| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāniddesa-aṭṭhakathā |
੪. ਸੁਦ੍ਧਟ੍ਠਕਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
4. Suddhaṭṭhakasuttaniddesavaṇṇanā
੨੩. ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਸੁਦ੍ਧਟ੍ਠਕੇ ਪਠਮਗਾਥਾਯ ਤਾવਤ੍ਥੋ – ਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏવਰੂਪੇਨ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸੁਦ੍ਧਿ ਹੋਤਿ, ਅਪਿ ਚ ਖੋ ਕਿਲੇਸਮਲੀਨਤ੍ਤਾ ਅਸੁਦ੍ਧਂ, ਕਿਲੇਸਰੋਗਾਨਂ ਅਧਿਗਮਾ ਸਰੋਗਮੇવ ਚਨ੍ਦਾਭਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ, ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਏવਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕੋ ਬਾਲੋ ਅਭਿਜਾਨਾਤਿ ‘‘ਪਸ੍ਸਾਮਿ ਸੁਦ੍ਧਂ ਪਰਮਂ ਅਰੋਗਂ, ਤੇਨ ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਂਸੁਦ੍ਧਿ ਨਰਸ੍ਸ ਹੋਤੀ’’ਤਿ, ਸੋ ਏવਂ ਅਭਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ‘‘ਪਰਮ’’ਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਦਸ੍ਸਨੇ ਸੁਦ੍ਧਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਸਮਾਨੋ ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ‘‘ਮਗ੍ਗਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚੇਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਨ ਹੋਤਿ।
23. Catutthe suddhaṭṭhake paṭhamagāthāya tāvattho – na, bhikkhave, evarūpena dassanena suddhi hoti, api ca kho kilesamalīnattā asuddhaṃ, kilesarogānaṃ adhigamā sarogameva candābhaṃ brāhmaṇaṃ, aññaṃ vā evarūpaṃ disvā diṭṭhigatiko bālo abhijānāti ‘‘passāmi suddhaṃ paramaṃ arogaṃ, tena ca diṭṭhisaṅkhātena dassanena saṃsuddhi narassa hotī’’ti, so evaṃ abhijānanto taṃ dassanaṃ ‘‘parama’’nti ñatvā tasmiṃ dassane suddhānupassī samāno taṃ dassanaṃ ‘‘maggañāṇa’’nti pacceti. Taṃ pana maggañāṇaṃ na hoti.
ਪਰਮਂ ਆਰੋਗ੍ਯਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਮਂ ਨਿਬ੍ਯਾਧਿਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ ਠਿਤਂ। ਤਾਣਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਥਾ ਪਾਲਨਪ੍ਪਤ੍ਤਂ। ਲੇਣਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਲੀਯਨਪ੍ਪਤ੍ਤਂ।ਸਰਣਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪਤ੍ਤਂ, ਦੁਕ੍ਖਨਾਸਨਂ વਾ ਪਤ੍ਤਂ। ਅਭਯਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਭਯਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਂ। ਅਚ੍ਚੁਤਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਚ੍ਚਲਭਾવਂ ਪਤ੍ਤਂ। ਅਮਤਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਮਤਂ ਮਹਾਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਤ੍ਤਂ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਾਨવਿਰਹਿਤਂ ਪਤ੍ਤਂ।
Paramaṃ ārogyappattanti uttamaṃ nibyādhiṃ pāpuṇitvā ṭhitaṃ. Tāṇappattanti tathā pālanappattaṃ. Leṇappattanti nilīyanappattaṃ.Saraṇappattanti patiṭṭhāpattaṃ, dukkhanāsanaṃ vā pattaṃ. Abhayappattanti nibbhayabhāvappattaṃ. Accutappattanti niccalabhāvaṃ pattaṃ. Amatappattanti amataṃ mahānibbānaṃ pattaṃ. Nibbānappattanti vānavirahitaṃ pattaṃ.
ਅਭਿਜਾਨਨ੍ਤੋਤਿ વਿਸੇਸੇਨ ਜਾਨਨ੍ਤੋ। ਆਜਾਨਨ੍ਤੋਤਿ ਆਜਾਨਮਾਨੋ। વਿਜਾਨਨ੍ਤੋਤਿ ਅਨੇਕવਿਧੇਨ ਜਾਨਮਾਨੋ। ਪਟਿવਿਜਾਨਨ੍ਤੋਤਿ ਤਂ ਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚ વਿਜਾਨਮਾਨੋ। ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋਤਿ ਹਦਯੇ ਕੁਰੁਮਾਨੋ।
Abhijānantoti visesena jānanto. Ājānantoti ājānamāno. Vijānantoti anekavidhena jānamāno. Paṭivijānantoti taṃ taṃ paṭicca vijānamāno. Paṭivijjhantoti hadaye kurumāno.
ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨਂ। ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚੇਤੀਤਿ ਪਞ੍ਞਾ ਇਤਿ ਸਦ੍ਦਹਤਿ। ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਪਚ੍ਚੇਤੀਤਿ ‘‘ਉਪਾਯੋ’’ਤਿ ਸਦ੍ਦਹਤਿ। ਪਥੋਤਿ ਸਞ੍ਚਾਰੋ। ਨੀਯਾਨਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯਾਤੀਤਿ ਨੀਯਾਨਂ। ‘‘ਨਿਯ੍ਯਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ।
Cakkhuviññāṇaṃ rūpadassanenāti cakkhuviññāṇena rūpadassanaṃ. Ñāṇanti paccetīti paññā iti saddahati. Maggoti paccetīti ‘‘upāyo’’ti saddahati. Pathoti sañcāro. Nīyānanti gahetvā yātīti nīyānaṃ. ‘‘Niyyāna’’nti vā pāṭho.
੨੪. ‘‘ਦਿਟ੍ਠੇਨ ਚੇ ਸੁਦ੍ਧੀ’’ਤਿ ਦੁਤਿਯਗਾਥਾ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਤੇਨ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਦਿਟ੍ਠੇਨ ਯਦਿ ਕਿਲੇਸਸੁਦ੍ਧਿ ਨਰਸ੍ਸ ਹੋਤਿ, ਤੇਨ વਾ ਞਾਣੇਨ ਸੋ ਯਦਿ ਜਾਤਿਆਦਿਦੁਕ੍ਖਂ ਪਜਹਾਤਿ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨ ਅਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਸੋ ਸੁਜ੍ਝਤਿ, ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਉਪਧੀਹਿ ਸਉਪਧਿਕੋ ਏવ ਸਮਾਨੋ ਸੁਜ੍ਝਤੀਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਆਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਏવਂવਿਧੋ ਸੁਜ੍ਝਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਦਿਟ੍ਠੀ ਹਿ ਨਂ ਪਾવ ਤਥਾ વਦਾਨਂ, ਸਾ ਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ‘‘ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕੋ ਅਯ’’ਨ੍ਤਿ ਕਥੇਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਿਅਨੁਰੂਪਂ ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਤਥਾ ਤਥਾ વਦਤੀਤਿ।
24.‘‘Diṭṭhenace suddhī’’ti dutiyagāthā. Tassattho – tena rūpadassanasaṅkhātena diṭṭhena yadi kilesasuddhi narassa hoti, tena vā ñāṇena so yadi jātiādidukkhaṃ pajahāti, evaṃ sante ariyamaggato aññena asuddhimaggeneva so sujjhati, rāgādīhi upadhīhi saupadhiko eva samāno sujjhatīti vattabbataṃ āpanno hoti, na ca evaṃvidho sujjhati. Tasmā diṭṭhī hi naṃ pāva tathā vadānaṃ, sā naṃ diṭṭhiyeva ‘‘micchādiṭṭhiko aya’’nti katheti, diṭṭhianurūpaṃ ‘‘sassato loko’’tiādinā nayena tathā tathā vadatīti.
ਰਾਗੇਨ ਸਹ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸਰਾਗੋ, ਰਾਗવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਦੋਸੋਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Rāgena saha vattatīti sarāgo, rāgavāti attho. Sadosotiādīsupi eseva nayo.
੨੫. ਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋਤਿ ਤਤਿਯਗਾਥਾ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯੋ ਪਨ ਬਾਹਿਤਪਾਪਤ੍ਤਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਮਗ੍ਗੇਨ ਅਧਿਗਤਾਸવਕ੍ਖਯੋ ਖੀਣਾਸવਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞਾਣਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨ ਅਭਿਮਙ੍ਗਲਸਮ੍ਮਤਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤੇ ਦਿਟ੍ਠੇ, ਤਥਾવਿਧਸਦ੍ਦਸਙ੍ਖਾਤੇ ਸੁਤੇ, ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮਸਙ੍ਖਾਤੇ ਸੀਲੇ, ਹਤ੍ਥਿવਤਾਦਿਭੇਦੇ વਤੇ, ਪਥવਿਆਦਿਭੇਦੇ ਮੁਤੇ ਚ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਮਿਚ੍ਛਾਞਾਣੇਨ ਸੁਦ੍ਧਿਂ ਨ ਆਹਾਤਿ। ਸੇਸਮਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ વਣ੍ਣਭਣਨਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੋ ਹਿ ਤੇਧਾਤੁਕਪੁਞ੍ਞੇ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਪਾਪੇ ਅਨੂਪਲਿਤ੍ਤੋ, ਕਸ੍ਮਾ? ਤਸ੍ਸ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਯਾ, ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ વਾ ਗਹਣਸ੍ਸ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਞ੍ਜਹੋ, ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਅਕਰਣਤੋ ‘‘ਨਯਿਧ ਪਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਨਂ ਏવਂ ਪਸਂਸਨ੍ਤੋ ਆਹ। ਸਬ੍ਬਸ੍ਸੇવ ਚਸ੍ਸ ਪੁਰਿਮਪਾਦੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਪੁਞ੍ਞੇ ਚ ਪਾਪੇ ਚ ਅਨੂਪਲਿਤ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਞ੍ਜਹੋ ਨਯਿਧ ਪਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋ ਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਅਞ੍ਞਤੋ ਸੁਦ੍ਧਿਮਾਹਾਤਿ। ਨਾਤਿ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪੋਤਿ ਨ ਇਤਿ ਪਟਿਸੇਧੋ।
25.Na brāhmaṇoti tatiyagāthā. Tassattho – yo pana bāhitapāpattā brāhmaṇo hoti, so maggena adhigatāsavakkhayo khīṇāsavabrāhmaṇo ariyamaggañāṇato aññena abhimaṅgalasammatarūpasaṅkhāte diṭṭhe, tathāvidhasaddasaṅkhāte sute, avītikkamasaṅkhāte sīle, hatthivatādibhede vate, pathaviādibhede mute ca uppannena micchāñāṇena suddhiṃ na āhāti. Sesamassa brāhmaṇassa vaṇṇabhaṇanāya vuttaṃ. So hi tedhātukapuññe sabbasmiñca pāpe anūpalitto, kasmā? Tassa pahīnattā tassa attadiṭṭhiyā, yassa kassaci vā gahaṇassa pahīnattā attañjaho, puññābhisaṅkhārādīnaṃ akaraṇato ‘‘nayidha pakubbamāno’’ti vuccati. Tasmā naṃ evaṃ pasaṃsanto āha. Sabbasseva cassa purimapādena sambandho veditabbo – puññe ca pāpe ca anūpalitto attañjaho nayidha pakubbamāno na brāhmaṇo aññato suddhimāhāti. Nāti paṭikkhepoti na iti paṭisedho.
ਬਾਹਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਪਾਪਕਾਨੀਤਿ ਗਾਥਾਯਤ੍ਥੋ – ਯੋ ਚਤੁਤ੍ਥਮਗ੍ਗੇਨ ਬਾਹਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਪਾਪਕਾਨਿ ਠਿਤਤ੍ਤੋ ਠਿਤੋਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਬਾਹਿਤਪਾਪਤ੍ਤਾ ਏવ ਚ વਿਮਲੋ વਿਮਲਭਾવਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਭਾવਂ ਸੇਟ੍ਠਭਾવਂ ਪਤ੍ਤੋ, ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਸਮਾਧਿવਿਕ੍ਖੇਪਕਰਕਿਲੇਸਮਲੇਨ ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗਫਲਸਮਾਧਿਨਾ ਸਾਧੁਸਮਾਹਿਤੋ, ਸਂਸਾਰਹੇਤੁਸਮਤਿਕ੍ਕਮੇਨ ਸਂਸਾਰਮਤਿਚ੍ਚ ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਿਤਕਿਚ੍ਚਤਾਯ ਕੇવਲੀਤਿ ਚ, ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠੀਹਿ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋਤਿ ਚ, ਲੋਕਧਮ੍ਮੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਿਕਾਰਤ੍ਤਾ ਤਾਦੀਤਿ ਚ ਪવੁਚ੍ਚਤਿ। ਏવਂ ਥੁਤਿਰਹੋ ਸ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋਤਿ।
Bāhitvā sabbapāpakānīti gāthāyattho – yo catutthamaggena bāhitvā sabbapāpakāni ṭhitatto ṭhitoicceva vuttaṃ hoti. Bāhitapāpattā eva ca vimalo vimalabhāvaṃ brahmabhāvaṃ seṭṭhabhāvaṃ patto, paṭinissaṭṭhasamādhivikkhepakarakilesamalena aggamaggaphalasamādhinā sādhusamāhito, saṃsārahetusamatikkamena saṃsāramaticca pariniṭṭhitakiccatāya kevalīti ca, taṇhādiṭṭhīhi anissitattā anissitoti ca, lokadhammehi nibbikārattā tādīti ca pavuccati. Evaṃ thutiraho sa brahmā so brāhmaṇoti.
ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਹੀਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ। ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Aññatra satipaṭṭhānehīti cattāro satipaṭṭhāne muñcitvā. Sammappadhānādīsupi eseva nayo.
ਸਨ੍ਤੇਕੇ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਤਿ ਏਕਚ੍ਚੇ ਲੋਕਸਙ੍ਕੇਤੇਨ ‘‘ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧવੋਹਾਰਾ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਸੁਦ੍ਧਿਕਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠੇਨ ਸੁਦ੍ਧਿਂ ਇਚ੍ਛਮਾਨਾ। ਤੇ ਏਕਚ੍ਚਾਨਂ ਰੂਪਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਏਤੇ ਦਿਟ੍ਠਸੁਦ੍ਧਿਕਾ ਏਤੇਸਂ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਓਲੋਕਨਂ। ਮਙ੍ਗਲਂ ਪਚ੍ਚੇਨ੍ਤੀਤਿ ਇਦ੍ਧਿਕਾਰਣਂ ਬੁਦ੍ਧਿਕਾਰਣਂ ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਅਮਙ੍ਗਲਂ ਪਚ੍ਚੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨਿਦ੍ਧਿਕਾਰਣਂ ਨ ਬੁਦ੍ਧਿਕਾਰਣਂ ਨ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਕਾਲਤੋ વੁਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾਤਿ ਏਤੇ ਦਿਟ੍ਠਾਦਿਮਙ੍ਗਲਿਕਾ ਪੁਰੇਤਰਮੇવ ਉਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ। ਅਭਿਮਙ੍ਗਲਗਤਾਨੀਤਿ વਿਸੇਸੇਨ વੁਡ੍ਢਿਕਾਰਣਗਤਾਨਿ। ਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਨਾਨਾવਿਧਾਨਿ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਦਕ੍ਖਨ੍ਤਿ। ਚਾਟਕਸਕੁਣਨ੍ਤਿ ਏવਂਨਾਮਕਂ। ਫੁਸ੍ਸવੇਲ਼ੁવਲਟ੍ਠਿਨ੍ਤਿ ਫੁਸ੍ਸਨਕ੍ਖਤ੍ਤੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਤਰੁਣਬੇਲ਼ੁવਲਟ੍ਠਿਂ। ਗਬ੍ਭਿਨਿਤ੍ਥਿਨ੍ਤਿ ਸਗਬ੍ਭਂ ਇਤ੍ਥਿਂ। ਕੁਮਾਰਕਂ ਖਨ੍ਧੇ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਰੁਣਦਾਰਕਂ ਅਂਸੇ ਉਸ੍ਸਾਪੇਤ੍વਾ ਗਚ੍ਛਮਾਨਂ। ਪੁਣ੍ਣਘਟਨ੍ਤਿ ਉਦਕਪੁਣ੍ਣਘਟਂ। ਰੋਹਿਤਮਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਰਤ੍ਤਰੋਹਿਤਮਚ੍ਛਂ। ਆਜਞ੍ਞਰਥਨ੍ਤਿ ਸਿਨ੍ਧવਯੁਤ੍ਤਰਥਂ। ਉਸਭਨ੍ਤਿ ਮਙ੍ਗਲਉਸਭਂ। ਗੋਕਪਿਲਨ੍ਤਿ ਕਪਿਲਗਾવਿਂ।
Santeke samaṇabrāhmaṇāti ekacce lokasaṅketena ‘‘samaṇabrāhmaṇā’’ti laddhavohārā saṃvijjanti. Diṭṭhasuddhikāti diṭṭhena suddhiṃ icchamānā. Te ekaccānaṃ rūpānaṃ dassananti ete diṭṭhasuddhikā etesaṃ rūpārammaṇānaṃ olokanaṃ. Maṅgalaṃ paccentīti iddhikāraṇaṃ buddhikāraṇaṃ sabbasampattikāraṇaṃ patiṭṭhāpenti. Amaṅgalaṃ paccentīti aniddhikāraṇaṃ na buddhikāraṇaṃ na sampattikāraṇaṃ patiṭṭhāpenti. Te kālato vuṭṭhahitvāti ete diṭṭhādimaṅgalikā puretarameva uṭṭhahitvā. Abhimaṅgalagatānīti visesena vuḍḍhikāraṇagatāni. Rūpāni passantīti nānāvidhāni rūpārammaṇāni dakkhanti. Cāṭakasakuṇanti evaṃnāmakaṃ. Phussaveḷuvalaṭṭhinti phussanakkhattena uppannaṃ taruṇabeḷuvalaṭṭhiṃ. Gabbhinitthinti sagabbhaṃ itthiṃ. Kumārakaṃ khandhe āropetvā gacchantanti taruṇadārakaṃ aṃse ussāpetvā gacchamānaṃ. Puṇṇaghaṭanti udakapuṇṇaghaṭaṃ. Rohitamacchanti rattarohitamacchaṃ. Ājaññarathanti sindhavayuttarathaṃ. Usabhanti maṅgalausabhaṃ. Gokapilanti kapilagāviṃ.
ਪਲਾਲਪੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ ਥੁਸਰਾਸਿਂ। ਤਕ੍ਕਘਟਨ੍ਤਿ ਗੋਤਕ੍ਕਾਦਿਪੂਰਿਤਚਾਟਿਂ। ਰਿਤ੍ਤਘਟਨ੍ਤਿ ਤੁਚ੍ਛਘਟਂ। ਨਟਨ੍ਤਿ ਨਟਕਾਦਿਂ। ‘‘ਧੁਤ੍ਤਕਿਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏਕੇ। ਨਗ੍ਗਸਮਣਕਨ੍ਤਿ ਨਿਚ੍ਚੋਲ਼ਸਮਣਂ । ਖਰਨ੍ਤਿ ਗਦ੍ਰਭਂ। ਖਰਯਾਨਨ੍ਤਿ ਗਦ੍ਰਭਯੁਤ੍ਤਂ વਯ੍ਹਾਦਿਕਂ। ਏਕਯੁਤ੍ਤਯਾਨਨ੍ਤਿ ਏਕੇਨ વਾਹਨੇਨ ਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਯਾਨਂ। ਕਾਣਨ੍ਤਿ ਏਕਕ੍ਖਿਉਭਯਕ੍ਖਿਕਾਣਂ। ਕੁਣਿਨ੍ਤਿ ਹਤ੍ਥਕੁਣਿਂ। ਖਞ੍ਜਨ੍ਤਿ ਖਞ੍ਜਪਾਦਂ ਤਿਰਿਯਗਤਪਾਦਂ। ਪਕ੍ਖਹਤਨ੍ਤਿ ਪੀਠਸਪ੍ਪਿਂ। ਜਿਣ੍ਣਕਨ੍ਤਿ ਜਰਾਜਿਣ੍ਣਂ। ਬ੍ਯਾਧਿਕਨ੍ਤਿ ਬ੍ਯਾਧਿਪੀਲ਼ਿਤਂ। ਮਤਨ੍ਤਿ ਕਾਲਙ੍ਕਤਂ।
Palālapuñjanti thusarāsiṃ. Takkaghaṭanti gotakkādipūritacāṭiṃ. Rittaghaṭanti tucchaghaṭaṃ. Naṭanti naṭakādiṃ. ‘‘Dhuttakiriya’’nti eke. Naggasamaṇakanti niccoḷasamaṇaṃ . Kharanti gadrabhaṃ. Kharayānanti gadrabhayuttaṃ vayhādikaṃ. Ekayuttayānanti ekena vāhanena saṃyuttaṃ yānaṃ. Kāṇanti ekakkhiubhayakkhikāṇaṃ. Kuṇinti hatthakuṇiṃ. Khañjanti khañjapādaṃ tiriyagatapādaṃ. Pakkhahatanti pīṭhasappiṃ. Jiṇṇakanti jarājiṇṇaṃ. Byādhikanti byādhipīḷitaṃ. Matanti kālaṅkataṃ.
ਸੁਤਸੁਦ੍ਧਿਕਾਤਿ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਸੁਤੇਨ ਸੁਦ੍ਧਿਂ ਇਚ੍ਛਮਾਨਾ। ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਸવਨਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਦਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਸવਨਂ। વਡ੍ਢਾਤਿ વਾਤਿਆਦਯੋ ਲੋਕੇ ਪવਤ੍ਤਸਦ੍ਦਮਤ੍ਤਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਮਙ੍ਗਲਂ ਪਨ ‘‘ਕਾਣੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤੇਨ ਤੇਨ ਨਾਮੇਨ વੁਤ੍ਤਸਦ੍ਦਾਯੇવ। ‘‘ਛਿਨ੍ਦ’’ਨ੍ਤਿ વਾਤਿ ਹਤ੍ਥਪਾਦਾਦਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ વਾ। ‘‘ਭਿਨ੍ਦ’’ਨ੍ਤਿ વਾਤਿ ਸੀਸਾਦਿਭਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ વਾ। ‘‘ਦਡ੍ਢ’’ਨ੍ਤਿ વਾਤਿ ਅਗ੍ਗਿਨਾ ਝਾਪਿਤਨ੍ਤਿ વਾ। ‘‘ਨਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ વਾਤਿ ਚੋਰਾਦੀਹਿ વਿਨਾਸਿਤਨ੍ਤਿ વਾ। ‘‘ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વਾਤਿ ਨ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ વਾ।
Sutasuddhikāti sotaviññāṇena sutena suddhiṃ icchamānā. Saddānaṃ savananti saddārammaṇānaṃ savanaṃ. Vaḍḍhāti vātiādayo loke pavattasaddamattāni gahetvā vuttā. Amaṅgalaṃ pana ‘‘kāṇo’’tiādinā tena tena nāmena vuttasaddāyeva. ‘‘Chinda’’nti vāti hatthapādādicchinnanti vā. ‘‘Bhinda’’nti vāti sīsādibhinnanti vā. ‘‘Daḍḍha’’nti vāti agginā jhāpitanti vā. ‘‘Naṭṭha’’nti vāti corādīhi vināsitanti vā. ‘‘Natthī’’ti vāti na vijjatīti vā.
ਸੀਲਸੁਦ੍ਧਿਕਾਤਿ ਸੀਲੇਨ વਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਇਚ੍ਛਨਕਾ। ਸੀਲਮਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਸਂવਰਣਮਤ੍ਤੇਨ। ਸਂਯਮਮਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਉਪਰਮਮਤ੍ਤੇਨ। ਸਂવਰਮਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਦ੍વਾਰਥਕਨਮਤ੍ਤੇਨ। ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮਮਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਨ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤਮਤ੍ਤੇਨ। ਸਮਣੋ ਮੁਣ੍ਡਿਕਾਪੁਤ੍ਤੋਤਿ ਮਾਤਿਤੋ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ। ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਕੁਸਲਂ। ਪਰਮਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਮਕੁਸਲਂ। ਉਤ੍ਤਮਪਤ੍ਤਿਪ੍ਪਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਮਂ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਤਬ੍ਬਤਂ ਪਤ੍વਾ ਠਿਤਂ। ਅਯੋਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਪਰਾਜੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਂ ਸਮਣਂ।
Sīlasuddhikāti sīlena visuddhiṃ icchanakā. Sīlamattenāti saṃvaraṇamattena. Saṃyamamattenāti uparamamattena. Saṃvaramattenāti dvārathakanamattena. Avītikkamamattenāti na atikkamitamattena. Samaṇo muṇḍikāputtoti mātito laddhanāmaṃ. Sampannakusalanti paripuṇṇakusalaṃ. Paramakusalanti uttamakusalaṃ. Uttamapattippattanti uttamaṃ arahattaṃ pāpuṇitabbataṃ patvā ṭhitaṃ. Ayojjanti parājetuṃ asakkuṇeyyaṃ samaṇaṃ.
વਤਸੁਦ੍ਧਿਕਾਤਿ ਸਮਾਦਾਨੇਨ વਤੇਨ ਸੁਦ੍ਧਿਂ ਇਚ੍ਛਨਕਾ। ਹਤ੍ਥਿવਤਿਕਾ વਾਤਿ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਂ ਹਤ੍ਥਿવਤਂ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਹਤ੍ਥਿવਤਿਕਾ, ਸਬ੍ਬਹਤ੍ਥਿਕਿਰਿਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਥਂ? ‘‘ਅਜ੍ਜ ਪਟ੍ਠਾਯ ਹਤ੍ਥੀਹਿ ਕਾਤਬ੍ਬਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਾ ਹਤ੍ਥੀਨਂ ਗਮਨਾਕਾਰਂ ਤਿਟ੍ਠਨਾਕਾਰਂ ਨਿਸੀਦਨਾਕਾਰਂ ਸਯਨਾਕਾਰਂ ਉਚ੍ਚਾਰਪਸ੍ਸਾવਕਰਣਾਕਾਰਂ, ਅਞ੍ਞੇ ਹਤ੍ਥੀ ਦਿਸ੍વਾ ਸੋਣ੍ਡਂ ਉਸ੍ਸਾਪੇਤ੍વਾ ਗਮਨਾਕਾਰਞ੍ਚ ਸਬ੍ਬਂ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਹਤ੍ਥਿવਤਿਕਾ। ਅਸ੍ਸવਤਿਕਾਦੀਸੁਪਿ ਲਬ੍ਭਮਾਨવਸੇਨ ਯਥਾਯੋਗਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਸੁ ਅવਸਾਨੇ ਦਿਸਾવਤਿਕਾ વਾਤਿ ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਦਿਦਿਸਾਨਂ ਨਮਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਦਿਸਾવਤਿਕਾ, ਏਤੇਸਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ વਤਸਮਾਦਾਨਂ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਹਤ੍ਥਿਆਦੀਨਂ ਸਹਬ੍ਯਤਂ ਉਪਨੇਤਿ। ਸਚੇ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਹੋਤਿ ‘‘ਇਮਿਨਾਹਂ ਸੀਲવਤਸਮਾਦਾਨਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯੇਨ ਦੇવੋ વਾ ਦੇવਞ੍ਞਤਰੋ વਾ ਹੋਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤਯਨ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਰਯਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਹੋਤੀਤਿ ਞਾਤਬ੍ਬਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੭੯) –
Vatasuddhikāti samādānena vatena suddhiṃ icchanakā. Hatthivatikā vāti samādinnaṃ hatthivataṃ etesaṃ atthīti hatthivatikā, sabbahatthikiriyaṃ karontīti attho. Kathaṃ? ‘‘Ajja paṭṭhāya hatthīhi kātabbaṃ karissāmī’’ti evaṃ uppannacittā hatthīnaṃ gamanākāraṃ tiṭṭhanākāraṃ nisīdanākāraṃ sayanākāraṃ uccārapassāvakaraṇākāraṃ, aññe hatthī disvā soṇḍaṃ ussāpetvā gamanākārañca sabbaṃ karontīti hatthivatikā. Assavatikādīsupi labbhamānavasena yathāyogaṃ yojetabbaṃ. Tesu avasāne disāvatikā vāti puratthimādidisānaṃ namassanavasena samādinnadisāvatikā, etesaṃ vuttappakārānaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ vatasamādānaṃ sampajjamānaṃ hatthiādīnaṃ sahabyataṃ upaneti. Sace kho panassa micchādiṭṭhi hoti ‘‘imināhaṃ sīlavatasamādānabrahmacariyena devo vā devaññataro vā homī’’ti cintayantassa nirayatiracchānayonīnaṃ aññataro hotīti ñātabbaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā (ma. ni. 2.79) –
‘‘ਇਧ , ਪੁਣ੍ਣ, ਏਕਚ੍ਚੋ ਕੁਕ੍ਕੁਰવਤਂ ਭਾવੇਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਅਬ੍ਬੋਕਿਣ੍ਣਂ, ਕੁਕ੍ਕੁਰਸੀਲਂ ਭਾવੇਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਅਬ੍ਬੋਕਿਣ੍ਣਂ, ਕੁਕ੍ਕੁਰਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਅਬ੍ਬੋਕਿਣ੍ਣਂ, ਕੁਕ੍ਕੁਰਾਕਪ੍ਪਂ ਭਾવੇਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਅਬ੍ਬੋਕਿਣ੍ਣਂ। ਸੋ ਕੁਕ੍ਕੁਰવਤਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਅਬ੍ਬੋਕਿਣ੍ਣਂ, ਕੁਕ੍ਕੁਰਸੀਲਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਅਬ੍ਬੋਕਿਣ੍ਣਂ, ਕੁਕ੍ਕੁਰਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਅਬ੍ਬੋਕਿਣ੍ਣਂ, ਕੁਕ੍ਕੁਰਾਕਪ੍ਪਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਅਬ੍ਬੋਕਿਣ੍ਣਂ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਕੁਕ੍ਕੁਰਾਨਂ ਸਹਬ੍ਯਤਂ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿ। ਸਚੇ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਏવਂਦਿਟ੍ਠਿ ਹੋਤਿ ‘ਇਮਿਨਾਹਂ ਸੀਲੇਨ વਾ વਤੇਨ વਾ ਤਪੇਨ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯੇਨ વਾ ਦੇવੋ વਾ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ ਦੇવਞ੍ਞਤਰੋ વਾ’ਤਿ, ਸਾਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਖੋ ਅਹਂ, ਪੁਣ੍ਣ, ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਗਤੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਗਤਿਂ વਦਾਮਿ ਨਿਰਯਂ વਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਂ વਾ। ਇਤਿ ਖੋ, ਪੁਣ੍ਣ, ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਕੁਕ੍ਕੁਰવਤਂ ਕੁਕ੍ਕੁਰਾਨਂ ਸਹਬ੍ਯਤਂ ਉਪਨੇਤਿ, વਿਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਨਿਰਯ’’ਨ੍ਤਿ।
‘‘Idha , puṇṇa, ekacco kukkuravataṃ bhāveti paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkurasīlaṃ bhāveti paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkuracittaṃ bhāveti paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkurākappaṃ bhāveti paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ. So kukkuravataṃ bhāvetvā paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkurasīlaṃ bhāvetvā paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkuracittaṃ bhāvetvā paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkurākappaṃ bhāvetvā paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā kukkurānaṃ sahabyataṃ upapajjati. Sace kho panassa evaṃdiṭṭhi hoti ‘imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā’ti, sāssa hoti micchādiṭṭhi. Micchādiṭṭhissa kho ahaṃ, puṇṇa, dvinnaṃ gatīnaṃ aññataraṃ gatiṃ vadāmi nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā. Iti kho, puṇṇa, sampajjamānaṃ kukkuravataṃ kukkurānaṃ sahabyataṃ upaneti, vipajjamānaṃ niraya’’nti.
ਗਨ੍ਧਬ੍ਬવਤਿਕਾਦਯੋ ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾਦੀਨਂ ਸਹਬ੍ਯਤਂ ਉਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ, ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਨਿਰਯਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਮੇવ ਉਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।
Gandhabbavatikādayo gandhabbādīnaṃ sahabyataṃ upagacchantīti attho na gahetabbo, micchādiṭṭhiyā gahitattā nirayatiracchānayonimeva upagacchantīti gahetabbo.
ਮੁਤਸੁਦ੍ਧਿਕਾਤਿ ਫੁਸਿਤੇਨ ਸੁਦ੍ਧਿਕਾ। ਪਥવਿਂ ਆਮਸਨ੍ਤੀਤਿ ਸਸਮ੍ਭਾਰਿਕਂ ਮਹਾਪਥવਿਂ ਕਾਯੇਨ ਫੁਸਨ੍ਤਿ। ਹਰਿਤਨ੍ਤਿ ਅਲ੍ਲਨੀਲਸਦ੍ਦਲਂ। ਗੋਮਯਨ੍ਤਿ ਗવਾਦਿਗੋਮਯਂ। ਕਚ੍ਛਪਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠਿਕਚ੍ਛਪਾਦਿਅਨੇਕવਿਧਂ। ਫਾਲਂ ਅਕ੍ਕਮਨ੍ਤੀਤਿ ਅਯਫਾਲਂ ਮਦ੍ਦਨ੍ਤਿ। ਤਿਲવਾਹਨ੍ਤਿ ਤਿਲਸਕਟਂ ਤਿਲਰਾਸਿਂ વਾ। ਫੁਸ੍ਸਤਿਲਂ ਖਾਦਨ੍ਤੀਤਿ ਮਙ੍ਗਲਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਤਿਲਂ ਖਾਦਨ੍ਤਿ। ਫੁਸ੍ਸਤੇਲਂ ਮਕ੍ਖੇਨ੍ਤੀਤਿ ਤਥਾਰੂਪਂ ਤਿਲਤੇਲਂ ਸਰੀਰਬ੍ਭਞ੍ਜਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਦਨ੍ਤਕਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਦਨ੍ਤਪੋਣਂ। ਮਤ੍ਤਿਕਾਯ ਨ੍ਹਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਕੁਙ੍ਕੁਟ੍ਠਾਦਿਕਾਯ ਸਣ੍ਹਮਤ੍ਤਿਕਾਯ ਸਰੀਰਂ ਉਬ੍ਬਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਨ੍ਹਾਯਨ੍ਤਿ। ਸਾਟਕਂ ਨਿવਾਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਮਙ੍ਗਲਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ વਤ੍ਥਂ ਪਰਿਦਹਨ੍ਤਿ। વੇਠਨਂ વੇਠੇਨ੍ਤੀਤਿ ਸੀਸવੇਠਨਂ ਪਤ੍ਤੁਣ੍ਣਾਦਿਪਟਂ ਸੀਸੇ ਠਪੇਨ੍ਤਿ ਪਟਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ।
Mutasuddhikāti phusitena suddhikā. Pathaviṃ āmasantīti sasambhārikaṃ mahāpathaviṃ kāyena phusanti. Haritanti allanīlasaddalaṃ. Gomayanti gavādigomayaṃ. Kacchapanti aṭṭhikacchapādianekavidhaṃ. Phālaṃ akkamantīti ayaphālaṃ maddanti. Tilavāhanti tilasakaṭaṃ tilarāsiṃ vā. Phussatilaṃ khādantīti maṅgalapaṭisaṃyuttaṃ tilaṃ khādanti. Phussatelaṃ makkhentīti tathārūpaṃ tilatelaṃ sarīrabbhañjanaṃ karonti. Dantakaṭṭhanti dantapoṇaṃ. Mattikāya nhāyantīti kuṅkuṭṭhādikāya saṇhamattikāya sarīraṃ ubbaṭṭetvā nhāyanti. Sāṭakaṃ nivāsentīti maṅgalapaṭisaṃyuttaṃ vatthaṃ paridahanti. Veṭhanaṃ veṭhentīti sīsaveṭhanaṃ pattuṇṇādipaṭaṃ sīse ṭhapenti paṭimuccanti.
ਤੇਧਾਤੁਕਂ ਕੁਸਲਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਨ੍ਤਿ ਕਾਮਧਾਤੁਰੂਪਧਾਤੁਅਰੂਪਧਾਤੂਸੁ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਦਾਯਕਂ ਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤਂ ਪਚ੍ਚਯਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਂ। ਸਬ੍ਬਂ ਅਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਦ੍વਾਦਸવਿਧਂ ਅਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤਂ ਅਕੁਸਲਂ। ਯਤੋਤਿ ਯਦਾ। ਤੇ ਦਸવਿਧੋ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਚ, ਦ੍વਾਦਸવਿਧੋ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਚ, ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਆਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਚ ਯਥਾਨੁਰੂਪਂ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਪਹੀਨਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਜਹੋਤਿ ‘‘ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਗਹਿਤਦਿਟ੍ਠਿਂ ਜਹੋ। ਗਾਹਂ ਜਹੋਤਿ ‘‘ਏਸੋਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਮਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਗਹਣਂ ਜਹੋ। ਪੁਨ ਅਤ੍ਤਞ੍ਜਹੋਤਿ ‘‘ਏਤਂ ਮਮਾ’’ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਗਹਣવਸੇਨ ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਗਹਣવਸੇਨ ਚ ਪਰਾਮਸਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤਂ, ਪਰਤੋ ਆਮਟ੍ਠਞ੍ਚ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਭਿਨਿવਿਟ੍ਠਞ੍ਚ, ਬਲવਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਗਿਲਿਤ੍વਾ ਅਜ੍ਝੋਸਿਤਞ੍ਚ, ਬਲવਮੁਚ੍ਛਿਤਞ੍ਚ। ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਚਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀਤਿਆਦਯੋ વੁਤ੍ਤਨਯਾਯੇવ।
Tedhātukaṃ kusalābhisaṅkhāranti kāmadhāturūpadhātuarūpadhātūsu paṭisandhidāyakaṃ kosallasambhūtaṃ paccayābhisaṅkhāraṃ. Sabbaṃ akusalanti dvādasavidhaṃ akosallasambhūtaṃ akusalaṃ. Yatoti yadā. Te dasavidho puññābhisaṅkhāro ca, dvādasavidho apuññābhisaṅkhāro ca, catubbidho āneñjābhisaṅkhāro ca yathānurūpaṃ samucchedappahānena pahīnā honti. Attadiṭṭhijahoti ‘‘eso me attā’’ti gahitadiṭṭhiṃ jaho. Gāhaṃ jahoti ‘‘esohamasmī’’ti mānasampayuttagahaṇaṃ jaho. Puna attañjahoti ‘‘etaṃ mamā’’ti taṇhāgahaṇavasena ca diṭṭhigahaṇavasena ca parāmasitvā gahitaṃ, parato āmaṭṭhañca, tasmiṃ abhiniviṭṭhañca, balavataṇhāvasena gilitvā ajjhositañca, balavamucchitañca. Sabbaṃ taṃ cattaṃ hotītiādayo vuttanayāyeva.
੨੬. ਏવਂ ‘‘ਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਅਞ੍ਞਤੋ ਸੁਦ੍ਧਿਮਾਹਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਯੇ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਾ ਅਞ੍ਞਤੋ ਸੁਦ੍ਧਿਂ ਬ੍ਰੁવਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਤਸ੍ਸਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਅਨਿਬ੍ਬਾਹਕਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪੁਰਿਮਂ ਪਹਾਯਾ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਤੇਹਿ ਅਞ੍ਞਤੋ ਸੁਦ੍ਧਿવਾਦਾ ਸਮਾਨਾਪਿ ਯਸ੍ਸਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਗਹਣਮੁਞ੍ਚਨਂ ਹੋਤਿ, ਤਾਯ ਪੁਰਿਮਂ ਸਤ੍ਥਾਰਾਦਿਂ ਪਹਾਯ ਅਪਰਂ ਨਿਸ੍ਸਿਤਾ, ਏਜਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਨੁਗਤਾ ਅਭਿਭੂਤਾ ਰਾਗਾਦਿਭੇਦਂ ਨ ਤਰਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਗਂ, ਤਞ੍ਚ ਅਤਰਨ੍ਤਾ ਤਂ ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਚ ਨਿਰਸ੍ਸਜਨ੍ਤਿ ਚ ਮਕ੍ਕਟੋવ ਸਾਖਨ੍ਤਿ।
26. Evaṃ ‘‘na brāhmaṇo aññato suddhimāhā’’ti vatvā idāni ye diṭṭhigatikā aññato suddhiṃ bruvanti, tesaṃ tassā diṭṭhiyā anibbāhakabhāvaṃ dassento ‘‘purimaṃ pahāyā’’ti gāthamāha. Tassattho – tehi aññato suddhivādā samānāpi yassā diṭṭhiyā appahīnattā gahaṇamuñcanaṃ hoti, tāya purimaṃ satthārādiṃ pahāya aparaṃ nissitā, ejāsaṅkhātāya taṇhāya anugatā abhibhūtā rāgādibhedaṃ na taranti saṅgaṃ, tañca atarantā taṃ taṃ dhammaṃ uggaṇhanti ca nirassajanti ca makkaṭova sākhanti.
ਪੁਰਿਮਂ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਪਹਾਯਾਤਿ ਪੁਰਿਮਗਹਿਤਂ ਸਤ੍ਥੁਪਟਿਞ੍ਞਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ। ਪਰਂ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਨਿਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਅਞ੍ਞਂ ਸਤ੍ਥੁਪਟਿਞ੍ਞਂ ਨਿਸ੍ਸਿਤਾ ਅਲ੍ਲੀਨਾ। ਪੁਰਿਮਂ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਾਨਂ ਪਹਾਯਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Purimaṃ satthāraṃ pahāyāti purimagahitaṃ satthupaṭiññaṃ vajjetvā. Paraṃ satthāraṃ nissitāti aññaṃ satthupaṭiññaṃ nissitā allīnā. Purimaṃ dhammakkhānaṃ pahāyātiādīsupi eseva nayo.
ਏਜਾਨੁਗਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਨੁਗਾ। ਏਜਾਨੁਗਤਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਨੁਗਤਾ। ਏਜਾਨੁਸਟਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਨੁਸਟਾ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਾ વਾ। ਏਜਾਯ ਪਨ੍ਨਾ ਪਤਿਤਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਨਿਮੁਗ੍ਗਾ ਚ ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤਾ ਚ।
Ejānugāti taṇhāya anugā. Ejānugatāti taṇhāya anugatā. Ejānusaṭāti taṇhāya anusaṭā pakkhandā vā. Ejāya pannā patitāti taṇhāya nimuggā ca nikkhipitā ca.
ਮਕ੍ਕਟੋਤਿ વਾਨਰੋ। ਅਰਞ੍ਞੇਤਿ વਿਪਿਨੇ। ਪવਨੇਤਿ ਮਹਾવਨੇ। ਚਰਮਾਨੋਤਿ ਗਚ੍ਛਮਾਨੋ। ਏવਮੇવਾਤਿ ਓਪਮ੍ਮਸਂਸਨ੍ਦਨਂ। ਪੁਥੂਤਿ ਨਾਨਾ। ਪੁਥੁਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨੀਤਿ ਨਾਨਾવਿਧਾਨਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਿ। ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਚ ਮੁਞ੍ਚਨ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਗਹਣવਸੇਨ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਚ ਚਜਨવਸੇਨ ਮੁਞ੍ਚਨ੍ਤਿ ਚ। ਆਦਿਯਨ੍ਤਿ ਚ ਨਿਰਸ੍ਸਜਨ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਪਲਿਬੋਧਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ ਚ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਨ੍ਤਿ ਚ ਖਿਪਨ੍ਤਿ ਚ।
Makkaṭoti vānaro. Araññeti vipine. Pavaneti mahāvane. Caramānoti gacchamāno. Evamevāti opammasaṃsandanaṃ. Puthūti nānā. Puthudiṭṭhigatānīti nānāvidhāni diṭṭhigatāni. Gaṇhanti ca muñcanti cāti gahaṇavasena gaṇhanti ca cajanavasena muñcanti ca. Ādiyanti ca nirassajanti cāti palibodhaṃ karonti ca vissajjenti ca khipanti ca.
੨੭. ਪਞ੍ਚਮਗਾਥਾਯ ਚ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ – ਯੋ ਚ ਸੋ ‘‘ਦਿਟ੍ਠੀ ਹਿ ਨਂ ਪਾવ ਤਥਾ વਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਸਯਂ ਸਮਾਦਾਯਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਯਨ੍ਤਿ ਸਾਮਂ । ਸਮਾਦਾਯਾਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ। વਤਾਨੀਤਿ ਹਤ੍ਥਿવਤਾਦੀਨਿ। ਉਚ੍ਚਾવਚਨ੍ਤਿ ਅਪਰਾਪਰਂ, ਹੀਨਪਣੀਤਂ વਾ ਸਤ੍ਥਾਰਤੋ ਸਤ੍ਥਾਰਾਦਿਂ। ਸਞ੍ਞਸਤ੍ਤੋਤਿ ਕਾਮਸਞ੍ਞਾਦੀਸੁ ਲਗ੍ਗੋ। વਿਦ੍વਾ ਚ વੇਦੇਹਿ ਸਮੇਚ੍ਚ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਪਰਮਤ੍ਥવਿਦ੍વਾ ਚ ਅਰਹਾ ਚਤੂਹਿ ਮਗ੍ਗਞਾਣવੇਦੇਹਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਂ ਅਭਿਸਮੇਚ੍ਚਾਤਿ। ਸੇਸਂ ਪਾਕਟਮੇવ।
27. Pañcamagāthāya ca sambandho – yo ca so ‘‘diṭṭhī hi naṃ pāva tathā vadāna’’nti vutto, so sayaṃ samādāyāti. Tattha sayanti sāmaṃ . Samādāyāti gahetvā. Vatānīti hatthivatādīni. Uccāvacanti aparāparaṃ, hīnapaṇītaṃ vā satthārato satthārādiṃ. Saññasattoti kāmasaññādīsu laggo. Vidvā ca vedehi samecca dhammanti paramatthavidvā ca arahā catūhi maggañāṇavedehi catusaccadhammaṃ abhisameccāti. Sesaṃ pākaṭameva.
ਸਾਮਂ ਸਮਾਦਾਯਾਤਿ ਸਯਮੇવ ਗਹੇਤ੍વਾ। ਆਦਾਯਾਤਿ ਆਦਿਯਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ। ਸਮਾਦਾਯਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਆਦਾਯ। ਆਦਿਯਿਤ੍વਾਤਿ ਪਲਿਬੋਧਂ ਕਤ੍વਾ। ਸਮਾਦਿਯਿਤ੍વਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਪਲਿਬੋਧਂ ਕਤ੍વਾ। ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾਤਿ ਅવਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ। ਪਰਾਮਸਿਤ੍વਾਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤ੍વਾ। ਅਭਿਨਿવਿਸਿਤ੍વਾਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ। ਕਾਮਸਞ੍ਞਾਦਯੋ વੁਤ੍ਤਨਯਾ ਏવ।
Sāmaṃ samādāyāti sayameva gahetvā. Ādāyāti ādiyitvā gaṇhitvā. Samādāyāti sammā ādāya. Ādiyitvāti palibodhaṃ katvā. Samādiyitvāti sammā palibodhaṃ katvā. Gaṇhitvāti avissajjetvā. Parāmasitvāti dassitvā. Abhinivisitvāti patiṭṭhahitvā. Kāmasaññādayo vuttanayā eva.
વਿਦ੍વਾਤਿ ਮੇਧਾવੀ। વਿਜ੍ਜਾਗਤੋਤਿ વਿਜਾਨਨਭਾવਂ ਗਤੋ। ਞਾਣੀਤਿ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ। વਿਭਾવੀਤਿ ਞਾਣੇਨ વੀਮਂਸਕੋ। ਮੇਧਾવੀਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦੀਹਿ ਤੁਲਿਤਞਾਣੋ। ਪਞ੍ਞਾਤਿਆਦਯੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾਯੇવ। ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਂ વਿਚਿਨਾਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ। ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਤ੍ਥੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤੋવ। વੀਮਂਸਾਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮવਿਚਿਨਨਾ ਪਞ੍ਞਾવ। ‘‘વੀਮਂਸਾ ਧਮ੍ਮਚਿਨ੍ਤਨਾ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਾ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਤਿ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ વਿવਿਧਾਕਾਰੇਨ ਪਸ੍ਸਨਾ ਪਞ੍ਞਾવ। ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਸੋਭਨਾ ਪਸਟ੍ਠਾ ਸੁਨ੍ਦਰਾ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਤੇਹਿ વੇਦੇਹੀਤਿ ਏਤੇਹੇવ ਚਤੂਹਿ ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਹਿ। ਅਨ੍ਤਗਤੋਤਿ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਗਤੋ। ਕੋਟਿਗਤੋਤਿਆਦਯੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾવ। વੇਦਾਨਂ વਾ ਅਨ੍ਤਗਤੋਤਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾਨਂ ਅવਸਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ। વੇਦੇਹਿ વਾ ਅਨ੍ਤਗਤੋਤਿ ਚਤੂਹਿ ਮਗ੍ਗਞਾਣવੇਦੇਹਿ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਯਨ੍ਤਭਾવੇਨ ਅਨ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਤੋ। વਿਦਿਤਤ੍ਤਾਤਿ વਿਦਿਤਭਾવੇਨ ਜਾਨਿਤਭਾવੇਨ।
Vidvāti medhāvī. Vijjāgatoti vijānanabhāvaṃ gato. Ñāṇīti paññāsampanno. Vibhāvīti ñāṇena vīmaṃsako. Medhāvīti aniccādīhi tulitañāṇo. Paññātiādayo heṭṭhā vuttanayāyeva. Catusaccadhammaṃ vicinātīti dhammavicayasambojjhaṅgo. Bojjhaṅgattho heṭṭhā vuttova. Vīmaṃsāti catusaccadhammavicinanā paññāva. ‘‘Vīmaṃsā dhammacintanā’’ti hi vuttā. Vipassanāti maggasampayuttā vividhākārena passanā paññāva. Sammādiṭṭhīti sobhanā pasaṭṭhā sundarā maggasampayuttā sammādiṭṭhi. Tehi vedehīti eteheva catūhi maggañāṇehi. Antagatoti jātijarāmaraṇassa pariyosānaṃ gato. Koṭigatotiādayo heṭṭhā vuttanayāva. Vedānaṃ vā antagatoti jānitabbānaṃ avasānappatto. Vedehi vā antagatoti catūhi maggañāṇavedehi vaṭṭadukkhassa pariyantabhāvena antasaṅkhātaṃ nibbānaṃ gato. Viditattāti viditabhāvena jānitabhāvena.
વੇਦਾਨਿ વਿਚੇਯ੍ਯ ਕੇવਲਾਨੀਤਿ ਗਾਥਾਯ ਅਯਮਤ੍ਥੋ – ਯੋ ਚਤੂਹਿ ਮਗ੍ਗਞਾਣવੇਦੇਹਿ ਕਿਲੇਸਕ੍ਖਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਗਤੋ, ਸੋ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ વੇਦਗੂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਸੋવ ਸਬ੍ਬਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਸਤ੍ਥਸਞ੍ਞਿਤਾਨਿ વੇਦਾਨਿ ਤਾਯੇવ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ વਿਚੇਯ੍ਯ। ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਤਮੇવ ਸਬ੍ਬਂ વੇਦਮਤਿਚ੍ਚ ਯਾਪਿ વੇਦਪਚ੍ਚਯਾ, ਅਞ੍ਞਥਾ વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ વੇਦਨਾ, ਤਾਸੁ ਸਬ੍ਬવੇਦਨਾਸੁ વੀਤਰਾਗੋ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਿਂ ਪਤ੍ਤਿਨਮਾਹੁ વੇਦਗੁ’’ਨ੍ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੩੩) ਪੁਟ੍ਠੋ ‘‘ਇਦਂ ਪਤ੍ਤਿਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘વੇਦਾਨਿ વਿਚੇਯ੍ਯ…ਪੇ॰… વੇਦਗੂ ਸੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਯੋ ਪવਿਚਯਪਞ੍ਞਾਯ વੇਦਾਨਿ વਿਚੇਯ੍ਯ, ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਸਬ੍ਬਂ વੇਦਮਤਿਚ੍ਚ વਤ੍ਤਤਿ। ਸੋ ਸਤ੍ਥਸਞ੍ਞਿਤਾਨਿ વੇਦਾਨਿ ਗਤੋ ਞਾਤੋ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋવ ਹੋਤਿ। ਯੋ વੇਦਨਾਸੁ વੀਤਰਾਗੋ, ਸੋਪਿ વੇਦਨਾਸਞ੍ਞਿਤਾਨਿ વੇਦਾਨਿ ਗਤੋ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ , ਅਤਿવੇਦਨਂ ਗਤੋਤਿਪਿ વੇਦਗੂ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਦਂ ਪਤ੍ਤਿਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘વੇਦਾਨਿ વਿਚੇਯ੍ਯ…ਪੇ॰… વੇਦਗੂ ਸੋ’’ਤਿ ਆਹ।
Vedāni viceyya kevalānīti gāthāya ayamattho – yo catūhi maggañāṇavedehi kilesakkhayaṃ karonto gato, so paramatthato vedagū nāma hoti. Sova sabbasamaṇabrāhmaṇānaṃ satthasaññitāni vedāni tāyeva maggabhāvanāya kiccato aniccādivasena viceyya. Tattha chandarāgappahānena tameva sabbaṃ vedamaticca yāpi vedapaccayā, aññathā vā uppajjanti vedanā, tāsu sabbavedanāsu vītarāgo hoti. Tasmā tamatthaṃ dassento ‘‘kiṃ pattinamāhu vedagu’’nti (su. ni. 533) puṭṭho ‘‘idaṃ pattina’’nti avatvā ‘‘vedāni viceyya…pe… vedagū so’’ti āha. Yasmā vā yo pavicayapaññāya vedāni viceyya, tattha chandarāgappahānena sabbaṃ vedamaticca vattati. So satthasaññitāni vedāni gato ñāto atikkantova hoti. Yo vedanāsuvītarāgo, sopi vedanāsaññitāni vedāni gato atikkanto , ativedanaṃ gatotipi vedagū. Tasmā tampi atthaṃ dassento ‘‘idaṃ pattina’’nti avatvā ‘‘vedāni viceyya…pe… vedagū so’’ti āha.
ਸਮੇਚ੍ਚਾਤਿ ਞਾਣੇਨ ਸਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾ। ਅਭਿਸਮੇਚ੍ਚਾਤਿ ਞਾਣੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ। ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਂ। ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਤੇ ਹਿ ਸਙ੍ਖਤਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਾਮ। ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਸਙ੍ਗਮ੍ਮ ਕਰੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਤੇ ਏવਂ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਸਙ੍ਗਮ੍ਮ ਕਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਙ੍ਖਤਾ’’ਤਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ। ‘‘ਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਤੇਭੂਮਕਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੫੮੭) ਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ વੁਤ੍ਤਾ। ਤੇਪਿ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਾ વਤ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੨੧, ੨੭੨; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੮੬) ਸਙ੍ਖਤਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪੁਰਿਸਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪੁਞ੍ਞਞ੍ਚੇ ਸਙ੍ਖਾਰਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੋਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੫੧) ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾવ ਆਗਤਾ। ਤੇਭੂਮਿਕਕੁਸਲਾਕੁਸਲਚੇਤਨਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਕਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਾਮ। ‘‘ਯਾવਤਿਕਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ ਗਤਿ, ਤਾવਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਕ੍ਖਾਹਤਂ ਮਞ੍ਞੇ ਅਟ੍ਠਾਸੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੫) ਆਗਤਂ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕવੀਰਿਯਂ ਪਯੋਗਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਨਾਮ। ‘‘ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤਨਿਰੋਧਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਖੋ, ਆવੁਸੋ વਿਸਾਖ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਠਮਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ વਚੀਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਤਤੋ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਤਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੬੪) ਆਗਤਾ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾ વਾਚਂ ਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤੀਤਿ વਚੀਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸਾ ਕਾਯੇਨ ਸਙ੍ਖਰੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਸਞ੍ਞਾ ਚ વੇਦਨਾ ਚ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਰੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਾ। ਇਧ ਪਨ ਸਙ੍ਖਤਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવਟ੍ਠੇਨ। ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੇਨ। ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮ੍ਪਿ ਅਨ੍ਤੋਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਨਤ੍ਤਾ ਅવਸવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ। ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਫਲਮੇਤਿ, ਸੋ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਪਟਿਚ੍ਚਾਤਿ ਨ વਿਨਾ, ਅਪਚ੍ਚਕ੍ਖਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤੀਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚੇવ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪਿਚ ਉਪਕਾਰਕਟ੍ਠੋ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੋ। ਅવਿਜ੍ਜਾ ਚ ਸਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਚਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ। ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸੇਸਪਦੇਹਿਪਿ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ।
Sameccāti ñāṇena samāgantvā. Abhisameccāti ñāṇena paṭivijjhitvā. Dhammanti catusaccadhammaṃ. Sabbe saṅkhārāti sabbe sappaccayā dhammā. Te hi saṅkhatasaṅkhārā nāma. Paccayehi saṅgamma karīyantīti saṅkhārā, te evaṃ paccayehi saṅgamma katattā ‘‘saṅkhatā’’ti visesetvā vuttā. ‘‘Kammanibbattā tebhūmakarūpārūpadhammā abhisaṅkhatasaṅkhārā’’ti (visuddhi. 2.587) aṭṭhakathāsu vuttā. Tepi ‘‘aniccā vata saṅkhārā’’tiādīsu (dī. ni. 2.221, 272; saṃ. ni. 1.186) saṅkhatasaṅkhāresu saṅgahaṃ gacchanti. ‘‘Avijjāgatoyaṃ, bhikkhave, purisapuggalo puññañce saṅkhāraṃ abhisaṅkharotī’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.51) avijjāpaccayā saṅkhārāva āgatā. Tebhūmikakusalākusalacetanā abhisaṅkharaṇakasaṅkhārā nāma. ‘‘Yāvatikā abhisaṅkhārassa gati, tāvatikaṃ gantvā akkhāhataṃ maññe aṭṭhāsī’’tiādīsu (a. ni. 3.15) āgataṃ kāyikacetasikavīriyaṃ payogābhisaṅkhāro nāma. ‘‘Saññāvedayitanirodhaṃ samāpannassa kho, āvuso visākha, bhikkhuno paṭhamaṃ nirujjhati vacīsaṅkhāro, tato kāyasaṅkhāro, tato cittasaṅkhāro’’tiādīsu (ma. ni. 1.464) āgatā vitakkavicārā vācaṃ saṅkharontīti vacīsaṅkhārā, assāsapassāsā kāyena saṅkharīyantīti kāyasaṅkhārā, saññā ca vedanā ca cittena saṅkharīyantīti cittasaṅkhārā. Idha pana saṅkhatasaṅkhārā adhippetā. Aniccā hutvā abhāvaṭṭhena. Dukkhā paṭipīḷanaṭṭhena. Sabbe dhammāti nibbānampi antokatvā vuttā. Anattā avasavattanaṭṭhena. Avijjāpaccayā saṅkhārāti ettha yaṃ paṭicca phalameti, so paccayo. Paṭiccāti na vinā, apaccakkhitvāti attho. Etīti uppajjati ceva pavattati cāti attho. Apica upakārakaṭṭho paccayaṭṭho. Avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo, tasmā avijjāpaccayā. Saṅkhārā sambhavantīti nibbattanti, evaṃ sambhavantisaddassa sesapadehipi yojanā kātabbā.
ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਅવਿਜ੍ਜਾ? ਦੁਕ੍ਖੇ ਅਞ੍ਞਾਣਂ, ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੇ ਅਞ੍ਞਾਣਂ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੇ ਅਞ੍ਞਾਣਂ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਅਞ੍ਞਾਣਂ, ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤੇ ਅਞ੍ਞਾਣਂ, ਅਪਰਨ੍ਤੇ ਅਞ੍ਞਾਣਂ, ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਪਰਨ੍ਤੇ ਅਞ੍ਞਾਣਂ, ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣਂ। ਕਤਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ? ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਆਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ વਚੀਸਙ੍ਖਾਰੋ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਅਟ੍ਠ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਚੇਤਨਾ, ਪਞ੍ਚ ਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਚੇਤਨਾ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਦ੍વਾਦਸ ਅਕੁਸਲਚੇਤਨਾ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਚਤਸ੍ਸੋ ਅਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਚੇਤਨਾ ਆਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਕਾਯਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ, વਚੀਸਞ੍ਚੇਤਨਾ વਚੀਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੋ।
Tattha katamā avijjā? Dukkhe aññāṇaṃ, dukkhasamudaye aññāṇaṃ, dukkhanirodhe aññāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇaṃ, pubbante aññāṇaṃ, aparante aññāṇaṃ, pubbantāparante aññāṇaṃ, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇaṃ. Katame saṅkhārā? Puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāro, kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro cittasaṅkhāro, aṭṭha kāmāvacarakusalacetanā, pañca rūpāvacarakusalacetanā puññābhisaṅkhāro, dvādasa akusalacetanā apuññābhisaṅkhāro, catasso arūpāvacarakusalacetanā āneñjābhisaṅkhāro, kāyasañcetanā kāyasaṅkhāro, vacīsañcetanā vacīsaṅkhāro, manosañcetanā cittasaṅkhāro.
ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ – ਕਥਂ ਪਨੇਤਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਇਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ? ਅવਿਜ੍ਜਾਭਾવੇ ਭਾવਤੋ। ਯਸ੍ਸ ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਞ੍ਞਾਣਂ ਅਪ੍ਪਹੀਨਂ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਦੁਕ੍ਖੇ ਤਾવ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਦੀਸੁ ਚ ਅਞ੍ਞਾਣੇਨ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਂ ਸੁਖਸਞ੍ਞਾਯ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸੇવ ਹੇਤੁਭੂਤੇ ਤਿવਿਧੇਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਆਰਭਤਿ। ਸਮੁਦਯੇ ਅਞ੍ਞਾਣੇਨ ਦੁਕ੍ਖਹੇਤੁਭੂਤੇਪਿ ਤਣ੍ਹਾਪਰਿਕ੍ਖਾਰੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸੁਖਹੇਤੁਤੋ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਆਰਭਤਿ। ਨਿਰੋਧੇ ਪਨ ਮਗ੍ਗੇ ਚ ਅਞ੍ਞਾਣੇਨ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨਿਰੋਧਭੂਤੇਪਿ ਗਤਿવਿਸੇਸੇ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਸਞ੍ਞੀ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਚ ਅਮਗ੍ਗਭੂਤੇਸੁਪਿ ਯਞ੍ਞਾਮਰਤਪਾਦੀਸੁ ਨਿਰੋਧਮਗ੍ਗਸਞ੍ਞੀ ਹੁਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਂ ਪਤ੍ਥਯਮਾਨੋ ਯਞ੍ਞਾਮਰਤਪਾਦਿਮੁਖੇਨ ਤਿવਿਧੇਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਆਰਭਤਿ।
Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘ime saṅkhārā avijjāpaccayā hontī’’ti? Avijjābhāve bhāvato. Yassa hi dukkhādīsu avijjāsaṅkhātaṃ aññāṇaṃ appahīnaṃ hoti, so dukkhe tāva pubbantādīsu ca aññāṇena saṃsāradukkhaṃ sukhasaññāya gahetvā tasseva hetubhūte tividhepi saṅkhāre ārabhati. Samudaye aññāṇena dukkhahetubhūtepi taṇhāparikkhāre saṅkhāre sukhahetuto maññamāno ārabhati. Nirodhe pana magge ca aññāṇena dukkhassa anirodhabhūtepi gativisese dukkhanirodhasaññī hutvā nirodhassa ca amaggabhūtesupi yaññāmaratapādīsu nirodhamaggasaññī hutvā dukkhanirodhaṃ patthayamāno yaññāmaratapādimukhena tividhepi saṅkhāre ārabhati.
ਅਪਿ ਚ ਸੋ ਤਾਯ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾવਿਜ੍ਜਤਾਯ વਿਸੇਸਤੋ ਜਾਤਿਜਰਾਰੋਗਮਰਣਾਦਿਅਨੇਕਾਦੀਨવવੋਕਿਣ੍ਣਮ੍ਪਿ ਪੁਞ੍ਞਫਲਸਙ੍ਖਾਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਗਮਾਯ ਕਾਯવਚੀਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਭੇਦਂ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਂ ਆਰਭਤਿ ਦੇવਚ੍ਛਰਕਾਮਕੋ વਿਯ ਮਰੁਪ੍ਪਪਾਤਂ। ਸੁਖਸਮ੍ਮਤਸ੍ਸਾਪਿ ਚ ਤਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਫਲਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੇ ਮਹਾਪਰਿਲ਼ਾਹਜਨਿਕਂ વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਤਂ ਅਪ੍ਪਸ੍ਸਾਦਤਞ੍ਚ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋਪਿ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਮੇવ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਂ ਆਰਭਤਿ ਸਲਭੋ વਿਯ ਦੀਪਸਿਖਾਭਿਨਿਪਾਤਂ, ਮਧੁਬਿਨ੍ਦੁਗਿਦ੍ਧੋ વਿਯ ਚ ਮਧੁਲਿਤ੍ਤਸਤ੍ਥਧਾਰਾਲੇਹਨਂ।
Api ca so tāya catūsu saccesu appahīnāvijjatāya visesato jātijarārogamaraṇādianekādīnavavokiṇṇampi puññaphalasaṅkhātaṃ dukkhaṃ dukkhato ajānanto tassa adhigamāya kāyavacīcittasaṅkhārabhedaṃ puññābhisaṅkhāraṃ ārabhati devaccharakāmako viya maruppapātaṃ. Sukhasammatassāpi ca tassa puññaphalassa ante mahāpariḷāhajanikaṃ vipariṇāmadukkhataṃ appassādatañca apassantopi tappaccayaṃ vuttappakārameva puññābhisaṅkhāraṃ ārabhati salabho viya dīpasikhābhinipātaṃ, madhubindugiddho viya ca madhulittasatthadhārālehanaṃ.
ਕਾਮੁਪਸੇવਨਾਦੀਸੁ ਚ ਸવਿਪਾਕੇਸੁ ਆਦੀਨવਂ ਅਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਸੁਖਸਞ੍ਞਾਯ ਚੇવ ਕਿਲੇਸਾਭਿਭੂਤਤਾਯ ਚ ਦ੍વਾਰਤ੍ਤਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਂ ਆਰਭਤਿ ਬਾਲੋ વਿਯ ਗੂਥਕੀਲ਼ਨਂ, ਮਰਿਤੁਕਾਮੋ વਿਯ ਚ વਿਸਖਾਦਨਂ। ਆਰੁਪ੍ਪવਿਪਾਕੇਸੁ ਚਾਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰવਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਤਂ ਅਨવਬੁਜ੍ਝਮਾਨੋ ਸਸ੍ਸਤਾਦਿવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਭੂਤਂ ਆਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਂ ਆਰਭਤਿ ਦਿਸਾਮੂਲ਼੍ਹੋ વਿਯ ਪਿਸਾਚਨਗਰਾਭਿਮੁਖਮਗ੍ਗਗਮਨਂ। ਏવਂ ਯਸ੍ਮਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਭਾવਤੋવ ਸਙ੍ਖਾਰਭਾવੋ, ਨ ਅਭਾવਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਮੇਤਂ ‘‘ਇਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
Kāmupasevanādīsu ca savipākesu ādīnavaṃ apassanto sukhasaññāya ceva kilesābhibhūtatāya ca dvārattayappavattampi apuññābhisaṅkhāraṃ ārabhati bālo viya gūthakīḷanaṃ, maritukāmo viya ca visakhādanaṃ. Āruppavipākesu cāpi saṅkhāravipariṇāmadukkhataṃ anavabujjhamāno sassatādivipallāsena cittasaṅkhārabhūtaṃ āneñjābhisaṅkhāraṃ ārabhati disāmūḷho viya pisācanagarābhimukhamaggagamanaṃ. Evaṃ yasmā avijjābhāvatova saṅkhārabhāvo, na abhāvato. Tasmā jānitabbametaṃ ‘‘ime saṅkhārā avijjāpaccayā hontī’’ti.
ਏਤ੍ਥਾਹ – ਗਣ੍ਹਾਮ ਤਾવ ਏਤਂ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ, ਕਿਂ ਪਨਾਯਮੇਕਾવ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਉਦਾਹੁ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਨ੍ਤੀਤਿ? ਕਿਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਯਦਿ ਤਾવ ਏਕਾવ, ਏਕਕਾਰਣવਾਦੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਥ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਸਨ੍ਤਿ, ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ ਏਕਕਾਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਨੁਪਪਜ੍ਜਤੀਤਿ? ਨ ਨੁਪਪਜ੍ਜਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ –
Etthāha – gaṇhāma tāva etaṃ ‘‘avijjā saṅkhārānaṃ paccayo’’ti, kiṃ panāyamekāva avijjā saṅkhārānaṃ paccayo, udāhu aññepi paccayā santīti? Kiṃ panettha yadi tāva ekāva, ekakāraṇavādo āpajjati. Atha aññepi santi, ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti ekakāraṇaniddeso nupapajjatīti? Na nupapajjati. Kasmā? Yasmā –
‘‘ਏਕਂ ਨ ਏਕਤੋ ਇਧ, ਨਾਨੇਕਮਨੇਕਤੋਪਿ ਨੋ ਏਕਂ।
‘‘Ekaṃ na ekato idha, nānekamanekatopi no ekaṃ;
ਫਲਮਤ੍ਥਿ ਅਤ੍ਥਿ ਪਨ ਏਕ-ਹੇਤੁਫਲਦੀਪਨੇ ਅਤ੍ਥੋ’’॥ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੬, ਸਙ੍ਖਾਰਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸ; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੧੦੫; વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੬੧੭)।
Phalamatthi atthi pana eka-hetuphaladīpane attho’’. (vibha. aṭṭha. 226, saṅkhārapadaniddesa; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.105; visuddhi. 2.617);
ਭਗવਾ ਹਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਧਾਨਤ੍ਤਾ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਾਕਟਤ੍ਤਾ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸਸ੍ਸ ਚ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਞ੍ਚ ਅਨੁਰੂਪਤੋ ਏਕਮੇવ ਹੇਤੁਂ વਾ ਫਲਂ વਾ ਦੀਪੇਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਯਮਿਧ ਅવਿਜ੍ਜਾ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁਪਿ ਅਞ੍ਞੇਸੁ વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਸਙ੍ਖਾਰਕਾਰਣੇਸੁ ‘‘ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਿਨੋ ਤਣ੍ਹਾ ਪવਡ੍ਢਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੫੨) ਚ, ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਸਮੁਦਯਾ ਆਸવਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੦੪) ਚ વਚਨਤੋ ਅਞ੍ਞੇਸਮ੍ਪਿ ਤਣ੍ਹਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਖਾਰਹੇਤੂਨਂ ਹੇਤੂਤਿ ਪਧਾਨਤ੍ਤਾ, ‘‘ਅવਿਦ੍વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਮ੍ਪਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੋਤੀ’’ਤਿ ਪਾਕਟਤ੍ਤਾ, ਅਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ਚ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਹੇਤੁਭਾવੇਨ ਦੀਪਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏਤੇਨੇવ ਚ ਏਕੇਕਹੇਤੁਫਲਦੀਪਨਪਰਿਹਾਰવਚਨੇਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਏਕੇਕਹੇਤੁਫਲਦੀਪਨੇ ਪਯੋਜਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।
Bhagavā hi katthaci padhānattā, katthaci pākaṭattā, katthaci asādhāraṇattā desanāvilāsassa ca veneyyānañca anurūpato ekameva hetuṃ vā phalaṃ vā dīpeti. Tasmā ayamidha avijjā vijjamānesupi aññesu vatthārammaṇasahajātadhammādīsu saṅkhārakāraṇesu ‘‘assādānupassino taṇhā pavaḍḍhatī’’ti (saṃ. ni. 2.52) ca, ‘‘avijjāsamudayā āsavasamudayo’’ti (ma. ni. 1.104) ca vacanato aññesampi taṇhādīnaṃ saṅkhārahetūnaṃ hetūti padhānattā, ‘‘avidvā, bhikkhave, avijjāgato puññābhisaṅkhārampi abhisaṅkharotī’’ti pākaṭattā, asādhāraṇattā ca saṅkhārānaṃ hetubhāvena dīpitāti veditabbā. Eteneva ca ekekahetuphaladīpanaparihāravacanena sabbattha ekekahetuphaladīpane payojanaṃ veditabbanti.
ਏਤ੍ਥਾਹ – ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਏਕਨ੍ਤਾਨਿਟ੍ਠਫਲਾਯ ਸਾવਜ੍ਜਾਯ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਕਥਂ ਪੁਞ੍ਞਾਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ? ਨ ਹਿ ਨਿਮ੍ਬਬੀਜਤੋ ਉਚ੍ਛੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ। ਕਥਂ ਨ ਯੁਜ੍ਜਿਸ੍ਸਤਿ? ਲੋਕਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ –
Etthāha – evaṃ santepi ekantāniṭṭhaphalāya sāvajjāya avijjāya kathaṃ puññāneñjābhisaṅkhārapaccayattaṃ yujjati? Na hi nimbabījato ucchu uppajjatīti. Kathaṃ na yujjissati? Lokasmiñhi –
‘‘વਿਰੁਦ੍ਧੋ ਚਾ વਿਰੁਦ੍ਧੋ ਚ, ਸਦਿਸਾਸਦਿਸੋ ਤਥਾ।
‘‘Viruddho cā viruddho ca, sadisāsadiso tathā;
ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਸਿਦ੍ਧੋ, વਿਪਾਕਾ ਏવ ਤੇ ਚ ਨ’’॥
Dhammānaṃ paccayo siddho, vipākā eva te ca na’’.
ਇਤਿ ਅਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾ વਿਪਾਕવਸੇਨ ਏਕਨ੍ਤਾਨਿਟ੍ਠਫਲਾ, ਸਭਾવવਸੇਨ ਚ ਸਾવਜ੍ਜਾਪਿ ਸਮਾਨਾ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਏਤੇਸਂ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾਦੀਨਂ ਯਥਾਨੁਰੂਪਂ ਠਾਨਕਿਚ੍ਚਸਭਾવવਿਰੁਦ੍ਧਾવਿਰੁਦ੍ਧਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ, ਸਦਿਸਾਸਦਿਸਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਚ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਪਿ ਚ ਅਯਂ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਪਰਿਯਾਯੋ –
Iti ayaṃ avijjā vipākavasena ekantāniṭṭhaphalā, sabhāvavasena ca sāvajjāpi samānā sabbesampi etesaṃ puññābhisaṅkhārādīnaṃ yathānurūpaṃ ṭhānakiccasabhāvaviruddhāviruddhapaccayavasena, sadisāsadisapaccayavasena ca paccayo hotīti veditabbā. Api ca ayaṃ aññopi pariyāyo –
‘‘ਚੁਤੂਪਪਾਤੇ ਸਂਸਾਰੇ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਞ੍ਚ ਲਕ੍ਖਣੇ।
‘‘Cutūpapāte saṃsāre, saṅkhārānañca lakkhaṇe;
ਯੋ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨ-ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚ વਿਮੁਯ੍ਹਤਿ॥
Yo paṭiccasamuppanna-dhammesu ca vimuyhati.
‘‘ਅਭਿਸਙ੍ਖਰੋਤਿ ਸੋ ਏਤੇ, ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਤਿવਿਧੇ ਯਤੋ।
‘‘Abhisaṅkharoti so ete, saṅkhāre tividhe yato;
ਅવਿਜ੍ਜਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਤੇਸਂ, ਤਿવਿਧਾਨਮ੍ਪਯਂ ਤਤੋ॥
Avijjā paccayo tesaṃ, tividhānampayaṃ tato.
‘‘ਯਥਾਪਿ ਨਾਮ ਜਚ੍ਚਨ੍ਧੋ, ਨਰੋ ਅਪਰਿਣਾਯਕੋ।
‘‘Yathāpi nāma jaccandho, naro apariṇāyako;
ਏਕਦਾ ਯਾਤਿ ਮਗ੍ਗੇਨ, ਉਮ੍ਮਗ੍ਗੇਨਾਪਿ ਏਕਦਾ॥
Ekadā yāti maggena, ummaggenāpi ekadā.
‘‘ਸਂਸਾਰੇ ਸਂਸਰਂ ਬਾਲੋ, ਤਥਾ ਅਪਰਿਣਾਯਕੋ।
‘‘Saṃsāre saṃsaraṃ bālo, tathā apariṇāyako;
ਕਰੋਤਿ ਏਕਦਾ ਪੁਞ੍ਞਂ, ਅਪੁਞ੍ਞਮਪਿ ਏਕਦਾ॥
Karoti ekadā puññaṃ, apuññamapi ekadā.
‘‘ਯਦਾ ਚ ਞਤ੍વਾ ਸੋ ਧਮ੍ਮਂ, ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਭਿਸਮੇਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Yadā ca ñatvā so dhammaṃ, saccāni abhisamessati;
ਤਦਾ ਅવਿਜ੍ਜੂਪਸਮਾ, ਉਪਸਨ੍ਤੋ ਚਰਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥
Tadā avijjūpasamā, upasanto carissatī’’ti.
ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਛવਿਞ੍ਞਾਣਕਾਯਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਘਾਨવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਜਿવ੍ਹਾવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਂ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਨ੍ਤਿ ਦੁવਿਧਂ। ਤਥਾ ਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ। ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਨ ਦ੍વੇ વਿਪਾਕਮਨੋਧਾਤੁਯੋ, ਤਿਸ੍ਸੋ ਅਹੇਤੁਕવਿਪਾਕਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਯੋ, ਅਟ੍ਠ ਸਹੇਤੁਕવਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਾਨਿ, ਪਞ੍ਚ ਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਾਨਿ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਬਾવੀਸਤਿવਿਧਂ। ਇਤਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਬਾਤ੍ਤਿਂਸਲੋਕਿਯવਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ।
Saṅkhārapaccayā viññāṇanti chaviññāṇakāyā cakkhuviññāṇaṃ sotaviññāṇaṃ ghānaviññāṇaṃ jivhāviññāṇaṃ kāyaviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ. Tattha cakkhuviññāṇaṃ kusalavipākaṃ akusalavipākanti duvidhaṃ. Tathā sotaghānajivhākāyaviññāṇāni. Manoviññāṇaṃ pana dve vipākamanodhātuyo, tisso ahetukavipākamanoviññāṇadhātuyo, aṭṭha sahetukavipākacittāni, pañca rūpāvacaravipākacittāni, cattāri arūpāvacaravipākacittānīti bāvīsatividhaṃ. Iti sabbāni bāttiṃsalokiyavipākaviññāṇāni.
ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ – ਕਥਂ ਪਨੇਤਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ? ਉਪਚਿਤਕਮ੍ਮਾਭਾવੇ વਿਪਾਕਾਭਾવਤੋ। વਿਪਾਕਞ੍ਹੇਤਂ, વਿਪਾਕਞ੍ਚ ਨ ਉਪਚਿਤਕਮ੍ਮਾਭਾવੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਯਦਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯ, ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸਬ੍ਬવਿਪਾਕਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ, ਨ ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਮੇਤਂ ‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਪਚ੍ਚਯਾ ਇਦਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ। ਸਬ੍ਬਮੇવ ਹਿ ਇਦਂ ਪવਤ੍ਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਦ੍વੇਧਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ । ਤਤ੍ਥ ਦ੍વੇ ਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ, ਦ੍વੇ ਮਨੋਧਾਤੁਯੋ, ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਾ ਅਹੇਤੁਕਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂਤਿ ਇਮਾਨਿ ਤੇਰਸ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਪવਤ੍ਤਿਯਂਯੇવ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਸੇਸਾਨਿ ਏਕੂਨવੀਸਤਿ ਤੀਸੁ ਭવੇਸੁ ਯਥਾਨੁਰੂਪਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਮ੍ਪਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਮ੍ਪਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ।
Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘idaṃ vuttappakāraṃ viññāṇaṃ saṅkhārapaccayā hotī’’ti? Upacitakammābhāve vipākābhāvato. Vipākañhetaṃ, vipākañca na upacitakammābhāve uppajjati, yadi uppajjeyya, sabbesaṃ sabbavipākāni uppajjeyyuṃ, na ca uppajjantīti jānitabbametaṃ ‘‘saṅkhārapaccayā idaṃ viññāṇaṃ hotī’’ti. Sabbameva hi idaṃ pavattipaṭisandhivasena dvedhā pavattati . Tattha dve pañcaviññāṇāni, dve manodhātuyo, somanassasahagatā ahetukamanoviññāṇadhātūti imāni terasa pañcavokārabhave pavattiyaṃyeva pavattanti. Sesāni ekūnavīsati tīsu bhavesu yathānurūpaṃ pavattiyampi paṭisandhiyampi pavattanti.
‘‘ਲਦ੍ਧਪ੍ਪਚ੍ਚਯਮਿਤਿ ਧਮ੍ਮ-ਮਤ੍ਤਮੇਤਂ ਭવਨ੍ਤਰਮੁਪੇਤਿ।
‘‘Laddhappaccayamiti dhamma-mattametaṃ bhavantaramupeti;
ਨਾਸ੍ਸ ਤਤੋ ਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿ, ਨ ਤਤੋ ਹੇਤੁਂ વਿਨਾ ਹੋਤਿ’’॥
Nāssa tato saṅkanti, na tato hetuṃ vinā hoti’’.
ਇਤਿ ਹੇਤਂ ਲਦ੍ਧਪ੍ਪਚ੍ਚਯਂ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਮਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ‘‘ਭવਨ੍ਤਰਮੁਪੇਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਸਤ੍ਤੋ ਨ ਜੀવੋ। ਤਸ੍ਸ ਚ ਨਾਪਿ ਅਤੀਤਭવਤੋ ਇਧ ਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਨਾਪਿ ਤਤੋ ਹੇਤੁਂ વਿਨਾ ਇਧ ਪਾਤੁਭਾવੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪੁਰਿਮਂ ਚવਨਤੋ ਚੁਤਿ, ਪਚ੍ਛਿਮਂ ਭવਨ੍ਤਰਾਦਿਪਟਿਸਨ੍ਧਾਨਤੋ ਪਟਿਸਨ੍ਧੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Iti hetaṃ laddhappaccayaṃ rūpārūpadhammamattaṃ uppajjamānaṃ ‘‘bhavantaramupetī’’ti vuccati, na satto na jīvo. Tassa ca nāpi atītabhavato idha saṅkanti atthi, nāpi tato hetuṃ vinā idha pātubhāvo. Ettha ca purimaṃ cavanato cuti, pacchimaṃ bhavantarādipaṭisandhānato paṭisandhīti vuccati.
ਏਤ੍ਥਾਹ – ਨਨੁ ਏવਂ ਅਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਪਾਤੁਭਾવੇ ਸਤਿ ਯੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਭਾવੇ ਖਨ੍ਧਾ, ਤੇਸਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ, ਫਲਪਚ੍ਚਯਸ੍ਸ ਚ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਅਗਮਨਤੋ, ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤੋ ਚ ਤਂ ਫਲਂ ਸਿਯਾ, ਉਪਭੁਞ੍ਜਕੇ ਚ ਅਸਤਿ ਕਸ੍ਸ ਤਂ ਫਲਂ ਸਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਸੁਨ੍ਦਰਮਿਦਂ વਿਧਾਨਨ੍ਤਿ? ਤਤ੍ਰਿਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –
Etthāha – nanu evaṃ asaṅkantipātubhāve sati ye imasmiṃ manussattabhāve khandhā, tesaṃ niruddhattā, phalapaccayassa ca kammassa tattha agamanato, aññassa aññato ca taṃ phalaṃ siyā, upabhuñjake ca asati kassa taṃ phalaṃ siyā, tasmā na sundaramidaṃ vidhānanti? Tatridaṃ vuccati –
‘‘ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਯਂ ਫਲਂ ਏਤਂ, ਨਾਞ੍ਞਸ੍ਸ ਨ ਚ ਅਞ੍ਞਤੋ।
‘‘Santāne yaṃ phalaṃ etaṃ, nāññassa na ca aññato;
ਬੀਜਾਨਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਏਤਸ੍ਸਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਾਧਕੋ॥
Bījānaṃ abhisaṅkhāro, etassatthassa sādhako.
‘‘ਫਲਸ੍ਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਏવ, ਸਿਦ੍ਧਾ ਭੁਞ੍ਜਕਸਮ੍ਮੁਤਿ।
‘‘Phalassuppattiyā eva, siddhā bhuñjakasammuti;
ਫਲੁਪ੍ਪਾਦੇਨ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ, ਯਥਾ ਫਲਤਿ ਸਮ੍ਮੁਤੀ’’ਤਿ॥
Phaluppādena rukkhassa, yathā phalati sammutī’’ti.
ਯੋਪਿ વਦੇਯ੍ਯ ‘‘ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਏਤੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾ વਾ ਫਲਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਾ ਸਿਯੁਂ, ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਾ વਾ। ਯਦਿ ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾ, ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਨੇਸਂ વਿਪਾਕੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਥ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਾ, ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਚ੍ਛਾ ਚ ਨਿਚ੍ਚਂ ਫਲਾવਹਾ ਸਿਯੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਏવਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ –
Yopi vadeyya ‘‘evaṃ santepi ete saṅkhārā vijjamānā vā phalassa paccayā siyuṃ, avijjamānā vā. Yadi ca vijjamānā, pavattikkhaṇeyeva nesaṃ vipākena bhavitabbaṃ. Atha avijjamānā, pavattito pubbe pacchā ca niccaṃ phalāvahā siyu’’nti. So evaṃ vattabbo –
‘‘ਕਤਤ੍ਤਾ ਪਚ੍ਚਯਾ ਏਤੇ, ਨ ਚ ਨਿਚ੍ਚਂ ਫਲਾવਹਾ।
‘‘Katattā paccayā ete, na ca niccaṃ phalāvahā;
ਪਾਟਿਭੋਗਾਦਿਕਂ ਤਤ੍ਥ, વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
Pāṭibhogādikaṃ tattha, veditabbaṃ nidassana’’nti.
વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪਨ੍ਤਿ ਇਧ વੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਨਾਮਂ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨਿ ਚਤੁਨ੍ਨਞ੍ਚ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯਰੂਪਂ ਰੂਪਂ। ਅਭਾવਕਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਾਨਂ ਅਣ੍ਡਜਾਨਞ੍ਚ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ વਤ੍ਥੁਦਸਕਂ ਕਾਯਦਸਕਨ੍ਤਿ વੀਸਤਿ ਰੂਪਰੂਪਾਨਿ, ਤਯੋ ਚ ਅਰੂਪਿਨੋ ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਏਤੇ ਤੇવੀਸਤਿ ਧਮ੍ਮਾ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਭਾવਕਾਨਂ ਭਾવਦਸਕਂ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਤੇਤ੍ਤਿਂਸ, ਓਪਪਾਤਿਕਸਤ੍ਤੇਸੁ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾਦੀਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤવਤ੍ਥੁਦਸਕਾਨਿ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨવਕਞ੍ਚਾਤਿ ਏਕੂਨਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਰੂਪਰੂਪਾਨਿ, ਤਯੋ ਚ ਅਰੂਪਿਨੋ ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਏਤੇ ਬਾਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਧਮ੍ਮਾ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕਾਮਭવੇ ਪਨ ਸੇਸਓਪਪਾਤਿਕਾਨਂ, ਸਂਸੇਦਜਾਨਂ વਾ ਸਭਾવਕਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਾਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯવਤ੍ਥੁਭਾવਦਸਕਾਨੀਤਿ ਸਤ੍ਤਤਿ ਰੂਪਰੂਪਾਨਿ, ਤਯੋ ਚ ਅਰੂਪਿਨੋ ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਏਤੇ ਤੇਸਤ੍ਤਤਿ ਧਮ੍ਮਾ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏਸ ਉਕ੍ਕਂਸੋ, ਅવਕਂਸੇਨ ਪਨ ਤਂਤਂਦਸਕવਿਕਲਾਨਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਹਾਪੇਤ੍વਾ ਹਾਪੇਤ੍વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪਸਙ੍ਖਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਰੂਪੀਨਂ ਪਨ ਤਯੋવ ਅਰੂਪਿਨੋ ਖਨ੍ਧਾ। ਅਸਞ੍ਞੀਨਂ ਰੂਪਤੋ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨવਕਮੇવਾਤਿ। ਏਸ ਤਾવ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਨਯੋ।
Viññāṇapaccayānāmarūpanti idha vedanāsaññāsaṅkhārakkhandhā nāmaṃ, cattāri mahābhūtāni catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyarūpaṃ rūpaṃ. Abhāvakagabbhaseyyakānaṃ aṇḍajānañca paṭisandhikkhaṇe vatthudasakaṃ kāyadasakanti vīsati rūparūpāni, tayo ca arūpino khandhāti ete tevīsati dhammā ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti veditabbā. Sabhāvakānaṃ bhāvadasakaṃ pakkhipitvā tettiṃsa, opapātikasattesu brahmakāyikādīnaṃ paṭisandhikkhaṇe cakkhusotavatthudasakāni jīvitindriyanavakañcāti ekūnacattālīsa rūparūpāni, tayo ca arūpino khandhāti ete bācattālīsa dhammā ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti veditabbā. Kāmabhave pana sesaopapātikānaṃ, saṃsedajānaṃ vā sabhāvakaparipuṇṇāyatanānaṃ paṭisandhikkhaṇe cakkhusotaghānajivhākāyavatthubhāvadasakānīti sattati rūparūpāni, tayo ca arūpino khandhāti ete tesattati dhammā ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti veditabbā. Esa ukkaṃso, avakaṃsena pana taṃtaṃdasakavikalānaṃ tassa tassa vasena hāpetvā hāpetvā paṭisandhiyaṃ viññāṇapaccayā nāmarūpasaṅkhā veditabbā. Arūpīnaṃ pana tayova arūpino khandhā. Asaññīnaṃ rūpato jīvitindriyanavakamevāti. Esa tāva paṭisandhiyaṃ nayo.
ਪવਤ੍ਤੇ ਪਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਰੂਪਪવਤ੍ਤਿਦੇਸੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹ ਪવਤ੍ਤਉਤੁਤੋ ਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਸੁਦ੍ਧਟ੍ਠਕਂ ਪਾਤੁਭવਤਿ। ਪਠਮਭવਙ੍ਗਤੋ ਪਭੁਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਸੁਦ੍ਧਟ੍ਠਕਂ, ਸਦ੍ਦਪਾਤੁਭਾવਕਾਲੇ ਉਤੁਤੋ ਚੇવ ਚਿਤ੍ਤਤੋ ਚ ਸਦ੍ਦਨવਕਂ, ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰੂਪਜੀવੀਨਂ ਆਹਾਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਸੁਦ੍ਧਟ੍ਠਕਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਆਹਾਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ, ਸੁਦ੍ਧਟ੍ਠਕਸ੍ਸ, ਉਤੁਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਞ੍ਚ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਨવਕਾਨਂ વਸੇਨ ਛਬ੍ਬੀਸਤਿવਿਧਂ, ਏਕੇਕਚਿਤ੍ਤੇ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ વੁਤ੍ਤਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਸਤ੍ਤਤਿવਿਧਨ੍ਤਿ ਛਨ੍ਨવੁਤਿવਿਧਂ ਰੂਪਂ, ਤਯੋ ਚ ਅਰੂਪਿਨੋ ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਨવਨવੁਤਿਧਮ੍ਮਾ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਨਾਮਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Pavatte pana sabbattha rūpapavattidese paṭisandhicittassa ṭhitikkhaṇe paṭisandhicittena saha pavattaututo utusamuṭṭhānaṃ suddhaṭṭhakaṃ pātubhavati. Paṭhamabhavaṅgato pabhuti cittasamuṭṭhānaṃ suddhaṭṭhakaṃ, saddapātubhāvakāle ututo ceva cittato ca saddanavakaṃ, kabaḷīkārāhārūpajīvīnaṃ āhārasamuṭṭhānaṃ suddhaṭṭhakanti evaṃ āhārasamuṭṭhānassa, suddhaṭṭhakassa, utucittasamuṭṭhānānañca dvinnaṃ navakānaṃ vasena chabbīsatividhaṃ, ekekacitte tikkhattuṃ uppajjamānaṃ vuttakammasamuṭṭhānañca sattatividhanti channavutividhaṃ rūpaṃ, tayo ca arūpino khandhāti navanavutidhammā yathāsambhavaṃ ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti veditabbā.
ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ – ਕਥਂ ਪਨੇਤਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਨਾਮਰੂਪਂ વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ? ਸੁਤ੍ਤਤੋ ਯੁਤ੍ਤਿਤੋ ਚ। ਸੁਤ੍ਤੇ ਹਿ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਨੋ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ਦੁਕਮਾਤਿਕਾ ੬੨) ਨਯੇਨ ਬਹੁਧਾ વੇਦਨਾਦੀਨਂ વਿਞ੍ਞਾਣਪਚ੍ਚਯਤਾ ਸਿਦ੍ਧਾ। ਯੁਤ੍ਤਿਤੋ ਪਨ –
Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘paṭisandhināmarūpaṃ viññāṇapaccayā hotī’’ti? Suttato yuttito ca. Sutte hi ‘‘cittānuparivattino dhammā’’tiādinā (dha. sa. dukamātikā 62) nayena bahudhā vedanādīnaṃ viññāṇapaccayatā siddhā. Yuttito pana –
‘‘ਚਿਤ੍ਤਜੇਨ ਹਿ ਰੂਪੇਨ, ਇਧ ਦਿਟ੍ਠੇਨ ਸਿਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Cittajena hi rūpena, idha diṭṭhena sijjhati;
ਅਦਿਟ੍ਠਸ੍ਸਾਪਿ ਰੂਪਸ੍ਸ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਚ੍ਚਯੋ ਇਤੀ’’ਤਿ॥
Adiṭṭhassāpi rūpassa, viññāṇaṃ paccayo itī’’ti.
ਨਾਮਰੂਪਪਚ੍ਚਯਾ ਸਲ਼ਾਯਤਨਨ੍ਤਿ ਨਾਮਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਇਧ ਪਨ ਰੂਪਂ ਨਿਯਮਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨਿ, ਛ વਤ੍ਥੂਨਿ, ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨ੍ਤਿ ਏਕਾਦਸવਿਧਂ। ਸਲ਼ਾਯਤਨਂ ਪਨ ਚਕ੍ਖਾਯਤਨਂ ਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯਮਨਾਯਤਨਂ।
Nāmarūpapaccayā saḷāyatananti nāmaṃ vuttameva. Idha pana rūpaṃ niyamato cattāri mahābhūtāni, cha vatthūni, jīvitindriyanti ekādasavidhaṃ. Saḷāyatanaṃ pana cakkhāyatanaṃ sotaghānajivhākāyamanāyatanaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ – ਕਥਂ ਪਨੇਤਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਨਾਮਰੂਪਂ ਸਲ਼ਾਯਤਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ? ਨਾਮਰੂਪਭਾવੇ ਭਾવਤੋ। ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਨਾਮਸ੍ਸ ਰੂਪਸ੍ਸ ਚ ਭਾવੇ ਤਂ ਤਂ ਆਯਤਨਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾਤਿ।
Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘nāmarūpaṃ saḷāyatanassa paccayo’’ti? Nāmarūpabhāve bhāvato. Tassa tassa hi nāmassa rūpassa ca bhāve taṃ taṃ āyatanaṃ hoti, na aññathāti.
ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ ਫਸ੍ਸੋਤਿ –
Saḷāyatanapaccayā phassoti –
‘‘ਛਲ਼ੇવ ਫਸ੍ਸਾ ਸਙ੍ਖੇਪਾ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਆਦਯੋ।
‘‘Chaḷeva phassā saṅkhepā, cakkhusamphassaādayo;
વਿਞ੍ਞਾਣਮਿવ ਬਾਤ੍ਤਿਂਸ, વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਭવਨ੍ਤਿ ਤੇ’’॥
Viññāṇamiva bāttiṃsa, vitthārena bhavanti te’’.
ਫਸ੍ਸਪਚ੍ਚਯਾ વੇਦਨਾਤਿ –
Phassapaccayā vedanāti –
‘‘ਦ੍વਾਰਤੋ વੇਦਨਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਦਿਕਾ।
‘‘Dvārato vedanā vuttā, cakkhusamphassajādikā;
ਛਲ਼ੇવ ਤਾ ਪਭੇਦੇਨ, ਇਧ ਬਾਤ੍ਤਿਂਸ વੇਦਨਾ’’॥
Chaḷeva tā pabhedena, idha bāttiṃsa vedanā’’.
વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਤਣ੍ਹਾਤਿ –
Vedanāpaccayā taṇhāti –
‘‘ਰੂਪਤਣ੍ਹਾਦਿਭੇਦੇਨ, ਛ ਤਣ੍ਹਾ ਇਧ ਦੀਪਿਤਾ।
‘‘Rūpataṇhādibhedena, cha taṇhā idha dīpitā;
ਏਕੇਕਾ ਤਿવਿਧਾ ਤਤ੍ਥ, ਪવਤ੍ਤਾਕਾਰਤੋ ਮਤਾ॥
Ekekā tividhā tattha, pavattākārato matā.
‘‘ਦੁਕ੍ਖੀ ਸੁਖਂ ਪਤ੍ਥਯਤਿ, ਸੁਖੀ ਭਿਯ੍ਯੋਪਿ ਇਚ੍ਛਤਿ।
‘‘Dukkhī sukhaṃ patthayati, sukhī bhiyyopi icchati;
ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਪਨ ਸਨ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਸੁਖਮਿਚ੍ਚੇવ ਭਾਸਿਤਾ॥
Upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā.
‘‘ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਚ੍ਚਯਾ ਤਸ੍ਮਾ, ਹੋਨ੍ਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋਪਿ વੇਦਨਾ।
‘‘Taṇhāya paccayā tasmā, honti tissopi vedanā;
વੇਦਨਾਪਚ੍ਚਯਾ ਤਣ੍ਹਾ, ਇਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਮਹੇਸਿਨਾ’’ਤਿ॥
Vedanāpaccayā taṇhā, iti vuttā mahesinā’’ti.
ਤਣ੍ਹਾਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਉਪਾਦਾਨਾਨਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਂ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਂ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਂ। ਉਪਾਦਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਭવੋਤਿ ਇਧ ਕਮ੍ਮਭવੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ, ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવੋ ਪਨ ਪਦੁਦ੍ਧਾਰવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤੀਤਿ ਕਮ੍ਮਭવਪਚ੍ਚਯਾ ਜਾਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪਾਤੁਭવੋ।
Taṇhāpaccayā upādānanti cattāri upādānāni kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānaṃ. Upādānapaccayā bhavoti idha kammabhavo adhippeto, upapattibhavo pana paduddhāravasena vutto. Bhavapaccayā jātīti kammabhavapaccayā jāti paṭisandhikhandhānaṃ pātubhavo.
ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ – ਕਥਂ ਪਨੇਤਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ‘‘ਭવੋ ਜਾਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ ਚੇ? ਬਾਹਿਰਪਚ੍ਚਯਸਮਤ੍ਤੇਪਿ ਹੀਨਪਣੀਤਤਾਦਿવਿਸੇਸਦਸ੍ਸਨਤੋ। ਬਾਹਿਰਾਨਞ੍ਹਿ ਜਨਕਜਨਨਿਸੁਕ੍ਕਸੋਣਿਤਾਹਾਰਾਦੀਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਸਮਤ੍ਤੇਪਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਯਮਕਾਨਮ੍ਪਿ ਸਤਂ ਹੀਨਪਣੀਤਤਾਦਿવਿਸੇਸੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਸੋ ਚ ਨ ਅਹੇਤੁਕੋ ਸਬ੍ਬਦਾ ਚ ਸਬ੍ਬੇਸਞ੍ਚ ਅਭਾવਤੋ, ਨ ਕਮ੍ਮਭવਤੋ ਅਞ੍ਞਹੇਤੁਕੋ ਤਦਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਕਾਰਣਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋਤਿ ਕਮ੍ਮਭવਹੇਤੁਕੋવ। ਕਮ੍ਮਞ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹੀਨਪਣੀਤਤਾਦਿવਿਸੇਸਸ੍ਸ ਹੇਤੁ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਕਮ੍ਮਂ ਸਤ੍ਤੇ વਿਭਜਤਿ ਯਦਿਦਂ ਹੀਨਪਣੀਤਤਾਯਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੮੯)। ਤਸ੍ਮਾ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਮੇਤਂ ‘‘ਭવੋ ਜਾਤਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ।
Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘bhavo jātiyā paccayo’’ti ce? Bāhirapaccayasamattepi hīnapaṇītatādivisesadassanato. Bāhirānañhi janakajananisukkasoṇitāhārādīnaṃ paccayānaṃ samattepi sattānaṃ yamakānampi sataṃ hīnapaṇītatādiviseso dissati. So ca na ahetuko sabbadā ca sabbesañca abhāvato, na kammabhavato aññahetuko tadabhinibbattakasattānaṃ ajjhattasantāne aññassa kāraṇassa abhāvatoti kammabhavahetukova. Kammañhi sattānaṃ hīnapaṇītatādivisesassa hetu. Tenāha bhagavā – ‘‘kammaṃ satte vibhajati yadidaṃ hīnapaṇītatāyā’’ti (ma. ni. 3.289). Tasmā jānitabbametaṃ ‘‘bhavo jātiyā paccayo’’ti.
ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਯਸ੍ਮਾ ਅਸਤਿ ਜਾਤਿਯਾ ਜਰਾਮਰਣਞ੍ਚੇવ ਸੋਕਾਦਯੋ ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਜਾਤਿਯਾ ਪਨ ਸਤਿ ਜਰਾਮਰਣਞ੍ਚੇવ ਜਰਾਮਰਣਸਙ੍ਖਾਤਦੁਕ੍ਖਧਮ੍ਮਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਬਾਲਸ੍ਸ ਜਰਾਮਰਣਾਦਿਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾ વਾ ਤੇਨ ਤੇਨ ਦੁਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਨ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਨਭਿਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾ વਾ ਸੋਕਾਦਯੋ ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਾ ਜਰਾਮਰਣਨ੍ਤਿ। ਸਮੇਚ੍ਚ ਅਭਿਸਮੇਚ੍ਚ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਞਾਣੇਨ ਸਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ।
Jātipaccayā jarāmaraṇantiādīsu yasmā asati jātiyā jarāmaraṇañceva sokādayo ca dhammā na honti, jātiyā pana sati jarāmaraṇañceva jarāmaraṇasaṅkhātadukkhadhammaphuṭṭhassa bālassa jarāmaraṇādisambandhā vā tena tena dukkhadhammena phuṭṭhassa anabhisambandhā vā sokādayo ca dhammā honti. Tasmā jātipaccayā jarāmaraṇanti. Samecca abhisamecca dhammanti ñāṇena samāgantvā catusaccadhammaṃ paṭivijjhitvā.
ਏવਂ ਦ੍વਾਦਸਪਦਿਕਂ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ વਿવਟ੍ਟવਸੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਨਿਰੋਧਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਨਿਰੋਧਾ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੋਤਿ ਸਮੇਚ੍ਚ ਅਭਿਸਮੇਚ੍ਚ ਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਾਨਿਰੋਧਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਾ ਪੁਨ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਨਿਰੋਧੇਨ। ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੋਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ। ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿਆਦਯੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯਾ ਏવ। ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਤਿ ਇਮੇ ਤੇਭੂਮਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਭਾવਲਕ੍ਖਣਾવਬੋਧવਸੇਨ ਸੋਭਨਾਕਾਰੇਨ, ਅਧਿਕੇਨ ਞਾਣੇਨ વਾ ਸਭਾવਤੋ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾ। ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਾવਬੋਧવਸੇਨ, ਕਿਚ੍ਚਸਮਾਪਨવਸੇਨ ਚ ਬ੍ਯਾਪਿਤ੍વਾ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾ। ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਇਮੇ ਸਮੁਦਯਪਕ੍ਖਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਤੇਨ ਤੇਨ ਗੁਣਙ੍ਗੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ। ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾਤਿ વਡ੍ਢੇਤਬ੍ਬਾ। ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਦੁવਿਧਾ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ ਪਟਿਲਾਭਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ ਚ। ਛਨ੍ਨਂ ਫਸ੍ਸਾਯਤਨਾਨਨ੍ਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਛਨ੍ਨਂ ਆਯਤਨਾਨਂ। ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚਾਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਞ੍ਚ ਨਿਰੋਧਞ੍ਚ।
Evaṃ dvādasapadikaṃ paccayākārappavattiṃ dassetvā idāni vivaṭṭavasena avijjādīnaṃ nirodhadassanatthaṃ ‘‘avijjānirodhā saṅkhāranirodhoti samecca abhisamecca dhamma’’ntiādimāha. Tattha avijjānirodhāti avijjāya anuppādanirodhā puna appavattinirodhena. Saṅkhāranirodhoti saṅkhārānaṃ anuppādanirodho hoti. Evaṃ sesapadesupi. Idaṃ dukkhantiādayo pubbe vuttanayā eva. Ime dhammā abhiññeyyāti ime tebhūmakā dhammā sabhāvalakkhaṇāvabodhavasena sobhanākārena, adhikena ñāṇena vā sabhāvato jānitabbā. Pariññeyyāti sāmaññalakkhaṇāvabodhavasena, kiccasamāpanavasena ca byāpitvā jānitabbā. Ime dhammā pahātabbāti ime samudayapakkhikā dhammā tena tena guṇaṅgena pahātabbā. Bhāvetabbāti vaḍḍhetabbā. Sacchikātabbāti paccakkhaṃ kātabbā. Duvidhā sacchikiriyā paṭilābhasacchikiriyā ca ārammaṇasacchikiriyā ca. Channaṃ phassāyatanānanti cakkhādīnaṃ channaṃ āyatanānaṃ. Samudayañca atthaṅgamañcāti uppādañca nirodhañca.
ਭੂਰਿਪਞ੍ਞੋਤਿ ਭੂਰਿ વਿਯਾਤਿ ਭੂਰਿ, ਤਾਯ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞੋ। ਮਹਾਪਞ੍ਞੋਤਿਆਦੀਸੁ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾਦੀਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Bhūripaññoti bhūri viyāti bhūri, tāya bhūripaññāya samannāgato bhūripañño. Mahāpaññotiādīsu mahāpaññādīhi samannāgatoti attho.
ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾਦੀਨਂ ਨਾਨਤ੍ਤਂ – ਕਤਮਾ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾ? ਮਹਨ੍ਤੇ ਅਤ੍ਥੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾ। ਮਹਨ੍ਤੇ ਧਮ੍ਮੇ…ਪੇ॰… ਮਹਨ੍ਤਾ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯੋ… ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਪਟਿਭਾਨਾਨਿ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾ। ਮਹਨ੍ਤੇ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾ। ਮਹਨ੍ਤੇ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ…ਪੇ॰… ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇ… વਿਮੁਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ… વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾ। ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਠਾਨਾਠਾਨਾਨਿ…ਪੇ॰… ਮਹਾવਿਹਾਰਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ… ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ… ਮਹਨ੍ਤੇ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ… ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੇ… ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇ… ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ … ਬਲਾਨਿ… ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਿ… ਮਹਨ੍ਤੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇ… ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ… ਮਹਾਅਭਿਞ੍ਞਾਯੋ… ਮਹਨ੍ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਮਹਾਪਞ੍ਞਾ।
Tatridaṃ mahāpaññādīnaṃ nānattaṃ – katamā mahāpaññā? Mahante atthe pariggaṇhātīti mahāpaññā. Mahante dhamme…pe… mahantā niruttiyo… mahantāni paṭibhānāni pariggaṇhātīti mahāpaññā. Mahante sīlakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā. Mahante samādhikkhandhe…pe… paññākkhandhe… vimuttikkhandhe… vimuttiñāṇadassanakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā. Mahantāni ṭhānāṭhānāni…pe… mahāvihārasamāpattiyo… mahantāni ariyasaccāni… mahante satipaṭṭhāne… sammappadhāne… iddhipāde… mahantāni indriyāni … balāni… bojjhaṅgāni… mahante ariyamagge… mahantāni sāmaññaphalāni… mahāabhiññāyo… mahantaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ pariggaṇhātīti mahāpaññā.
ਕਤਮਾ ਪੁਥੁਪਞ੍ਞਾ? ਪੁਥੁਨਾਨਾਖਨ੍ਧੇਸੁ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਪੁਥੁਪਞ੍ਞਾ। ਪੁਥੁਨਾਨਾਧਾਤੂਸੁ…ਪੇ॰… ਪੁਥੁਨਾਨਾਆਯਤਨੇਸੁ… ਪੁਥੁਨਾਨਾਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੇਸੁ… ਪੁਥੁਨਾਨਾਸੁਞ੍ਞਤਮਨੁਪਲਬ੍ਭੇਸੁ… ਪੁਥੁਨਾਨਾਅਤ੍ਥੇਸੁ… ਧਮ੍ਮੇਸੁ… ਨਿਰੁਤ੍ਤੀਸੁ… ਪਟਿਭਾਨੇਸੁ… ਪੁਥੁਨਾਨਾਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ… ਪੁਥੁਨਾਨਾਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿવਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ… ਪੁਥੁਨਾਨਾਠਾਨਾਠਾਨੇਸੁ… ਪੁਥੁਨਾਨਾવਿਹਾਰਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ… ਪੁਥੁਨਾਨਾਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ… ਪੁਥੁਨਾਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਸੁ… ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੇਸੁ… ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇਸੁ… ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ… ਬਲੇਸੁ… ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇਸੁ… ਪੁਥੁਨਾਨਾਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਸੁ… ਸਾਮਞ੍ਞਫਲੇਸੁ… ਅਭਿਞ੍ਞਾਸੁ… ਪੁਥੁਨਾਨਾਜਨਸਾਧਾਰਣੇ ਧਮ੍ਮੇ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮ ਪਰਮਤ੍ਥੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਪੁਥੁਪਞ੍ਞਾ।
Katamā puthupaññā? Puthunānākhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā. Puthunānādhātūsu…pe… puthunānāāyatanesu… puthunānāpaṭiccasamuppādesu… puthunānāsuññatamanupalabbhesu… puthunānāatthesu… dhammesu… niruttīsu… paṭibhānesu… puthunānāsīlakkhandhesu… puthunānāsamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanakkhandhesu… puthunānāṭhānāṭhānesu… puthunānāvihārasamāpattīsu… puthunānāariyasaccesu… puthunānāsatipaṭṭhānesu… sammappadhānesu… iddhipādesu… indriyesu… balesu… bojjhaṅgesu… puthunānāariyamaggesu… sāmaññaphalesu… abhiññāsu… puthunānājanasādhāraṇe dhamme samatikkamma paramatthe nibbāne ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā.
ਕਤਮਾ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾ? ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਹਾਸਬਹੁਲੋ વੇਦਬਹੁਲੋ ਤੁਟ੍ਠਿਬਹੁਲੋ ਪਾਮੋਜ੍ਜਬਹੁਲੋ ਸੀਲਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ। ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੁਤਂ…ਪੇ॰… ਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੋਗਂ… ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਂ… ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ… ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਂ… વਿਮੁਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ… વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤੀਤਿ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾ। ਹਾਸਬਹੁਲੋ…ਪੇ॰… ਪਾਮੋਜ੍ਜਬਹੁਲੋ ਠਾਨਾਠਾਨਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾ। ਹਾਸਬਹੁਲੋ વਿਹਾਰਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਪਰਿਪੂਰੇਤੀਤਿ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾ। ਹਾਸਬਹੁਲੋ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾ। ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ ਭਾવੇਤਿ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੇ… ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇ… ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ… ਬਲਾਨਿ… ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇ… ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਤੀਤਿ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾ, ਹਾਸਬਹੁਲੋ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤੀਤਿ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾ, ਅਭਿਞ੍ਞਾਯੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾ, ਹਾਸਬਹੁਲੋ ਪਰਮਤ੍ਥਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤੀਤਿ ਹਾਸਪਞ੍ਞਾ।
Katamā hāsapaññā? Idhekacco hāsabahulo vedabahulo tuṭṭhibahulo pāmojjabahulo sīlaṃ paripūreti. Indriyasaṃvaraṃ paripūreti. Bhojane mattaññutaṃ…pe… jāgariyānuyogaṃ… sīlakkhandhaṃ… samādhikkhandhaṃ… paññākkhandhaṃ… vimuttikkhandhaṃ… vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ paripūretīti hāsapaññā. Hāsabahulo…pe… pāmojjabahulo ṭhānāṭhānaṃ paṭivijjhatīti hāsapaññā. Hāsabahulo vihārasamāpattiyo paripūretīti hāsapaññā. Hāsabahulo ariyasaccāni paṭivijjhatīti hāsapaññā. Satipaṭṭhāne bhāveti sammappadhāne… iddhipāde… indriyāni… balāni… bojjhaṅge… ariyamaggaṃ bhāvetīti hāsapaññā, hāsabahulo sāmaññaphalāni sacchikarotīti hāsapaññā, abhiññāyo paṭivijjhatīti hāsapaññā, hāsabahulo paramatthaṃ nibbānaṃ sacchikarotīti hāsapaññā.
ਕਤਮਾ ਜવਨਪਞ੍ਞਾ? ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ વਾ ਸੁਖੁਮਂ વਾ ਹੀਨਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਰੂਪਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਖਿਪ੍ਪਂ ਜવਤੀਤਿ ਜવਨਪਞ੍ਞਾ। ਦੁਕ੍ਖਤੋ, ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਖਿਪ੍ਪਂ ਜવਤੀਤਿ ਜવਨਪਞ੍ਞਾ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ… ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ… ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਯਂ ਦੂਰੇ ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ… ਦੁਕ੍ਖਤੋ… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਖਿਪ੍ਪਂ ਜવਤੀਤਿ ਜવਨਪਞ੍ਞਾ। ਚਕ੍ਖੁਂ…ਪੇ॰… ਜਰਾਮਰਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ… ਦੁਕ੍ਖਤੋ… ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਖਿਪ੍ਪਂ ਜવਤੀਤਿ ਜવਨਪਞ੍ਞਾ।
Katamā javanapaññā? Yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ rūpaṃ aniccato khippaṃ javatīti javanapaññā. Dukkhato, anattato khippaṃ javatīti javanapaññā. Yā kāci vedanā…pe… yā kāci saññā… ye keci saṅkhārā… yaṃ kiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ…pe… yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ viññāṇaṃ aniccato… dukkhato… anattato khippaṃ javatīti javanapaññā. Cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccato… dukkhato… anattato khippaṃ javatīti javanapaññā.
ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਖਯਟ੍ਠੇਨ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਭਯਟ੍ਠੇਨ, ਅਨਤ੍ਤਾ ਅਸਾਰਕਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ વਿਭਾવਯਿਤ੍વਾ વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ ਰੂਪਨਿਰੋਧੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਖਿਪ੍ਪਂ ਜવਤੀਤਿ ਜવਨਪਞ੍ਞਾ। વੇਦਨਾ… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ… ਚਕ੍ਖੁਂ…ਪੇ॰… ਜਰਾਮਰਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਖਯਟ੍ਠੇਨ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਭਯਟ੍ਠੇਨ, ਅਨਤ੍ਤਾ ਅਸਾਰਕਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ…ਪੇ॰… વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ ਜਰਾਮਰਣਨਿਰੋਧੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਖਿਪ੍ਪਂ ਜવਤੀਤਿ ਜવਨਪਞ੍ਞਾ।
Rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhena, dukkhaṃ bhayaṭṭhena, anattā asārakaṭṭhenāti tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā rūpanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā. Vedanā… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhena, dukkhaṃ bhayaṭṭhena, anattā asārakaṭṭhenāti tulayitvā…pe… vibhūtaṃ katvā jarāmaraṇanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā.
ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਸਙ੍ਖਤਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਖਯਧਮ੍ਮਂ વਯਧਮ੍ਮਂ વਿਰਾਗਧਮ੍ਮਂ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ…ਪੇ॰… વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ ਰੂਪਨਿਰੋਧੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਖਿਪ੍ਪਂ ਜવਤੀਤਿ ਜવਨਪਞ੍ਞਾ। વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾ… ਸਙ੍ਖਾਰਾ… વਿਞ੍ਞਾਣਂ… ਚਕ੍ਖੁਂ…ਪੇ॰… ਜਰਾਮਰਣਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਂ…ਪੇ॰… ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ…ਪੇ॰… વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ ਜਰਾਮਰਣਨਿਰੋਧੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਖਿਪ੍ਪਂ ਜવਤੀਤਿ ਜવਨਪਞ੍ਞਾ।
Rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti tulayitvā…pe… vibhūtaṃ katvā rūpanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā. Vedanā…pe… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ…pe… nirodhadhammanti tulayitvā…pe… vibhūtaṃ katvā jarāmaraṇanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā.
ਕਤਮਾ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਾ? ਖਿਪ੍ਪਂ ਕਿਲੇਸੇ ਛਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਾ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਂ ਨਾਧਿવਾਸੇਤਿ। ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਂ… ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਂ… ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਪਾਪਕੇ ਅਕੁਸਲੇ ਧਮ੍ਮੇ… ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਰਾਗਂ… ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੋਸਂ… ਮੋਹਂ… ਕੋਧਂ… ਉਪਨਾਹਂ… ਮਕ੍ਖਂ… ਪਲ਼ਾਸਂ… ਇਸ੍ਸਂ… ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ… ਮਾਯਂ… ਸਾਠੇਯ੍ਯਂ… ਥਮ੍ਭਂ… ਸਾਰਮ੍ਭਂ… ਮਾਨਂ… ਅਤਿਮਾਨਂ… ਮਦਂ… ਪਮਾਦਂ… ਸਬ੍ਬੇ ਕਿਲੇਸੇ… ਸਬ੍ਬੇ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇ… ਸਬ੍ਬੇ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇ… ਸਬ੍ਬੇ ਭવਗਾਮਿਕਮ੍ਮੇ ਨਾਧਿવਾਸੇਤਿ ਪਜਹਤਿ વਿਨੋਦੇਤਿ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਕਰੋਤਿ ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਤੀਤਿ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਾ। ਏਕਮ੍ਹਿ ਆਸਨੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ, ਚਤਸ੍ਸੋ ਚ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਯੋ, ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯੋ ਅਧਿਗਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸਚ੍ਛਿਕਤਾ ਫਸ੍ਸਿਤਾ ਪਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਾ।
Katamā tikkhapaññā? Khippaṃ kilese chindatīti tikkhapaññā. Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāseti. Uppannaṃ byāpādavitakkaṃ… uppannaṃ vihiṃsāvitakkaṃ… uppannuppanne pāpake akusale dhamme… uppannaṃ rāgaṃ… uppannaṃ dosaṃ… mohaṃ… kodhaṃ… upanāhaṃ… makkhaṃ… paḷāsaṃ… issaṃ… macchariyaṃ… māyaṃ… sāṭheyyaṃ… thambhaṃ… sārambhaṃ… mānaṃ… atimānaṃ… madaṃ… pamādaṃ… sabbe kilese… sabbe duccarite… sabbe abhisaṅkhāre… sabbe bhavagāmikamme nādhivāseti pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gametīti tikkhapaññā. Ekamhi āsane cattāro ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, catasso ca paṭisambhidāyo, cha abhiññāyo adhigatā honti sacchikatā phassitā paññāyāti tikkhapaññā.
ਕਤਮਾ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞਾ? ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਉਬ੍ਬੇਗਬਹੁਲੋ ਹੋਤਿ ਉਤ੍ਤਾਸਬਹੁਲੋ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਨਬਹੁਲੋ ਅਰਤਿਬਹੁਲੋ ਅਨਭਿਰਤਿਬਹੁਲੋ ਬਹਿਮੁਖੋ ਨ ਰਮਤਿ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ, ਅਨਿਬ੍ਬਿਦ੍ਧਪੁਬ੍ਬਂ ਅਪਦਾਲਿਤਪੁਬ੍ਬਂ ਲੋਭਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਤਿ ਪਦਾਲੇਤੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞਾ। ਅਨਿਬ੍ਬਿਦ੍ਧਪੁਬ੍ਬਂ ਅਪਦਾਲਿਤਪੁਬ੍ਬਂ ਦੋਸਕ੍ਖਨ੍ਧਂ…ਪੇ॰… ਮੋਹਕ੍ਖਨ੍ਧਂ… ਕੋਧਂ… ਉਪਨਾਹਂ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬੇ ਭવਗਾਮਿਕਮ੍ਮੇ ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝਤਿ ਪਦਾਲੇਤੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞਾ।
Katamā nibbedhikapaññā? Idhekacco sabbasaṅkhāresu ubbegabahulo hoti uttāsabahulo ukkaṇṭhanabahulo aratibahulo anabhiratibahulo bahimukho na ramati sabbasaṅkhāresu, anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ lobhakkhandhaṃ nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññā. Anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ dosakkhandhaṃ…pe… mohakkhandhaṃ… kodhaṃ… upanāhaṃ…pe… sabbe bhavagāmikamme nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññā.
੨੮. ਸ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਸੇਨਿਭੂਤੋ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਦਿਟ੍ਠਂ વ ਸੁਤਂ ਮੁਤਂ વਾਤਿ ਸੋ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞੋ ਖੀਣਾਸવੋ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਦਿਟ੍ਠਂ વਾ ਸੁਤਂ વਾ ਮੁਤਂ વਾ ਤੇਸੁ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਸੁ ਮਾਰਸੇਨਂ વਿਨਾਸੇਤ੍વਾ ਠਿਤਭਾવੇਨ વਿਸੇਨਿਭੂਤੋ। ਤਮੇવ ਦਸ੍ਸਿਨ੍ਤਿ ਤਂ ਏવ વਿਸੁਦ੍ਧਦਸ੍ਸਿਂ। વਿવਟਂ ਚਰਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਛਦਨਾਦਿવਿਗਮੇਨ વਿવਟਂ ਹੁਤ੍વਾ ਚਰਨ੍ਤਂ। ਕੇਨੀਧ ਲੋਕਸ੍ਮਿ વਿਕਪ੍ਪਯੇਯ੍ਯਾਤਿ ਕੇਨ ਇਧ ਲੋਕੇ ਤਣ੍ਹਾਕਪ੍ਪੇਨ વਾ ਦਿਟ੍ਠਿਕਪ੍ਪੇਨ વਾ ਕੋਚਿ વਿਕਪ੍ਪੇਯ੍ਯ, ਤੇਸਂ વਾ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਰਾਗਾਦਿਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤੇਨਾਤਿ।
28.Sa sabbadhammesu visenibhūto, yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vāti so bhūripañño khīṇāsavo yaṃ kiñci diṭṭhaṃ vā sutaṃ vā mutaṃ vā tesu sabbadhammesu mārasenaṃ vināsetvā ṭhitabhāvena visenibhūto. Tameva dassinti taṃ eva visuddhadassiṃ. Vivaṭaṃ carantanti taṇhāchadanādivigamena vivaṭaṃ hutvā carantaṃ. Kenīdha lokasmi vikappayeyyāti kena idha loke taṇhākappena vā diṭṭhikappena vā koci vikappeyya, tesaṃ vā pahīnattā rāgādinā pubbe vuttenāti.
ਕਾਮਾ ਤੇ ਪਠਮਾ ਸੇਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ ਗਾਥਾਸੁ ਅਯਮਤ੍ਥੋ – ਯਸ੍ਮਾ ਆਦਿਤੋવ ਅਗਾਰਿਯਭੂਤੇ ਸਤ੍ਤੇ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਸੁ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ ਮੋਹਯਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਅਨਗਾਰਿਯਭਾવਂ ਉਪਗਤਾਨਂ ਪਨ੍ਤੇਸੁ વਾ ਸੇਨਾਸਨੇਸੁ, ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਸੁ વਾ ਅਧਿਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਰਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤਂ – ‘‘ਪਬ੍ਬਜਿਤੇਨ ਖੋ, ਆવੁਸੋ, ਅਭਿਰਤਿ ਦੁਕ੍ਕਰਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੩੧)। ਤਤੋ ਤੇ ਪਰਪਟਿਬਦ੍ਧਜੀવਿਕਤ੍ਤਾ ਖੁਪ੍ਪਿਪਾਸਾ ਬਾਧੇਤਿ, ਤਾਯ ਬਾਧਿਤਾਨਂ ਪਰਿਯੇਸਨਤਣ੍ਹਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕਿਲਮਯਤਿ, ਅਥ ਨੇਸਂ ਕਿਲਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ ਓਕ੍ਕਮਤਿ ਤਤੋ વਿਸੇਸਮਨਧਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾਨਂ ਦੁਰਭਿਸਮ੍ਭવੇਸੁ ਅਰਞ੍ਞવਨਪਤ੍ਥੇਸੁ ਸੇਨਾਸਨੇਸੁ વਿਹਰਤਂ ਉਤ੍ਰਾਸਸਞ੍ਞਿਤਾ ਭੀਰੁ ਜਾਯਤਿ, ਤੇਸਂ ਉਸ੍ਸਙ੍ਕਿਤਪਰਿਸਙ੍ਕਿਤਾਨਂ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ વਿવੇਕਰਸਮਨਸ੍ਸਾਦਯਮਾਨਾਨਂ વਿਹਰਤਂ ‘‘ਨ ਸਿਯਾ ਨੁ ਖੋ ਏਸ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ વਿਨੋਦੇਤ੍વਾ વਿਹਰਤਂ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕੇਨ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮੇਨ ਮਾਨਮਕ੍ਖਥਮ੍ਭਾ ਜਾਯਨ੍ਤਿ, ਤੇਪਿ વਿਨੋਦੇਤ੍વਾ વਿਹਰਤਂ ਤਤੋ ਅਧਿਕਤਰਂ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਸਿਲੋਕਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਲਾਭਾਦਿਮੁਚ੍ਛਿਤਾ ਧਮ੍ਮਪਟਿਰੂਪਕਾਨਿ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤਾ ਮਿਚ੍ਛਾਯਸਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਠਿਤਾ ਜਾਤਿਆਦੀਹਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਉਕ੍ਕਂਸੇਨ੍ਤਿ, ਪਰਂ વਮ੍ਭੇਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਕਾਮਾਦੀਨਂ ਪਠਮਸੇਨਾਦਿਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Kāmā te paṭhamā senātiādīsu catūsu gāthāsu ayamattho – yasmā āditova agāriyabhūte satte vatthukāmesu kilesakāmā mohayanti, te abhibhuyya anagāriyabhāvaṃ upagatānaṃ pantesu vā senāsanesu, aññataraññataresu vā adhikusalesu dhammesu arati uppajjati. Vuttañcetaṃ – ‘‘pabbajitena kho, āvuso, abhirati dukkarā’’ti (saṃ. ni. 4.331). Tato te parapaṭibaddhajīvikattā khuppipāsā bādheti, tāya bādhitānaṃ pariyesanataṇhā cittaṃ kilamayati, atha nesaṃ kilantacittānaṃ thinamiddhaṃ okkamati tato visesamanadhigacchantānaṃ durabhisambhavesu araññavanapatthesu senāsanesu viharataṃ utrāsasaññitā bhīru jāyati, tesaṃ ussaṅkitaparisaṅkitānaṃ dīgharattaṃ vivekarasamanassādayamānānaṃ viharataṃ ‘‘na siyā nu kho esa maggo’’ti paṭipattiyaṃ vicikicchā uppajjati, taṃ vinodetvā viharataṃ appamattakena visesādhigamena mānamakkhathambhā jāyanti, tepi vinodetvā viharataṃ tato adhikataraṃ visesādhigamaṃ nissāya lābhasakkārasilokā uppajjanti, lābhādimucchitā dhammapaṭirūpakāni pakāsentā micchāyasaṃ adhigantvā tattha ṭhitā jātiādīhi attānaṃ ukkaṃsenti, paraṃ vambhenti. Tasmā kāmādīnaṃ paṭhamasenādibhāvo veditabbo.
ਏવਮੇਤਂ ਦਸવਿਧਂ ਸੇਨਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਯਸ੍ਮਾ ਸਾ ਕਣ੍ਹਧਮ੍ਮਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਕਣ੍ਹਸ੍ਸ ਨਮੁਚਿਨੋ ਉਪਕਾਰਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਂ ‘‘ਤવ ਸੇਨਾ’’ਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਏਸਾ ਨਮੁਚਿ ਤੇ ਸੇਨਾ, ਕਣ੍ਹਸ੍ਸਾਭਿਪ੍ਪਹਾਰਿਨੀ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਪ੍ਪਹਾਰਿਨੀਤਿ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਘਾਤਿਨੀ ਨਿਪ੍ਪੋਥਿਨੀ, ਅਨ੍ਤਰਾਯਕਰੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨ ਨਂ ਅਸੂਰੋ ਜਿਨਾਤਿ, ਜੇਤ੍વਾવ ਲਭਤੇ ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਤવ ਸੇਨਂ ਅਸੂਰੋ ਕਾਯੇ ਚ ਜੀવਿਤੇ ਚ ਸਾਪੇਕ੍ਖੋ ਪੁਰਿਸੋ ਨ ਜਿਨਾਤਿ, ਸੂਰੋ ਪਨ ਜਿਨਾਤਿ, ਜੇਤ੍વਾવ ਮਗ੍ਗਸੁਖਂ ਫਲਸੁਖਞ੍ਚ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤਿ।
Evametaṃ dasavidhaṃ senaṃ uddisitvā yasmā sā kaṇhadhammasamannāgatattā kaṇhassa namucino upakārāya saṃvattati, tasmā naṃ ‘‘tava senā’’ti niddisanto āha – ‘‘esā namuci te senā, kaṇhassābhippahārinī’’ti. Tattha abhippahārinīti samaṇabrāhmaṇānaṃ ghātinī nippothinī, antarāyakarīti attho. Na naṃ asūro jināti, jetvāva labhate sukhanti evaṃ tava senaṃ asūro kāye ca jīvite ca sāpekkho puriso na jināti, sūro pana jināti, jetvāva maggasukhaṃ phalasukhañca adhigacchati.
ਯਤੋ ਚਤੂਹਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਹੀਤਿ ਯਦਾ ਚਤੂਹਿ ਨਿਦ੍ਦੋਸਨਿਬ੍ਬਾਨਮਗ੍ਗਨਸਙ੍ਖਾਤੇਹਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ। ਮਾਰਸੇਨਾਤਿ ਮਾਰਸ੍ਸ ਸੇਨਾ વਚਨਕਰਾ ਕਿਲੇਸਾ। ਪਟਿਸੇਨਿਕਰਾਤਿ ਪਟਿਪਕ੍ਖਕਰਾ। ਜਿਤਾ ਚਾਤਿ ਪਰਾਜਯਮਾਨਾ ਹਨਿਤਾ ਚ। ਪਰਾਜਿਤਾ ਚਾਤਿ ਨਿਗ੍ਗਹਿਤਾ ਚ। ਭਗ੍ਗਾਤਿ ਭਿਨ੍ਨਾ। વਿਪ੍ਪਲੁਗ੍ਗਾਤਿ ਚੁਣ੍ਣવਿਚੁਣ੍ਣਾ। ਪਰਮ੍ਮੁਖਾਤਿ વਿਮੁਖਭਾવਂ ਪਾਪਿਤਾ। વਿਸੇਨਿਭੂਤੋਤਿ ਨਿਕ੍ਕਿਲੇਸੋ ਹੁਤ੍વਾ ਠਿਤੋ।
Yatocatūhi ariyamaggehīti yadā catūhi niddosanibbānamagganasaṅkhātehi maggehi. Mārasenāti mārassa senā vacanakarā kilesā. Paṭisenikarāti paṭipakkhakarā. Jitā cāti parājayamānā hanitā ca. Parājitā cāti niggahitā ca. Bhaggāti bhinnā. Vippaluggāti cuṇṇavicuṇṇā. Parammukhāti vimukhabhāvaṃ pāpitā. Visenibhūtoti nikkileso hutvā ṭhito.
વੋਦਾਤਦਸ੍ਸਿਨ੍ਤਿ ਬ੍ਯવਦਾਤਦਸ੍ਸਿਂ। ਤਾਨਿ ਛਦਨਾਨੀਤਿ ਏਤਾਨਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਕਿਲੇਸਛਦਨਾਨਿ। વਿવਟਾਨੀਤਿ ਪਾਕਟੀਕਤਾਨਿ। વਿਦ੍ਧਂਸਿਤਾਨੀਤਿ ਠਿਤਟ੍ਠਾਨਤੋ ਅਪਹਤਾਨਿ। ਉਗ੍ਘਾਟਿਤਾਨੀਤਿ ਉਪ੍ਪਾਟਿਤਾਨਿ। ਸਮੁਗ੍ਘਾਟਿਤਾਨੀਤਿ વਿਸੇਸੇਨ ਉਪ੍ਪਾਟਿਤਾਨਿ।
Vodātadassinti byavadātadassiṃ. Tāni chadanānīti etāni taṇhādikilesachadanāni. Vivaṭānīti pākaṭīkatāni. Viddhaṃsitānīti ṭhitaṭṭhānato apahatāni. Ugghāṭitānīti uppāṭitāni. Samugghāṭitānīti visesena uppāṭitāni.
੨੯. ਨ ਕਪ੍ਪਯਨ੍ਤੀਤਿ ਗਾਥਾਯ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ ਅਤ੍ਥੋ ਚ – ਕਿਞ੍ਚ ਭਿਯ੍ਯੋ? ਤੇ ਹਿ ਤਾਦਿਸਾ ਸਨ੍ਤੋ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਕਪ੍ਪਾਨਂ ਪੁਰੇਕ੍ਖਾਰਾਨਞ੍ਚ ਕੇਨਚਿ ਨ ਕਪ੍ਪਯਨ੍ਤਿ, ਨ ਪੁਰੇਕ੍ਖਰੋਨ੍ਤਿ। ਪਰਮਤ੍ਥਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸੁਦ੍ਧਿਂ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ ਅਨਚ੍ਚਨ੍ਤਸੁਦ੍ਧਿਂਯੇવ ਅਕਿਰਿਯਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਂ ‘‘ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸੁਦ੍ਧੀ’’ਤਿ ਨ ਤੇ વਦਨ੍ਤਿ। ਆਦਾਨਗਨ੍ਥਂ ਗਤਿਤਂ વਿਸਜ੍ਜਾਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਆਦਾਯਕਤ੍ਤਾ ਆਦਾਨਗਨ੍ਥਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੇ ਗਥਿਤਂ ਬਦ੍ਧਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਤ੍ਥੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ। ਸੇਸਂ ਪਾਕਟਮੇવ।
29.Na kappayantīti gāthāya sambandho attho ca – kiñca bhiyyo? Te hi tādisā santo dvinnaṃ kappānaṃ purekkhārānañca kenaci na kappayanti, na purekkharonti. Paramatthaṃ accantasuddhiṃ adhigatattā anaccantasuddhiṃyeva akiriyasassatadiṭṭhiṃ ‘‘accantasuddhī’’ti na te vadanti. Ādānaganthaṃ gatitaṃ visajjāti catubbidhampi rūpādīnaṃ ādāyakattā ādānaganthaṃ attano cittasantāne gathitaṃ baddhaṃ ariyamaggasatthena vissajja chinditvā. Sesaṃ pākaṭameva.
ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸੁਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਂ ਸੁਦ੍ਧਿਂ। ਸਂਸਾਰਸੁਦ੍ਧਿਨ੍ਤਿ ਸਂਸਾਰਤੋ ਸੁਦ੍ਧਿਂ। ਅਕਿਰਿਯਦਿਟ੍ਠਿਨ੍ਤਿ ਕਰੋਤੋ ਨ ਕਰੀਯਤਿ ਪਾਪਨ੍ਤਿ ਅਕਿਰਿਯਦਿਟ੍ਠਿਂ। ਸਸ੍ਸਤવਾਦਨ੍ਤਿ ‘‘ਨਿਚ੍ਚੋ ਧੁવੋ ਸਸ੍ਸਤੋ’’ਤਿ વਚਨਂ। ਨ વਦਨ੍ਤਿ ਨ ਕਥੇਨ੍ਤਿ।
Accantasuddhinti accantaṃ paramatthaṃ suddhiṃ. Saṃsārasuddhinti saṃsārato suddhiṃ. Akiriyadiṭṭhinti karoto na karīyati pāpanti akiriyadiṭṭhiṃ. Sassatavādanti ‘‘nicco dhuvo sassato’’ti vacanaṃ. Na vadanti na kathenti.
ਗਨ੍ਥਾਤਿ ਨਾਮਕਾਯਂ ਗਨ੍ਥੇਨ੍ਤਿ, ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਘਟੇਨ੍ਤੀਤਿ ਗਨ੍ਥਾ। ਅਭਿਜ੍ਝਾ ਚ ਸਾ ਨਾਮਕਾਯਘਟਨવਸੇਨ ਗਨ੍ਥੋ ਚਾਤਿ ਅਭਿਜ੍ਝਾਕਾਯਗਨ੍ਥੋ। ਹਿਤਸੁਖਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦਯਤੀਤਿ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ। ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਚ ਸੋ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਗਨ੍ਥੋ ਚਾਤਿ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਕਾਯਗਨ੍ਥੋ। ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋਤਿ ‘‘ਇਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਸੀਲੇਨ ਸੁਦ੍ਧਿ વਤੇਨ ਸੁਦ੍ਧੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੧੪੩, ੧੨੨੨) ਪਰਤੋ ਆਮਾਸੋ। ਇਦਂਸਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸੋਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾਸਿਤਮ੍ਪਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕੋ, ਇਦਮੇવ ਸਚ੍ਚਂ, ਮੋਘਮਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੧੪੪) ਇਮਿਨਾ ਆਕਾਰੇਨ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ ਇਦਂਸਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸੋ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਰਾਗੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਭਿਨਿવਿਸਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ। ਪਰવਾਦੇਸੁ ਆਘਾਤੋਤਿ ਪਰਸ੍ਸ વਚਨੇਸੁ ਕੋਪੋ। ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਅਤੁਟ੍ਠਾਕਾਰੋ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੀਲਂ વਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਂ ਗੋਸੀਲਾਦਿਸੀਲਂ વਾ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਗਹਿਤਾ ਪਰਾਮਟ੍ਠਾ ਦਿਟ੍ਠਿ। ਤੇਹਿ ਗਨ੍ਥੇਹੀਤਿ ਏਤੇਹਿ વੁਤ੍ਤੇਹਿ ਨਾਮਕਾਯਘਟਨੇਹਿ। ਰੂਪਂ ਆਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਂ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਆਦਿਯਨ੍ਤਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਉਪਾਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਗਹਣੇਨ। ਪਰਾਮਸਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਹਣੇਨ। ਅਭਿਨਿવਿਸਨ੍ਤਿ ਮਾਨਗਹਣੇਨ। વਟ੍ਟਨ੍ਤਿ ਤੇਭੂਮਕવਟ੍ਟਂ। ਗਨ੍ਥੇਤਿ ਬਨ੍ਧਨੇ।
Ganthāti nāmakāyaṃ ganthenti, cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ghaṭentīti ganthā. Abhijjhā ca sā nāmakāyaghaṭanavasena gantho cāti abhijjhākāyagantho. Hitasukhaṃ byāpādayatīti byāpādo. Byāpādo ca so vuttanayena gantho cāti byāpādo kāyagantho. Sīlabbataparāmāsoti ‘‘ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi vatena suddhī’’ti (dha. sa. 1143, 1222) parato āmāso. Idaṃsaccābhinivesoti sabbaññubhāsitampi paṭikkhipitvā ‘‘sassato loko, idameva saccaṃ, moghamañña’’nti (dha. sa. 1144) iminā ākārena abhiniveso idaṃsaccābhiniveso. Attano diṭṭhiyā rāgoti attanā abhinivisitvā gahitāya diṭṭhiyā chandarāgo. Paravādesu āghātoti parassa vacanesu kopo. Appaccayoti atuṭṭhākāro. Attano sīlaṃ vāti attanā samādinnaṃ gosīlādisīlaṃ vā. Attano diṭṭhīti attanā gahitā parāmaṭṭhā diṭṭhi. Tehi ganthehīti etehi vuttehi nāmakāyaghaṭanehi. Rūpaṃ ādiyantīti catusamuṭṭhānikaṃ rūpārammaṇaṃ ādiyanti gaṇhanti. Upādiyantīti upagantvā gaṇhanti taṇhāgahaṇena. Parāmasanti diṭṭhigahaṇena. Abhinivisanti mānagahaṇena. Vaṭṭanti tebhūmakavaṭṭaṃ. Gantheti bandhane.
વੋਸਜ੍ਜਿਤ੍વਾ વਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤ੍વਾ વਾ। ਗਥਿਤੇਤਿ ਬਨ੍ਧਨੇ। ਗਨ੍ਥਿਤੇਤਿ ਗਨ੍ਥਨੇਨ ਗਨ੍ਥਿਤੇ। વਿਬਨ੍ਧੇਤਿ વਿਸੇਸੇਨ ਬਨ੍ਧੇ। ਆਬਨ੍ਧੇਤਿ ਅਨੇਕવਿਧੇਨ ਬਨ੍ਧੇ। ਪਲਿਬੁਦ੍ਧੇਤਿ ਅਮੁਞ੍ਚਿਤੇ। ਬਨ੍ਧਨੇ ਪੋਟਯਿਤ੍વਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਮਾਨਦਿਟ੍ਠਿਬਨ੍ਧਨਾਨਿ ਪਪ੍ਪੋਟਯਿਤ੍વਾ। વਿਸਜ੍ਜਾਤਿ ਚਜਿਤ੍વਾ।
Vosajjitvā vāti sammā vissajjitvā vā. Gathiteti bandhane. Ganthiteti ganthanena ganthite. Vibandheti visesena bandhe. Ābandheti anekavidhena bandhe. Palibuddheti amuñcite. Bandhane poṭayitvāti taṇhāmānadiṭṭhibandhanāni pappoṭayitvā. Visajjāti cajitvā.
ਇਮੇ ਪਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਗਨ੍ਥੇ ਕਿਲੇਸਪਟਿਪਾਟਿਯਾਪਿ ਆਹਰਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾਪਿ – ਕਿਲੇਸਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾਕਾਯਗਨ੍ਥੋ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਪਹੀਯਤਿ, ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਕਾਯਗਨ੍ਥੋ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ, ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ ਕਾਯਗਨ੍ਥੋ ਇਦਂਸਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸੋ ਕਾਯਗਨ੍ਥੋ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ। ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ ਕਾਯਗਨ੍ਥੋ ਇਦਂਸਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸੋ ਕਾਯਗਨ੍ਥੋ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ, ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ ਕਾਯਗਨ੍ਥੋ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ, ਅਭਿਜ੍ਝਾਕਾਯਗਨ੍ਥੋ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨਾਤਿ। ਏਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਗਨ੍ਥਾ ਯਸ੍ਸ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਗਨ੍ਥੇਨ੍ਤਿ ਘਟੇਨ੍ਤੀਤਿ ਗਨ੍ਥਾ। ਤੇ ਚਤੁਪ੍ਪਭੇਦਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯ, ਸਯਂ વਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾਯਤਿ, ਅਭਿਜ੍ਝਾਯਨਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਏਸਾਤਿ ਅਭਿਜ੍ਝਾ। ਲੋਭੋਯੇવ ਨਾਮਕਾਯਂ ਗਨ੍ਥੇਤਿ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਘਟੇਤੀਤਿ ਕਾਯਗਨ੍ਥੋ। ਬ੍ਯਾਪਜ੍ਜਤਿ ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪੂਤਿਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਬ੍ਯਾਪਾਦਯਤਿ વਾ વਿਨਯਾਚਾਰਰੂਪਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਹਿਤਸੁਖਾਦੀਨੀਤਿ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ। ‘‘ਇਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਸੀਲੇਨ ਸੁਦ੍ਧਿ વਤੇਨ ਸੁਦ੍ਧੀ’’ਤਿ ਪਰਾਮਸਨਂ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾਸਿਤਮ੍ਪਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕੋ, ਇਦਮੇવ ਸਚ੍ਚਂ, ਮੋਘਮਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਕਾਰੇਨ ਅਭਿਨਿવਿਸਤੀਤਿ ਇਦਂਸਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸੋ। ਯਥਾ વਯ੍ਹਂ વਾਤਿਆਦਿਂ વਯ੍ਹਾਦਿવਿਸਙ੍ਖਰਣਂ ਗਨ੍ਥਾਨਂ વਿਯੋਗਕਰਣੇ ਉਪਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ।
Ime pana cattāro ganthe kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭati, maggapaṭipāṭiyāpi – kilesapaṭipāṭiyā abhijjhākāyagantho arahattamaggena pahīyati, byāpādo kāyagantho anāgāmimaggena, sīlabbataparāmāso kāyagantho idaṃsaccābhiniveso kāyagantho sotāpattimaggena. Maggapaṭipāṭiyā sīlabbataparāmāso kāyagantho idaṃsaccābhiniveso kāyagantho sotāpattimaggena, byāpādo kāyagantho anāgāmimaggena, abhijjhākāyagantho arahattamaggenāti. Ete cattāro ganthā yassa saṃvijjanti, taṃ cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ganthenti ghaṭentīti ganthā. Te catuppabhedā abhijjhāyanti etāya, sayaṃ vā abhijjhāyati, abhijjhāyanamattameva vā esāti abhijjhā. Lobhoyeva nāmakāyaṃ gantheti cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ghaṭetīti kāyagantho. Byāpajjati tena cittaṃ pūtibhāvaṃ gacchati, byāpādayati vā vinayācārarūpasampattihitasukhādīnīti byāpādo. ‘‘Ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi vatena suddhī’’ti parāmasanaṃ sīlabbataparāmāso, sabbaññubhāsitampi paṭikkhipitvā ‘‘sassato loko, idameva saccaṃ, moghamañña’’ntiādinā ākārena abhinivisatīti idaṃsaccābhiniveso. Yathā vayhaṃ vātiādiṃ vayhādivisaṅkharaṇaṃ ganthānaṃ viyogakaraṇe upamaṃ dassento āha.
ਨ ਜਨੇਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਿ। ਨ ਸਞ੍ਜਨੇਨ੍ਤੀਤਿ ਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ। ਨਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗવਸੇਨ ਪਦਂ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਨ ਸਞ੍ਜਨੇਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣਂ। ਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ ਨਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤੀਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ।
Na janentīti na uppādenti. Na sañjanentīti na nibbattenti. Nābhinibbattentīti upasaggavasena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Na sañjanentīti uppādakkhaṇaṃ. Na nibbattenti nābhinibbattentīti pavattikkhaṇaṃ sandhāya vuttaṃ.
੩੦. ਸੀਮਾਤਿਗੋਤਿ ਗਾਥਾ ਏਕਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਯ ਦੇਸਨਾਯ વੁਤ੍ਤਾ। ਪੁਬ੍ਬਸਦਿਸੋ ਏવ ਪਨਸ੍ਸਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ, ਸੋ ਏવਂ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾਯ ਸਦ੍ਧਿਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਕਿਞ੍ਚ ਭਿਯ੍ਯੋ? ਸੋ ਈਦਿਸੋ ਭੂਰਿਪਞ੍ਞੋ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਕਿਲੇਸਸੀਮਾਨਂ ਅਤੀਤਤ੍ਤਾ ਸੀਮਾਤਿਗੋ, ਬਾਹਿਤਪਾਪਤ੍ਤਾ ਚ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਸ੍ਸ ਚ ਤਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥਿ, ਪਰਚਿਤ੍ਤਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਞਾਣੇਹਿ ਞਤ੍વਾ વਾ ਮਂਸਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੂਹਿ ਦਿਸ੍વਾ વਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਮੁਗ੍ਗਹੀਤਂ, ਅਭਿਨਿવਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਚ ਕਾਮਰਾਗਾਭਾવਤੋ ਨ ਰਾਗਰਾਗੀ ਰੂਪਾਰੂਪਰਾਗਾਭਾવਤੋ ਨ વਿਰਾਗਰਤ੍ਤੋ, ਯਤੋ ਏવਂવਿਧਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ‘‘ਇਦਂ ਪਰਮ’’ਨ੍ਤਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਇਧ ਉਗ੍ਗਹੀਤਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਨਿਕੂਟੇਨ ਦੇਸਨਂ ਨਿਟ੍ਠਾਪੇਸਿ।
30.Sīmātigoti gāthā ekapuggalādhiṭṭhānāya desanāya vuttā. Pubbasadiso eva panassā sambandho, so evaṃ atthavaṇṇanāya saddhiṃ veditabbo – kiñca bhiyyo? So īdiso bhūripañño catunnaṃ kilesasīmānaṃ atītattā sīmātigo, bāhitapāpattā ca brāhmaṇo, itthambhūtassa ca tassa natthi, paracittapubbenivāsañāṇehi ñatvā vā maṃsadibbacakkhūhi disvā vā kiñci samuggahītaṃ, abhiniviṭṭhanti vuttaṃ hoti. So ca kāmarāgābhāvato na rāgarāgī rūpārūparāgābhāvato na virāgaratto, yato evaṃvidhassa tassa ‘‘idaṃ parama’’nti kiñci idha uggahītaṃ natthīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi.
ਚਤਸ੍ਸੋ ਸੀਮਾਯੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾ। ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿ ਚ ਸਾ ਅਪ੍ਪਹੀਨਟ੍ਠੇਨ ਅਨੁਸਯੋ ਚਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯੋ। વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨੁਸਯਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਅਨੁਸਯਾ? ਅਨੁਸਯਨਟ੍ਠੇਨ। ਕੋ ਏਸ ਅਨੁਸਯਟ੍ਠੋ ਨਾਮਾਤਿ? ਅਪ੍ਪਹੀਨਟ੍ਠੋ। ਏਤੇ ਹਿ ਅਪ੍ਪਹੀਨਟ੍ਠੇਨ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਨੁਸੇਨ੍ਤਿ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਨੁਸਯਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਅਨੁਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨੁਰੂਪਂ ਕਾਰਣਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥਾਪਿ ਸਿਯਾ – ਅਨੁਸਯਟ੍ਠੋ ਨਾਮ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾਕਾਰੋ, ਅਪ੍ਪਹੀਨਾਕਾਰੋ ਚ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨ ਅਨੁਸਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ। ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਪਟਿવਚਨਂ – ਅਪ੍ਪਹੀਨਾਕਾਰੋ ਅਨੁਸਯੋ, ਅਨੁਸਯੋਤਿ ਪਨ ਅਪ੍ਪਹੀਨਟ੍ਠੇਨ ਥਾਮਗਤਾ ਕਿਲੇਸਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਸੋ ਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਾਰਮ੍ਮਣੋ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੇਨ ਸਹੇਤੁਕੋ ਏਕਨ੍ਤਾਕੁਸਲੋ ਅਤੀਤੋਪਿ ਹੋਤਿ ਅਨਾਗਤੋਪਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋਪਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ।
Catasso sīmāyoti cattāro paricchedā. Diṭṭhānusayoti diṭṭhi ca sā appahīnaṭṭhena anusayo cāti diṭṭhānusayo. Vicikicchānusayādīsupi eseva nayo. Kenaṭṭhena anusayā? Anusayanaṭṭhena. Ko esa anusayaṭṭho nāmāti? Appahīnaṭṭho. Ete hi appahīnaṭṭhena tassa tassa santāne anusenti nāma, tasmā ‘‘anusayā’’ti vuccanti. Anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantīti attho. Athāpi siyā – anusayaṭṭho nāma appahīnākāro, appahīnākāro ca ‘‘uppajjatī’’ti vattuṃ na yujjati, tasmā na anusayā uppajjantīti. Tatridaṃ paṭivacanaṃ – appahīnākāro anusayo, anusayoti pana appahīnaṭṭhena thāmagatā kilesā vuccanti. So cittasampayutto sārammaṇo sappaccayaṭṭhena sahetuko ekantākusalo atītopi hoti anāgatopi paccuppannopi, tasmā ‘‘uppajjatī’’ti vattuṃ yujjati.
ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਪਮਾਣਂ – ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਯਂ ਤਾવ ਅਭਿਸਮਯਕਥਾਯਂ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੨੧) ‘‘ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਕਿਲੇਸੇ ਪਜਹਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਅਨੁਸਯਾਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ‘‘ਥਾਮਗਤੋ ਅਨੁਸਯਂ ਪਜਹਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿਯਂ ਮੋਹਸ੍ਸ ਪਦਭਾਜਨੇ (ਧ॰ ਸ॰ ੩੯੦) ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਅવਿਜ੍ਜਾਲਙ੍ਗੀ ਮੋਹੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ, ਅਯਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਮੋਹੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਥਾવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ‘‘ਅਨੁਸਯਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ ਅਨੁਸਯਾ ਅਹੇਤੁਕਾ ਅਨੁਸਯਾ ਚਿਤ੍ਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਕਥਾ॰ ੬੦੫) ਸਬ੍ਬੇ વਾਦਾ ਪਟਿਸੇਧਿਤਾ। ਅਨੁਸਯਯਮਕੇ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਮਹਾવਾਰਾਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨવਾਰੇ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਅਨੁਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨੁਰੂਪਂ ਕਾਰਣਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਇਮਿਨਾ ਤਨ੍ਤਿਪ੍ਪਮਾਣੇਨ ਸੁવੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਮ੍ਪਿ ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਾਰਮ੍ਮਣੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਸੁવੁਤ੍ਤਮੇવ। ਅਨੁਸਯੋ ਹਿ ਨਾਮੇਸ ਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਅਕੁਸਲਧਮ੍ਮੋਤਿ ਨਿਟ੍ਠਮੇਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ।
Tatridaṃ pamāṇaṃ – paṭisambhidāyaṃ tāva abhisamayakathāyaṃ (paṭi. ma. 3.21) ‘‘paccuppanne kilese pajahatī’’ti pucchitvā anusayānaṃ paccuppannabhāvassa atthitāya ‘‘thāmagato anusayaṃ pajahatī’’ti vuttaṃ. Dhammasaṅgaṇiyaṃ mohassa padabhājane (dha. sa. 390) ‘‘avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānaṃ, avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ, ayaṃ tasmiṃ samaye moho hotī’’ti akusalacittena saddhiṃ avijjānusayassa uppannabhāvo vutto. Kathāvatthusmiṃ ‘‘anusayā abyākatā anusayā ahetukā anusayā cittavippayuttā’’ti (kathā. 605) sabbe vādā paṭisedhitā. Anusayayamake sattannaṃ mahāvārānaṃ aññatarasmiṃ uppajjanavāre ‘‘yassa kāmarāgānusayo uppajjati tassa paṭighānusayo uppajjatī’’tiādi vuttaṃ. Tasmā ‘‘anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantī’’ti yaṃ vuttaṃ, taṃ iminā tantippamāṇena suvuttanti veditabbaṃ. Yampi ‘‘cittasampayutto sārammaṇo’’tiādi vuttaṃ, tampi suvuttameva. Anusayo hi nāmesa parinipphanno cittasampayutto akusaladhammoti niṭṭhamettha gantabbaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯੋ ਚਤੂਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨੁਸਯੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸਹਗਤੇ, ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯੋ ਦ੍વਾਦਸਸੁ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਸਹਜਾਤવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਚ; ਤਯੋਪਿ ਅવਸੇਸਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮੇਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਮੋਹਾ। ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਚੇਤ੍ਥ ਲੋਭਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਸਹਜਾਤવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਚ, ਮਨਾਪੇਸੁ ਅવਸੇਸਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮੇਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਲੋਭੋ। ਪਟਿਘਾਨੁਸਯੋ ਦੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਸਹਜਾਤવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਚ, ਅਮਨਾਪੇਸੁ ਅવਸੇਸਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮੇਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਦੋਸੋ। ਮਾਨਾਨੁਸਯੋ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਲੋਭਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਸਹਜਾਤવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਚ, ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾવਜ੍ਜੇਸੁ ਅવਸੇਸਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮੇਸੁ ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਮਾਨੋ। ਭવਰਾਗਾਨੁਸਯੋ ਚਤੂਸੁ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋਪਿ ਸਹਜਾਤવਸੇਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨੇવ ਪਨ ਰੂਪਾਰੂਪਾવਚਰਧਮ੍ਮੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਲੋਭੋ વੁਤ੍ਤੋ।
Tattha diṭṭhānusayo catūsu diṭṭhisampayuttesu, vicikicchānusayo vicikicchāsahagate, avijjānusayo dvādasasu akusalacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca; tayopi avasesatebhūmakadhammesu ārammaṇavasena diṭṭhivicikicchāmohā. Kāmarāgānusayo cettha lobhasahagatacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca, manāpesu avasesakāmāvacaradhammesu ārammaṇavasena uppajjamāno lobho. Paṭighānusayo domanassasahagatacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca, amanāpesu avasesakāmāvacaradhammesu ārammaṇavaseneva uppajjamāno doso. Mānānusayo diṭṭhivippayuttalobhasahagatacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca, dukkhavedanāvajjesu avasesakāmāvacaradhammesu rūpārūpāvacaradhammesu ca ārammaṇavaseneva uppajjamāno māno. Bhavarāgānusayo catūsu diṭṭhivippayuttesu uppajjamānopi sahajātavasena vutto. Ārammaṇavaseneva pana rūpārūpāvacaradhammesu uppajjamāno lobho vutto.
ਤਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯੋਤਿ ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿવਿਧਾ ਦਿਟ੍ਠਿ। વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨੁਸਯੋਤਿ ਅਟ੍ਠવਤ੍ਥੁਕਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ। ਤਦੇਕਟ੍ਠਾ ਚ ਕਿਲੇਸਾਤਿ ਸਹਜੇਕਟ੍ਠવਸੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ, ਸਹਜੇਕਟ੍ਠવਸੇਨ ਏਕਤੋ ਠਿਤਾ। ਮਾਨਾਨੁਸਯੋਤਿ ਨવવਿਧਮਾਨੋ। ਪਰਮਤ੍ਥਞਾਣੇਨ વਾ ਞਤ੍વਾਤਿ ਪਰੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਾਚਾਰਜਾਨਨਪਞ੍ਞਾਯ ਜਾਨਿਤ੍વਾ, ਚੇਤੋਪਰਿਯਞਾਣੇਨ ਜਾਨਿਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣੇਨ વਾਤਿ ਅਤੀਤੇ ਨਿવੁਟ੍ਠਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨੁਸ੍ਸਰਣਞਾਣੇਨ ਜਾਨਿਤ੍વਾ। ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾ વਾਤਿ ਪਕਤਿਚਕ੍ਖੁਨਾ। ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ વਾਤਿ ਦਿਬ੍ਬਸਦਿਸੇਨ ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੇਨ વਾ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ। ਰਾਗਰਤ੍ਤਾਤਿ ਰਾਗੇਨ ਰਞ੍ਜਿਤਾ। ਯੇ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੂਤਿ ਯੇ ਪਞ੍ਚਸੁ ਰੂਪਾਦਿવਤ੍ਥੁਕਾਮਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ। વਿਰਾਗਰਤ੍ਤਾਤਿ વਿਰਾਗਸਙ੍ਖਾਤਾਸੁ ਰੂਪਾਰੂਪਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ ਅਤਿਰਤ੍ਤਾ ਅਲ੍ਲੀਨਾ। ਯਤੋ ਕਾਮਰਾਗੋ ਚਾਤਿ ਯਦਾ ਕਾਮਭવੇ ਰਾਗੋ ਚ। ਰੂਪਾਰੂਪਰਾਗੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Tattha diṭṭhānusayoti dvāsaṭṭhividhā diṭṭhi. Vicikicchānusayoti aṭṭhavatthukā vicikicchā. Tadekaṭṭhā ca kilesāti sahajekaṭṭhavasena diṭṭhiyā vicikicchāya, sahajekaṭṭhavasena ekato ṭhitā. Mānānusayoti navavidhamāno. Paramatthañāṇena vā ñatvāti paresaṃ cittācārajānanapaññāya jānitvā, cetopariyañāṇena jānitvāti vuttaṃ hoti. Pubbenivāsānussatiñāṇena vāti atīte nivuṭṭhakkhandhānussaraṇañāṇena jānitvā. Maṃsacakkhunā vāti pakaticakkhunā. Dibbacakkhunā vāti dibbasadisena dibbavihārasannissitena vā dibbacakkhunā passitvā. Rāgarattāti rāgena rañjitā. Ye pañcasu kāmaguṇesūti ye pañcasu rūpādivatthukāmakoṭṭhāsesu. Virāgarattāti virāgasaṅkhātāsu rūpārūpasamāpattīsu atirattā allīnā. Yato kāmarāgo cāti yadā kāmabhave rāgo ca. Rūpārūparāgesupi eseva nayo.
ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਜ੍ਜੋਤਿਕਾਯ ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸਟ੍ਠਕਥਾਯ
Saddhammappajjotikāya mahāniddesaṭṭhakathāya
ਸੁਦ੍ਧਟ੍ਠਕਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Suddhaṭṭhakasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸਪਾਲ਼ਿ • Mahāniddesapāḷi / ੪. ਸੁਦ੍ਧਟ੍ਠਕਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 4. Suddhaṭṭhakasuttaniddeso
