāvacarakusalacetanā āneñjābhisaṅkhāro, kāyasañcetanā kāyasaṅkhāro, vacīsañcetanā vacīsaṅkhāro, manosañcetanā cittasaṅkhāro.
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಇಮೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ? ಅವಿಜ್ಜಾಭಾವೇ ಭಾವತೋ। ಯಸ್ಸ ಹಿ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾತಂ ಅಞ್ಞಾಣಂ ಅಪ್ಪಹೀನಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ದುಕ್ಖೇ ತಾವ ಪುಬ್ಬನ್ತಾದೀಸು ಚ ಅಞ್ಞಾಣೇನ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖಂ ಸುಖಸಞ್ಞಾಯ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಹೇತುಭೂತೇ ತಿವಿಧೇಪಿ ಸಙ್ಖಾರೇ ಆರಭತಿ। ಸಮುದಯೇ ಅಞ್ಞಾಣೇನ ದುಕ್ಖಹೇತುಭೂತೇಪಿ ತಣ್ಹಾಪರಿಕ್ಖಾರೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸುಖಹೇತುತೋ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಆರಭತಿ। ನಿರೋಧೇ ಪನ ಮಗ್ಗೇ ಚ ಅಞ್ಞಾಣೇನ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನಿರೋಧಭೂತೇಪಿ ಗತಿವಿಸೇಸೇ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಚ ಅಮಗ್ಗಭೂತೇಸುಪಿ ಯಞ್ಞಾಮರತಪಾದೀಸು ನಿರೋಧಮಗ್ಗಸಞ್ಞೀ ಹುತ್ವಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ಪತ್ಥಯಮಾನೋ ಯಞ್ಞಾಮರತಪಾದಿಮುಖೇನ ತಿವಿಧೇಪಿ ಸಙ್ಖಾರೇ ಆರಭತಿ।
Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘ime saṅkhārā avijjāpaccayā hontī’’ti? Avijjābhāve bhāvato. Yassa hi dukkhādīsu avijjāsaṅkhātaṃ aññāṇaṃ appahīnaṃ hoti, so dukkhe tāva pubbantādīsu ca aññāṇena saṃsāradukkhaṃ sukhasaññāya gahetvā tasseva hetubhūte tividhepi saṅkhāre ārabhati. Samudaye aññāṇena dukkhahetubhūtepi taṇhāparikkhāre saṅkhāre sukhahetuto maññamāno ārabhati. Nirodhe pana magge ca aññāṇena dukkhassa anirodhabhūtepi gativisese dukkhanirodhasaññī hutvā nirodhassa ca amaggabhūtesupi yaññāmaratapādīsu nirodhamaggasaññī hutvā dukkhanirodhaṃ patthayamāno yaññāmaratapādimukhena tividhepi saṅkhāre ārabhati.
ಅಪಿ ಚ ಸೋ ತಾಯ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಅಪ್ಪಹೀನಾವಿಜ್ಜತಾಯ ವಿಸೇಸತೋ ಜಾತಿಜರಾರೋಗಮರಣಾದಿಅನೇಕಾದೀನವವೋಕಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಪುಞ್ಞಫಲಸಙ್ಖಾತಂ ದುಕ್ಖಂ ದುಕ್ಖತೋ ಅಜಾನನ್ತೋ ತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಾಯ ಕಾಯವಚೀಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಭೇದಂ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಆರಭತಿ ದೇವಚ್ಛರಕಾಮಕೋ ವಿಯ ಮರುಪ್ಪಪಾತಂ। ಸುಖಸಮ್ಮತಸ್ಸಾಪಿ ಚ ತಸ್ಸ ಪುಞ್ಞಫಲಸ್ಸ ಅನ್ತೇ ಮಹಾಪರಿಳಾಹಜನಿಕಂ ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖತಂ ಅಪ್ಪಸ್ಸಾದತಞ್ಚ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ತಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಮೇವ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಆರಭತಿ ಸಲಭೋ ವಿಯ ದೀಪಸಿಖಾಭಿನಿಪಾತಂ, ಮಧುಬಿನ್ದುಗಿದ್ಧೋ ವಿಯ ಚ ಮಧುಲಿತ್ತಸತ್ಥಧಾರಾಲೇಹನಂ।
Api ca so tāya catūsu saccesu appahīnāvijjatāya visesato jātijarārogamaraṇādianekādīnavavokiṇṇampi puññaphalasaṅkhātaṃ dukkhaṃ dukkhato ajānanto tassa adhigamāya kāyavacīcittasaṅkhārabhedaṃ puññābhisaṅkhāraṃ ārabhati devaccharakāmako viya maruppapātaṃ. Sukhasammatassāpi ca tassa puññaphalassa ante mahāpariḷāhajanikaṃ vipariṇāmadukkhataṃ appassādatañca apassantopi tappaccayaṃ vuttappakārameva puññābhisaṅkhāraṃ ārabhati salabho viya dīpasikhābhinipātaṃ, madhubindugiddho viya ca madhulittasatthadhārālehanaṃ.
ಕಾಮುಪಸೇವನಾದೀಸು ಚ ಸವಿಪಾಕೇಸು ಆದೀನವಂ ಅಪಸ್ಸನ್ತೋ ಸುಖಸಞ್ಞಾಯ ಚೇವ ಕಿಲೇಸಾಭಿಭೂತತಾಯ ಚ ದ್ವಾರತ್ತಯಪ್ಪವತ್ತಮ್ಪಿ ಅಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಆರಭತಿ ಬಾಲೋ ವಿಯ ಗೂಥಕೀಳನಂ, ಮರಿತುಕಾಮೋ ವಿಯ ಚ ವಿಸಖಾದನಂ। ಆರುಪ್ಪವಿಪಾಕೇಸು ಚಾಪಿ ಸಙ್ಖಾರವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖತಂ ಅನವಬುಜ್ಝಮಾನೋ ಸಸ್ಸತಾದಿವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಭೂತಂ ಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರಂ ಆರಭತಿ ದಿಸಾಮೂಳ್ಹೋ ವಿಯ ಪಿಸಾಚನಗರಾಭಿಮುಖಮಗ್ಗಗಮನಂ। ಏವಂ ಯಸ್ಮಾ ಅವಿಜ್ಜಾಭಾವತೋವ ಸಙ್ಖಾರಭಾವೋ, ನ ಅಭಾವತೋ। ತಸ್ಮಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಮೇತಂ ‘‘ಇಮೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ।
Kāmupasevanādīsu ca savipākesu ādīnavaṃ apassanto sukhasaññāya ceva kilesābhibhūtatāya ca dvārattayappavattampi apuññābhisaṅkhāraṃ ārabhati bālo viya gūthakīḷanaṃ, maritukāmo viya ca visakhādanaṃ. Āruppavipākesu cāpi saṅkhāravipariṇāmadukkhataṃ anavabujjhamāno sassatādivipallāsena cittasaṅkhārabhūtaṃ āneñjābhisaṅkhāraṃ ārabhati disāmūḷho viya pisācanagarābhimukhamaggagamanaṃ. Evaṃ yasmā avijjābhāvatova saṅkhārabhāvo, na abhāvato. Tasmā jānitabbametaṃ ‘‘ime saṅkhārā avijjāpaccayā hontī’’ti.
ಏತ್ಥಾಹ – ಗಣ್ಹಾಮ ತಾವ ಏತಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ, ಕಿಂ ಪನಾಯಮೇಕಾವ ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೇಪಿ ಪಚ್ಚಯಾ ಸನ್ತೀತಿ? ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ಯದಿ ತಾವ ಏಕಾವ, ಏಕಕಾರಣವಾದೋ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಅಥ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಸನ್ತಿ, ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿ ಏಕಕಾರಣನಿದ್ದೇಸೋ ನುಪಪಜ್ಜತೀತಿ? ನ ನುಪಪಜ್ಜತಿ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ –
Etthāha – gaṇhāma tāva etaṃ ‘‘avijjā saṅkhārānaṃ paccayo’’ti, kiṃ panāyamekāva avijjā saṅkhārānaṃ paccayo, udāhu aññepi paccayā santīti? Kiṃ panettha yadi tāva ekāva, ekakāraṇavādo āpajjati. Atha aññepi santi, ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti ekakāraṇaniddeso nupapajjatīti? Na nupapajjati. Kasmā? Yasmā –
‘‘ಏಕಂ ನ ಏಕತೋ ಇಧ, ನಾನೇಕಮನೇಕತೋಪಿ ನೋ ಏಕಂ।
‘‘Ekaṃ na ekato idha, nānekamanekatopi no ekaṃ;
ಫಲಮತ್ಥಿ ಅತ್ಥಿ ಪನ ಏಕ-ಹೇತುಫಲದೀಪನೇ ಅತ್ಥೋ’’॥ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೬, ಸಙ್ಖಾರಪದನಿದ್ದೇಸ; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೧೦೫; ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೬೧೭)।
Phalamatthi atthi pana eka-hetuphaladīpane attho’’. (vibha. aṭṭha. 226, saṅkhārapadaniddesa; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.105; visuddhi. 2.617);
ಭಗವಾ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪಧಾನತ್ತಾ, ಕತ್ಥಚಿ ಪಾಕಟತ್ತಾ, ಕತ್ಥಚಿ ಅಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಸ್ಸ ಚ ವೇನೇಯ್ಯಾನಞ್ಚ ಅನುರೂಪತೋ ಏಕಮೇವ ಹೇತುಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ದೀಪೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅಯಮಿಧ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಅಞ್ಞೇಸು ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಸಹಜಾತಧಮ್ಮಾದೀಸು ಸಙ್ಖಾರಕಾರಣೇಸು ‘‘ಅಸ್ಸಾದಾನುಪಸ್ಸಿನೋ ತಣ್ಹಾ ಪವಡ್ಢತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೫೨) ಚ, ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ಆಸವಸಮುದಯೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೦೪) ಚ ವಚನತೋ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ತಣ್ಹಾದೀನಂ ಸಙ್ಖಾರಹೇತೂನಂ ಹೇತೂತಿ ಪಧಾನತ್ತಾ, ‘‘ಅವಿದ್ವಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅವಿಜ್ಜಾಗತೋ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಮ್ಪಿ ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತೀ’’ತಿ ಪಾಕಟತ್ತಾ, ಅಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಹೇತುಭಾವೇನ ದೀಪಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏತೇನೇವ ಚ ಏಕೇಕಹೇತುಫಲದೀಪನಪರಿಹಾರವಚನೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಏಕೇಕಹೇತುಫಲದೀಪನೇ ಪಯೋಜನಂ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ।
Bhagavā hi katthaci padhānattā, katthaci pākaṭattā, katthaci asādhāraṇattā desanāvilāsassa ca veneyyānañca anurūpato ekameva hetuṃ vā phalaṃ vā dīpeti. Tasmā ayamidha avijjā vijjamānesupi aññesu vatthārammaṇasahajātadhammādīsu saṅkhārakāraṇesu ‘‘assādānupassino taṇhā pavaḍḍhatī’’ti (saṃ. ni. 2.52) ca, ‘‘avijjāsamudayā āsavasamudayo’’ti (ma. ni. 1.104) ca vacanato aññesampi taṇhādīnaṃ saṅkhārahetūnaṃ hetūti padhānattā, ‘‘avidvā, bhikkhave, avijjāgato puññābhisaṅkhārampi abhisaṅkharotī’’ti pākaṭattā, asādhāraṇattā ca saṅkhārānaṃ hetubhāvena dīpitāti veditabbā. Eteneva ca ekekahetuphaladīpanaparihāravacanena sabbattha ekekahetuphaladīpane payojanaṃ veditabbanti.
ಏತ್ಥಾಹ – ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಏಕನ್ತಾನಿಟ್ಠಫಲಾಯ ಸಾವಜ್ಜಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಕಥಂ ಪುಞ್ಞಾನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯತ್ತಂ ಯುಜ್ಜತಿ? ನ ಹಿ ನಿಮ್ಬಬೀಜತೋ ಉಚ್ಛು ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ಕಥಂ ನ ಯುಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ? ಲೋಕಸ್ಮಿಞ್ಹಿ –
Etthāha – evaṃ santepi ekantāniṭṭhaphalāya sāvajjāya avijjāya kathaṃ puññāneñjābhisaṅkhārapaccayattaṃ yujjati? Na hi nimbabījato ucchu uppajjatīti. Kathaṃ na yujjissati? Lokasmiñhi –
‘‘ವಿರುದ್ಧೋ ಚಾ ವಿರುದ್ಧೋ ಚ, ಸದಿಸಾಸದಿಸೋ ತಥಾ।
‘‘Viruddho cā viruddho ca, sadisāsadiso tathā;
ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಸಿದ್ಧೋ, ವಿಪಾಕಾ ಏವ ತೇ ಚ ನ’’॥
Dhammānaṃ paccayo siddho, vipākā eva te ca na’’.
ಇತಿ ಅಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ವಿಪಾಕವಸೇನ ಏಕನ್ತಾನಿಟ್ಠಫಲಾ, ಸಭಾವವಸೇನ ಚ ಸಾವಜ್ಜಾಪಿ ಸಮಾನಾ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಏತೇಸಂ ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಠಾನಕಿಚ್ಚಸಭಾವವಿರುದ್ಧಾವಿರುದ್ಧಪಚ್ಚಯವಸೇನ, ಸದಿಸಾಸದಿಸಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಚ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅಪಿ ಚ ಅಯಂ ಅಞ್ಞೋಪಿ ಪರಿಯಾಯೋ –
Iti ayaṃ avijjā vipākavasena ekantāniṭṭhaphalā, sabhāvavasena ca sāvajjāpi samānā sabbesampi etesaṃ puññābhisaṅkhārādīnaṃ yathānurūpaṃ ṭhānakiccasabhāvaviruddhāviruddhapaccayavasena, sadisāsadisapaccayavasena ca paccayo hotīti veditabbā. Api ca ayaṃ aññopi pariyāyo –
‘‘ಚುತೂಪಪಾತೇ ಸಂಸಾರೇ, ಸಙ್ಖಾರಾನಞ್ಚ ಲಕ್ಖಣೇ।
‘‘Cutūpapāte saṃsāre, saṅkhārānañca lakkhaṇe;
ಯೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನ-ಧಮ್ಮೇಸು ಚ ವಿಮುಯ್ಹತಿ॥
Yo paṭiccasamuppanna-dhammesu ca vimuyhati.
‘‘ಅಭಿಸಙ್ಖರೋತಿ ಸೋ ಏತೇ, ಸಙ್ಖಾರೇ ತಿವಿಧೇ ಯತೋ।
‘‘Abhisaṅkharoti so ete, saṅkhāre tividhe yato;
ಅವಿಜ್ಜಾ ಪಚ್ಚಯೋ ತೇಸಂ, ತಿವಿಧಾನಮ್ಪಯಂ ತತೋ॥
Avijjā paccayo tesaṃ, tividhānampayaṃ tato.
‘‘ಯಥಾಪಿ ನಾಮ ಜಚ್ಚನ್ಧೋ, ನರೋ ಅಪರಿಣಾಯಕೋ।
‘‘Yathāpi nāma jaccandho, naro apariṇāyako;
ಏಕದಾ ಯಾತಿ ಮಗ್ಗೇನ, ಉಮ್ಮಗ್ಗೇನಾಪಿ ಏಕದಾ॥
Ekadā yāti maggena, ummaggenāpi ekadā.
‘‘ಸಂಸಾರೇ ಸಂಸರಂ ಬಾಲೋ, ತಥಾ ಅಪರಿಣಾಯಕೋ।
‘‘Saṃsāre saṃsaraṃ bālo, tathā apariṇāyako;
ಕರೋತಿ ಏಕದಾ ಪುಞ್ಞಂ, ಅಪುಞ್ಞಮಪಿ ಏಕದಾ॥
Karoti ekadā puññaṃ, apuññamapi ekadā.
‘‘ಯದಾ ಚ ಞತ್ವಾ ಸೋ ಧಮ್ಮಂ, ಸಚ್ಚಾನಿ ಅಭಿಸಮೇಸ್ಸತಿ।
‘‘Yadā ca ñatvā so dhammaṃ, saccāni abhisamessati;
ತದಾ ಅವಿಜ್ಜೂಪಸಮಾ, ಉಪಸನ್ತೋ ಚರಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ॥
Tadā avijjūpasamā, upasanto carissatī’’ti.
ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಛವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಂ ಘಾನವಿಞ್ಞಾಣಂ ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞಾಣಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ। ತತ್ಥ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ಕುಸಲವಿಪಾಕಂ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕನ್ತಿ ದುವಿಧಂ। ತಥಾ ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ। ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪನ ದ್ವೇ ವಿಪಾಕಮನೋಧಾತುಯೋ, ತಿಸ್ಸೋ ಅಹೇತುಕವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ, ಅಟ್ಠ ಸಹೇತುಕವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ, ಪಞ್ಚ ರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನಿ, ಚತ್ತಾರಿ ಅರೂಪಾವಚರವಿಪಾಕಚಿತ್ತಾನೀತಿ ಬಾವೀಸತಿವಿಧಂ। ಇತಿ ಸಬ್ಬಾನಿ ಬಾತ್ತಿಂಸಲೋಕಿಯವಿಪಾಕವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ।
Saṅkhārapaccayā viññāṇanti chaviññāṇakāyā cakkhuviññāṇaṃ sotaviññāṇaṃ ghānaviññāṇaṃ jivhāviññāṇaṃ kāyaviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ. Tattha cakkhuviññāṇaṃ kusalavipākaṃ akusalavipākanti duvidhaṃ. Tathā sotaghānajivhākāyaviññāṇāni. Manoviññāṇaṃ pana dve vipākamanodhātuyo, tisso ahetukavipākamanoviññāṇadhātuyo, aṭṭha sahetukavipākacittāni, pañca rūpāvacaravipākacittāni, cattāri arūpāvacaravipākacittānīti bāvīsatividhaṃ. Iti sabbāni bāttiṃsalokiyavipākaviññāṇāni.
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಇದಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ಹೋತೀ’’ತಿ? ಉಪಚಿತಕಮ್ಮಾಭಾವೇ ವಿಪಾಕಾಭಾವತೋ। ವಿಪಾಕಞ್ಹೇತಂ, ವಿಪಾಕಞ್ಚ ನ ಉಪಚಿತಕಮ್ಮಾಭಾವೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಯದಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಬ್ಬವಿಪಾಕಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ನ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಮೇತಂ ‘‘ಸಙ್ಖಾರಪಚ್ಚಯಾ ಇದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಸಬ್ಬಮೇವ ಹಿ ಇದಂ ಪವತ್ತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ದ್ವೇಧಾ ಪವತ್ತತಿ । ತತ್ಥ ದ್ವೇ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ, ದ್ವೇ ಮನೋಧಾತುಯೋ, ಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾ ಅಹೇತುಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂತಿ ಇಮಾನಿ ತೇರಸ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಪವತ್ತಿಯಂಯೇವ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಸೇಸಾನಿ ಏಕೂನವೀಸತಿ ತೀಸು ಭವೇಸು ಯಥಾನುರೂಪಂ ಪವತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಮ್ಪಿ ಪವತ್ತನ್ತಿ।
Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘idaṃ vuttappakāraṃ viññāṇaṃ saṅkhārapaccayā hotī’’ti? Upacitakammābhāve vipākābhāvato. Vipākañhetaṃ, vipākañca na upacitakammābhāve uppajjati, yadi uppajjeyya, sabbesaṃ sabbavipākāni uppajjeyyuṃ, na ca uppajjantīti jānitabbametaṃ ‘‘saṅkhārapaccayā idaṃ viññāṇaṃ hotī’’ti. Sabbameva hi idaṃ pavattipaṭisandhivasena dvedhā pavattati . Tattha dve pañcaviññāṇāni, dve manodhātuyo, somanassasahagatā ahetukamanoviññāṇadhātūti imāni terasa pañcavokārabhave pavattiyaṃyeva pavattanti. Sesāni ekūnavīsati tīsu bhavesu yathānurūpaṃ pavattiyampi paṭisandhiyampi pavattanti.
‘‘ಲದ್ಧಪ್ಪಚ್ಚಯಮಿತಿ ಧಮ್ಮ-ಮತ್ತಮೇತಂ ಭವನ್ತರಮುಪೇತಿ।
‘‘Laddhappaccayamiti dhamma-mattametaṃ bhavantaramupeti;
ನಾಸ್ಸ ತತೋ ಸಙ್ಕನ್ತಿ, ನ ತತೋ ಹೇತುಂ ವಿನಾ ಹೋತಿ’’॥
Nāssa tato saṅkanti, na tato hetuṃ vinā hoti’’.
ಇತಿ ಹೇತಂ ಲದ್ಧಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಮತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ‘‘ಭವನ್ತರಮುಪೇತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಸತ್ತೋ ನ ಜೀವೋ। ತಸ್ಸ ಚ ನಾಪಿ ಅತೀತಭವತೋ ಇಧ ಸಙ್ಕನ್ತಿ ಅತ್ಥಿ, ನಾಪಿ ತತೋ ಹೇತುಂ ವಿನಾ ಇಧ ಪಾತುಭಾವೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಪುರಿಮಂ ಚವನತೋ ಚುತಿ, ಪಚ್ಛಿಮಂ ಭವನ್ತರಾದಿಪಟಿಸನ್ಧಾನತೋ ಪಟಿಸನ್ಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Iti hetaṃ laddhappaccayaṃ rūpārūpadhammamattaṃ uppajjamānaṃ ‘‘bhavantaramupetī’’ti vuccati, na satto na jīvo. Tassa ca nāpi atītabhavato idha saṅkanti atthi, nāpi tato hetuṃ vinā idha pātubhāvo. Ettha ca purimaṃ cavanato cuti, pacchimaṃ bhavantarādipaṭisandhānato paṭisandhīti vuccati.
ಏತ್ಥಾಹ – ನನು ಏವಂ ಅಸಙ್ಕನ್ತಿಪಾತುಭಾವೇ ಸತಿ ಯೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೇ ಖನ್ಧಾ, ತೇಸಂ ನಿರುದ್ಧತ್ತಾ, ಫಲಪಚ್ಚಯಸ್ಸ ಚ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ತತ್ಥ ಅಗಮನತೋ, ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅಞ್ಞತೋ ಚ ತಂ ಫಲಂ ಸಿಯಾ, ಉಪಭುಞ್ಜಕೇ ಚ ಅಸತಿ ಕಸ್ಸ ತಂ ಫಲಂ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ನ ಸುನ್ದರಮಿದಂ ವಿಧಾನನ್ತಿ? ತತ್ರಿದಂ ವುಚ್ಚತಿ –
Etthāha – nanu evaṃ asaṅkantipātubhāve sati ye imasmiṃ manussattabhāve khandhā, tesaṃ niruddhattā, phalapaccayassa ca kammassa tattha agamanato, aññassa aññato ca taṃ phalaṃ siyā, upabhuñjake ca asati kassa taṃ phalaṃ siyā, tasmā na sundaramidaṃ vidhānanti? Tatridaṃ vuccati –
‘‘ಸನ್ತಾನೇ ಯಂ ಫಲಂ ಏತಂ, ನಾಞ್ಞಸ್ಸ ನ ಚ ಅಞ್ಞತೋ।
‘‘Santāne yaṃ phalaṃ etaṃ, nāññassa na ca aññato;
ಬೀಜಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋ, ಏತಸ್ಸತ್ಥಸ್ಸ ಸಾಧಕೋ॥
Bījānaṃ abhisaṅkhāro, etassatthassa sādhako.
‘‘ಫಲಸ್ಸುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಏವ, ಸಿದ್ಧಾ ಭುಞ್ಜಕಸಮ್ಮುತಿ।
‘‘Phalassuppattiyā eva, siddhā bhuñjakasammuti;
ಫಲುಪ್ಪಾದೇನ ರುಕ್ಖಸ್ಸ, ಯಥಾ ಫಲತಿ ಸಮ್ಮುತೀ’’ತಿ॥
Phaluppādena rukkhassa, yathā phalati sammutī’’ti.
ಯೋಪಿ ವದೇಯ್ಯ ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಏತೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಾ ವಾ ಫಲಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾ ಸಿಯುಂ, ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾ ವಾ। ಯದಿ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನಾ, ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ನೇಸಂ ವಿಪಾಕೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ಅಥ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾ, ಪವತ್ತಿತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪಚ್ಛಾ ಚ ನಿಚ್ಚಂ ಫಲಾವಹಾ ಸಿಯು’’ನ್ತಿ। ಸೋ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ –
Yopi vadeyya ‘‘evaṃ santepi ete saṅkhārā vijjamānā vā phalassa paccayā siyuṃ, avijjamānā vā. Yadi ca vijjamānā, pavattikkhaṇeyeva nesaṃ vipākena bhavitabbaṃ. Atha avijjamānā, pavattito pubbe pacchā ca niccaṃ phalāvahā siyu’’nti. So evaṃ vattabbo –
‘‘ಕತತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಏತೇ, ನ ಚ ನಿಚ್ಚಂ ಫಲಾವಹಾ।
‘‘Katattā paccayā ete, na ca niccaṃ phalāvahā;
ಪಾಟಿಭೋಗಾದಿಕಂ ತತ್ಥ, ವೇದಿತಬ್ಬಂ ನಿದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ॥
Pāṭibhogādikaṃ tattha, veditabbaṃ nidassana’’nti.
ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಇಧ ವೇದನಾಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಾ ನಾಮಂ, ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯರೂಪಂ ರೂಪಂ। ಅಭಾವಕಗಬ್ಭಸೇಯ್ಯಕಾನಂ ಅಣ್ಡಜಾನಞ್ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ವತ್ಥುದಸಕಂ ಕಾಯದಸಕನ್ತಿ ವೀಸತಿ ರೂಪರೂಪಾನಿ, ತಯೋ ಚ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾತಿ ಏತೇ ತೇವೀಸತಿ ಧಮ್ಮಾ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಭಾವಕಾನಂ ಭಾವದಸಕಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ತೇತ್ತಿಂಸ, ಓಪಪಾತಿಕಸತ್ತೇಸು ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾದೀನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಚಕ್ಖುಸೋತವತ್ಥುದಸಕಾನಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯನವಕಞ್ಚಾತಿ ಏಕೂನಚತ್ತಾಲೀಸ ರೂಪರೂಪಾನಿ, ತಯೋ ಚ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾತಿ ಏತೇ ಬಾಚತ್ತಾಲೀಸ ಧಮ್ಮಾ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಾಮಭವೇ ಪನ ಸೇಸಓಪಪಾತಿಕಾನಂ, ಸಂಸೇದಜಾನಂ ವಾ ಸಭಾವಕಪರಿಪುಣ್ಣಾಯತನಾನಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಕ್ಖಣೇ ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯವತ್ಥುಭಾವದಸಕಾನೀತಿ ಸತ್ತತಿ ರೂಪರೂಪಾನಿ, ತಯೋ ಚ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾತಿ ಏತೇ ತೇಸತ್ತತಿ ಧಮ್ಮಾ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏಸ ಉಕ್ಕಂಸೋ, ಅವಕಂಸೇನ ಪನ ತಂತಂದಸಕವಿಕಲಾನಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಹಾಪೇತ್ವಾ ಹಾಪೇತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪಸಙ್ಖಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅರೂಪೀನಂ ಪನ ತಯೋವ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ। ಅಸಞ್ಞೀನಂ ರೂಪತೋ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯನವಕಮೇವಾತಿ। ಏಸ ತಾವ ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ನಯೋ।
Viññāṇapaccayānāmarūpanti idha vedanāsaññāsaṅkhārakkhandhā nāmaṃ, cattāri mahābhūtāni catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyarūpaṃ rūpaṃ. Abhāvakagabbhaseyyakānaṃ aṇḍajānañca paṭisandhikkhaṇe vatthudasakaṃ kāyadasakanti vīsati rūparūpāni, tayo ca arūpino khandhāti ete tevīsati dhammā ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti veditabbā. Sabhāvakānaṃ bhāvadasakaṃ pakkhipitvā tettiṃsa, opapātikasattesu brahmakāyikādīnaṃ paṭisandhikkhaṇe cakkhusotavatthudasakāni jīvitindriyanavakañcāti ekūnacattālīsa rūparūpāni, tayo ca arūpino khandhāti ete bācattālīsa dhammā ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti veditabbā. Kāmabhave pana sesaopapātikānaṃ, saṃsedajānaṃ vā sabhāvakaparipuṇṇāyatanānaṃ paṭisandhikkhaṇe cakkhusotaghānajivhākāyavatthubhāvadasakānīti sattati rūparūpāni, tayo ca arūpino khandhāti ete tesattati dhammā ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti veditabbā. Esa ukkaṃso, avakaṃsena pana taṃtaṃdasakavikalānaṃ tassa tassa vasena hāpetvā hāpetvā paṭisandhiyaṃ viññāṇapaccayā nāmarūpasaṅkhā veditabbā. Arūpīnaṃ pana tayova arūpino khandhā. Asaññīnaṃ rūpato jīvitindriyanavakamevāti. Esa tāva paṭisandhiyaṃ nayo.
ಪವತ್ತೇ ಪನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ರೂಪಪವತ್ತಿದೇಸೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಸಹ ಪವತ್ತಉತುತೋ ಉತುಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸುದ್ಧಟ್ಠಕಂ ಪಾತುಭವತಿ। ಪಠಮಭವಙ್ಗತೋ ಪಭುತಿ ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸುದ್ಧಟ್ಠಕಂ, ಸದ್ದಪಾತುಭಾವಕಾಲೇ ಉತುತೋ ಚೇವ ಚಿತ್ತತೋ ಚ ಸದ್ದನವಕಂ, ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೂಪಜೀವೀನಂ ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸುದ್ಧಟ್ಠಕನ್ತಿ ಏವಂ ಆಹಾರಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ, ಸುದ್ಧಟ್ಠಕಸ್ಸ, ಉತುಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾನಞ್ಚ ದ್ವಿನ್ನಂ ನವಕಾನಂ ವಸೇನ ಛಬ್ಬೀಸತಿವಿಧಂ, ಏಕೇಕಚಿತ್ತೇ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ವುತ್ತಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಸತ್ತತಿವಿಧನ್ತಿ ಛನ್ನವುತಿವಿಧಂ ರೂಪಂ, ತಯೋ ಚ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾತಿ ನವನವುತಿಧಮ್ಮಾ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Pavatte pana sabbattha rūpapavattidese paṭisandhicittassa ṭhitikkhaṇe paṭisandhicittena saha pavattaututo utusamuṭṭhānaṃ suddhaṭṭhakaṃ pātubhavati. Paṭhamabhavaṅgato pabhuti cittasamuṭṭhānaṃ suddhaṭṭhakaṃ, saddapātubhāvakāle ututo ceva cittato ca saddanavakaṃ, kabaḷīkārāhārūpajīvīnaṃ āhārasamuṭṭhānaṃ suddhaṭṭhakanti evaṃ āhārasamuṭṭhānassa, suddhaṭṭhakassa, utucittasamuṭṭhānānañca dvinnaṃ navakānaṃ vasena chabbīsatividhaṃ, ekekacitte tikkhattuṃ uppajjamānaṃ vuttakammasamuṭṭhānañca sattatividhanti channavutividhaṃ rūpaṃ, tayo ca arūpino khandhāti navanavutidhammā yathāsambhavaṃ ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti veditabbā.
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿನಾಮರೂಪಂ ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಾ ಹೋತೀ’’ತಿ? ಸುತ್ತತೋ ಯುತ್ತಿತೋ ಚ। ಸುತ್ತೇ ಹಿ ‘‘ಚಿತ್ತಾನುಪರಿವತ್ತಿನೋ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ದುಕಮಾತಿಕಾ ೬೨) ನಯೇನ ಬಹುಧಾ ವೇದನಾದೀನಂ ವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯತಾ ಸಿದ್ಧಾ। ಯುತ್ತಿತೋ ಪನ –
Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘paṭisandhināmarūpaṃ viññāṇapaccayā hotī’’ti? Suttato yuttito ca. Sutte hi ‘‘cittānuparivattino dhammā’’tiādinā (dha. sa. dukamātikā 62) nayena bahudhā vedanādīnaṃ viññāṇapaccayatā siddhā. Yuttito pana –
‘‘ಚಿತ್ತಜೇನ ಹಿ ರೂಪೇನ, ಇಧ ದಿಟ್ಠೇನ ಸಿಜ್ಝತಿ।
‘‘Cittajena hi rūpena, idha diṭṭhena sijjhati;
ಅದಿಟ್ಠಸ್ಸಾಪಿ ರೂಪಸ್ಸ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಚ್ಚಯೋ ಇತೀ’’ತಿ॥
Adiṭṭhassāpi rūpassa, viññāṇaṃ paccayo itī’’ti.
ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನನ್ತಿ ನಾಮಂ ವುತ್ತಮೇವ। ಇಧ ಪನ ರೂಪಂ ನಿಯಮತೋ ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ, ಛ ವತ್ಥೂನಿ, ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯನ್ತಿ ಏಕಾದಸವಿಧಂ। ಸಳಾಯತನಂ ಪನ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಮನಾಯತನಂ।
Nāmarūpapaccayā saḷāyatananti nāmaṃ vuttameva. Idha pana rūpaṃ niyamato cattāri mahābhūtāni, cha vatthūni, jīvitindriyanti ekādasavidhaṃ. Saḷāyatanaṃ pana cakkhāyatanaṃ sotaghānajivhākāyamanāyatanaṃ.
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ‘‘ನಾಮರೂಪಂ ಸಳಾಯತನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ? ನಾಮರೂಪಭಾವೇ ಭಾವತೋ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಹಿ ನಾಮಸ್ಸ ರೂಪಸ್ಸ ಚ ಭಾವೇ ತಂ ತಂ ಆಯತನಂ ಹೋತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ।
Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘nāmarūpaṃ saḷāyatanassa paccayo’’ti? Nāmarūpabhāve bhāvato. Tassa tassa hi nāmassa rūpassa ca bhāve taṃ taṃ āyatanaṃ hoti, na aññathāti.
ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋತಿ –
Saḷāyatanapaccayā phassoti –
‘‘ಛಳೇವ ಫಸ್ಸಾ ಸಙ್ಖೇಪಾ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಆದಯೋ।
‘‘Chaḷeva phassā saṅkhepā, cakkhusamphassaādayo;
ವಿಞ್ಞಾಣಮಿವ ಬಾತ್ತಿಂಸ, ವಿತ್ಥಾರೇನ ಭವನ್ತಿ ತೇ’’॥
Viññāṇamiva bāttiṃsa, vitthārena bhavanti te’’.
ಫಸ್ಸಪಚ್ಚಯಾ ವೇದನಾತಿ –
Phassapaccayā vedanāti –
‘‘ದ್ವಾರತೋ ವೇದನಾ ವುತ್ತಾ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾದಿಕಾ।
‘‘Dvārato vedanā vuttā, cakkhusamphassajādikā;
ಛಳೇವ ತಾ ಪಭೇದೇನ, ಇಧ ಬಾತ್ತಿಂಸ ವೇದನಾ’’॥
Chaḷeva tā pabhedena, idha bāttiṃsa vedanā’’.
ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾತಿ –
Vedanāpaccayā taṇhāti –
‘‘ರೂಪತಣ್ಹಾದಿಭೇದೇನ, ಛ ತಣ್ಹಾ ಇಧ ದೀಪಿತಾ।
‘‘Rūpataṇhādibhedena, cha taṇhā idha dīpitā;
ಏಕೇಕಾ ತಿವಿಧಾ ತತ್ಥ, ಪವತ್ತಾಕಾರತೋ ಮತಾ॥
Ekekā tividhā tattha, pavattākārato matā.
‘‘ದುಕ್ಖೀ ಸುಖಂ ಪತ್ಥಯತಿ, ಸುಖೀ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ಇಚ್ಛತಿ।
‘‘Dukkhī sukhaṃ patthayati, sukhī bhiyyopi icchati;
ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಸನ್ತತ್ತಾ, ಸುಖಮಿಚ್ಚೇವ ಭಾಸಿತಾ॥
Upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā.
‘‘ತಣ್ಹಾಯ ಪಚ್ಚಯಾ ತಸ್ಮಾ, ಹೋನ್ತಿ ತಿಸ್ಸೋಪಿ ವೇದನಾ।
‘‘Taṇhāya paccayā tasmā, honti tissopi vedanā;
ವೇದನಾಪಚ್ಚಯಾ ತಣ್ಹಾ, ಇತಿ ವುತ್ತಾ ಮಹೇಸಿನಾ’’ತಿ॥
Vedanāpaccayā taṇhā, iti vuttā mahesinā’’ti.
ತಣ್ಹಾಪಚ್ಚಯಾ ಉಪಾದಾನನ್ತಿ ಚತ್ತಾರಿ ಉಪಾದಾನಾನಿ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ ದಿಟ್ಠುಪಾದಾನಂ ಸೀಲಬ್ಬತುಪಾದಾನಂ ಅತ್ತವಾದುಪಾದಾನಂ। ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋತಿ ಇಧ ಕಮ್ಮಭವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ಉಪಪತ್ತಿಭವೋ ಪನ ಪದುದ್ಧಾರವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತೀತಿ ಕಮ್ಮಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಖನ್ಧಾನಂ ಪಾತುಭವೋ।
Taṇhāpaccayā upādānanti cattāri upādānāni kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānaṃ. Upādānapaccayā bhavoti idha kammabhavo adhippeto, upapattibhavo pana paduddhāravasena vutto. Bhavapaccayā jātīti kammabhavapaccayā jāti paṭisandhikhandhānaṃ pātubhavo.
ತತ್ಥ ಸಿಯಾ – ಕಥಂ ಪನೇತಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ‘‘ಭವೋ ಜಾತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ ಚೇ? ಬಾಹಿರಪಚ್ಚಯಸಮತ್ತೇಪಿ ಹೀನಪಣೀತತಾದಿವಿಸೇಸದಸ್ಸನತೋ। ಬಾಹಿರಾನಞ್ಹಿ ಜನಕಜನನಿಸುಕ್ಕಸೋಣಿತಾಹಾರಾದೀನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಸಮತ್ತೇಪಿ ಸತ್ತಾನಂ ಯಮಕಾನಮ್ಪಿ ಸತಂ ಹೀನಪಣೀತತಾದಿವಿಸೇಸೋ ದಿಸ್ಸತಿ। ಸೋ ಚ ನ ಅಹೇತುಕೋ ಸಬ್ಬದಾ ಚ ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಚ ಅಭಾವತೋ, ನ ಕಮ್ಮಭವತೋ ಅಞ್ಞಹೇತುಕೋ ತದಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಕಸತ್ತಾನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಾರಣಸ್ಸ ಅಭಾವತೋತಿ ಕಮ್ಮಭವಹೇತುಕೋವ। ಕಮ್ಮಞ್ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಹೀನಪಣೀತತಾದಿವಿಸೇಸಸ್ಸ ಹೇತು। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಕಮ್ಮಂ ಸತ್ತೇ ವಿಭಜತಿ ಯದಿದಂ ಹೀನಪಣೀತತಾಯಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೮೯)। ತಸ್ಮಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಮೇತಂ ‘‘ಭವೋ ಜಾತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ।
Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘bhavo jātiyā paccayo’’ti ce? Bāhirapaccayasamattepi hīnapaṇītatādivisesadassanato. Bāhirānañhi janakajananisukkasoṇitāhārādīnaṃ paccayānaṃ samattepi sattānaṃ yamakānampi sataṃ hīnapaṇītatādiviseso dissati. So ca na ahetuko sabbadā ca sabbesañca abhāvato, na kammabhavato aññahetuko tadabhinibbattakasattānaṃ ajjhattasantāne aññassa kāraṇassa abhāvatoti kammabhavahetukova. Kammañhi sattānaṃ hīnapaṇītatādivisesassa hetu. Tenāha bhagavā – ‘‘kammaṃ satte vibhajati yadidaṃ hīnapaṇītatāyā’’ti (ma. ni. 3.289). Tasmā jānitabbametaṃ ‘‘bhavo jātiyā paccayo’’ti.
ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿಆದೀಸು ಯಸ್ಮಾ ಅಸತಿ ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಮರಣಞ್ಚೇವ ಸೋಕಾದಯೋ ಚ ಧಮ್ಮಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ಜಾತಿಯಾ ಪನ ಸತಿ ಜರಾಮರಣಞ್ಚೇವ ಜರಾಮರಣಸಙ್ಖಾತದುಕ್ಖಧಮ್ಮಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಬಾಲಸ್ಸ ಜರಾಮರಣಾದಿಸಮ್ಬನ್ಧಾ ವಾ ತೇನ ತೇನ ದುಕ್ಖಧಮ್ಮೇನ ಫುಟ್ಠಸ್ಸ ಅನಭಿಸಮ್ಬನ್ಧಾ ವಾ ಸೋಕಾದಯೋ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ। ಸಮೇಚ್ಚ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಞಾಣೇನ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ।
Jātipaccayā jarāmaraṇantiādīsu yasmā asati jātiyā jarāmaraṇañceva sokādayo ca dhammā na honti, jātiyā pana sati jarāmaraṇañceva jarāmaraṇasaṅkhātadukkhadhammaphuṭṭhassa bālassa jarāmaraṇādisambandhā vā tena tena dukkhadhammena phuṭṭhassa anabhisambandhā vā sokādayo ca dhammā honti. Tasmā jātipaccayā jarāmaraṇanti. Samecca abhisamecca dhammanti ñāṇena samāgantvā catusaccadhammaṃ paṭivijjhitvā.
ಏವಂ ದ್ವಾದಸಪದಿಕಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿವಟ್ಟವಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ನಿರೋಧದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾ ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋತಿ ಸಮೇಚ್ಚ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಾ ಪುನ ಅಪ್ಪವತ್ತಿನಿರೋಧೇನ। ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ। ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿಆದಯೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ। ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಇಮೇ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಭಾವಲಕ್ಖಣಾವಬೋಧವಸೇನ ಸೋಭನಾಕಾರೇನ, ಅಧಿಕೇನ ಞಾಣೇನ ವಾ ಸಭಾವತೋ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ। ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣಾವಬೋಧವಸೇನ, ಕಿಚ್ಚಸಮಾಪನವಸೇನ ಚ ಬ್ಯಾಪಿತ್ವಾ ಜಾನಿತಬ್ಬಾ। ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾತಿ ಇಮೇ ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ತೇನ ತೇನ ಗುಣಙ್ಗೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ। ಭಾವೇತಬ್ಬಾತಿ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬಾ। ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಾತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕಾತಬ್ಬಾ। ದುವಿಧಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಪಟಿಲಾಭಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಚ ಆರಮ್ಮಣಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾ ಚ। ಛನ್ನಂ ಫಸ್ಸಾಯತನಾನನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಛನ್ನಂ ಆಯತನಾನಂ। ಸಮುದಯಞ್ಚ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಞ್ಚಾತಿ ಉಪ್ಪಾದಞ್ಚ ನಿರೋಧಞ್ಚ।
Evaṃ dvādasapadikaṃ paccayākārappavattiṃ dassetvā idāni vivaṭṭavasena avijjādīnaṃ nirodhadassanatthaṃ ‘‘avijjānirodhā saṅkhāranirodhoti samecca abhisamecca dhamma’’ntiādimāha. Tattha avijjānirodhāti avijjāya anuppādanirodhā puna appavattinirodhena. Saṅkhāranirodhoti saṅkhārānaṃ anuppādanirodho hoti. Evaṃ sesapadesupi. Idaṃ dukkhantiādayo pubbe vuttanayā eva. Ime dhammā abhiññeyyāti ime tebhūmakā dhammā sabhāvalakkhaṇāvabodhavasena sobhanākārena, adhikena ñāṇena vā sabhāvato jānitabbā. Pariññeyyāti sāmaññalakkhaṇāvabodhavasena, kiccasamāpanavasena ca byāpitvā jānitabbā. Ime dhammā pahātabbāti ime samudayapakkhikā dhammā tena tena guṇaṅgena pahātabbā. Bhāvetabbāti vaḍḍhetabbā. Sacchikātabbāti paccakkhaṃ kātabbā. Duvidhā sacchikiriyā paṭilābhasacchikiriyā ca ārammaṇasacchikiriyā ca. Channaṃ phassāyatanānanti cakkhādīnaṃ channaṃ āyatanānaṃ. Samudayañca atthaṅgamañcāti uppādañca nirodhañca.
ಭೂರಿಪಞ್ಞೋತಿ ಭೂರಿ ವಿಯಾತಿ ಭೂರಿ, ತಾಯ ಭೂರಿಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭೂರಿಪಞ್ಞೋ। ಮಹಾಪಞ್ಞೋತಿಆದೀಸು ಮಹಾಪಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Bhūripaññoti bhūri viyāti bhūri, tāya bhūripaññāya samannāgato bhūripañño. Mahāpaññotiādīsu mahāpaññādīhi samannāgatoti attho.
ತತ್ರಿದಂ ಮಹಾಪಞ್ಞಾದೀನಂ ನಾನತ್ತಂ – ಕತಮಾ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ? ಮಹನ್ತೇ ಅತ್ಥೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ। ಮಹನ್ತೇ ಧಮ್ಮೇ…ಪೇ॰… ಮಹನ್ತಾ ನಿರುತ್ತಿಯೋ… ಮಹನ್ತಾನಿ ಪಟಿಭಾನಾನಿ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ। ಮಹನ್ತೇ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ। ಮಹನ್ತೇ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇ…ಪೇ॰… ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೇ… ವಿಮುತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧೇ… ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ। ಮಹನ್ತಾನಿ ಠಾನಾಠಾನಾನಿ…ಪೇ॰… ಮಹಾವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ… ಮಹನ್ತಾನಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ… ಮಹನ್ತೇ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ… ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇ… ಇದ್ಧಿಪಾದೇ… ಮಹನ್ತಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ … ಬಲಾನಿ… ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಿ… ಮಹನ್ತೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ… ಮಹನ್ತಾನಿ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ… ಮಹಾಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ… ಮಹನ್ತಂ ಪರಮತ್ಥಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾ।
Tatridaṃ mahāpaññādīnaṃ nānattaṃ – katamā mahāpaññā? Mahante atthe pariggaṇhātīti mahāpaññā. Mahante dhamme…pe… mahantā niruttiyo… mahantāni paṭibhānāni pariggaṇhātīti mahāpaññā. Mahante sīlakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā. Mahante samādhikkhandhe…pe… paññākkhandhe… vimuttikkhandhe… vimuttiñāṇadassanakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā. Mahantāni ṭhānāṭhānāni…pe… mahāvihārasamāpattiyo… mahantāni ariyasaccāni… mahante satipaṭṭhāne… sammappadhāne… iddhipāde… mahantāni indriyāni … balāni… bojjhaṅgāni… mahante ariyamagge… mahantāni sāmaññaphalāni… mahāabhiññāyo… mahantaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ pariggaṇhātīti mahāpaññā.
ಕತಮಾ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ? ಪುಥುನಾನಾಖನ್ಧೇಸು ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ। ಪುಥುನಾನಾಧಾತೂಸು…ಪೇ॰… ಪುಥುನಾನಾಆಯತನೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಸುಞ್ಞತಮನುಪಲಬ್ಭೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಅತ್ಥೇಸು… ಧಮ್ಮೇಸು… ನಿರುತ್ತೀಸು… ಪಟಿಭಾನೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಠಾನಾಠಾನೇಸು… ಪುಥುನಾನಾವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತೀಸು… ಪುಥುನಾನಾಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು… ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇಸು… ಇದ್ಧಿಪಾದೇಸು… ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು… ಬಲೇಸು… ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು… ಪುಥುನಾನಾಅರಿಯಮಗ್ಗೇಸು… ಸಾಮಞ್ಞಫಲೇಸು… ಅಭಿಞ್ಞಾಸು… ಪುಥುನಾನಾಜನಸಾಧಾರಣೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪರಮತ್ಥೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಪುಥುಪಞ್ಞಾ।
Katamā puthupaññā? Puthunānākhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā. Puthunānādhātūsu…pe… puthunānāāyatanesu… puthunānāpaṭiccasamuppādesu… puthunānāsuññatamanupalabbhesu… puthunānāatthesu… dhammesu… niruttīsu… paṭibhānesu… puthunānāsīlakkhandhesu… puthunānāsamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanakkhandhesu… puthunānāṭhānāṭhānesu… puthunānāvihārasamāpattīsu… puthunānāariyasaccesu… puthunānāsatipaṭṭhānesu… sammappadhānesu… iddhipādesu… indriyesu… balesu… bojjhaṅgesu… puthunānāariyamaggesu… sāmaññaphalesu… abhiññāsu… puthunānājanasādhāraṇe dhamme samatikkamma paramatthe nibbāne ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā.
ಕತಮಾ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಹಾಸಬಹುಲೋ ವೇದಬಹುಲೋ ತುಟ್ಠಿಬಹುಲೋ ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಸೀಲಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ। ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ। ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಂ…ಪೇ॰… ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗಂ… ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಂ… ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧಂ… ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಂ… ವಿಮುತ್ತಿಕ್ಖನ್ಧಂ… ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಕ್ಖನ್ಧಂ ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ। ಹಾಸಬಹುಲೋ…ಪೇ॰… ಪಾಮೋಜ್ಜಬಹುಲೋ ಠಾನಾಠಾನಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ। ಹಾಸಬಹುಲೋ ವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ। ಹಾಸಬಹುಲೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ। ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ಭಾವೇತಿ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇ… ಇದ್ಧಿಪಾದೇ… ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ… ಬಲಾನಿ… ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ… ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ, ಹಾಸಬಹುಲೋ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ, ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ, ಹಾಸಬಹುಲೋ ಪರಮತ್ಥಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋತೀತಿ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ।
Katamā hāsapaññā? Idhekacco hāsabahulo vedabahulo tuṭṭhibahulo pāmojjabahulo sīlaṃ paripūreti. Indriyasaṃvaraṃ paripūreti. Bhojane mattaññutaṃ…pe… jāgariyānuyogaṃ… sīlakkhandhaṃ… samādhikkhandhaṃ… paññākkhandhaṃ… vimuttikkhandhaṃ… vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ paripūretīti hāsapaññā. Hāsabahulo…pe… pāmojjabahulo ṭhānāṭhānaṃ paṭivijjhatīti hāsapaññā. Hāsabahulo vihārasamāpattiyo paripūretīti hāsapaññā. Hāsabahulo ariyasaccāni paṭivijjhatīti hāsapaññā. Satipaṭṭhāne bhāveti sammappadhāne… iddhipāde… indriyāni… balāni… bojjhaṅge… ariyamaggaṃ bhāvetīti hāsapaññā, hāsabahulo sāmaññaphalāni sacchikarotīti hāsapaññā, abhiññāyo paṭivijjhatīti hāsapaññā, hāsabahulo paramatthaṃ nibbānaṃ sacchikarotīti hāsapaññā.
ಕತಮಾ ಜವನಪಞ್ಞಾ? ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ ಓಳಾರಿಕಂ ವಾ ಸುಖುಮಂ ವಾ ಹೀನಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ ಯಂ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ, ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ। ದುಕ್ಖತೋ, ಅನತ್ತತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ। ಯಾ ಕಾಚಿ ವೇದನಾ…ಪೇ॰… ಯಾ ಕಾಚಿ ಸಞ್ಞಾ… ಯೇ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ… ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ…ಪೇ॰… ಯಂ ದೂರೇ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ, ಸಬ್ಬಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ… ದುಕ್ಖತೋ… ಅನತ್ತತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ। ಚಕ್ಖುಂ…ಪೇ॰… ಜರಾಮರಣಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ… ದುಕ್ಖತೋ… ಅನತ್ತತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ।
Katamā javanapaññā? Yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ rūpaṃ aniccato khippaṃ javatīti javanapaññā. Dukkhato, anattato khippaṃ javatīti javanapaññā. Yā kāci vedanā…pe… yā kāci saññā… ye keci saṅkhārā… yaṃ kiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ…pe… yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ viññāṇaṃ aniccato… dukkhato… anattato khippaṃ javatīti javanapaññā. Cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccato… dukkhato… anattato khippaṃ javatīti javanapaññā.
ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಖಯಟ್ಠೇನ, ದುಕ್ಖಂ ಭಯಟ್ಠೇನ, ಅನತ್ತಾ ಅಸಾರಕಟ್ಠೇನಾತಿ ತುಲಯಿತ್ವಾ ತೀರಯಿತ್ವಾ ವಿಭಾವಯಿತ್ವಾ ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ರೂಪನಿರೋಧೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ। ವೇದನಾ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ… ಚಕ್ಖುಂ…ಪೇ॰… ಜರಾಮರಣಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಖಯಟ್ಠೇನ, ದುಕ್ಖಂ ಭಯಟ್ಠೇನ, ಅನತ್ತಾ ಅಸಾರಕಟ್ಠೇನಾತಿ ತುಲಯಿತ್ವಾ…ಪೇ॰… ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಜರಾಮರಣನಿರೋಧೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ।
Rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhena, dukkhaṃ bhayaṭṭhena, anattā asārakaṭṭhenāti tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā rūpanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā. Vedanā… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhena, dukkhaṃ bhayaṭṭhena, anattā asārakaṭṭhenāti tulayitvā…pe… vibhūtaṃ katvā jarāmaraṇanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā.
ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ಸಙ್ಖತಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ ಖಯಧಮ್ಮಂ ವಯಧಮ್ಮಂ ವಿರಾಗಧಮ್ಮಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮನ್ತಿ ತುಲಯಿತ್ವಾ…ಪೇ॰… ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ರೂಪನಿರೋಧೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ। ವೇದನಾ…ಪೇ॰… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ… ಚಕ್ಖುಂ…ಪೇ॰… ಜರಾಮರಣಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅನಿಚ್ಚಂ…ಪೇ॰… ನಿರೋಧಧಮ್ಮನ್ತಿ ತುಲಯಿತ್ವಾ…ಪೇ॰… ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಜರಾಮರಣನಿರೋಧೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ಜವನಪಞ್ಞಾ।
Rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti tulayitvā…pe… vibhūtaṃ katvā rūpanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā. Vedanā…pe… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ…pe… nirodhadhammanti tulayitvā…pe… vibhūtaṃ katvā jarāmaraṇanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā.
ಕತಮಾ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ? ಖಿಪ್ಪಂ ಕಿಲೇಸೇ ಛಿನ್ದತೀತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ। ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಂ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ। ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಂ… ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಂ… ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನೇ ಪಾಪಕೇ ಅಕುಸಲೇ ಧಮ್ಮೇ… ಉಪ್ಪನ್ನಂ ರಾಗಂ… ಉಪ್ಪನ್ನಂ ದೋಸಂ… ಮೋಹಂ… ಕೋಧಂ… ಉಪನಾಹಂ… ಮಕ್ಖಂ… ಪಳಾಸಂ… ಇಸ್ಸಂ… ಮಚ್ಛರಿಯಂ… ಮಾಯಂ… ಸಾಠೇಯ್ಯಂ… ಥಮ್ಭಂ… ಸಾರಮ್ಭಂ… ಮಾನಂ… ಅತಿಮಾನಂ… ಮದಂ… ಪಮಾದಂ… ಸಬ್ಬೇ ಕಿಲೇಸೇ… ಸಬ್ಬೇ ದುಚ್ಚರಿತೇ… ಸಬ್ಬೇ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೇ… ಸಬ್ಬೇ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮೇ ನಾಧಿವಾಸೇತಿ ಪಜಹತಿ ವಿನೋದೇತಿ ಬ್ಯನ್ತೀಕರೋತಿ ಅನಭಾವಂ ಗಮೇತೀತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ। ಏಕಮ್ಹಿ ಆಸನೇ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಿ, ಚತಸ್ಸೋ ಚ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯೋ, ಛ ಅಭಿಞ್ಞಾಯೋ ಅಧಿಗತಾ ಹೋನ್ತಿ ಸಚ್ಛಿಕತಾ ಫಸ್ಸಿತಾ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞಾ।
Katamā tikkhapaññā? Khippaṃ kilese chindatīti tikkhapaññā. Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāseti. Uppannaṃ byāpādavitakkaṃ… uppannaṃ vihiṃsāvitakkaṃ… uppannuppanne pāpake akusale dhamme… uppannaṃ rāgaṃ… uppannaṃ dosaṃ… mohaṃ… kodhaṃ… upanāhaṃ… makkhaṃ… paḷāsaṃ… issaṃ… macchariyaṃ… māyaṃ… sāṭheyyaṃ… thambhaṃ… sārambhaṃ… mānaṃ… atimānaṃ… madaṃ… pamādaṃ… sabbe kilese… sabbe duccarite… sabbe abhisaṅkhāre… sabbe bhavagāmikamme nādhivāseti pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gametīti tikkhapaññā. Ekamhi āsane cattāro ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, catasso ca paṭisambhidāyo, cha abhiññāyo adhigatā honti sacchikatā phassitā paññāyāti tikkhapaññā.
ಕತಮಾ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಾ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಉಬ್ಬೇಗಬಹುಲೋ ಹೋತಿ ಉತ್ತಾಸಬಹುಲೋ ಉಕ್ಕಣ್ಠನಬಹುಲೋ ಅರತಿಬಹುಲೋ ಅನಭಿರತಿಬಹುಲೋ ಬಹಿಮುಖೋ ನ ರಮತಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು, ಅನಿಬ್ಬಿದ್ಧಪುಬ್ಬಂ ಅಪದಾಲಿತಪುಬ್ಬಂ ಲೋಭಕ್ಖನ್ಧಂ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝತಿ ಪದಾಲೇತೀತಿ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಾ। ಅನಿಬ್ಬಿದ್ಧಪುಬ್ಬಂ ಅಪದಾಲಿತಪುಬ್ಬಂ ದೋಸಕ್ಖನ್ಧಂ…ಪೇ॰… ಮೋಹಕ್ಖನ್ಧಂ… ಕೋಧಂ… ಉಪನಾಹಂ…ಪೇ॰… ಸಬ್ಬೇ ಭವಗಾಮಿಕಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝತಿ ಪದಾಲೇತೀತಿ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಾ।
Katamā nibbedhikapaññā? Idhekacco sabbasaṅkhāresu ubbegabahulo hoti uttāsabahulo ukkaṇṭhanabahulo aratibahulo anabhiratibahulo bahimukho na ramati sabbasaṅkhāresu, anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ lobhakkhandhaṃ nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññā. Anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ dosakkhandhaṃ…pe… mohakkhandhaṃ… kodhaṃ… upanāhaṃ…pe… sabbe bhavagāmikamme nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññā.
೨೮. ಸ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ವಿಸೇನಿಭೂತೋ, ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ದಿಟ್ಠಂ ವ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಾತಿ ಸೋ ಭೂರಿಪಞ್ಞೋ ಖೀಣಾಸವೋ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ದಿಟ್ಠಂ ವಾ ಸುತಂ ವಾ ಮುತಂ ವಾ ತೇಸು ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಮಾರಸೇನಂ ವಿನಾಸೇತ್ವಾ ಠಿತಭಾವೇನ ವಿಸೇನಿಭೂತೋ। ತಮೇವ ದಸ್ಸಿನ್ತಿ ತಂ ಏವ ವಿಸುದ್ಧದಸ್ಸಿಂ। ವಿವಟಂ ಚರನ್ತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಛದನಾದಿವಿಗಮೇನ ವಿವಟಂ ಹುತ್ವಾ ಚರನ್ತಂ। ಕೇನೀಧ ಲೋಕಸ್ಮಿ ವಿಕಪ್ಪಯೇಯ್ಯಾತಿ ಕೇನ ಇಧ ಲೋಕೇ ತಣ್ಹಾಕಪ್ಪೇನ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಕಪ್ಪೇನ ವಾ ಕೋಚಿ ವಿಕಪ್ಪೇಯ್ಯ, ತೇಸಂ ವಾ ಪಹೀನತ್ತಾ ರಾಗಾದಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೇನಾತಿ।
28.Sa sabbadhammesu visenibhūto, yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vāti so bhūripañño khīṇāsavo yaṃ kiñci diṭṭhaṃ vā sutaṃ vā mutaṃ vā tesu sabbadhammesu mārasenaṃ vināsetvā ṭhitabhāvena visenibhūto. Tameva dassinti taṃ eva visuddhadassiṃ. Vivaṭaṃ carantanti taṇhāchadanādivigamena vivaṭaṃ hutvā carantaṃ. Kenīdha lokasmi vikappayeyyāti kena idha loke taṇhākappena vā diṭṭhikappena vā koci vikappeyya, tesaṃ vā pahīnattā rāgādinā pubbe vuttenāti.
ಕಾಮಾ ತೇ ಪಠಮಾ ಸೇನಾತಿಆದೀಸು ಚತೂಸು ಗಾಥಾಸು ಅಯಮತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾ ಆದಿತೋವ ಅಗಾರಿಯಭೂತೇ ಸತ್ತೇ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ಮೋಹಯನ್ತಿ, ತೇ ಅಭಿಭುಯ್ಯ ಅನಗಾರಿಯಭಾವಂ ಉಪಗತಾನಂ ಪನ್ತೇಸು ವಾ ಸೇನಾಸನೇಸು, ಅಞ್ಞತರಞ್ಞತರೇಸು ವಾ ಅಧಿಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅರತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ – ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅಭಿರತಿ ದುಕ್ಕರಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೩೩೧)। ತತೋ ತೇ ಪರಪಟಿಬದ್ಧಜೀವಿಕತ್ತಾ ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾ ಬಾಧೇತಿ, ತಾಯ ಬಾಧಿತಾನಂ ಪರಿಯೇಸನತಣ್ಹಾ ಚಿತ್ತಂ ಕಿಲಮಯತಿ, ಅಥ ನೇಸಂ ಕಿಲನ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಓಕ್ಕಮತಿ ತತೋ ವಿಸೇಸಮನಧಿಗಚ್ಛನ್ತಾನಂ ದುರಭಿಸಮ್ಭವೇಸು ಅರಞ್ಞವನಪತ್ಥೇಸು ಸೇನಾಸನೇಸು ವಿಹರತಂ ಉತ್ರಾಸಸಞ್ಞಿತಾ ಭೀರು ಜಾಯತಿ, ತೇಸಂ ಉಸ್ಸಙ್ಕಿತಪರಿಸಙ್ಕಿತಾನಂ ದೀಘರತ್ತಂ ವಿವೇಕರಸಮನಸ್ಸಾದಯಮಾನಾನಂ ವಿಹರತಂ ‘‘ನ ಸಿಯಾ ನು ಖೋ ಏಸ ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ವಿಹರತಂ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇನ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೇನ ಮಾನಮಕ್ಖಥಮ್ಭಾ ಜಾಯನ್ತಿ, ತೇಪಿ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ವಿಹರತಂ ತತೋ ಅಧಿಕತರಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಸಿಲೋಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಲಾಭಾದಿಮುಚ್ಛಿತಾ ಧಮ್ಮಪಟಿರೂಪಕಾನಿ ಪಕಾಸೇನ್ತಾ ಮಿಚ್ಛಾಯಸಂ ಅಧಿಗನ್ತ್ವಾ ತತ್ಥ ಠಿತಾ ಜಾತಿಆದೀಹಿ ಅತ್ತಾನಂ ಉಕ್ಕಂಸೇನ್ತಿ, ಪರಂ ವಮ್ಭೇನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಕಾಮಾದೀನಂ ಪಠಮಸೇನಾದಿಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Kāmā te paṭhamā senātiādīsu catūsu gāthāsu ayamattho – yasmā āditova agāriyabhūte satte vatthukāmesu kilesakāmā mohayanti, te abhibhuyya anagāriyabhāvaṃ upagatānaṃ pantesu vā senāsanesu, aññataraññataresu vā adhikusalesu dhammesu arati uppajjati. Vuttañcetaṃ – ‘‘pabbajitena kho, āvuso, abhirati dukkarā’’ti (saṃ. ni. 4.331). Tato te parapaṭibaddhajīvikattā khuppipāsā bādheti, tāya bādhitānaṃ pariyesanataṇhā cittaṃ kilamayati, atha nesaṃ kilantacittānaṃ thinamiddhaṃ okkamati tato visesamanadhigacchantānaṃ durabhisambhavesu araññavanapatthesu senāsanesu viharataṃ utrāsasaññitā bhīru jāyati, tesaṃ ussaṅkitaparisaṅkitānaṃ dīgharattaṃ vivekarasamanassādayamānānaṃ viharataṃ ‘‘na siyā nu kho esa maggo’’ti paṭipattiyaṃ vicikicchā uppajjati, taṃ vinodetvā viharataṃ appamattakena visesādhigamena mānamakkhathambhā jāyanti, tepi vinodetvā viharataṃ tato adhikataraṃ visesādhigamaṃ nissāya lābhasakkārasilokā uppajjanti, lābhādimucchitā dhammapaṭirūpakāni pakāsentā micchāyasaṃ adhigantvā tattha ṭhitā jātiādīhi attānaṃ ukkaṃsenti, paraṃ vambhenti. Tasmā kāmādīnaṃ paṭhamasenādibhāvo veditabbo.
ಏವಮೇತಂ ದಸವಿಧಂ ಸೇನಂ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಯಸ್ಮಾ ಸಾ ಕಣ್ಹಧಮ್ಮಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಕಣ್ಹಸ್ಸ ನಮುಚಿನೋ ಉಪಕಾರಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಂ ‘‘ತವ ಸೇನಾ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಏಸಾ ನಮುಚಿ ತೇ ಸೇನಾ, ಕಣ್ಹಸ್ಸಾಭಿಪ್ಪಹಾರಿನೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಅಭಿಪ್ಪಹಾರಿನೀತಿ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಘಾತಿನೀ ನಿಪ್ಪೋಥಿನೀ, ಅನ್ತರಾಯಕರೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ನಂ ಅಸೂರೋ ಜಿನಾತಿ, ಜೇತ್ವಾವ ಲಭತೇ ಸುಖನ್ತಿ ಏವಂ ತವ ಸೇನಂ ಅಸೂರೋ ಕಾಯೇ ಚ ಜೀವಿತೇ ಚ ಸಾಪೇಕ್ಖೋ ಪುರಿಸೋ ನ ಜಿನಾತಿ, ಸೂರೋ ಪನ ಜಿನಾತಿ, ಜೇತ್ವಾವ ಮಗ್ಗಸುಖಂ ಫಲಸುಖಞ್ಚ ಅಧಿಗಚ್ಛತಿ।
Evametaṃ dasavidhaṃ senaṃ uddisitvā yasmā sā kaṇhadhammasamannāgatattā kaṇhassa namucino upakārāya saṃvattati, tasmā naṃ ‘‘tava senā’’ti niddisanto āha – ‘‘esā namuci te senā, kaṇhassābhippahārinī’’ti. Tattha abhippahārinīti samaṇabrāhmaṇānaṃ ghātinī nippothinī, antarāyakarīti attho. Na naṃ asūro jināti, jetvāva labhate sukhanti evaṃ tava senaṃ asūro kāye ca jīvite ca sāpekkho puriso na jināti, sūro pana jināti, jetvāva maggasukhaṃ phalasukhañca adhigacchati.
ಯತೋ ಚತೂಹಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇಹೀತಿ ಯದಾ ಚತೂಹಿ ನಿದ್ದೋಸನಿಬ್ಬಾನಮಗ್ಗನಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಮಗ್ಗೇಹಿ। ಮಾರಸೇನಾತಿ ಮಾರಸ್ಸ ಸೇನಾ ವಚನಕರಾ ಕಿಲೇಸಾ। ಪಟಿಸೇನಿಕರಾತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖಕರಾ। ಜಿತಾ ಚಾತಿ ಪರಾಜಯಮಾನಾ ಹನಿತಾ ಚ। ಪರಾಜಿತಾ ಚಾತಿ ನಿಗ್ಗಹಿತಾ ಚ। ಭಗ್ಗಾತಿ ಭಿನ್ನಾ। ವಿಪ್ಪಲುಗ್ಗಾತಿ ಚುಣ್ಣವಿಚುಣ್ಣಾ। ಪರಮ್ಮುಖಾತಿ ವಿಮುಖಭಾವಂ ಪಾಪಿತಾ। ವಿಸೇನಿಭೂತೋತಿ ನಿಕ್ಕಿಲೇಸೋ ಹುತ್ವಾ ಠಿತೋ।
Yatocatūhi ariyamaggehīti yadā catūhi niddosanibbānamagganasaṅkhātehi maggehi. Mārasenāti mārassa senā vacanakarā kilesā. Paṭisenikarāti paṭipakkhakarā. Jitā cāti parājayamānā hanitā ca. Parājitā cāti niggahitā ca. Bhaggāti bhinnā. Vippaluggāti cuṇṇavicuṇṇā. Parammukhāti vimukhabhāvaṃ pāpitā. Visenibhūtoti nikkileso hutvā ṭhito.
ವೋದಾತದಸ್ಸಿನ್ತಿ ಬ್ಯವದಾತದಸ್ಸಿಂ। ತಾನಿ ಛದನಾನೀತಿ ಏತಾನಿ ತಣ್ಹಾದಿಕಿಲೇಸಛದನಾನಿ। ವಿವಟಾನೀತಿ ಪಾಕಟೀಕತಾನಿ। ವಿದ್ಧಂಸಿತಾನೀತಿ ಠಿತಟ್ಠಾನತೋ ಅಪಹತಾನಿ। ಉಗ್ಘಾಟಿತಾನೀತಿ ಉಪ್ಪಾಟಿತಾನಿ। ಸಮುಗ್ಘಾಟಿತಾನೀತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಉಪ್ಪಾಟಿತಾನಿ।
Vodātadassinti byavadātadassiṃ. Tāni chadanānīti etāni taṇhādikilesachadanāni. Vivaṭānīti pākaṭīkatāni. Viddhaṃsitānīti ṭhitaṭṭhānato apahatāni. Ugghāṭitānīti uppāṭitāni. Samugghāṭitānīti visesena uppāṭitāni.
೨೯. ನ ಕಪ್ಪಯನ್ತೀತಿ ಗಾಥಾಯ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಅತ್ಥೋ ಚ – ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ? ತೇ ಹಿ ತಾದಿಸಾ ಸನ್ತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕಪ್ಪಾನಂ ಪುರೇಕ್ಖಾರಾನಞ್ಚ ಕೇನಚಿ ನ ಕಪ್ಪಯನ್ತಿ, ನ ಪುರೇಕ್ಖರೋನ್ತಿ। ಪರಮತ್ಥಂ ಅಚ್ಚನ್ತಸುದ್ಧಿಂ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಅನಚ್ಚನ್ತಸುದ್ಧಿಂಯೇವ ಅಕಿರಿಯಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಂ ‘‘ಅಚ್ಚನ್ತಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ನ ತೇ ವದನ್ತಿ। ಆದಾನಗನ್ಥಂ ಗತಿತಂ ವಿಸಜ್ಜಾತಿ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ರೂಪಾದೀನಂ ಆದಾಯಕತ್ತಾ ಆದಾನಗನ್ಥಂ ಅತ್ತನೋ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಗಥಿತಂ ಬದ್ಧಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ। ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ।
29.Na kappayantīti gāthāya sambandho attho ca – kiñca bhiyyo? Te hi tādisā santo dvinnaṃ kappānaṃ purekkhārānañca kenaci na kappayanti, na purekkharonti. Paramatthaṃ accantasuddhiṃ adhigatattā anaccantasuddhiṃyeva akiriyasassatadiṭṭhiṃ ‘‘accantasuddhī’’ti na te vadanti. Ādānaganthaṃ gatitaṃ visajjāti catubbidhampi rūpādīnaṃ ādāyakattā ādānaganthaṃ attano cittasantāne gathitaṃ baddhaṃ ariyamaggasatthena vissajja chinditvā. Sesaṃ pākaṭameva.
ಅಚ್ಚನ್ತಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಪರಮತ್ಥಂ ಸುದ್ಧಿಂ। ಸಂಸಾರಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ಸಂಸಾರತೋ ಸುದ್ಧಿಂ। ಅಕಿರಿಯದಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ಕರೋತೋ ನ ಕರೀಯತಿ ಪಾಪನ್ತಿ ಅಕಿರಿಯದಿಟ್ಠಿಂ। ಸಸ್ಸತವಾದನ್ತಿ ‘‘ನಿಚ್ಚೋ ಧುವೋ ಸಸ್ಸತೋ’’ತಿ ವಚನಂ। ನ ವದನ್ತಿ ನ ಕಥೇನ್ತಿ।
Accantasuddhinti accantaṃ paramatthaṃ suddhiṃ. Saṃsārasuddhinti saṃsārato suddhiṃ. Akiriyadiṭṭhinti karoto na karīyati pāpanti akiriyadiṭṭhiṃ. Sassatavādanti ‘‘nicco dhuvo sassato’’ti vacanaṃ. Na vadanti na kathenti.
ಗನ್ಥಾತಿ ನಾಮಕಾಯಂ ಗನ್ಥೇನ್ತಿ, ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಘಟೇನ್ತೀತಿ ಗನ್ಥಾ। ಅಭಿಜ್ಝಾ ಚ ಸಾ ನಾಮಕಾಯಘಟನವಸೇನ ಗನ್ಥೋ ಚಾತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥೋ। ಹಿತಸುಖಂ ಬ್ಯಾಪಾದಯತೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ। ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಚ ಸೋ ವುತ್ತನಯೇನ ಗನ್ಥೋ ಚಾತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಕಾಯಗನ್ಥೋ। ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋತಿ ‘‘ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧಿ ವತೇನ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೪೩, ೧೨೨೨) ಪರತೋ ಆಮಾಸೋ। ಇದಂಸಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸೋತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾಸಿತಮ್ಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ, ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೪೪) ಇಮಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಇದಂಸಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸೋ। ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ರಾಗೋತಿ ಅತ್ತನಾ ಅಭಿನಿವಿಸಿತ್ವಾ ಗಹಿತಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಛನ್ದರಾಗೋ। ಪರವಾದೇಸು ಆಘಾತೋತಿ ಪರಸ್ಸ ವಚನೇಸು ಕೋಪೋ। ಅಪ್ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅತುಟ್ಠಾಕಾರೋ। ಅತ್ತನೋ ಸೀಲಂ ವಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಸಮಾದಿನ್ನಂ ಗೋಸೀಲಾದಿಸೀಲಂ ವಾ। ಅತ್ತನೋ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಅತ್ತನಾ ಗಹಿತಾ ಪರಾಮಟ್ಠಾ ದಿಟ್ಠಿ। ತೇಹಿ ಗನ್ಥೇಹೀತಿ ಏತೇಹಿ ವುತ್ತೇಹಿ ನಾಮಕಾಯಘಟನೇಹಿ। ರೂಪಂ ಆದಿಯನ್ತೀತಿ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಆದಿಯನ್ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಿ। ಉಪಾದಿಯನ್ತೀತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಗಹಣೇನ। ಪರಾಮಸನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಗಹಣೇನ। ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತಿ ಮಾನಗಹಣೇನ। ವಟ್ಟನ್ತಿ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಂ। ಗನ್ಥೇತಿ ಬನ್ಧನೇ।
Ganthāti nāmakāyaṃ ganthenti, cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ghaṭentīti ganthā. Abhijjhā ca sā nāmakāyaghaṭanavasena gantho cāti abhijjhākāyagantho. Hitasukhaṃ byāpādayatīti byāpādo. Byāpādo ca so vuttanayena gantho cāti byāpādo kāyagantho. Sīlabbataparāmāsoti ‘‘ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi vatena suddhī’’ti (dha. sa. 1143, 1222) parato āmāso. Idaṃsaccābhinivesoti sabbaññubhāsitampi paṭikkhipitvā ‘‘sassato loko, idameva saccaṃ, moghamañña’’nti (dha. sa. 1144) iminā ākārena abhiniveso idaṃsaccābhiniveso. Attano diṭṭhiyā rāgoti attanā abhinivisitvā gahitāya diṭṭhiyā chandarāgo. Paravādesu āghātoti parassa vacanesu kopo. Appaccayoti atuṭṭhākāro. Attano sīlaṃ vāti attanā samādinnaṃ gosīlādisīlaṃ vā. Attano diṭṭhīti attanā gahitā parāmaṭṭhā diṭṭhi. Tehi ganthehīti etehi vuttehi nāmakāyaghaṭanehi. Rūpaṃ ādiyantīti catusamuṭṭhānikaṃ rūpārammaṇaṃ ādiyanti gaṇhanti. Upādiyantīti upagantvā gaṇhanti taṇhāgahaṇena. Parāmasanti diṭṭhigahaṇena. Abhinivisanti mānagahaṇena. Vaṭṭanti tebhūmakavaṭṭaṃ. Gantheti bandhane.
ವೋಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ವಾ। ಗಥಿತೇತಿ ಬನ್ಧನೇ। ಗನ್ಥಿತೇತಿ ಗನ್ಥನೇನ ಗನ್ಥಿತೇ। ವಿಬನ್ಧೇತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಬನ್ಧೇ। ಆಬನ್ಧೇತಿ ಅನೇಕವಿಧೇನ ಬನ್ಧೇ। ಪಲಿಬುದ್ಧೇತಿ ಅಮುಞ್ಚಿತೇ। ಬನ್ಧನೇ ಪೋಟಯಿತ್ವಾತಿ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠಿಬನ್ಧನಾನಿ ಪಪ್ಪೋಟಯಿತ್ವಾ। ವಿಸಜ್ಜಾತಿ ಚಜಿತ್ವಾ।
Vosajjitvā vāti sammā vissajjitvā vā. Gathiteti bandhane. Ganthiteti ganthanena ganthite. Vibandheti visesena bandhe. Ābandheti anekavidhena bandhe. Palibuddheti amuñcite. Bandhane poṭayitvāti taṇhāmānadiṭṭhibandhanāni pappoṭayitvā. Visajjāti cajitvā.
ಇಮೇ ಪನ ಚತ್ತಾರೋ ಗನ್ಥೇ ಕಿಲೇಸಪಟಿಪಾಟಿಯಾಪಿ ಆಹರಿತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾಪಿ – ಕಿಲೇಸಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯತಿ, ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಕಾಯಗನ್ಥೋ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ, ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ ಕಾಯಗನ್ಥೋ ಇದಂಸಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸೋ ಕಾಯಗನ್ಥೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ। ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ ಕಾಯಗನ್ಥೋ ಇದಂಸಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸೋ ಕಾಯಗನ್ಥೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ, ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಕಾಯಗನ್ಥೋ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ, ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನಾತಿ। ಏತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಗನ್ಥಾ ಯಸ್ಸ ಸಂವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಗನ್ಥೇನ್ತಿ ಘಟೇನ್ತೀತಿ ಗನ್ಥಾ। ತೇ ಚತುಪ್ಪಭೇದಾ ಅಭಿಜ್ಝಾಯನ್ತಿ ಏತಾಯ, ಸಯಂ ವಾ ಅಭಿಜ್ಝಾಯತಿ, ಅಭಿಜ್ಝಾಯನಮತ್ತಮೇವ ವಾ ಏಸಾತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾ। ಲೋಭೋಯೇವ ನಾಮಕಾಯಂ ಗನ್ಥೇತಿ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವಟ್ಟಸ್ಮಿಂ ಘಟೇತೀತಿ ಕಾಯಗನ್ಥೋ। ಬ್ಯಾಪಜ್ಜತಿ ತೇನ ಚಿತ್ತಂ ಪೂತಿಭಾವಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಬ್ಯಾಪಾದಯತಿ ವಾ ವಿನಯಾಚಾರರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಹಿತಸುಖಾದೀನೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ। ‘‘ಇತೋ ಬಹಿದ್ಧಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಂ ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧಿ ವತೇನ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ಪರಾಮಸನಂ ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾಸಿತಮ್ಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ, ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ, ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಅಭಿನಿವಿಸತೀತಿ ಇದಂಸಚ್ಚಾಭಿನಿವೇಸೋ। ಯಥಾ ವಯ್ಹಂ ವಾತಿಆದಿಂ ವಯ್ಹಾದಿವಿಸಙ್ಖರಣಂ ಗನ್ಥಾನಂ ವಿಯೋಗಕರಣೇ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ।
Ime pana cattāro ganthe kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭati, maggapaṭipāṭiyāpi – kilesapaṭipāṭiyā abhijjhākāyagantho arahattamaggena pahīyati, byāpādo kāyagantho anāgāmimaggena, sīlabbataparāmāso kāyagantho idaṃsaccābhiniveso kāyagantho sotāpattimaggena. Maggapaṭipāṭiyā sīlabbataparāmāso kāyagantho idaṃsaccābhiniveso kāyagantho sotāpattimaggena, byāpādo kāyagantho anāgāmimaggena, abhijjhākāyagantho arahattamaggenāti. Ete cattāro ganthā yassa saṃvijjanti, taṃ cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ganthenti ghaṭentīti ganthā. Te catuppabhedā abhijjhāyanti etāya, sayaṃ vā abhijjhāyati, abhijjhāyanamattameva vā esāti abhijjhā. Lobhoyeva nāmakāyaṃ gantheti cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ghaṭetīti kāyagantho. Byāpajjati tena cittaṃ pūtibhāvaṃ gacchati, byāpādayati vā vinayācārarūpasampattihitasukhādīnīti byāpādo. ‘‘Ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi vatena suddhī’’ti parāmasanaṃ sīlabbataparāmāso, sabbaññubhāsitampi paṭikkhipitvā ‘‘sassato loko, idameva saccaṃ, moghamañña’’ntiādinā ākārena abhinivisatīti idaṃsaccābhiniveso. Yathā vayhaṃ vātiādiṃ vayhādivisaṅkharaṇaṃ ganthānaṃ viyogakaraṇe upamaṃ dassento āha.
ನ ಜನೇನ್ತೀತಿ ನ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ। ನ ಸಞ್ಜನೇನ್ತೀತಿ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ। ನಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ। ನ ಸಞ್ಜನೇನ್ತೀತಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ। ನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ ನಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
Na janentīti na uppādenti. Na sañjanentīti na nibbattenti. Nābhinibbattentīti upasaggavasena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Na sañjanentīti uppādakkhaṇaṃ. Na nibbattenti nābhinibbattentīti pavattikkhaṇaṃ sandhāya vuttaṃ.
೩೦. ಸೀಮಾತಿಗೋತಿ ಗಾಥಾ ಏಕಪುಗ್ಗಲಾಧಿಟ್ಠಾನಾಯ ದೇಸನಾಯ ವುತ್ತಾ। ಪುಬ್ಬಸದಿಸೋ ಏವ ಪನಸ್ಸಾ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ, ಸೋ ಏವಂ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ? ಸೋ ಈದಿಸೋ ಭೂರಿಪಞ್ಞೋ ಚತುನ್ನಂ ಕಿಲೇಸಸೀಮಾನಂ ಅತೀತತ್ತಾ ಸೀಮಾತಿಗೋ, ಬಾಹಿತಪಾಪತ್ತಾ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಸ್ಸ ಚ ತಸ್ಸ ನತ್ಥಿ, ಪರಚಿತ್ತಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಞಾಣೇಹಿ ಞತ್ವಾ ವಾ ಮಂಸದಿಬ್ಬಚಕ್ಖೂಹಿ ದಿಸ್ವಾ ವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಮುಗ್ಗಹೀತಂ, ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸೋ ಚ ಕಾಮರಾಗಾಭಾವತೋ ನ ರಾಗರಾಗೀ ರೂಪಾರೂಪರಾಗಾಭಾವತೋ ನ ವಿರಾಗರತ್ತೋ, ಯತೋ ಏವಂವಿಧಸ್ಸ ತಸ್ಸ ‘‘ಇದಂ ಪರಮ’’ನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಇಧ ಉಗ್ಗಹೀತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ।
30.Sīmātigoti gāthā ekapuggalādhiṭṭhānāya desanāya vuttā. Pubbasadiso eva panassā sambandho, so evaṃ atthavaṇṇanāya saddhiṃ veditabbo – kiñca bhiyyo? So īdiso bhūripañño catunnaṃ kilesasīmānaṃ atītattā sīmātigo, bāhitapāpattā ca brāhmaṇo, itthambhūtassa ca tassa natthi, paracittapubbenivāsañāṇehi ñatvā vā maṃsadibbacakkhūhi disvā vā kiñci samuggahītaṃ, abhiniviṭṭhanti vuttaṃ hoti. So ca kāmarāgābhāvato na rāgarāgī rūpārūparāgābhāvato na virāgaratto, yato evaṃvidhassa tassa ‘‘idaṃ parama’’nti kiñci idha uggahītaṃ natthīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi.
ಚತಸ್ಸೋ ಸೀಮಾಯೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಪರಿಚ್ಛೇದಾ। ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋತಿ ದಿಟ್ಠಿ ಚ ಸಾ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಅನುಸಯೋ ಚಾತಿ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಕೇನಟ್ಠೇನ ಅನುಸಯಾ? ಅನುಸಯನಟ್ಠೇನ। ಕೋ ಏಸ ಅನುಸಯಟ್ಠೋ ನಾಮಾತಿ? ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೋ। ಏತೇ ಹಿ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸನ್ತಾನೇ ಅನುಸೇನ್ತಿ ನಾಮ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನುಸಯಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅನುಸೇನ್ತೀತಿ ಅನುರೂಪಂ ಕಾರಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥಾಪಿ ಸಿಯಾ – ಅನುಸಯಟ್ಠೋ ನಾಮ ಅಪ್ಪಹೀನಾಕಾರೋ, ಅಪ್ಪಹೀನಾಕಾರೋ ಚ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಅನುಸಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ। ತತ್ರಿದಂ ಪಟಿವಚನಂ – ಅಪ್ಪಹೀನಾಕಾರೋ ಅನುಸಯೋ, ಅನುಸಯೋತಿ ಪನ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಥಾಮಗತಾ ಕಿಲೇಸಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಸೋ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಾರಮ್ಮಣೋ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೇನ ಸಹೇತುಕೋ ಏಕನ್ತಾಕುಸಲೋ ಅತೀತೋಪಿ ಹೋತಿ ಅನಾಗತೋಪಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೋಪಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ।
Catasso sīmāyoti cattāro paricchedā. Diṭṭhānusayoti diṭṭhi ca sā appahīnaṭṭhena anusayo cāti diṭṭhānusayo. Vicikicchānusayādīsupi eseva nayo. Kenaṭṭhena anusayā? Anusayanaṭṭhena. Ko esa anusayaṭṭho nāmāti? Appahīnaṭṭho. Ete hi appahīnaṭṭhena tassa tassa santāne anusenti nāma, tasmā ‘‘anusayā’’ti vuccanti. Anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantīti attho. Athāpi siyā – anusayaṭṭho nāma appahīnākāro, appahīnākāro ca ‘‘uppajjatī’’ti vattuṃ na yujjati, tasmā na anusayā uppajjantīti. Tatridaṃ paṭivacanaṃ – appahīnākāro anusayo, anusayoti pana appahīnaṭṭhena thāmagatā kilesā vuccanti. So cittasampayutto sārammaṇo sappaccayaṭṭhena sahetuko ekantākusalo atītopi hoti anāgatopi paccuppannopi, tasmā ‘‘uppajjatī’’ti vattuṃ yujjati.
ತತ್ರಿದಂ ಪಮಾಣಂ – ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ ತಾವ ಅಭಿಸಮಯಕಥಾಯಂ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೩.೨೧) ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಅನುಸಯಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ಥಿತಾಯ ‘‘ಥಾಮಗತೋ ಅನುಸಯಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಯಂ ಮೋಹಸ್ಸ ಪದಭಾಜನೇ (ಧ॰ ಸ॰ ೩೯೦) ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ಅವಿಜ್ಜಾಪರಿಯುಟ್ಠಾನಂ, ಅವಿಜ್ಜಾಲಙ್ಗೀ ಮೋಹೋ ಅಕುಸಲಮೂಲಂ, ಅಯಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಮೋಹೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ಕಥಾವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ‘‘ಅನುಸಯಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ ಅನುಸಯಾ ಅಹೇತುಕಾ ಅನುಸಯಾ ಚಿತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ’’ತಿ (ಕಥಾ॰ ೬೦೫) ಸಬ್ಬೇ ವಾದಾ ಪಟಿಸೇಧಿತಾ। ಅನುಸಯಯಮಕೇ ಸತ್ತನ್ನಂ ಮಹಾವಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನವಾರೇ ‘‘ಯಸ್ಸ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ತಸ್ಸ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅನುಸೇನ್ತೀತಿ ಅನುರೂಪಂ ಕಾರಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಇಮಿನಾ ತನ್ತಿಪ್ಪಮಾಣೇನ ಸುವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಮ್ಪಿ ‘‘ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಸಾರಮ್ಮಣೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ಸುವುತ್ತಮೇವ। ಅನುಸಯೋ ಹಿ ನಾಮೇಸ ಪರಿನಿಪ್ಫನ್ನೋ ಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೋತಿ ನಿಟ್ಠಮೇತ್ಥ ಗನ್ತಬ್ಬಂ।
Tatridaṃ pamāṇaṃ – paṭisambhidāyaṃ tāva abhisamayakathāyaṃ (paṭi. ma. 3.21) ‘‘paccuppanne kilese pajahatī’’ti pucchitvā anusayānaṃ paccuppannabhāvassa atthitāya ‘‘thāmagato anusayaṃ pajahatī’’ti vuttaṃ. Dhammasaṅgaṇiyaṃ mohassa padabhājane (dha. sa. 390) ‘‘avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānaṃ, avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ, ayaṃ tasmiṃ samaye moho hotī’’ti akusalacittena saddhiṃ avijjānusayassa uppannabhāvo vutto. Kathāvatthusmiṃ ‘‘anusayā abyākatā anusayā ahetukā anusayā cittavippayuttā’’ti (kathā. 605) sabbe vādā paṭisedhitā. Anusayayamake sattannaṃ mahāvārānaṃ aññatarasmiṃ uppajjanavāre ‘‘yassa kāmarāgānusayo uppajjati tassa paṭighānusayo uppajjatī’’tiādi vuttaṃ. Tasmā ‘‘anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantī’’ti yaṃ vuttaṃ, taṃ iminā tantippamāṇena suvuttanti veditabbaṃ. Yampi ‘‘cittasampayutto sārammaṇo’’tiādi vuttaṃ, tampi suvuttameva. Anusayo hi nāmesa parinipphanno cittasampayutto akusaladhammoti niṭṭhamettha gantabbaṃ.
ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಸು, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತೇ, ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯೋ ದ್ವಾದಸಸು ಅಕುಸಲಚಿತ್ತೇಸು ಸಹಜಾತವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚ; ತಯೋಪಿ ಅವಸೇಸತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಸು ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಮೋಹಾ। ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯೋ ಚೇತ್ಥ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತೇಸು ಸಹಜಾತವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚ, ಮನಾಪೇಸು ಅವಸೇಸಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮೇಸು ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಲೋಭೋ। ಪಟಿಘಾನುಸಯೋ ದೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಚಿತ್ತೇಸು ಸಹಜಾತವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚ, ಅಮನಾಪೇಸು ಅವಸೇಸಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮೇಸು ಆರಮ್ಮಣವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ದೋಸೋ। ಮಾನಾನುಸಯೋ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತೇಸು ಸಹಜಾತವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚ, ದುಕ್ಖವೇದನಾವಜ್ಜೇಸು ಅವಸೇಸಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮೇಸು ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಧಮ್ಮೇಸು ಚ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಮಾನೋ। ಭವರಾಗಾನುಸಯೋ ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋಪಿ ಸಹಜಾತವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಆರಮ್ಮಣವಸೇನೇವ ಪನ ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಧಮ್ಮೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋ ಲೋಭೋ ವುತ್ತೋ।
Tattha diṭṭhānusayo catūsu diṭṭhisampayuttesu, vicikicchānusayo vicikicchāsahagate, avijjānusayo dvādasasu akusalacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca; tayopi avasesatebhūmakadhammesu ārammaṇavasena diṭṭhivicikicchāmohā. Kāmarāgānusayo cettha lobhasahagatacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca, manāpesu avasesakāmāvacaradhammesu ārammaṇavasena uppajjamāno lobho. Paṭighānusayo domanassasahagatacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca, amanāpesu avasesakāmāvacaradhammesu ārammaṇavaseneva uppajjamāno doso. Mānānusayo diṭṭhivippayuttalobhasahagatacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca, dukkhavedanāvajjesu avasesakāmāvacaradhammesu rūpārūpāvacaradhammesu ca ārammaṇavaseneva uppajjamāno māno. Bhavarāgānusayo catūsu diṭṭhivippayuttesu uppajjamānopi sahajātavasena vutto. Ārammaṇavaseneva pana rūpārūpāvacaradhammesu uppajjamāno lobho vutto.
ತತ್ಥ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯೋತಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿವಿಧಾ ದಿಟ್ಠಿ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯೋತಿ ಅಟ್ಠವತ್ಥುಕಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ। ತದೇಕಟ್ಠಾ ಚ ಕಿಲೇಸಾತಿ ಸಹಜೇಕಟ್ಠವಸೇನ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ, ಸಹಜೇಕಟ್ಠವಸೇನ ಏಕತೋ ಠಿತಾ। ಮಾನಾನುಸಯೋತಿ ನವವಿಧಮಾನೋ। ಪರಮತ್ಥಞಾಣೇನ ವಾ ಞತ್ವಾತಿ ಪರೇಸಂ ಚಿತ್ತಾಚಾರಜಾನನಪಞ್ಞಾಯ ಜಾನಿತ್ವಾ, ಚೇತೋಪರಿಯಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಾನುಸ್ಸತಿಞಾಣೇನ ವಾತಿ ಅತೀತೇ ನಿವುಟ್ಠಕ್ಖನ್ಧಾನುಸ್ಸರಣಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ। ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ವಾತಿ ಪಕತಿಚಕ್ಖುನಾ। ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ವಾತಿ ದಿಬ್ಬಸದಿಸೇನ ದಿಬ್ಬವಿಹಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಿತೇನ ವಾ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ। ರಾಗರತ್ತಾತಿ ರಾಗೇನ ರಞ್ಜಿತಾ। ಯೇ ಪಞ್ಚಸು ಕಾಮಗುಣೇಸೂತಿ ಯೇ ಪಞ್ಚಸು ರೂಪಾದಿವತ್ಥುಕಾಮಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು। ವಿರಾಗರತ್ತಾತಿ ವಿರಾಗಸಙ್ಖಾತಾಸು ರೂಪಾರೂಪಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಅತಿರತ್ತಾ ಅಲ್ಲೀನಾ। ಯತೋ ಕಾಮರಾಗೋ ಚಾತಿ ಯದಾ ಕಾಮಭವೇ ರಾಗೋ ಚ। ರೂಪಾರೂಪರಾಗೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Tattha diṭṭhānusayoti dvāsaṭṭhividhā diṭṭhi. Vicikicchānusayoti aṭṭhavatthukā vicikicchā. Tadekaṭṭhā ca kilesāti sahajekaṭṭhavasena diṭṭhiyā vicikicchāya, sahajekaṭṭhavasena ekato ṭhitā. Mānānusayoti navavidhamāno. Paramatthañāṇena vā ñatvāti paresaṃ cittācārajānanapaññāya jānitvā, cetopariyañāṇena jānitvāti vuttaṃ hoti. Pubbenivāsānussatiñāṇena vāti atīte nivuṭṭhakkhandhānussaraṇañāṇena jānitvā. Maṃsacakkhunā vāti pakaticakkhunā. Dibbacakkhunā vāti dibbasadisena dibbavihārasannissitena vā dibbacakkhunā passitvā. Rāgarattāti rāgena rañjitā. Ye pañcasu kāmaguṇesūti ye pañcasu rūpādivatthukāmakoṭṭhāsesu. Virāgarattāti virāgasaṅkhātāsu rūpārūpasamāpattīsu atirattā allīnā. Yato kāmarāgo cāti yadā kāmabhave rāgo ca. Rūpārūparāgesupi eseva nayo.
ಸದ್ಧಮ್ಮಪ್ಪಜ್ಜೋತಿಕಾಯ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸಟ್ಠಕಥಾಯ
Saddhammappajjotikāya mahāniddesaṭṭhakathāya
ಸುದ್ಧಟ್ಠಕಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Suddhaṭṭhakasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಮಹಾನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿ • Mahāniddesapāḷi / ೪. ಸುದ್ಧಟ್ಠಕಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸೋ • 4. Suddhaṭṭhakasuttaniddeso
