Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മഹാനിദ്ദേസ-അട്ഠകഥാ • Mahāniddesa-aṭṭhakathā

    ൪. സുദ്ധട്ഠകസുത്തനിദ്ദേസവണ്ണനാ

    4. Suddhaṭṭhakasuttaniddesavaṇṇanā

    ൨൩. ചതുത്ഥേ സുദ്ധട്ഠകേ പഠമഗാഥായ താവത്ഥോ – ന, ഭിക്ഖവേ, ഏവരൂപേന ദസ്സനേന സുദ്ധി ഹോതി, അപി ച ഖോ കിലേസമലീനത്താ അസുദ്ധം, കിലേസരോഗാനം അധിഗമാ സരോഗമേവ ചന്ദാഭം ബ്രാഹ്മണം, അഞ്ഞം വാ ഏവരൂപം ദിസ്വാ ദിട്ഠിഗതികോ ബാലോ അഭിജാനാതി ‘‘പസ്സാമി സുദ്ധം പരമം അരോഗം, തേന ച ദിട്ഠിസങ്ഖാതേന ദസ്സനേന സംസുദ്ധി നരസ്സ ഹോതീ’’തി, സോ ഏവം അഭിജാനന്തോ തം ദസ്സനം ‘‘പരമ’’ന്തി ഞത്വാ തസ്മിം ദസ്സനേ സുദ്ധാനുപസ്സീ സമാനോ തം ദസ്സനം ‘‘മഗ്ഗഞാണ’’ന്തി പച്ചേതി. തം പന മഗ്ഗഞാണം ന ഹോതി.

    23. Catutthe suddhaṭṭhake paṭhamagāthāya tāvattho – na, bhikkhave, evarūpena dassanena suddhi hoti, api ca kho kilesamalīnattā asuddhaṃ, kilesarogānaṃ adhigamā sarogameva candābhaṃ brāhmaṇaṃ, aññaṃ vā evarūpaṃ disvā diṭṭhigatiko bālo abhijānāti ‘‘passāmi suddhaṃ paramaṃ arogaṃ, tena ca diṭṭhisaṅkhātena dassanena saṃsuddhi narassa hotī’’ti, so evaṃ abhijānanto taṃ dassanaṃ ‘‘parama’’nti ñatvā tasmiṃ dassane suddhānupassī samāno taṃ dassanaṃ ‘‘maggañāṇa’’nti pacceti. Taṃ pana maggañāṇaṃ na hoti.

    പരമം ആരോഗ്യപ്പത്തന്തി ഉത്തമം നിബ്യാധിം പാപുണിത്വാ ഠിതം. താണപ്പത്തന്തി തഥാ പാലനപ്പത്തം. ലേണപ്പത്തന്തി നിലീയനപ്പത്തം.സരണപ്പത്തന്തി പതിട്ഠാപത്തം, ദുക്ഖനാസനം വാ പത്തം. അഭയപ്പത്തന്തി നിബ്ഭയഭാവപ്പത്തം. അച്ചുതപ്പത്തന്തി നിച്ചലഭാവം പത്തം. അമതപ്പത്തന്തി അമതം മഹാനിബ്ബാനം പത്തം. നിബ്ബാനപ്പത്തന്തി വാനവിരഹിതം പത്തം.

    Paramaṃ ārogyappattanti uttamaṃ nibyādhiṃ pāpuṇitvā ṭhitaṃ. Tāṇappattanti tathā pālanappattaṃ. Leṇappattanti nilīyanappattaṃ.Saraṇappattanti patiṭṭhāpattaṃ, dukkhanāsanaṃ vā pattaṃ. Abhayappattanti nibbhayabhāvappattaṃ. Accutappattanti niccalabhāvaṃ pattaṃ. Amatappattanti amataṃ mahānibbānaṃ pattaṃ. Nibbānappattanti vānavirahitaṃ pattaṃ.

    അഭിജാനന്തോതി വിസേസേന ജാനന്തോ. ആജാനന്തോതി ആജാനമാനോ. വിജാനന്തോതി അനേകവിധേന ജാനമാനോ. പടിവിജാനന്തോതി തം തം പടിച്ച വിജാനമാനോ. പടിവിജ്ഝന്തോതി ഹദയേ കുരുമാനോ.

    Abhijānantoti visesena jānanto. Ājānantoti ājānamāno. Vijānantoti anekavidhena jānamāno. Paṭivijānantoti taṃ taṃ paṭicca vijānamāno. Paṭivijjhantoti hadaye kurumāno.

    ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം രൂപദസ്സനേനാതി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണേന രൂപദസ്സനം. ഞാണന്തി പച്ചേതീതി പഞ്ഞാ ഇതി സദ്ദഹതി. മഗ്ഗോതി പച്ചേതീതി ‘‘ഉപായോ’’തി സദ്ദഹതി. പഥോതി സഞ്ചാരോ. നീയാനന്തി ഗഹേത്വാ യാതീതി നീയാനം. ‘‘നിയ്യാന’’ന്തി വാ പാഠോ.

    Cakkhuviññāṇaṃ rūpadassanenāti cakkhuviññāṇena rūpadassanaṃ. Ñāṇanti paccetīti paññā iti saddahati. Maggoti paccetīti ‘‘upāyo’’ti saddahati. Pathoti sañcāro. Nīyānanti gahetvā yātīti nīyānaṃ. ‘‘Niyyāna’’nti vā pāṭho.

    ൨൪. ‘‘ദിട്ഠേന ചേ സുദ്ധീ’’തി ദുതിയഗാഥാ. തസ്സത്ഥോ – തേന രൂപദസ്സനസങ്ഖാതേന ദിട്ഠേന യദി കിലേസസുദ്ധി നരസ്സ ഹോതി, തേന വാ ഞാണേന സോ യദി ജാതിആദിദുക്ഖം പജഹാതി, ഏവം സന്തേ അരിയമഗ്ഗതോ അഞ്ഞേന അസുദ്ധിമഗ്ഗേനേവ സോ സുജ്ഝതി, രാഗാദീഹി ഉപധീഹി സഉപധികോ ഏവ സമാനോ സുജ്ഝതീതി വത്തബ്ബതം ആപന്നോ ഹോതി, ന ച ഏവംവിധോ സുജ്ഝതി. തസ്മാ ദിട്ഠീ ഹി നം പാവ തഥാ വദാനം, സാ നം ദിട്ഠിയേവ ‘‘മിച്ഛാദിട്ഠികോ അയ’’ന്തി കഥേതി, ദിട്ഠിഅനുരൂപം ‘‘സസ്സതോ ലോകോ’’തിആദിനാ നയേന തഥാ തഥാ വദതീതി.

    24.‘‘Diṭṭhenace suddhī’’ti dutiyagāthā. Tassattho – tena rūpadassanasaṅkhātena diṭṭhena yadi kilesasuddhi narassa hoti, tena vā ñāṇena so yadi jātiādidukkhaṃ pajahāti, evaṃ sante ariyamaggato aññena asuddhimaggeneva so sujjhati, rāgādīhi upadhīhi saupadhiko eva samāno sujjhatīti vattabbataṃ āpanno hoti, na ca evaṃvidho sujjhati. Tasmā diṭṭhī hi naṃ pāva tathā vadānaṃ, sā naṃ diṭṭhiyeva ‘‘micchādiṭṭhiko aya’’nti katheti, diṭṭhianurūpaṃ ‘‘sassato loko’’tiādinā nayena tathā tathā vadatīti.

    രാഗേന സഹ വത്തതീതി സരാഗോ, രാഗവാതി അത്ഥോ. സദോസോതിആദീസുപി ഏസേവ നയോ.

    Rāgena saha vattatīti sarāgo, rāgavāti attho. Sadosotiādīsupi eseva nayo.

    ൨൫. ന ബ്രാഹ്മണോതി തതിയഗാഥാ. തസ്സത്ഥോ – യോ പന ബാഹിതപാപത്താ ബ്രാഹ്മണോ ഹോതി, സോ മഗ്ഗേന അധിഗതാസവക്ഖയോ ഖീണാസവബ്രാഹ്മണോ അരിയമഗ്ഗഞാണതോ അഞ്ഞേന അഭിമങ്ഗലസമ്മതരൂപസങ്ഖാതേ ദിട്ഠേ, തഥാവിധസദ്ദസങ്ഖാതേ സുതേ, അവീതിക്കമസങ്ഖാതേ സീലേ, ഹത്ഥിവതാദിഭേദേ വതേ, പഥവിആദിഭേദേ മുതേ ച ഉപ്പന്നേന മിച്ഛാഞാണേന സുദ്ധിം ന ആഹാതി. സേസമസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ വണ്ണഭണനായ വുത്തം. സോ ഹി തേധാതുകപുഞ്ഞേ സബ്ബസ്മിഞ്ച പാപേ അനൂപലിത്തോ, കസ്മാ? തസ്സ പഹീനത്താ തസ്സ അത്തദിട്ഠിയാ, യസ്സ കസ്സചി വാ ഗഹണസ്സ പഹീനത്താ അത്തഞ്ജഹോ, പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരാദീനം അകരണതോ ‘‘നയിധ പകുബ്ബമാനോ’’തി വുച്ചതി. തസ്മാ നം ഏവം പസംസന്തോ ആഹ. സബ്ബസ്സേവ ചസ്സ പുരിമപാദേന സമ്ബന്ധോ വേദിതബ്ബോ – പുഞ്ഞേ ച പാപേ ച അനൂപലിത്തോ അത്തഞ്ജഹോ നയിധ പകുബ്ബമാനോ ന ബ്രാഹ്മണോ അഞ്ഞതോ സുദ്ധിമാഹാതി. നാതി പടിക്ഖേപോതി ന ഇതി പടിസേധോ.

    25.Na brāhmaṇoti tatiyagāthā. Tassattho – yo pana bāhitapāpattā brāhmaṇo hoti, so maggena adhigatāsavakkhayo khīṇāsavabrāhmaṇo ariyamaggañāṇato aññena abhimaṅgalasammatarūpasaṅkhāte diṭṭhe, tathāvidhasaddasaṅkhāte sute, avītikkamasaṅkhāte sīle, hatthivatādibhede vate, pathaviādibhede mute ca uppannena micchāñāṇena suddhiṃ na āhāti. Sesamassa brāhmaṇassa vaṇṇabhaṇanāya vuttaṃ. So hi tedhātukapuññe sabbasmiñca pāpe anūpalitto, kasmā? Tassa pahīnattā tassa attadiṭṭhiyā, yassa kassaci vā gahaṇassa pahīnattā attañjaho, puññābhisaṅkhārādīnaṃ akaraṇato ‘‘nayidha pakubbamāno’’ti vuccati. Tasmā naṃ evaṃ pasaṃsanto āha. Sabbasseva cassa purimapādena sambandho veditabbo – puññe ca pāpe ca anūpalitto attañjaho nayidha pakubbamāno na brāhmaṇo aññato suddhimāhāti. Nāti paṭikkhepoti na iti paṭisedho.

    ബാഹിത്വാ സബ്ബപാപകാനീതി ഗാഥായത്ഥോ – യോ ചതുത്ഥമഗ്ഗേന ബാഹിത്വാ സബ്ബപാപകാനി ഠിതത്തോ ഠിതോഇച്ചേവ വുത്തം ഹോതി. ബാഹിതപാപത്താ ഏവ ച വിമലോ വിമലഭാവം ബ്രഹ്മഭാവം സേട്ഠഭാവം പത്തോ, പടിനിസ്സട്ഠസമാധിവിക്ഖേപകരകിലേസമലേന അഗ്ഗമഗ്ഗഫലസമാധിനാ സാധുസമാഹിതോ, സംസാരഹേതുസമതിക്കമേന സംസാരമതിച്ച പരിനിട്ഠിതകിച്ചതായ കേവലീതി ച, തണ്ഹാദിട്ഠീഹി അനിസ്സിതത്താ അനിസ്സിതോതി ച, ലോകധമ്മേഹി നിബ്ബികാരത്താ താദീതി ച പവുച്ചതി. ഏവം ഥുതിരഹോ സ ബ്രഹ്മാ സോ ബ്രാഹ്മണോതി.

    Bāhitvā sabbapāpakānīti gāthāyattho – yo catutthamaggena bāhitvā sabbapāpakāni ṭhitatto ṭhitoicceva vuttaṃ hoti. Bāhitapāpattā eva ca vimalo vimalabhāvaṃ brahmabhāvaṃ seṭṭhabhāvaṃ patto, paṭinissaṭṭhasamādhivikkhepakarakilesamalena aggamaggaphalasamādhinā sādhusamāhito, saṃsārahetusamatikkamena saṃsāramaticca pariniṭṭhitakiccatāya kevalīti ca, taṇhādiṭṭhīhi anissitattā anissitoti ca, lokadhammehi nibbikārattā tādīti ca pavuccati. Evaṃ thutiraho sa brahmā so brāhmaṇoti.

    അഞ്ഞത്ര സതിപട്ഠാനേഹീതി ചത്താരോ സതിപട്ഠാനേ മുഞ്ചിത്വാ. സമ്മപ്പധാനാദീസുപി ഏസേവ നയോ.

    Aññatra satipaṭṭhānehīti cattāro satipaṭṭhāne muñcitvā. Sammappadhānādīsupi eseva nayo.

    സന്തേകേ സമണബ്രാഹ്മണാതി ഏകച്ചേ ലോകസങ്കേതേന ‘‘സമണബ്രാഹ്മണാ’’തി ലദ്ധവോഹാരാ സംവിജ്ജന്തി. ദിട്ഠസുദ്ധികാതി ദിട്ഠേന സുദ്ധിം ഇച്ഛമാനാ. തേ ഏകച്ചാനം രൂപാനം ദസ്സനന്തി ഏതേ ദിട്ഠസുദ്ധികാ ഏതേസം രൂപാരമ്മണാനം ഓലോകനം. മങ്ഗലം പച്ചേന്തീതി ഇദ്ധികാരണം ബുദ്ധികാരണം സബ്ബസമ്പത്തികാരണം പതിട്ഠാപേന്തി. അമങ്ഗലം പച്ചേന്തീതി അനിദ്ധികാരണം ന ബുദ്ധികാരണം ന സമ്പത്തികാരണം പതിട്ഠാപേന്തി. തേ കാലതോ വുട്ഠഹിത്വാതി ഏതേ ദിട്ഠാദിമങ്ഗലികാ പുരേതരമേവ ഉട്ഠഹിത്വാ. അഭിമങ്ഗലഗതാനീതി വിസേസേന വുഡ്ഢികാരണഗതാനി. രൂപാനി പസ്സന്തീതി നാനാവിധാനി രൂപാരമ്മണാനി ദക്ഖന്തി. ചാടകസകുണന്തി ഏവംനാമകം. ഫുസ്സവേളുവലട്ഠിന്തി ഫുസ്സനക്ഖത്തേന ഉപ്പന്നം തരുണബേളുവലട്ഠിം. ഗബ്ഭിനിത്ഥിന്തി സഗബ്ഭം ഇത്ഥിം. കുമാരകം ഖന്ധേ ആരോപേത്വാ ഗച്ഛന്തന്തി തരുണദാരകം അംസേ ഉസ്സാപേത്വാ ഗച്ഛമാനം. പുണ്ണഘടന്തി ഉദകപുണ്ണഘടം. രോഹിതമച്ഛന്തി രത്തരോഹിതമച്ഛം. ആജഞ്ഞരഥന്തി സിന്ധവയുത്തരഥം. ഉസഭന്തി മങ്ഗലഉസഭം. ഗോകപിലന്തി കപിലഗാവിം.

    Santeke samaṇabrāhmaṇāti ekacce lokasaṅketena ‘‘samaṇabrāhmaṇā’’ti laddhavohārā saṃvijjanti. Diṭṭhasuddhikāti diṭṭhena suddhiṃ icchamānā. Te ekaccānaṃ rūpānaṃ dassananti ete diṭṭhasuddhikā etesaṃ rūpārammaṇānaṃ olokanaṃ. Maṅgalaṃ paccentīti iddhikāraṇaṃ buddhikāraṇaṃ sabbasampattikāraṇaṃ patiṭṭhāpenti. Amaṅgalaṃ paccentīti aniddhikāraṇaṃ na buddhikāraṇaṃ na sampattikāraṇaṃ patiṭṭhāpenti. Te kālato vuṭṭhahitvāti ete diṭṭhādimaṅgalikā puretarameva uṭṭhahitvā. Abhimaṅgalagatānīti visesena vuḍḍhikāraṇagatāni. Rūpāni passantīti nānāvidhāni rūpārammaṇāni dakkhanti. Cāṭakasakuṇanti evaṃnāmakaṃ. Phussaveḷuvalaṭṭhinti phussanakkhattena uppannaṃ taruṇabeḷuvalaṭṭhiṃ. Gabbhinitthinti sagabbhaṃ itthiṃ. Kumārakaṃ khandhe āropetvā gacchantanti taruṇadārakaṃ aṃse ussāpetvā gacchamānaṃ. Puṇṇaghaṭanti udakapuṇṇaghaṭaṃ. Rohitamacchanti rattarohitamacchaṃ. Ājaññarathanti sindhavayuttarathaṃ. Usabhanti maṅgalausabhaṃ. Gokapilanti kapilagāviṃ.

    പലാലപുഞ്ജന്തി ഥുസരാസിം. തക്കഘടന്തി ഗോതക്കാദിപൂരിതചാടിം. രിത്തഘടന്തി തുച്ഛഘടം. നടന്തി നടകാദിം. ‘‘ധുത്തകിരിയ’’ന്തി ഏകേ. നഗ്ഗസമണകന്തി നിച്ചോളസമണം . ഖരന്തി ഗദ്രഭം. ഖരയാനന്തി ഗദ്രഭയുത്തം വയ്ഹാദികം. ഏകയുത്തയാനന്തി ഏകേന വാഹനേന സംയുത്തം യാനം. കാണന്തി ഏകക്ഖിഉഭയക്ഖികാണം. കുണിന്തി ഹത്ഥകുണിം. ഖഞ്ജന്തി ഖഞ്ജപാദം തിരിയഗതപാദം. പക്ഖഹതന്തി പീഠസപ്പിം. ജിണ്ണകന്തി ജരാജിണ്ണം. ബ്യാധികന്തി ബ്യാധിപീളിതം. മതന്തി കാലങ്കതം.

    Palālapuñjanti thusarāsiṃ. Takkaghaṭanti gotakkādipūritacāṭiṃ. Rittaghaṭanti tucchaghaṭaṃ. Naṭanti naṭakādiṃ. ‘‘Dhuttakiriya’’nti eke. Naggasamaṇakanti niccoḷasamaṇaṃ . Kharanti gadrabhaṃ. Kharayānanti gadrabhayuttaṃ vayhādikaṃ. Ekayuttayānanti ekena vāhanena saṃyuttaṃ yānaṃ. Kāṇanti ekakkhiubhayakkhikāṇaṃ. Kuṇinti hatthakuṇiṃ. Khañjanti khañjapādaṃ tiriyagatapādaṃ. Pakkhahatanti pīṭhasappiṃ. Jiṇṇakanti jarājiṇṇaṃ. Byādhikanti byādhipīḷitaṃ. Matanti kālaṅkataṃ.

    സുതസുദ്ധികാതി സോതവിഞ്ഞാണേന സുതേന സുദ്ധിം ഇച്ഛമാനാ. സദ്ദാനം സവനന്തി സദ്ദാരമ്മണാനം സവനം. വഡ്ഢാതി വാതിആദയോ ലോകേ പവത്തസദ്ദമത്താനി ഗഹേത്വാ വുത്താ. അമങ്ഗലം പന ‘‘കാണോ’’തിആദിനാ തേന തേന നാമേന വുത്തസദ്ദായേവ. ‘‘ഛിന്ദ’’ന്തി വാതി ഹത്ഥപാദാദിച്ഛിന്നന്തി വാ. ‘‘ഭിന്ദ’’ന്തി വാതി സീസാദിഭിന്നന്തി വാ. ‘‘ദഡ്ഢ’’ന്തി വാതി അഗ്ഗിനാ ഝാപിതന്തി വാ. ‘‘നട്ഠ’’ന്തി വാതി ചോരാദീഹി വിനാസിതന്തി വാ. ‘‘നത്ഥീ’’തി വാതി ന വിജ്ജതീതി വാ.

    Sutasuddhikāti sotaviññāṇena sutena suddhiṃ icchamānā. Saddānaṃ savananti saddārammaṇānaṃ savanaṃ. Vaḍḍhāti vātiādayo loke pavattasaddamattāni gahetvā vuttā. Amaṅgalaṃ pana ‘‘kāṇo’’tiādinā tena tena nāmena vuttasaddāyeva. ‘‘Chinda’’nti vāti hatthapādādicchinnanti vā. ‘‘Bhinda’’nti vāti sīsādibhinnanti vā. ‘‘Daḍḍha’’nti vāti agginā jhāpitanti vā. ‘‘Naṭṭha’’nti vāti corādīhi vināsitanti vā. ‘‘Natthī’’ti vāti na vijjatīti vā.

    സീലസുദ്ധികാതി സീലേന വിസുദ്ധിം ഇച്ഛനകാ. സീലമത്തേനാതി സംവരണമത്തേന. സംയമമത്തേനാതി ഉപരമമത്തേന. സംവരമത്തേനാതി ദ്വാരഥകനമത്തേന. അവീതിക്കമമത്തേനാതി ന അതിക്കമിതമത്തേന. സമണോ മുണ്ഡികാപുത്തോതി മാതിതോ ലദ്ധനാമം. സമ്പന്നകുസലന്തി പരിപുണ്ണകുസലം. പരമകുസലന്തി ഉത്തമകുസലം. ഉത്തമപത്തിപ്പത്തന്തി ഉത്തമം അരഹത്തം പാപുണിതബ്ബതം പത്വാ ഠിതം. അയോജ്ജന്തി പരാജേതും അസക്കുണേയ്യം സമണം.

    Sīlasuddhikāti sīlena visuddhiṃ icchanakā. Sīlamattenāti saṃvaraṇamattena. Saṃyamamattenāti uparamamattena. Saṃvaramattenāti dvārathakanamattena. Avītikkamamattenāti na atikkamitamattena. Samaṇo muṇḍikāputtoti mātito laddhanāmaṃ. Sampannakusalanti paripuṇṇakusalaṃ. Paramakusalanti uttamakusalaṃ. Uttamapattippattanti uttamaṃ arahattaṃ pāpuṇitabbataṃ patvā ṭhitaṃ. Ayojjanti parājetuṃ asakkuṇeyyaṃ samaṇaṃ.

    വതസുദ്ധികാതി സമാദാനേന വതേന സുദ്ധിം ഇച്ഛനകാ. ഹത്ഥിവതികാ വാതി സമാദിന്നം ഹത്ഥിവതം ഏതേസം അത്ഥീതി ഹത്ഥിവതികാ, സബ്ബഹത്ഥികിരിയം കരോന്തീതി അത്ഥോ. കഥം? ‘‘അജ്ജ പട്ഠായ ഹത്ഥീഹി കാതബ്ബം കരിസ്സാമീ’’തി ഏവം ഉപ്പന്നചിത്താ ഹത്ഥീനം ഗമനാകാരം തിട്ഠനാകാരം നിസീദനാകാരം സയനാകാരം ഉച്ചാരപസ്സാവകരണാകാരം, അഞ്ഞേ ഹത്ഥീ ദിസ്വാ സോണ്ഡം ഉസ്സാപേത്വാ ഗമനാകാരഞ്ച സബ്ബം കരോന്തീതി ഹത്ഥിവതികാ. അസ്സവതികാദീസുപി ലബ്ഭമാനവസേന യഥായോഗം യോജേതബ്ബം. തേസു അവസാനേ ദിസാവതികാ വാതി പുരത്ഥിമാദിദിസാനം നമസ്സനവസേന സമാദിന്നദിസാവതികാ, ഏതേസം വുത്തപ്പകാരാനം സമണബ്രാഹ്മണാനം വതസമാദാനം സമ്പജ്ജമാനം ഹത്ഥിആദീനം സഹബ്യതം ഉപനേതി. സചേ ഖോ പനസ്സ മിച്ഛാദിട്ഠി ഹോതി ‘‘ഇമിനാഹം സീലവതസമാദാനബ്രഹ്മചരിയേന ദേവോ വാ ദേവഞ്ഞതരോ വാ ഹോമീ’’തി ചിന്തയന്തസ്സ നിരയതിരച്ഛാനയോനീനം അഞ്ഞതരോ ഹോതീതി ഞാതബ്ബം. വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ (മ॰ നി॰ ൨.൭൯) –

    Vatasuddhikāti samādānena vatena suddhiṃ icchanakā. Hatthivatikā vāti samādinnaṃ hatthivataṃ etesaṃ atthīti hatthivatikā, sabbahatthikiriyaṃ karontīti attho. Kathaṃ? ‘‘Ajja paṭṭhāya hatthīhi kātabbaṃ karissāmī’’ti evaṃ uppannacittā hatthīnaṃ gamanākāraṃ tiṭṭhanākāraṃ nisīdanākāraṃ sayanākāraṃ uccārapassāvakaraṇākāraṃ, aññe hatthī disvā soṇḍaṃ ussāpetvā gamanākārañca sabbaṃ karontīti hatthivatikā. Assavatikādīsupi labbhamānavasena yathāyogaṃ yojetabbaṃ. Tesu avasāne disāvatikā vāti puratthimādidisānaṃ namassanavasena samādinnadisāvatikā, etesaṃ vuttappakārānaṃ samaṇabrāhmaṇānaṃ vatasamādānaṃ sampajjamānaṃ hatthiādīnaṃ sahabyataṃ upaneti. Sace kho panassa micchādiṭṭhi hoti ‘‘imināhaṃ sīlavatasamādānabrahmacariyena devo vā devaññataro vā homī’’ti cintayantassa nirayatiracchānayonīnaṃ aññataro hotīti ñātabbaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā (ma. ni. 2.79) –

    ‘‘ഇധ , പുണ്ണ, ഏകച്ചോ കുക്കുരവതം ഭാവേതി പരിപുണ്ണം അബ്ബോകിണ്ണം, കുക്കുരസീലം ഭാവേതി പരിപുണ്ണം അബ്ബോകിണ്ണം, കുക്കുരചിത്തം ഭാവേതി പരിപുണ്ണം അബ്ബോകിണ്ണം, കുക്കുരാകപ്പം ഭാവേതി പരിപുണ്ണം അബ്ബോകിണ്ണം. സോ കുക്കുരവതം ഭാവേത്വാ പരിപുണ്ണം അബ്ബോകിണ്ണം, കുക്കുരസീലം ഭാവേത്വാ പരിപുണ്ണം അബ്ബോകിണ്ണം, കുക്കുരചിത്തം ഭാവേത്വാ പരിപുണ്ണം അബ്ബോകിണ്ണം, കുക്കുരാകപ്പം ഭാവേത്വാ പരിപുണ്ണം അബ്ബോകിണ്ണം കായസ്സ ഭേദാ പരം മരണാ കുക്കുരാനം സഹബ്യതം ഉപപജ്ജതി. സചേ ഖോ പനസ്സ ഏവംദിട്ഠി ഹോതി ‘ഇമിനാഹം സീലേന വാ വതേന വാ തപേന വാ ബ്രഹ്മചരിയേന വാ ദേവോ വാ ഭവിസ്സാമി ദേവഞ്ഞതരോ വാ’തി, സാസ്സ ഹോതി മിച്ഛാദിട്ഠി. മിച്ഛാദിട്ഠിസ്സ ഖോ അഹം, പുണ്ണ, ദ്വിന്നം ഗതീനം അഞ്ഞതരം ഗതിം വദാമി നിരയം വാ തിരച്ഛാനയോനിം വാ. ഇതി ഖോ, പുണ്ണ, സമ്പജ്ജമാനം കുക്കുരവതം കുക്കുരാനം സഹബ്യതം ഉപനേതി, വിപജ്ജമാനം നിരയ’’ന്തി.

    ‘‘Idha , puṇṇa, ekacco kukkuravataṃ bhāveti paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkurasīlaṃ bhāveti paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkuracittaṃ bhāveti paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkurākappaṃ bhāveti paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ. So kukkuravataṃ bhāvetvā paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkurasīlaṃ bhāvetvā paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkuracittaṃ bhāvetvā paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ, kukkurākappaṃ bhāvetvā paripuṇṇaṃ abbokiṇṇaṃ kāyassa bhedā paraṃ maraṇā kukkurānaṃ sahabyataṃ upapajjati. Sace kho panassa evaṃdiṭṭhi hoti ‘imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā’ti, sāssa hoti micchādiṭṭhi. Micchādiṭṭhissa kho ahaṃ, puṇṇa, dvinnaṃ gatīnaṃ aññataraṃ gatiṃ vadāmi nirayaṃ vā tiracchānayoniṃ vā. Iti kho, puṇṇa, sampajjamānaṃ kukkuravataṃ kukkurānaṃ sahabyataṃ upaneti, vipajjamānaṃ niraya’’nti.

    ഗന്ധബ്ബവതികാദയോ ഗന്ധബ്ബാദീനം സഹബ്യതം ഉപഗച്ഛന്തീതി അത്ഥോ ന ഗഹേതബ്ബോ, മിച്ഛാദിട്ഠിയാ ഗഹിതത്താ നിരയതിരച്ഛാനയോനിമേവ ഉപഗച്ഛന്തീതി ഗഹേതബ്ബോ.

    Gandhabbavatikādayo gandhabbādīnaṃ sahabyataṃ upagacchantīti attho na gahetabbo, micchādiṭṭhiyā gahitattā nirayatiracchānayonimeva upagacchantīti gahetabbo.

    മുതസുദ്ധികാതി ഫുസിതേന സുദ്ധികാ. പഥവിം ആമസന്തീതി സസമ്ഭാരികം മഹാപഥവിം കായേന ഫുസന്തി. ഹരിതന്തി അല്ലനീലസദ്ദലം. ഗോമയന്തി ഗവാദിഗോമയം. കച്ഛപന്തി അട്ഠികച്ഛപാദിഅനേകവിധം. ഫാലം അക്കമന്തീതി അയഫാലം മദ്ദന്തി. തിലവാഹന്തി തിലസകടം തിലരാസിം വാ. ഫുസ്സതിലം ഖാദന്തീതി മങ്ഗലപടിസംയുത്തം തിലം ഖാദന്തി. ഫുസ്സതേലം മക്ഖേന്തീതി തഥാരൂപം തിലതേലം സരീരബ്ഭഞ്ജനം കരോന്തി. ദന്തകട്ഠന്തി ദന്തപോണം. മത്തികായ ന്ഹായന്തീതി കുങ്കുട്ഠാദികായ സണ്ഹമത്തികായ സരീരം ഉബ്ബട്ടേത്വാ ന്ഹായന്തി. സാടകം നിവാസേന്തീതി മങ്ഗലപടിസംയുത്തം വത്ഥം പരിദഹന്തി. വേഠനം വേഠേന്തീതി സീസവേഠനം പത്തുണ്ണാദിപടം സീസേ ഠപേന്തി പടിമുച്ചന്തി.

    Mutasuddhikāti phusitena suddhikā. Pathaviṃ āmasantīti sasambhārikaṃ mahāpathaviṃ kāyena phusanti. Haritanti allanīlasaddalaṃ. Gomayanti gavādigomayaṃ. Kacchapanti aṭṭhikacchapādianekavidhaṃ. Phālaṃ akkamantīti ayaphālaṃ maddanti. Tilavāhanti tilasakaṭaṃ tilarāsiṃ vā. Phussatilaṃ khādantīti maṅgalapaṭisaṃyuttaṃ tilaṃ khādanti. Phussatelaṃ makkhentīti tathārūpaṃ tilatelaṃ sarīrabbhañjanaṃ karonti. Dantakaṭṭhanti dantapoṇaṃ. Mattikāya nhāyantīti kuṅkuṭṭhādikāya saṇhamattikāya sarīraṃ ubbaṭṭetvā nhāyanti. Sāṭakaṃ nivāsentīti maṅgalapaṭisaṃyuttaṃ vatthaṃ paridahanti. Veṭhanaṃ veṭhentīti sīsaveṭhanaṃ pattuṇṇādipaṭaṃ sīse ṭhapenti paṭimuccanti.

    തേധാതുകം കുസലാഭിസങ്ഖാരന്തി കാമധാതുരൂപധാതുഅരൂപധാതൂസു പടിസന്ധിദായകം കോസല്ലസമ്ഭൂതം പച്ചയാഭിസങ്ഖാരം. സബ്ബം അകുസലന്തി ദ്വാദസവിധം അകോസല്ലസമ്ഭൂതം അകുസലം. യതോതി യദാ. തേ ദസവിധോ പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ ച, ദ്വാദസവിധോ അപുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ ച, ചതുബ്ബിധോ ആനേഞ്ജാഭിസങ്ഖാരോ ച യഥാനുരൂപം സമുച്ഛേദപ്പഹാനേന പഹീനാ ഹോന്തി. അത്തദിട്ഠിജഹോതി ‘‘ഏസോ മേ അത്താ’’തി ഗഹിതദിട്ഠിം ജഹോ. ഗാഹം ജഹോതി ‘‘ഏസോഹമസ്മീ’’തി മാനസമ്പയുത്തഗഹണം ജഹോ. പുന അത്തഞ്ജഹോതി ‘‘ഏതം മമാ’’തി തണ്ഹാഗഹണവസേന ച ദിട്ഠിഗഹണവസേന ച പരാമസിത്വാ ഗഹിതം, പരതോ ആമട്ഠഞ്ച, തസ്മിം അഭിനിവിട്ഠഞ്ച, ബലവതണ്ഹാവസേന ഗിലിത്വാ അജ്ഝോസിതഞ്ച, ബലവമുച്ഛിതഞ്ച. സബ്ബം തം ചത്തം ഹോതീതിആദയോ വുത്തനയായേവ.

    Tedhātukaṃ kusalābhisaṅkhāranti kāmadhāturūpadhātuarūpadhātūsu paṭisandhidāyakaṃ kosallasambhūtaṃ paccayābhisaṅkhāraṃ. Sabbaṃ akusalanti dvādasavidhaṃ akosallasambhūtaṃ akusalaṃ. Yatoti yadā. Te dasavidho puññābhisaṅkhāro ca, dvādasavidho apuññābhisaṅkhāro ca, catubbidho āneñjābhisaṅkhāro ca yathānurūpaṃ samucchedappahānena pahīnā honti. Attadiṭṭhijahoti ‘‘eso me attā’’ti gahitadiṭṭhiṃ jaho. Gāhaṃ jahoti ‘‘esohamasmī’’ti mānasampayuttagahaṇaṃ jaho. Puna attañjahoti ‘‘etaṃ mamā’’ti taṇhāgahaṇavasena ca diṭṭhigahaṇavasena ca parāmasitvā gahitaṃ, parato āmaṭṭhañca, tasmiṃ abhiniviṭṭhañca, balavataṇhāvasena gilitvā ajjhositañca, balavamucchitañca. Sabbaṃ taṃ cattaṃ hotītiādayo vuttanayāyeva.

    ൨൬. ഏവം ‘‘ന ബ്രാഹ്മണോ അഞ്ഞതോ സുദ്ധിമാഹാ’’തി വത്വാ ഇദാനി യേ ദിട്ഠിഗതികാ അഞ്ഞതോ സുദ്ധിം ബ്രുവന്തി, തേസം തസ്സാ ദിട്ഠിയാ അനിബ്ബാഹകഭാവം ദസ്സേന്തോ ‘‘പുരിമം പഹായാ’’തി ഗാഥമാഹ. തസ്സത്ഥോ – തേഹി അഞ്ഞതോ സുദ്ധിവാദാ സമാനാപി യസ്സാ ദിട്ഠിയാ അപ്പഹീനത്താ ഗഹണമുഞ്ചനം ഹോതി, തായ പുരിമം സത്ഥാരാദിം പഹായ അപരം നിസ്സിതാ, ഏജാസങ്ഖാതായ തണ്ഹായ അനുഗതാ അഭിഭൂതാ രാഗാദിഭേദം ന തരന്തി സങ്ഗം, തഞ്ച അതരന്താ തം തം ധമ്മം ഉഗ്ഗണ്ഹന്തി ച നിരസ്സജന്തി ച മക്കടോവ സാഖന്തി.

    26. Evaṃ ‘‘na brāhmaṇo aññato suddhimāhā’’ti vatvā idāni ye diṭṭhigatikā aññato suddhiṃ bruvanti, tesaṃ tassā diṭṭhiyā anibbāhakabhāvaṃ dassento ‘‘purimaṃ pahāyā’’ti gāthamāha. Tassattho – tehi aññato suddhivādā samānāpi yassā diṭṭhiyā appahīnattā gahaṇamuñcanaṃ hoti, tāya purimaṃ satthārādiṃ pahāya aparaṃ nissitā, ejāsaṅkhātāya taṇhāya anugatā abhibhūtā rāgādibhedaṃ na taranti saṅgaṃ, tañca atarantā taṃ taṃ dhammaṃ uggaṇhanti ca nirassajanti ca makkaṭova sākhanti.

    പുരിമം സത്ഥാരം പഹായാതി പുരിമഗഹിതം സത്ഥുപടിഞ്ഞം വജ്ജേത്വാ. പരം സത്ഥാരം നിസ്സിതാതി അഞ്ഞം സത്ഥുപടിഞ്ഞം നിസ്സിതാ അല്ലീനാ. പുരിമം ധമ്മക്ഖാനം പഹായാതിആദീസുപി ഏസേവ നയോ.

    Purimaṃ satthāraṃ pahāyāti purimagahitaṃ satthupaṭiññaṃ vajjetvā. Paraṃ satthāraṃ nissitāti aññaṃ satthupaṭiññaṃ nissitā allīnā. Purimaṃ dhammakkhānaṃ pahāyātiādīsupi eseva nayo.

    ഏജാനുഗാതി തണ്ഹായ അനുഗാ. ഏജാനുഗതാതി തണ്ഹായ അനുഗതാ. ഏജാനുസടാതി തണ്ഹായ അനുസടാ പക്ഖന്ദാ വാ. ഏജായ പന്നാ പതിതാതി തണ്ഹായ നിമുഗ്ഗാ ച നിക്ഖിപിതാ ച.

    Ejānugāti taṇhāya anugā. Ejānugatāti taṇhāya anugatā. Ejānusaṭāti taṇhāya anusaṭā pakkhandā vā. Ejāya pannā patitāti taṇhāya nimuggā ca nikkhipitā ca.

    മക്കടോതി വാനരോ. അരഞ്ഞേതി വിപിനേ. പവനേതി മഹാവനേ. ചരമാനോതി ഗച്ഛമാനോ. ഏവമേവാതി ഓപമ്മസംസന്ദനം. പുഥൂതി നാനാ. പുഥുദിട്ഠിഗതാനീതി നാനാവിധാനി ദിട്ഠിഗതാനി. ഗണ്ഹന്തി ച മുഞ്ചന്തി ചാതി ഗഹണവസേന ഗണ്ഹന്തി ച ചജനവസേന മുഞ്ചന്തി ച. ആദിയന്തി ച നിരസ്സജന്തി ചാതി പലിബോധം കരോന്തി ച വിസ്സജ്ജേന്തി ച ഖിപന്തി ച.

    Makkaṭoti vānaro. Araññeti vipine. Pavaneti mahāvane. Caramānoti gacchamāno. Evamevāti opammasaṃsandanaṃ. Puthūti nānā. Puthudiṭṭhigatānīti nānāvidhāni diṭṭhigatāni. Gaṇhanti ca muñcanti cāti gahaṇavasena gaṇhanti ca cajanavasena muñcanti ca. Ādiyanti ca nirassajanti cāti palibodhaṃ karonti ca vissajjenti ca khipanti ca.

    ൨൭. പഞ്ചമഗാഥായ ച സമ്ബന്ധോ – യോ ച സോ ‘‘ദിട്ഠീ ഹി നം പാവ തഥാ വദാന’’ന്തി വുത്തോ, സോ സയം സമാദായാതി. തത്ഥ സയന്തി സാമം . സമാദായാതി ഗഹേത്വാ. വതാനീതി ഹത്ഥിവതാദീനി. ഉച്ചാവചന്തി അപരാപരം, ഹീനപണീതം വാ സത്ഥാരതോ സത്ഥാരാദിം. സഞ്ഞസത്തോതി കാമസഞ്ഞാദീസു ലഗ്ഗോ. വിദ്വാ ച വേദേഹി സമേച്ച ധമ്മന്തി പരമത്ഥവിദ്വാ ച അരഹാ ചതൂഹി മഗ്ഗഞാണവേദേഹി ചതുസച്ചധമ്മം അഭിസമേച്ചാതി. സേസം പാകടമേവ.

    27. Pañcamagāthāya ca sambandho – yo ca so ‘‘diṭṭhī hi naṃ pāva tathā vadāna’’nti vutto, so sayaṃ samādāyāti. Tattha sayanti sāmaṃ . Samādāyāti gahetvā. Vatānīti hatthivatādīni. Uccāvacanti aparāparaṃ, hīnapaṇītaṃ vā satthārato satthārādiṃ. Saññasattoti kāmasaññādīsu laggo. Vidvā ca vedehi samecca dhammanti paramatthavidvā ca arahā catūhi maggañāṇavedehi catusaccadhammaṃ abhisameccāti. Sesaṃ pākaṭameva.

    സാമം സമാദായാതി സയമേവ ഗഹേത്വാ. ആദായാതി ആദിയിത്വാ ഗണ്ഹിത്വാ. സമാദായാതി സമ്മാ ആദായ. ആദിയിത്വാതി പലിബോധം കത്വാ. സമാദിയിത്വാതി സമ്മാ പലിബോധം കത്വാ. ഗണ്ഹിത്വാതി അവിസ്സജ്ജേത്വാ. പരാമസിത്വാതി ദസ്സിത്വാ. അഭിനിവിസിത്വാതി പതിട്ഠഹിത്വാ. കാമസഞ്ഞാദയോ വുത്തനയാ ഏവ.

    Sāmaṃ samādāyāti sayameva gahetvā. Ādāyāti ādiyitvā gaṇhitvā. Samādāyāti sammā ādāya. Ādiyitvāti palibodhaṃ katvā. Samādiyitvāti sammā palibodhaṃ katvā. Gaṇhitvāti avissajjetvā. Parāmasitvāti dassitvā. Abhinivisitvāti patiṭṭhahitvā. Kāmasaññādayo vuttanayā eva.

    വിദ്വാതി മേധാവീ. വിജ്ജാഗതോതി വിജാനനഭാവം ഗതോ. ഞാണീതി പഞ്ഞാസമ്പന്നോ. വിഭാവീതി ഞാണേന വീമംസകോ. മേധാവീതി അനിച്ചാദീഹി തുലിതഞാണോ. പഞ്ഞാതിആദയോ ഹേട്ഠാ വുത്തനയായേവ. ചതുസച്ചധമ്മം വിചിനാതീതി ധമ്മവിചയസമ്ബോജ്ഝങ്ഗോ. ബോജ്ഝങ്ഗത്ഥോ ഹേട്ഠാ വുത്തോവ. വീമംസാതി ചതുസച്ചധമ്മവിചിനനാ പഞ്ഞാവ. ‘‘വീമംസാ ധമ്മചിന്തനാ’’തി ഹി വുത്താ. വിപസ്സനാതി മഗ്ഗസമ്പയുത്താ വിവിധാകാരേന പസ്സനാ പഞ്ഞാവ. സമ്മാദിട്ഠീതി സോഭനാ പസട്ഠാ സുന്ദരാ മഗ്ഗസമ്പയുത്താ സമ്മാദിട്ഠി. തേഹി വേദേഹീതി ഏതേഹേവ ചതൂഹി മഗ്ഗഞാണേഹി. അന്തഗതോതി ജാതിജരാമരണസ്സ പരിയോസാനം ഗതോ. കോടിഗതോതിആദയോ ഹേട്ഠാ വുത്തനയാവ. വേദാനം വാ അന്തഗതോതി ജാനിതബ്ബാനം അവസാനപ്പത്തോ. വേദേഹി വാ അന്തഗതോതി ചതൂഹി മഗ്ഗഞാണവേദേഹി വട്ടദുക്ഖസ്സ പരിയന്തഭാവേന അന്തസങ്ഖാതം നിബ്ബാനം ഗതോ. വിദിതത്താതി വിദിതഭാവേന ജാനിതഭാവേന.

    Vidvāti medhāvī. Vijjāgatoti vijānanabhāvaṃ gato. Ñāṇīti paññāsampanno. Vibhāvīti ñāṇena vīmaṃsako. Medhāvīti aniccādīhi tulitañāṇo. Paññātiādayo heṭṭhā vuttanayāyeva. Catusaccadhammaṃ vicinātīti dhammavicayasambojjhaṅgo. Bojjhaṅgattho heṭṭhā vuttova. Vīmaṃsāti catusaccadhammavicinanā paññāva. ‘‘Vīmaṃsā dhammacintanā’’ti hi vuttā. Vipassanāti maggasampayuttā vividhākārena passanā paññāva. Sammādiṭṭhīti sobhanā pasaṭṭhā sundarā maggasampayuttā sammādiṭṭhi. Tehi vedehīti eteheva catūhi maggañāṇehi. Antagatoti jātijarāmaraṇassa pariyosānaṃ gato. Koṭigatotiādayo heṭṭhā vuttanayāva. Vedānaṃ vā antagatoti jānitabbānaṃ avasānappatto. Vedehi vā antagatoti catūhi maggañāṇavedehi vaṭṭadukkhassa pariyantabhāvena antasaṅkhātaṃ nibbānaṃ gato. Viditattāti viditabhāvena jānitabhāvena.

    വേദാനി വിചേയ്യ കേവലാനീതി ഗാഥായ അയമത്ഥോ – യോ ചതൂഹി മഗ്ഗഞാണവേദേഹി കിലേസക്ഖയം കരോന്തോ ഗതോ, സോ പരമത്ഥതോ വേദഗൂ നാമ ഹോതി. സോവ സബ്ബസമണബ്രാഹ്മണാനം സത്ഥസഞ്ഞിതാനി വേദാനി തായേവ മഗ്ഗഭാവനായ കിച്ചതോ അനിച്ചാദിവസേന വിചേയ്യ. തത്ഥ ഛന്ദരാഗപ്പഹാനേന തമേവ സബ്ബം വേദമതിച്ച യാപി വേദപച്ചയാ, അഞ്ഞഥാ വാ ഉപ്പജ്ജന്തി വേദനാ, താസു സബ്ബവേദനാസു വീതരാഗോ ഹോതി. തസ്മാ തമത്ഥം ദസ്സേന്തോ ‘‘കിം പത്തിനമാഹു വേദഗു’’ന്തി (സു॰ നി॰ ൫൩൩) പുട്ഠോ ‘‘ഇദം പത്തിന’’ന്തി അവത്വാ ‘‘വേദാനി വിചേയ്യ…പേ॰… വേദഗൂ സോ’’തി ആഹ. യസ്മാ വാ യോ പവിചയപഞ്ഞായ വേദാനി വിചേയ്യ, തത്ഥ ഛന്ദരാഗപ്പഹാനേന സബ്ബം വേദമതിച്ച വത്തതി. സോ സത്ഥസഞ്ഞിതാനി വേദാനി ഗതോ ഞാതോ അതിക്കന്തോവ ഹോതി. യോ വേദനാസു വീതരാഗോ, സോപി വേദനാസഞ്ഞിതാനി വേദാനി ഗതോ അതിക്കന്തോ , അതിവേദനം ഗതോതിപി വേദഗൂ. തസ്മാ തമ്പി അത്ഥം ദസ്സേന്തോ ‘‘ഇദം പത്തിന’’ന്തി അവത്വാ ‘‘വേദാനി വിചേയ്യ…പേ॰… വേദഗൂ സോ’’തി ആഹ.

    Vedāni viceyya kevalānīti gāthāya ayamattho – yo catūhi maggañāṇavedehi kilesakkhayaṃ karonto gato, so paramatthato vedagū nāma hoti. Sova sabbasamaṇabrāhmaṇānaṃ satthasaññitāni vedāni tāyeva maggabhāvanāya kiccato aniccādivasena viceyya. Tattha chandarāgappahānena tameva sabbaṃ vedamaticca yāpi vedapaccayā, aññathā vā uppajjanti vedanā, tāsu sabbavedanāsu vītarāgo hoti. Tasmā tamatthaṃ dassento ‘‘kiṃ pattinamāhu vedagu’’nti (su. ni. 533) puṭṭho ‘‘idaṃ pattina’’nti avatvā ‘‘vedāni viceyya…pe… vedagū so’’ti āha. Yasmā vā yo pavicayapaññāya vedāni viceyya, tattha chandarāgappahānena sabbaṃ vedamaticca vattati. So satthasaññitāni vedāni gato ñāto atikkantova hoti. Yo vedanāsuvītarāgo, sopi vedanāsaññitāni vedāni gato atikkanto , ativedanaṃ gatotipi vedagū. Tasmā tampi atthaṃ dassento ‘‘idaṃ pattina’’nti avatvā ‘‘vedāni viceyya…pe… vedagū so’’ti āha.

    സമേച്ചാതി ഞാണേന സമാഗന്ത്വാ. അഭിസമേച്ചാതി ഞാണേന പടിവിജ്ഝിത്വാ. ധമ്മന്തി ചതുസച്ചധമ്മം. സബ്ബേ സങ്ഖാരാതി സബ്ബേ സപ്പച്ചയാ ധമ്മാ. തേ ഹി സങ്ഖതസങ്ഖാരാ നാമ. പച്ചയേഹി സങ്ഗമ്മ കരീയന്തീതി സങ്ഖാരാ, തേ ഏവം പച്ചയേഹി സങ്ഗമ്മ കതത്താ ‘‘സങ്ഖതാ’’തി വിസേസേത്വാ വുത്താ. ‘‘കമ്മനിബ്ബത്താ തേഭൂമകരൂപാരൂപധമ്മാ അഭിസങ്ഖതസങ്ഖാരാ’’തി (വിസുദ്ധി॰ ൨.൫൮൭) അട്ഠകഥാസു വുത്താ. തേപി ‘‘അനിച്ചാ വത സങ്ഖാരാ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൨൨൧, ൨൭൨; സം॰ നി॰ ൧.൧൮൬) സങ്ഖതസങ്ഖാരേസു സങ്ഗഹം ഗച്ഛന്തി. ‘‘അവിജ്ജാഗതോയം, ഭിക്ഖവേ, പുരിസപുഗ്ഗലോ പുഞ്ഞഞ്ചേ സങ്ഖാരം അഭിസങ്ഖരോതീ’’തിആദീസു (സം॰ നി॰ ൨.൫൧) അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാവ ആഗതാ. തേഭൂമികകുസലാകുസലചേതനാ അഭിസങ്ഖരണകസങ്ഖാരാ നാമ. ‘‘യാവതികാ അഭിസങ്ഖാരസ്സ ഗതി, താവതികം ഗന്ത്വാ അക്ഖാഹതം മഞ്ഞേ അട്ഠാസീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൩.൧൫) ആഗതം കായികചേതസികവീരിയം പയോഗാഭിസങ്ഖാരോ നാമ. ‘‘സഞ്ഞാവേദയിതനിരോധം സമാപന്നസ്സ ഖോ, ആവുസോ വിസാഖ, ഭിക്ഖുനോ പഠമം നിരുജ്ഝതി വചീസങ്ഖാരോ, തതോ കായസങ്ഖാരോ, തതോ ചിത്തസങ്ഖാരോ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൪൬൪) ആഗതാ വിതക്കവിചാരാ വാചം സങ്ഖരോന്തീതി വചീസങ്ഖാരാ, അസ്സാസപസ്സാസാ കായേന സങ്ഖരീയന്തീതി കായസങ്ഖാരാ, സഞ്ഞാ ച വേദനാ ച ചിത്തേന സങ്ഖരീയന്തീതി ചിത്തസങ്ഖാരാ. ഇധ പന സങ്ഖതസങ്ഖാരാ അധിപ്പേതാ. അനിച്ചാ ഹുത്വാ അഭാവട്ഠേന. ദുക്ഖാ പടിപീളനട്ഠേന. സബ്ബേ ധമ്മാതി നിബ്ബാനമ്പി അന്തോകത്വാ വുത്താ. അനത്താ അവസവത്തനട്ഠേന. അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാതി ഏത്ഥ യം പടിച്ച ഫലമേതി, സോ പച്ചയോ. പടിച്ചാതി ന വിനാ, അപച്ചക്ഖിത്വാതി അത്ഥോ. ഏതീതി ഉപ്പജ്ജതി ചേവ പവത്തതി ചാതി അത്ഥോ. അപിച ഉപകാരകട്ഠോ പച്ചയട്ഠോ. അവിജ്ജാ ച സാ പച്ചയോ ചാതി അവിജ്ജാപച്ചയോ, തസ്മാ അവിജ്ജാപച്ചയാ. സങ്ഖാരാ സമ്ഭവന്തീതി നിബ്ബത്തന്തി, ഏവം സമ്ഭവന്തിസദ്ദസ്സ സേസപദേഹിപി യോജനാ കാതബ്ബാ.

    Sameccāti ñāṇena samāgantvā. Abhisameccāti ñāṇena paṭivijjhitvā. Dhammanti catusaccadhammaṃ. Sabbe saṅkhārāti sabbe sappaccayā dhammā. Te hi saṅkhatasaṅkhārā nāma. Paccayehi saṅgamma karīyantīti saṅkhārā, te evaṃ paccayehi saṅgamma katattā ‘‘saṅkhatā’’ti visesetvā vuttā. ‘‘Kammanibbattā tebhūmakarūpārūpadhammā abhisaṅkhatasaṅkhārā’’ti (visuddhi. 2.587) aṭṭhakathāsu vuttā. Tepi ‘‘aniccā vata saṅkhārā’’tiādīsu (dī. ni. 2.221, 272; saṃ. ni. 1.186) saṅkhatasaṅkhāresu saṅgahaṃ gacchanti. ‘‘Avijjāgatoyaṃ, bhikkhave, purisapuggalo puññañce saṅkhāraṃ abhisaṅkharotī’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.51) avijjāpaccayā saṅkhārāva āgatā. Tebhūmikakusalākusalacetanā abhisaṅkharaṇakasaṅkhārā nāma. ‘‘Yāvatikā abhisaṅkhārassa gati, tāvatikaṃ gantvā akkhāhataṃ maññe aṭṭhāsī’’tiādīsu (a. ni. 3.15) āgataṃ kāyikacetasikavīriyaṃ payogābhisaṅkhāro nāma. ‘‘Saññāvedayitanirodhaṃ samāpannassa kho, āvuso visākha, bhikkhuno paṭhamaṃ nirujjhati vacīsaṅkhāro, tato kāyasaṅkhāro, tato cittasaṅkhāro’’tiādīsu (ma. ni. 1.464) āgatā vitakkavicārā vācaṃ saṅkharontīti vacīsaṅkhārā, assāsapassāsā kāyena saṅkharīyantīti kāyasaṅkhārā, saññā ca vedanā ca cittena saṅkharīyantīti cittasaṅkhārā. Idha pana saṅkhatasaṅkhārā adhippetā. Aniccā hutvā abhāvaṭṭhena. Dukkhā paṭipīḷanaṭṭhena. Sabbe dhammāti nibbānampi antokatvā vuttā. Anattā avasavattanaṭṭhena. Avijjāpaccayā saṅkhārāti ettha yaṃ paṭicca phalameti, so paccayo. Paṭiccāti na vinā, apaccakkhitvāti attho. Etīti uppajjati ceva pavattati cāti attho. Apica upakārakaṭṭho paccayaṭṭho. Avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo, tasmā avijjāpaccayā. Saṅkhārā sambhavantīti nibbattanti, evaṃ sambhavantisaddassa sesapadehipi yojanā kātabbā.

    തത്ഥ കതമാ അവിജ്ജാ? ദുക്ഖേ അഞ്ഞാണം, ദുക്ഖസമുദയേ അഞ്ഞാണം, ദുക്ഖനിരോധേ അഞ്ഞാണം, ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിയാ പടിപദായ അഞ്ഞാണം, പുബ്ബന്തേ അഞ്ഞാണം, അപരന്തേ അഞ്ഞാണം, പുബ്ബന്താപരന്തേ അഞ്ഞാണം, ഇദപ്പച്ചയതാപടിച്ചസമുപ്പന്നേസു ധമ്മേസു അഞ്ഞാണം. കതമേ സങ്ഖാരാ? പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ അപുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ ആനേഞ്ജാഭിസങ്ഖാരോ, കായസങ്ഖാരോ വചീസങ്ഖാരോ ചിത്തസങ്ഖാരോ, അട്ഠ കാമാവചരകുസലചേതനാ, പഞ്ച രൂപാവചരകുസലചേതനാ പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ, ദ്വാദസ അകുസലചേതനാ അപുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ, ചതസ്സോ അരൂപാവചരകുസലചേതനാ ആനേഞ്ജാഭിസങ്ഖാരോ, കായസഞ്ചേതനാ കായസങ്ഖാരോ, വചീസഞ്ചേതനാ വചീസങ്ഖാരോ, മനോസഞ്ചേതനാ ചിത്തസങ്ഖാരോ.

    Tattha katamā avijjā? Dukkhe aññāṇaṃ, dukkhasamudaye aññāṇaṃ, dukkhanirodhe aññāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇaṃ, pubbante aññāṇaṃ, aparante aññāṇaṃ, pubbantāparante aññāṇaṃ, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇaṃ. Katame saṅkhārā? Puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāro, kāyasaṅkhāro vacīsaṅkhāro cittasaṅkhāro, aṭṭha kāmāvacarakusalacetanā, pañca rūpāvacarakusalacetanā puññābhisaṅkhāro, dvādasa akusalacetanā apuññābhisaṅkhāro, catasso arūpāvacarakusalacetanā āneñjābhisaṅkhāro, kāyasañcetanā kāyasaṅkhāro, vacīsañcetanā vacīsaṅkhāro, manosañcetanā cittasaṅkhāro.

    തത്ഥ സിയാ – കഥം പനേതം ജാനിതബ്ബം ‘‘ഇമേ സങ്ഖാരാ അവിജ്ജാപച്ചയാ ഹോന്തീ’’തി? അവിജ്ജാഭാവേ ഭാവതോ. യസ്സ ഹി ദുക്ഖാദീസു അവിജ്ജാസങ്ഖാതം അഞ്ഞാണം അപ്പഹീനം ഹോതി, സോ ദുക്ഖേ താവ പുബ്ബന്താദീസു ച അഞ്ഞാണേന സംസാരദുക്ഖം സുഖസഞ്ഞായ ഗഹേത്വാ തസ്സേവ ഹേതുഭൂതേ തിവിധേപി സങ്ഖാരേ ആരഭതി. സമുദയേ അഞ്ഞാണേന ദുക്ഖഹേതുഭൂതേപി തണ്ഹാപരിക്ഖാരേ സങ്ഖാരേ സുഖഹേതുതോ മഞ്ഞമാനോ ആരഭതി. നിരോധേ പന മഗ്ഗേ ച അഞ്ഞാണേന ദുക്ഖസ്സ അനിരോധഭൂതേപി ഗതിവിസേസേ ദുക്ഖനിരോധസഞ്ഞീ ഹുത്വാ നിരോധസ്സ ച അമഗ്ഗഭൂതേസുപി യഞ്ഞാമരതപാദീസു നിരോധമഗ്ഗസഞ്ഞീ ഹുത്വാ ദുക്ഖനിരോധം പത്ഥയമാനോ യഞ്ഞാമരതപാദിമുഖേന തിവിധേപി സങ്ഖാരേ ആരഭതി.

    Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘ime saṅkhārā avijjāpaccayā hontī’’ti? Avijjābhāve bhāvato. Yassa hi dukkhādīsu avijjāsaṅkhātaṃ aññāṇaṃ appahīnaṃ hoti, so dukkhe tāva pubbantādīsu ca aññāṇena saṃsāradukkhaṃ sukhasaññāya gahetvā tasseva hetubhūte tividhepi saṅkhāre ārabhati. Samudaye aññāṇena dukkhahetubhūtepi taṇhāparikkhāre saṅkhāre sukhahetuto maññamāno ārabhati. Nirodhe pana magge ca aññāṇena dukkhassa anirodhabhūtepi gativisese dukkhanirodhasaññī hutvā nirodhassa ca amaggabhūtesupi yaññāmaratapādīsu nirodhamaggasaññī hutvā dukkhanirodhaṃ patthayamāno yaññāmaratapādimukhena tividhepi saṅkhāre ārabhati.

    അപി ച സോ തായ ചതൂസു സച്ചേസു അപ്പഹീനാവിജ്ജതായ വിസേസതോ ജാതിജരാരോഗമരണാദിഅനേകാദീനവവോകിണ്ണമ്പി പുഞ്ഞഫലസങ്ഖാതം ദുക്ഖം ദുക്ഖതോ അജാനന്തോ തസ്സ അധിഗമായ കായവചീചിത്തസങ്ഖാരഭേദം പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരം ആരഭതി ദേവച്ഛരകാമകോ വിയ മരുപ്പപാതം. സുഖസമ്മതസ്സാപി ച തസ്സ പുഞ്ഞഫലസ്സ അന്തേ മഹാപരിളാഹജനികം വിപരിണാമദുക്ഖതം അപ്പസ്സാദതഞ്ച അപസ്സന്തോപി തപ്പച്ചയം വുത്തപ്പകാരമേവ പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരം ആരഭതി സലഭോ വിയ ദീപസിഖാഭിനിപാതം, മധുബിന്ദുഗിദ്ധോ വിയ ച മധുലിത്തസത്ഥധാരാലേഹനം.

    Api ca so tāya catūsu saccesu appahīnāvijjatāya visesato jātijarārogamaraṇādianekādīnavavokiṇṇampi puññaphalasaṅkhātaṃ dukkhaṃ dukkhato ajānanto tassa adhigamāya kāyavacīcittasaṅkhārabhedaṃ puññābhisaṅkhāraṃ ārabhati devaccharakāmako viya maruppapātaṃ. Sukhasammatassāpi ca tassa puññaphalassa ante mahāpariḷāhajanikaṃ vipariṇāmadukkhataṃ appassādatañca apassantopi tappaccayaṃ vuttappakārameva puññābhisaṅkhāraṃ ārabhati salabho viya dīpasikhābhinipātaṃ, madhubindugiddho viya ca madhulittasatthadhārālehanaṃ.

    കാമുപസേവനാദീസു ച സവിപാകേസു ആദീനവം അപസ്സന്തോ സുഖസഞ്ഞായ ചേവ കിലേസാഭിഭൂതതായ ച ദ്വാരത്തയപ്പവത്തമ്പി അപുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരം ആരഭതി ബാലോ വിയ ഗൂഥകീളനം, മരിതുകാമോ വിയ ച വിസഖാദനം. ആരുപ്പവിപാകേസു ചാപി സങ്ഖാരവിപരിണാമദുക്ഖതം അനവബുജ്ഝമാനോ സസ്സതാദിവിപല്ലാസേന ചിത്തസങ്ഖാരഭൂതം ആനേഞ്ജാഭിസങ്ഖാരം ആരഭതി ദിസാമൂള്ഹോ വിയ പിസാചനഗരാഭിമുഖമഗ്ഗഗമനം. ഏവം യസ്മാ അവിജ്ജാഭാവതോവ സങ്ഖാരഭാവോ, ന അഭാവതോ. തസ്മാ ജാനിതബ്ബമേതം ‘‘ഇമേ സങ്ഖാരാ അവിജ്ജാപച്ചയാ ഹോന്തീ’’തി.

    Kāmupasevanādīsu ca savipākesu ādīnavaṃ apassanto sukhasaññāya ceva kilesābhibhūtatāya ca dvārattayappavattampi apuññābhisaṅkhāraṃ ārabhati bālo viya gūthakīḷanaṃ, maritukāmo viya ca visakhādanaṃ. Āruppavipākesu cāpi saṅkhāravipariṇāmadukkhataṃ anavabujjhamāno sassatādivipallāsena cittasaṅkhārabhūtaṃ āneñjābhisaṅkhāraṃ ārabhati disāmūḷho viya pisācanagarābhimukhamaggagamanaṃ. Evaṃ yasmā avijjābhāvatova saṅkhārabhāvo, na abhāvato. Tasmā jānitabbametaṃ ‘‘ime saṅkhārā avijjāpaccayā hontī’’ti.

    ഏത്ഥാഹ – ഗണ്ഹാമ താവ ഏതം ‘‘അവിജ്ജാ സങ്ഖാരാനം പച്ചയോ’’തി, കിം പനായമേകാവ അവിജ്ജാ സങ്ഖാരാനം പച്ചയോ, ഉദാഹു അഞ്ഞേപി പച്ചയാ സന്തീതി? കിം പനേത്ഥ യദി താവ ഏകാവ, ഏകകാരണവാദോ ആപജ്ജതി. അഥ അഞ്ഞേപി സന്തി, ‘‘അവിജ്ജാപച്ചയാ സങ്ഖാരാ’’തി ഏകകാരണനിദ്ദേസോ നുപപജ്ജതീതി? ന നുപപജ്ജതി. കസ്മാ? യസ്മാ –

    Etthāha – gaṇhāma tāva etaṃ ‘‘avijjā saṅkhārānaṃ paccayo’’ti, kiṃ panāyamekāva avijjā saṅkhārānaṃ paccayo, udāhu aññepi paccayā santīti? Kiṃ panettha yadi tāva ekāva, ekakāraṇavādo āpajjati. Atha aññepi santi, ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti ekakāraṇaniddeso nupapajjatīti? Na nupapajjati. Kasmā? Yasmā –

    ‘‘ഏകം ന ഏകതോ ഇധ, നാനേകമനേകതോപി നോ ഏകം;

    ‘‘Ekaṃ na ekato idha, nānekamanekatopi no ekaṃ;

    ഫലമത്ഥി അത്ഥി പന ഏക-ഹേതുഫലദീപനേ അത്ഥോ’’. (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൨൨൬, സങ്ഖാരപദനിദ്ദേസ; പടി॰ മ॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൧൦൫; വിസുദ്ധി॰ ൨.൬൧൭);

    Phalamatthi atthi pana eka-hetuphaladīpane attho’’. (vibha. aṭṭha. 226, saṅkhārapadaniddesa; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.105; visuddhi. 2.617);

    ഭഗവാ ഹി കത്ഥചി പധാനത്താ, കത്ഥചി പാകടത്താ, കത്ഥചി അസാധാരണത്താ ദേസനാവിലാസസ്സ ച വേനേയ്യാനഞ്ച അനുരൂപതോ ഏകമേവ ഹേതും വാ ഫലം വാ ദീപേതി. തസ്മാ അയമിധ അവിജ്ജാ വിജ്ജമാനേസുപി അഞ്ഞേസു വത്ഥാരമ്മണസഹജാതധമ്മാദീസു സങ്ഖാരകാരണേസു ‘‘അസ്സാദാനുപസ്സിനോ തണ്ഹാ പവഡ്ഢതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൨.൫൨) ച, ‘‘അവിജ്ജാസമുദയാ ആസവസമുദയോ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൧൦൪) ച വചനതോ അഞ്ഞേസമ്പി തണ്ഹാദീനം സങ്ഖാരഹേതൂനം ഹേതൂതി പധാനത്താ, ‘‘അവിദ്വാ, ഭിക്ഖവേ, അവിജ്ജാഗതോ പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരമ്പി അഭിസങ്ഖരോതീ’’തി പാകടത്താ, അസാധാരണത്താ ച സങ്ഖാരാനം ഹേതുഭാവേന ദീപിതാതി വേദിതബ്ബാ. ഏതേനേവ ച ഏകേകഹേതുഫലദീപനപരിഹാരവചനേന സബ്ബത്ഥ ഏകേകഹേതുഫലദീപനേ പയോജനം വേദിതബ്ബന്തി.

    Bhagavā hi katthaci padhānattā, katthaci pākaṭattā, katthaci asādhāraṇattā desanāvilāsassa ca veneyyānañca anurūpato ekameva hetuṃ vā phalaṃ vā dīpeti. Tasmā ayamidha avijjā vijjamānesupi aññesu vatthārammaṇasahajātadhammādīsu saṅkhārakāraṇesu ‘‘assādānupassino taṇhā pavaḍḍhatī’’ti (saṃ. ni. 2.52) ca, ‘‘avijjāsamudayā āsavasamudayo’’ti (ma. ni. 1.104) ca vacanato aññesampi taṇhādīnaṃ saṅkhārahetūnaṃ hetūti padhānattā, ‘‘avidvā, bhikkhave, avijjāgato puññābhisaṅkhārampi abhisaṅkharotī’’ti pākaṭattā, asādhāraṇattā ca saṅkhārānaṃ hetubhāvena dīpitāti veditabbā. Eteneva ca ekekahetuphaladīpanaparihāravacanena sabbattha ekekahetuphaladīpane payojanaṃ veditabbanti.

    ഏത്ഥാഹ – ഏവം സന്തേപി ഏകന്താനിട്ഠഫലായ സാവജ്ജായ അവിജ്ജായ കഥം പുഞ്ഞാനേഞ്ജാഭിസങ്ഖാരപച്ചയത്തം യുജ്ജതി? ന ഹി നിമ്ബബീജതോ ഉച്ഛു ഉപ്പജ്ജതീതി. കഥം ന യുജ്ജിസ്സതി? ലോകസ്മിഞ്ഹി –

    Etthāha – evaṃ santepi ekantāniṭṭhaphalāya sāvajjāya avijjāya kathaṃ puññāneñjābhisaṅkhārapaccayattaṃ yujjati? Na hi nimbabījato ucchu uppajjatīti. Kathaṃ na yujjissati? Lokasmiñhi –

    ‘‘വിരുദ്ധോ ചാ വിരുദ്ധോ ച, സദിസാസദിസോ തഥാ;

    ‘‘Viruddho cā viruddho ca, sadisāsadiso tathā;

    ധമ്മാനം പച്ചയോ സിദ്ധോ, വിപാകാ ഏവ തേ ച ന’’.

    Dhammānaṃ paccayo siddho, vipākā eva te ca na’’.

    ഇതി അയം അവിജ്ജാ വിപാകവസേന ഏകന്താനിട്ഠഫലാ, സഭാവവസേന ച സാവജ്ജാപി സമാനാ സബ്ബേസമ്പി ഏതേസം പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരാദീനം യഥാനുരൂപം ഠാനകിച്ചസഭാവവിരുദ്ധാവിരുദ്ധപച്ചയവസേന, സദിസാസദിസപച്ചയവസേന ച പച്ചയോ ഹോതീതി വേദിതബ്ബാ. അപി ച അയം അഞ്ഞോപി പരിയായോ –

    Iti ayaṃ avijjā vipākavasena ekantāniṭṭhaphalā, sabhāvavasena ca sāvajjāpi samānā sabbesampi etesaṃ puññābhisaṅkhārādīnaṃ yathānurūpaṃ ṭhānakiccasabhāvaviruddhāviruddhapaccayavasena, sadisāsadisapaccayavasena ca paccayo hotīti veditabbā. Api ca ayaṃ aññopi pariyāyo –

    ‘‘ചുതൂപപാതേ സംസാരേ, സങ്ഖാരാനഞ്ച ലക്ഖണേ;

    ‘‘Cutūpapāte saṃsāre, saṅkhārānañca lakkhaṇe;

    യോ പടിച്ചസമുപ്പന്ന-ധമ്മേസു ച വിമുയ്ഹതി.

    Yo paṭiccasamuppanna-dhammesu ca vimuyhati.

    ‘‘അഭിസങ്ഖരോതി സോ ഏതേ, സങ്ഖാരേ തിവിധേ യതോ;

    ‘‘Abhisaṅkharoti so ete, saṅkhāre tividhe yato;

    അവിജ്ജാ പച്ചയോ തേസം, തിവിധാനമ്പയം തതോ.

    Avijjā paccayo tesaṃ, tividhānampayaṃ tato.

    ‘‘യഥാപി നാമ ജച്ചന്ധോ, നരോ അപരിണായകോ;

    ‘‘Yathāpi nāma jaccandho, naro apariṇāyako;

    ഏകദാ യാതി മഗ്ഗേന, ഉമ്മഗ്ഗേനാപി ഏകദാ.

    Ekadā yāti maggena, ummaggenāpi ekadā.

    ‘‘സംസാരേ സംസരം ബാലോ, തഥാ അപരിണായകോ;

    ‘‘Saṃsāre saṃsaraṃ bālo, tathā apariṇāyako;

    കരോതി ഏകദാ പുഞ്ഞം, അപുഞ്ഞമപി ഏകദാ.

    Karoti ekadā puññaṃ, apuññamapi ekadā.

    ‘‘യദാ ച ഞത്വാ സോ ധമ്മം, സച്ചാനി അഭിസമേസ്സതി;

    ‘‘Yadā ca ñatvā so dhammaṃ, saccāni abhisamessati;

    തദാ അവിജ്ജൂപസമാ, ഉപസന്തോ ചരിസ്സതീ’’തി.

    Tadā avijjūpasamā, upasanto carissatī’’ti.

    സങ്ഖാരപച്ചയാ വിഞ്ഞാണന്തി ഛവിഞ്ഞാണകായാ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം സോതവിഞ്ഞാണം ഘാനവിഞ്ഞാണം ജിവ്ഹാവിഞ്ഞാണം കായവിഞ്ഞാണം മനോവിഞ്ഞാണം. തത്ഥ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം കുസലവിപാകം അകുസലവിപാകന്തി ദുവിധം. തഥാ സോതഘാനജിവ്ഹാകായവിഞ്ഞാണാനി. മനോവിഞ്ഞാണം പന ദ്വേ വിപാകമനോധാതുയോ, തിസ്സോ അഹേതുകവിപാകമനോവിഞ്ഞാണധാതുയോ, അട്ഠ സഹേതുകവിപാകചിത്താനി, പഞ്ച രൂപാവചരവിപാകചിത്താനി, ചത്താരി അരൂപാവചരവിപാകചിത്താനീതി ബാവീസതിവിധം. ഇതി സബ്ബാനി ബാത്തിംസലോകിയവിപാകവിഞ്ഞാണാനി.

    Saṅkhārapaccayā viññāṇanti chaviññāṇakāyā cakkhuviññāṇaṃ sotaviññāṇaṃ ghānaviññāṇaṃ jivhāviññāṇaṃ kāyaviññāṇaṃ manoviññāṇaṃ. Tattha cakkhuviññāṇaṃ kusalavipākaṃ akusalavipākanti duvidhaṃ. Tathā sotaghānajivhākāyaviññāṇāni. Manoviññāṇaṃ pana dve vipākamanodhātuyo, tisso ahetukavipākamanoviññāṇadhātuyo, aṭṭha sahetukavipākacittāni, pañca rūpāvacaravipākacittāni, cattāri arūpāvacaravipākacittānīti bāvīsatividhaṃ. Iti sabbāni bāttiṃsalokiyavipākaviññāṇāni.

    തത്ഥ സിയാ – കഥം പനേതം ജാനിതബ്ബം ‘‘ഇദം വുത്തപ്പകാരം വിഞ്ഞാണം സങ്ഖാരപച്ചയാ ഹോതീ’’തി? ഉപചിതകമ്മാഭാവേ വിപാകാഭാവതോ. വിപാകഞ്ഹേതം, വിപാകഞ്ച ന ഉപചിതകമ്മാഭാവേ ഉപ്പജ്ജതി, യദി ഉപ്പജ്ജേയ്യ, സബ്ബേസം സബ്ബവിപാകാനി ഉപ്പജ്ജേയ്യും, ന ച ഉപ്പജ്ജന്തീതി ജാനിതബ്ബമേതം ‘‘സങ്ഖാരപച്ചയാ ഇദം വിഞ്ഞാണം ഹോതീ’’തി. സബ്ബമേവ ഹി ഇദം പവത്തിപടിസന്ധിവസേന ദ്വേധാ പവത്തതി . തത്ഥ ദ്വേ പഞ്ചവിഞ്ഞാണാനി, ദ്വേ മനോധാതുയോ, സോമനസ്സസഹഗതാ അഹേതുകമനോവിഞ്ഞാണധാതൂതി ഇമാനി തേരസ പഞ്ചവോകാരഭവേ പവത്തിയംയേവ പവത്തന്തി. സേസാനി ഏകൂനവീസതി തീസു ഭവേസു യഥാനുരൂപം പവത്തിയമ്പി പടിസന്ധിയമ്പി പവത്തന്തി.

    Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘idaṃ vuttappakāraṃ viññāṇaṃ saṅkhārapaccayā hotī’’ti? Upacitakammābhāve vipākābhāvato. Vipākañhetaṃ, vipākañca na upacitakammābhāve uppajjati, yadi uppajjeyya, sabbesaṃ sabbavipākāni uppajjeyyuṃ, na ca uppajjantīti jānitabbametaṃ ‘‘saṅkhārapaccayā idaṃ viññāṇaṃ hotī’’ti. Sabbameva hi idaṃ pavattipaṭisandhivasena dvedhā pavattati . Tattha dve pañcaviññāṇāni, dve manodhātuyo, somanassasahagatā ahetukamanoviññāṇadhātūti imāni terasa pañcavokārabhave pavattiyaṃyeva pavattanti. Sesāni ekūnavīsati tīsu bhavesu yathānurūpaṃ pavattiyampi paṭisandhiyampi pavattanti.

    ‘‘ലദ്ധപ്പച്ചയമിതി ധമ്മ-മത്തമേതം ഭവന്തരമുപേതി;

    ‘‘Laddhappaccayamiti dhamma-mattametaṃ bhavantaramupeti;

    നാസ്സ തതോ സങ്കന്തി, ന തതോ ഹേതും വിനാ ഹോതി’’.

    Nāssa tato saṅkanti, na tato hetuṃ vinā hoti’’.

    ഇതി ഹേതം ലദ്ധപ്പച്ചയം രൂപാരൂപധമ്മമത്തം ഉപ്പജ്ജമാനം ‘‘ഭവന്തരമുപേതീ’’തി വുച്ചതി, ന സത്തോ ന ജീവോ. തസ്സ ച നാപി അതീതഭവതോ ഇധ സങ്കന്തി അത്ഥി, നാപി തതോ ഹേതും വിനാ ഇധ പാതുഭാവോ. ഏത്ഥ ച പുരിമം ചവനതോ ചുതി, പച്ഛിമം ഭവന്തരാദിപടിസന്ധാനതോ പടിസന്ധീതി വുച്ചതി.

    Iti hetaṃ laddhappaccayaṃ rūpārūpadhammamattaṃ uppajjamānaṃ ‘‘bhavantaramupetī’’ti vuccati, na satto na jīvo. Tassa ca nāpi atītabhavato idha saṅkanti atthi, nāpi tato hetuṃ vinā idha pātubhāvo. Ettha ca purimaṃ cavanato cuti, pacchimaṃ bhavantarādipaṭisandhānato paṭisandhīti vuccati.

    ഏത്ഥാഹ – നനു ഏവം അസങ്കന്തിപാതുഭാവേ സതി യേ ഇമസ്മിം മനുസ്സത്തഭാവേ ഖന്ധാ, തേസം നിരുദ്ധത്താ, ഫലപച്ചയസ്സ ച കമ്മസ്സ തത്ഥ അഗമനതോ, അഞ്ഞസ്സ അഞ്ഞതോ ച തം ഫലം സിയാ, ഉപഭുഞ്ജകേ ച അസതി കസ്സ തം ഫലം സിയാ, തസ്മാ ന സുന്ദരമിദം വിധാനന്തി? തത്രിദം വുച്ചതി –

    Etthāha – nanu evaṃ asaṅkantipātubhāve sati ye imasmiṃ manussattabhāve khandhā, tesaṃ niruddhattā, phalapaccayassa ca kammassa tattha agamanato, aññassa aññato ca taṃ phalaṃ siyā, upabhuñjake ca asati kassa taṃ phalaṃ siyā, tasmā na sundaramidaṃ vidhānanti? Tatridaṃ vuccati –

    ‘‘സന്താനേ യം ഫലം ഏതം, നാഞ്ഞസ്സ ന ച അഞ്ഞതോ;

    ‘‘Santāne yaṃ phalaṃ etaṃ, nāññassa na ca aññato;

    ബീജാനം അഭിസങ്ഖാരോ, ഏതസ്സത്ഥസ്സ സാധകോ.

    Bījānaṃ abhisaṅkhāro, etassatthassa sādhako.

    ‘‘ഫലസ്സുപ്പത്തിയാ ഏവ, സിദ്ധാ ഭുഞ്ജകസമ്മുതി;

    ‘‘Phalassuppattiyā eva, siddhā bhuñjakasammuti;

    ഫലുപ്പാദേന രുക്ഖസ്സ, യഥാ ഫലതി സമ്മുതീ’’തി.

    Phaluppādena rukkhassa, yathā phalati sammutī’’ti.

    യോപി വദേയ്യ ‘‘ഏവം സന്തേപി ഏതേ സങ്ഖാരാ വിജ്ജമാനാ വാ ഫലസ്സ പച്ചയാ സിയും, അവിജ്ജമാനാ വാ. യദി ച വിജ്ജമാനാ, പവത്തിക്ഖണേയേവ നേസം വിപാകേന ഭവിതബ്ബം. അഥ അവിജ്ജമാനാ, പവത്തിതോ പുബ്ബേ പച്ഛാ ച നിച്ചം ഫലാവഹാ സിയു’’ന്തി. സോ ഏവം വത്തബ്ബോ –

    Yopi vadeyya ‘‘evaṃ santepi ete saṅkhārā vijjamānā vā phalassa paccayā siyuṃ, avijjamānā vā. Yadi ca vijjamānā, pavattikkhaṇeyeva nesaṃ vipākena bhavitabbaṃ. Atha avijjamānā, pavattito pubbe pacchā ca niccaṃ phalāvahā siyu’’nti. So evaṃ vattabbo –

    ‘‘കതത്താ പച്ചയാ ഏതേ, ന ച നിച്ചം ഫലാവഹാ;

    ‘‘Katattā paccayā ete, na ca niccaṃ phalāvahā;

    പാടിഭോഗാദികം തത്ഥ, വേദിതബ്ബം നിദസ്സന’’ന്തി.

    Pāṭibhogādikaṃ tattha, veditabbaṃ nidassana’’nti.

    വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപന്തി ഇധ വേദനാസഞ്ഞാസങ്ഖാരക്ഖന്ധാ നാമം, ചത്താരി മഹാഭൂതാനി ചതുന്നഞ്ച മഹാഭൂതാനം ഉപാദായരൂപം രൂപം. അഭാവകഗബ്ഭസേയ്യകാനം അണ്ഡജാനഞ്ച പടിസന്ധിക്ഖണേ വത്ഥുദസകം കായദസകന്തി വീസതി രൂപരൂപാനി, തയോ ച അരൂപിനോ ഖന്ധാതി ഏതേ തേവീസതി ധമ്മാ ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപ’’ന്തി വേദിതബ്ബാ. സഭാവകാനം ഭാവദസകം പക്ഖിപിത്വാ തേത്തിംസ, ഓപപാതികസത്തേസു ബ്രഹ്മകായികാദീനം പടിസന്ധിക്ഖണേ ചക്ഖുസോതവത്ഥുദസകാനി ജീവിതിന്ദ്രിയനവകഞ്ചാതി ഏകൂനചത്താലീസ രൂപരൂപാനി, തയോ ച അരൂപിനോ ഖന്ധാതി ഏതേ ബാചത്താലീസ ധമ്മാ ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപ’’ന്തി വേദിതബ്ബാ. കാമഭവേ പന സേസഓപപാതികാനം, സംസേദജാനം വാ സഭാവകപരിപുണ്ണായതനാനം പടിസന്ധിക്ഖണേ ചക്ഖുസോതഘാനജിവ്ഹാകായവത്ഥുഭാവദസകാനീതി സത്തതി രൂപരൂപാനി, തയോ ച അരൂപിനോ ഖന്ധാതി ഏതേ തേസത്തതി ധമ്മാ ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപ’’ന്തി വേദിതബ്ബാ. ഏസ ഉക്കംസോ, അവകംസേന പന തംതംദസകവികലാനം തസ്സ തസ്സ വസേന ഹാപേത്വാ ഹാപേത്വാ പടിസന്ധിയം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപസങ്ഖാ വേദിതബ്ബാ. അരൂപീനം പന തയോവ അരൂപിനോ ഖന്ധാ. അസഞ്ഞീനം രൂപതോ ജീവിതിന്ദ്രിയനവകമേവാതി. ഏസ താവ പടിസന്ധിയം നയോ.

    Viññāṇapaccayānāmarūpanti idha vedanāsaññāsaṅkhārakkhandhā nāmaṃ, cattāri mahābhūtāni catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyarūpaṃ rūpaṃ. Abhāvakagabbhaseyyakānaṃ aṇḍajānañca paṭisandhikkhaṇe vatthudasakaṃ kāyadasakanti vīsati rūparūpāni, tayo ca arūpino khandhāti ete tevīsati dhammā ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti veditabbā. Sabhāvakānaṃ bhāvadasakaṃ pakkhipitvā tettiṃsa, opapātikasattesu brahmakāyikādīnaṃ paṭisandhikkhaṇe cakkhusotavatthudasakāni jīvitindriyanavakañcāti ekūnacattālīsa rūparūpāni, tayo ca arūpino khandhāti ete bācattālīsa dhammā ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti veditabbā. Kāmabhave pana sesaopapātikānaṃ, saṃsedajānaṃ vā sabhāvakaparipuṇṇāyatanānaṃ paṭisandhikkhaṇe cakkhusotaghānajivhākāyavatthubhāvadasakānīti sattati rūparūpāni, tayo ca arūpino khandhāti ete tesattati dhammā ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti veditabbā. Esa ukkaṃso, avakaṃsena pana taṃtaṃdasakavikalānaṃ tassa tassa vasena hāpetvā hāpetvā paṭisandhiyaṃ viññāṇapaccayā nāmarūpasaṅkhā veditabbā. Arūpīnaṃ pana tayova arūpino khandhā. Asaññīnaṃ rūpato jīvitindriyanavakamevāti. Esa tāva paṭisandhiyaṃ nayo.

    പവത്തേ പന സബ്ബത്ഥ രൂപപവത്തിദേസേ പടിസന്ധിചിത്തസ്സ ഠിതിക്ഖണേ പടിസന്ധിചിത്തേന സഹ പവത്തഉതുതോ ഉതുസമുട്ഠാനം സുദ്ധട്ഠകം പാതുഭവതി. പഠമഭവങ്ഗതോ പഭുതി ചിത്തസമുട്ഠാനം സുദ്ധട്ഠകം, സദ്ദപാതുഭാവകാലേ ഉതുതോ ചേവ ചിത്തതോ ച സദ്ദനവകം, കബളീകാരാഹാരൂപജീവീനം ആഹാരസമുട്ഠാനം സുദ്ധട്ഠകന്തി ഏവം ആഹാരസമുട്ഠാനസ്സ, സുദ്ധട്ഠകസ്സ, ഉതുചിത്തസമുട്ഠാനാനഞ്ച ദ്വിന്നം നവകാനം വസേന ഛബ്ബീസതിവിധം, ഏകേകചിത്തേ തിക്ഖത്തും ഉപ്പജ്ജമാനം വുത്തകമ്മസമുട്ഠാനഞ്ച സത്തതിവിധന്തി ഛന്നവുതിവിധം രൂപം, തയോ ച അരൂപിനോ ഖന്ധാതി നവനവുതിധമ്മാ യഥാസമ്ഭവം ‘‘വിഞ്ഞാണപച്ചയാ നാമരൂപ’’ന്തി വേദിതബ്ബാ.

    Pavatte pana sabbattha rūpapavattidese paṭisandhicittassa ṭhitikkhaṇe paṭisandhicittena saha pavattaututo utusamuṭṭhānaṃ suddhaṭṭhakaṃ pātubhavati. Paṭhamabhavaṅgato pabhuti cittasamuṭṭhānaṃ suddhaṭṭhakaṃ, saddapātubhāvakāle ututo ceva cittato ca saddanavakaṃ, kabaḷīkārāhārūpajīvīnaṃ āhārasamuṭṭhānaṃ suddhaṭṭhakanti evaṃ āhārasamuṭṭhānassa, suddhaṭṭhakassa, utucittasamuṭṭhānānañca dvinnaṃ navakānaṃ vasena chabbīsatividhaṃ, ekekacitte tikkhattuṃ uppajjamānaṃ vuttakammasamuṭṭhānañca sattatividhanti channavutividhaṃ rūpaṃ, tayo ca arūpino khandhāti navanavutidhammā yathāsambhavaṃ ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti veditabbā.

    തത്ഥ സിയാ – കഥം പനേതം ജാനിതബ്ബം ‘‘പടിസന്ധിനാമരൂപം വിഞ്ഞാണപച്ചയാ ഹോതീ’’തി? സുത്തതോ യുത്തിതോ ച. സുത്തേ ഹി ‘‘ചിത്താനുപരിവത്തിനോ ധമ്മാ’’തിആദിനാ (ധ॰ സ॰ ദുകമാതികാ ൬൨) നയേന ബഹുധാ വേദനാദീനം വിഞ്ഞാണപച്ചയതാ സിദ്ധാ. യുത്തിതോ പന –

    Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘paṭisandhināmarūpaṃ viññāṇapaccayā hotī’’ti? Suttato yuttito ca. Sutte hi ‘‘cittānuparivattino dhammā’’tiādinā (dha. sa. dukamātikā 62) nayena bahudhā vedanādīnaṃ viññāṇapaccayatā siddhā. Yuttito pana –

    ‘‘ചിത്തജേന ഹി രൂപേന, ഇധ ദിട്ഠേന സിജ്ഝതി;

    ‘‘Cittajena hi rūpena, idha diṭṭhena sijjhati;

    അദിട്ഠസ്സാപി രൂപസ്സ, വിഞ്ഞാണം പച്ചയോ ഇതീ’’തി.

    Adiṭṭhassāpi rūpassa, viññāṇaṃ paccayo itī’’ti.

    നാമരൂപപച്ചയാ സളായതനന്തി നാമം വുത്തമേവ. ഇധ പന രൂപം നിയമതോ ചത്താരി മഹാഭൂതാനി, ഛ വത്ഥൂനി, ജീവിതിന്ദ്രിയന്തി ഏകാദസവിധം. സളായതനം പന ചക്ഖായതനം സോതഘാനജിവ്ഹാകായമനായതനം.

    Nāmarūpapaccayā saḷāyatananti nāmaṃ vuttameva. Idha pana rūpaṃ niyamato cattāri mahābhūtāni, cha vatthūni, jīvitindriyanti ekādasavidhaṃ. Saḷāyatanaṃ pana cakkhāyatanaṃ sotaghānajivhākāyamanāyatanaṃ.

    തത്ഥ സിയാ – കഥം പനേതം ജാനിതബ്ബം ‘‘നാമരൂപം സളായതനസ്സ പച്ചയോ’’തി? നാമരൂപഭാവേ ഭാവതോ. തസ്സ തസ്സ ഹി നാമസ്സ രൂപസ്സ ച ഭാവേ തം തം ആയതനം ഹോതി, ന അഞ്ഞഥാതി.

    Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘nāmarūpaṃ saḷāyatanassa paccayo’’ti? Nāmarūpabhāve bhāvato. Tassa tassa hi nāmassa rūpassa ca bhāve taṃ taṃ āyatanaṃ hoti, na aññathāti.

    സളായതനപച്ചയാ ഫസ്സോതി –

    Saḷāyatanapaccayā phassoti –

    ‘‘ഛളേവ ഫസ്സാ സങ്ഖേപാ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സആദയോ;

    ‘‘Chaḷeva phassā saṅkhepā, cakkhusamphassaādayo;

    വിഞ്ഞാണമിവ ബാത്തിംസ, വിത്ഥാരേന ഭവന്തി തേ’’.

    Viññāṇamiva bāttiṃsa, vitthārena bhavanti te’’.

    ഫസ്സപച്ചയാ വേദനാതി –

    Phassapaccayā vedanāti –

    ‘‘ദ്വാരതോ വേദനാ വുത്താ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാദികാ;

    ‘‘Dvārato vedanā vuttā, cakkhusamphassajādikā;

    ഛളേവ താ പഭേദേന, ഇധ ബാത്തിംസ വേദനാ’’.

    Chaḷeva tā pabhedena, idha bāttiṃsa vedanā’’.

    വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാതി –

    Vedanāpaccayā taṇhāti –

    ‘‘രൂപതണ്ഹാദിഭേദേന, ഛ തണ്ഹാ ഇധ ദീപിതാ;

    ‘‘Rūpataṇhādibhedena, cha taṇhā idha dīpitā;

    ഏകേകാ തിവിധാ തത്ഥ, പവത്താകാരതോ മതാ.

    Ekekā tividhā tattha, pavattākārato matā.

    ‘‘ദുക്ഖീ സുഖം പത്ഥയതി, സുഖീ ഭിയ്യോപി ഇച്ഛതി;

    ‘‘Dukkhī sukhaṃ patthayati, sukhī bhiyyopi icchati;

    ഉപേക്ഖാ പന സന്തത്താ, സുഖമിച്ചേവ ഭാസിതാ.

    Upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā.

    ‘‘തണ്ഹായ പച്ചയാ തസ്മാ, ഹോന്തി തിസ്സോപി വേദനാ;

    ‘‘Taṇhāya paccayā tasmā, honti tissopi vedanā;

    വേദനാപച്ചയാ തണ്ഹാ, ഇതി വുത്താ മഹേസിനാ’’തി.

    Vedanāpaccayā taṇhā, iti vuttā mahesinā’’ti.

    തണ്ഹാപച്ചയാ ഉപാദാനന്തി ചത്താരി ഉപാദാനാനി കാമുപാദാനം ദിട്ഠുപാദാനം സീലബ്ബതുപാദാനം അത്തവാദുപാദാനം. ഉപാദാനപച്ചയാ ഭവോതി ഇധ കമ്മഭവോ അധിപ്പേതോ, ഉപപത്തിഭവോ പന പദുദ്ധാരവസേന വുത്തോ. ഭവപച്ചയാ ജാതീതി കമ്മഭവപച്ചയാ ജാതി പടിസന്ധിഖന്ധാനം പാതുഭവോ.

    Taṇhāpaccayā upādānanti cattāri upādānāni kāmupādānaṃ diṭṭhupādānaṃ sīlabbatupādānaṃ attavādupādānaṃ. Upādānapaccayā bhavoti idha kammabhavo adhippeto, upapattibhavo pana paduddhāravasena vutto. Bhavapaccayā jātīti kammabhavapaccayā jāti paṭisandhikhandhānaṃ pātubhavo.

    തത്ഥ സിയാ – കഥം പനേതം ജാനിതബ്ബം ‘‘ഭവോ ജാതിയാ പച്ചയോ’’തി ചേ? ബാഹിരപച്ചയസമത്തേപി ഹീനപണീതതാദിവിസേസദസ്സനതോ. ബാഹിരാനഞ്ഹി ജനകജനനിസുക്കസോണിതാഹാരാദീനം പച്ചയാനം സമത്തേപി സത്താനം യമകാനമ്പി സതം ഹീനപണീതതാദിവിസേസോ ദിസ്സതി. സോ ച ന അഹേതുകോ സബ്ബദാ ച സബ്ബേസഞ്ച അഭാവതോ, ന കമ്മഭവതോ അഞ്ഞഹേതുകോ തദഭിനിബ്ബത്തകസത്താനം അജ്ഝത്തസന്താനേ അഞ്ഞസ്സ കാരണസ്സ അഭാവതോതി കമ്മഭവഹേതുകോവ. കമ്മഞ്ഹി സത്താനം ഹീനപണീതതാദിവിസേസസ്സ ഹേതു. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘കമ്മം സത്തേ വിഭജതി യദിദം ഹീനപണീതതായാ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൨൮൯). തസ്മാ ജാനിതബ്ബമേതം ‘‘ഭവോ ജാതിയാ പച്ചയോ’’തി.

    Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘bhavo jātiyā paccayo’’ti ce? Bāhirapaccayasamattepi hīnapaṇītatādivisesadassanato. Bāhirānañhi janakajananisukkasoṇitāhārādīnaṃ paccayānaṃ samattepi sattānaṃ yamakānampi sataṃ hīnapaṇītatādiviseso dissati. So ca na ahetuko sabbadā ca sabbesañca abhāvato, na kammabhavato aññahetuko tadabhinibbattakasattānaṃ ajjhattasantāne aññassa kāraṇassa abhāvatoti kammabhavahetukova. Kammañhi sattānaṃ hīnapaṇītatādivisesassa hetu. Tenāha bhagavā – ‘‘kammaṃ satte vibhajati yadidaṃ hīnapaṇītatāyā’’ti (ma. ni. 3.289). Tasmā jānitabbametaṃ ‘‘bhavo jātiyā paccayo’’ti.

    ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണന്തിആദീസു യസ്മാ അസതി ജാതിയാ ജരാമരണഞ്ചേവ സോകാദയോ ച ധമ്മാ ന ഹോന്തി, ജാതിയാ പന സതി ജരാമരണഞ്ചേവ ജരാമരണസങ്ഖാതദുക്ഖധമ്മഫുട്ഠസ്സ ബാലസ്സ ജരാമരണാദിസമ്ബന്ധാ വാ തേന തേന ദുക്ഖധമ്മേന ഫുട്ഠസ്സ അനഭിസമ്ബന്ധാ വാ സോകാദയോ ച ധമ്മാ ഹോന്തി. തസ്മാ ജാതിപച്ചയാ ജരാമരണന്തി. സമേച്ച അഭിസമേച്ച ധമ്മന്തി ഞാണേന സമാഗന്ത്വാ ചതുസച്ചധമ്മം പടിവിജ്ഝിത്വാ.

    Jātipaccayā jarāmaraṇantiādīsu yasmā asati jātiyā jarāmaraṇañceva sokādayo ca dhammā na honti, jātiyā pana sati jarāmaraṇañceva jarāmaraṇasaṅkhātadukkhadhammaphuṭṭhassa bālassa jarāmaraṇādisambandhā vā tena tena dukkhadhammena phuṭṭhassa anabhisambandhā vā sokādayo ca dhammā honti. Tasmā jātipaccayā jarāmaraṇanti. Samecca abhisamecca dhammanti ñāṇena samāgantvā catusaccadhammaṃ paṭivijjhitvā.

    ഏവം ദ്വാദസപദികം പച്ചയാകാരപ്പവത്തിം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി വിവട്ടവസേന അവിജ്ജാദീനം നിരോധദസ്സനത്ഥം ‘‘അവിജ്ജാനിരോധാ സങ്ഖാരനിരോധോതി സമേച്ച അഭിസമേച്ച ധമ്മ’’ന്തിആദിമാഹ. തത്ഥ അവിജ്ജാനിരോധാതി അവിജ്ജായ അനുപ്പാദനിരോധാ പുന അപ്പവത്തിനിരോധേന. സങ്ഖാരനിരോധോതി സങ്ഖാരാനം അനുപ്പാദനിരോധോ ഹോതി. ഏവം സേസപദേസുപി. ഇദം ദുക്ഖന്തിആദയോ പുബ്ബേ വുത്തനയാ ഏവ. ഇമേ ധമ്മാ അഭിഞ്ഞേയ്യാതി ഇമേ തേഭൂമകാ ധമ്മാ സഭാവലക്ഖണാവബോധവസേന സോഭനാകാരേന, അധികേന ഞാണേന വാ സഭാവതോ ജാനിതബ്ബാ. പരിഞ്ഞേയ്യാതി സാമഞ്ഞലക്ഖണാവബോധവസേന, കിച്ചസമാപനവസേന ച ബ്യാപിത്വാ ജാനിതബ്ബാ. ഇമേ ധമ്മാ പഹാതബ്ബാതി ഇമേ സമുദയപക്ഖികാ ധമ്മാ തേന തേന ഗുണങ്ഗേന പഹാതബ്ബാ. ഭാവേതബ്ബാതി വഡ്ഢേതബ്ബാ. സച്ഛികാതബ്ബാതി പച്ചക്ഖം കാതബ്ബാ. ദുവിധാ സച്ഛികിരിയാ പടിലാഭസച്ഛികിരിയാ ച ആരമ്മണസച്ഛികിരിയാ ച. ഛന്നം ഫസ്സായതനാനന്തി ചക്ഖാദീനം ഛന്നം ആയതനാനം. സമുദയഞ്ച അത്ഥങ്ഗമഞ്ചാതി ഉപ്പാദഞ്ച നിരോധഞ്ച.

    Evaṃ dvādasapadikaṃ paccayākārappavattiṃ dassetvā idāni vivaṭṭavasena avijjādīnaṃ nirodhadassanatthaṃ ‘‘avijjānirodhā saṅkhāranirodhoti samecca abhisamecca dhamma’’ntiādimāha. Tattha avijjānirodhāti avijjāya anuppādanirodhā puna appavattinirodhena. Saṅkhāranirodhoti saṅkhārānaṃ anuppādanirodho hoti. Evaṃ sesapadesupi. Idaṃ dukkhantiādayo pubbe vuttanayā eva. Ime dhammā abhiññeyyāti ime tebhūmakā dhammā sabhāvalakkhaṇāvabodhavasena sobhanākārena, adhikena ñāṇena vā sabhāvato jānitabbā. Pariññeyyāti sāmaññalakkhaṇāvabodhavasena, kiccasamāpanavasena ca byāpitvā jānitabbā. Ime dhammā pahātabbāti ime samudayapakkhikā dhammā tena tena guṇaṅgena pahātabbā. Bhāvetabbāti vaḍḍhetabbā. Sacchikātabbāti paccakkhaṃ kātabbā. Duvidhā sacchikiriyā paṭilābhasacchikiriyā ca ārammaṇasacchikiriyā ca. Channaṃ phassāyatanānanti cakkhādīnaṃ channaṃ āyatanānaṃ. Samudayañca atthaṅgamañcāti uppādañca nirodhañca.

    ഭൂരിപഞ്ഞോതി ഭൂരി വിയാതി ഭൂരി, തായ ഭൂരിപഞ്ഞായ സമന്നാഗതോ ഭൂരിപഞ്ഞോ. മഹാപഞ്ഞോതിആദീസു മഹാപഞ്ഞാദീഹി സമന്നാഗതോതി അത്ഥോ.

    Bhūripaññoti bhūri viyāti bhūri, tāya bhūripaññāya samannāgato bhūripañño. Mahāpaññotiādīsu mahāpaññādīhi samannāgatoti attho.

    തത്രിദം മഹാപഞ്ഞാദീനം നാനത്തം – കതമാ മഹാപഞ്ഞാ? മഹന്തേ അത്ഥേ പരിഗ്ഗണ്ഹാതീതി മഹാപഞ്ഞാ. മഹന്തേ ധമ്മേ…പേ॰… മഹന്താ നിരുത്തിയോ… മഹന്താനി പടിഭാനാനി പരിഗ്ഗണ്ഹാതീതി മഹാപഞ്ഞാ. മഹന്തേ സീലക്ഖന്ധേ പരിഗ്ഗണ്ഹാതീതി മഹാപഞ്ഞാ. മഹന്തേ സമാധിക്ഖന്ധേ…പേ॰… പഞ്ഞാക്ഖന്ധേ… വിമുത്തിക്ഖന്ധേ… വിമുത്തിഞാണദസ്സനക്ഖന്ധേ പരിഗ്ഗണ്ഹാതീതി മഹാപഞ്ഞാ. മഹന്താനി ഠാനാഠാനാനി…പേ॰… മഹാവിഹാരസമാപത്തിയോ… മഹന്താനി അരിയസച്ചാനി… മഹന്തേ സതിപട്ഠാനേ… സമ്മപ്പധാനേ… ഇദ്ധിപാദേ… മഹന്താനി ഇന്ദ്രിയാനി … ബലാനി… ബോജ്ഝങ്ഗാനി… മഹന്തേ അരിയമഗ്ഗേ… മഹന്താനി സാമഞ്ഞഫലാനി… മഹാഅഭിഞ്ഞായോ… മഹന്തം പരമത്ഥം നിബ്ബാനം പരിഗ്ഗണ്ഹാതീതി മഹാപഞ്ഞാ.

    Tatridaṃ mahāpaññādīnaṃ nānattaṃ – katamā mahāpaññā? Mahante atthe pariggaṇhātīti mahāpaññā. Mahante dhamme…pe… mahantā niruttiyo… mahantāni paṭibhānāni pariggaṇhātīti mahāpaññā. Mahante sīlakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā. Mahante samādhikkhandhe…pe… paññākkhandhe… vimuttikkhandhe… vimuttiñāṇadassanakkhandhe pariggaṇhātīti mahāpaññā. Mahantāni ṭhānāṭhānāni…pe… mahāvihārasamāpattiyo… mahantāni ariyasaccāni… mahante satipaṭṭhāne… sammappadhāne… iddhipāde… mahantāni indriyāni … balāni… bojjhaṅgāni… mahante ariyamagge… mahantāni sāmaññaphalāni… mahāabhiññāyo… mahantaṃ paramatthaṃ nibbānaṃ pariggaṇhātīti mahāpaññā.

    കതമാ പുഥുപഞ്ഞാ? പുഥുനാനാഖന്ധേസു ഞാണം പവത്തതീതി പുഥുപഞ്ഞാ. പുഥുനാനാധാതൂസു…പേ॰… പുഥുനാനാആയതനേസു… പുഥുനാനാപടിച്ചസമുപ്പാദേസു… പുഥുനാനാസുഞ്ഞതമനുപലബ്ഭേസു… പുഥുനാനാഅത്ഥേസു… ധമ്മേസു… നിരുത്തീസു… പടിഭാനേസു… പുഥുനാനാസീലക്ഖന്ധേസു… പുഥുനാനാസമാധിപഞ്ഞാവിമുത്തിവിമുത്തിഞാണദസ്സനക്ഖന്ധേസു… പുഥുനാനാഠാനാഠാനേസു… പുഥുനാനാവിഹാരസമാപത്തീസു… പുഥുനാനാഅരിയസച്ചേസു… പുഥുനാനാസതിപട്ഠാനേസു… സമ്മപ്പധാനേസു… ഇദ്ധിപാദേസു… ഇന്ദ്രിയേസു… ബലേസു… ബോജ്ഝങ്ഗേസു… പുഥുനാനാഅരിയമഗ്ഗേസു… സാമഞ്ഞഫലേസു… അഭിഞ്ഞാസു… പുഥുനാനാജനസാധാരണേ ധമ്മേ സമതിക്കമ്മ പരമത്ഥേ നിബ്ബാനേ ഞാണം പവത്തതീതി പുഥുപഞ്ഞാ.

    Katamā puthupaññā? Puthunānākhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā. Puthunānādhātūsu…pe… puthunānāāyatanesu… puthunānāpaṭiccasamuppādesu… puthunānāsuññatamanupalabbhesu… puthunānāatthesu… dhammesu… niruttīsu… paṭibhānesu… puthunānāsīlakkhandhesu… puthunānāsamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanakkhandhesu… puthunānāṭhānāṭhānesu… puthunānāvihārasamāpattīsu… puthunānāariyasaccesu… puthunānāsatipaṭṭhānesu… sammappadhānesu… iddhipādesu… indriyesu… balesu… bojjhaṅgesu… puthunānāariyamaggesu… sāmaññaphalesu… abhiññāsu… puthunānājanasādhāraṇe dhamme samatikkamma paramatthe nibbāne ñāṇaṃ pavattatīti puthupaññā.

    കതമാ ഹാസപഞ്ഞാ? ഇധേകച്ചോ ഹാസബഹുലോ വേദബഹുലോ തുട്ഠിബഹുലോ പാമോജ്ജബഹുലോ സീലം പരിപൂരേതി. ഇന്ദ്രിയസംവരം പരിപൂരേതി. ഭോജനേ മത്തഞ്ഞുതം…പേ॰… ജാഗരിയാനുയോഗം… സീലക്ഖന്ധം… സമാധിക്ഖന്ധം… പഞ്ഞാക്ഖന്ധം… വിമുത്തിക്ഖന്ധം… വിമുത്തിഞാണദസ്സനക്ഖന്ധം പരിപൂരേതീതി ഹാസപഞ്ഞാ. ഹാസബഹുലോ…പേ॰… പാമോജ്ജബഹുലോ ഠാനാഠാനം പടിവിജ്ഝതീതി ഹാസപഞ്ഞാ. ഹാസബഹുലോ വിഹാരസമാപത്തിയോ പരിപൂരേതീതി ഹാസപഞ്ഞാ. ഹാസബഹുലോ അരിയസച്ചാനി പടിവിജ്ഝതീതി ഹാസപഞ്ഞാ. സതിപട്ഠാനേ ഭാവേതി സമ്മപ്പധാനേ… ഇദ്ധിപാദേ… ഇന്ദ്രിയാനി… ബലാനി… ബോജ്ഝങ്ഗേ… അരിയമഗ്ഗം ഭാവേതീതി ഹാസപഞ്ഞാ, ഹാസബഹുലോ സാമഞ്ഞഫലാനി സച്ഛികരോതീതി ഹാസപഞ്ഞാ, അഭിഞ്ഞായോ പടിവിജ്ഝതീതി ഹാസപഞ്ഞാ, ഹാസബഹുലോ പരമത്ഥം നിബ്ബാനം സച്ഛികരോതീതി ഹാസപഞ്ഞാ.

    Katamā hāsapaññā? Idhekacco hāsabahulo vedabahulo tuṭṭhibahulo pāmojjabahulo sīlaṃ paripūreti. Indriyasaṃvaraṃ paripūreti. Bhojane mattaññutaṃ…pe… jāgariyānuyogaṃ… sīlakkhandhaṃ… samādhikkhandhaṃ… paññākkhandhaṃ… vimuttikkhandhaṃ… vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ paripūretīti hāsapaññā. Hāsabahulo…pe… pāmojjabahulo ṭhānāṭhānaṃ paṭivijjhatīti hāsapaññā. Hāsabahulo vihārasamāpattiyo paripūretīti hāsapaññā. Hāsabahulo ariyasaccāni paṭivijjhatīti hāsapaññā. Satipaṭṭhāne bhāveti sammappadhāne… iddhipāde… indriyāni… balāni… bojjhaṅge… ariyamaggaṃ bhāvetīti hāsapaññā, hāsabahulo sāmaññaphalāni sacchikarotīti hāsapaññā, abhiññāyo paṭivijjhatīti hāsapaññā, hāsabahulo paramatthaṃ nibbānaṃ sacchikarotīti hāsapaññā.

    കതമാ ജവനപഞ്ഞാ? യം കിഞ്ചി രൂപം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നം അജ്ഝത്തം വാ ബഹിദ്ധാ വാ ഓളാരികം വാ സുഖുമം വാ ഹീനം വാ പണീതം വാ യം ദൂരേ സന്തികേ വാ, സബ്ബം രൂപം അനിച്ചതോ ഖിപ്പം ജവതീതി ജവനപഞ്ഞാ. ദുക്ഖതോ, അനത്തതോ ഖിപ്പം ജവതീതി ജവനപഞ്ഞാ. യാ കാചി വേദനാ…പേ॰… യാ കാചി സഞ്ഞാ… യേ കേചി സങ്ഖാരാ… യം കിഞ്ചി വിഞ്ഞാണം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നം…പേ॰… യം ദൂരേ സന്തികേ വാ, സബ്ബം വിഞ്ഞാണം അനിച്ചതോ… ദുക്ഖതോ… അനത്തതോ ഖിപ്പം ജവതീതി ജവനപഞ്ഞാ. ചക്ഖും…പേ॰… ജരാമരണം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നം അനിച്ചതോ… ദുക്ഖതോ… അനത്തതോ ഖിപ്പം ജവതീതി ജവനപഞ്ഞാ.

    Katamā javanapaññā? Yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ rūpaṃ aniccato khippaṃ javatīti javanapaññā. Dukkhato, anattato khippaṃ javatīti javanapaññā. Yā kāci vedanā…pe… yā kāci saññā… ye keci saṅkhārā… yaṃ kiñci viññāṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ…pe… yaṃ dūre santike vā, sabbaṃ viññāṇaṃ aniccato… dukkhato… anattato khippaṃ javatīti javanapaññā. Cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccato… dukkhato… anattato khippaṃ javatīti javanapaññā.

    രൂപം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നം അനിച്ചം ഖയട്ഠേന, ദുക്ഖം ഭയട്ഠേന, അനത്താ അസാരകട്ഠേനാതി തുലയിത്വാ തീരയിത്വാ വിഭാവയിത്വാ വിഭൂതം കത്വാ രൂപനിരോധേ നിബ്ബാനേ ഖിപ്പം ജവതീതി ജവനപഞ്ഞാ. വേദനാ… സഞ്ഞാ… സങ്ഖാരാ… വിഞ്ഞാണം… ചക്ഖും…പേ॰… ജരാമരണം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നം അനിച്ചം ഖയട്ഠേന, ദുക്ഖം ഭയട്ഠേന, അനത്താ അസാരകട്ഠേനാതി തുലയിത്വാ…പേ॰… വിഭൂതം കത്വാ ജരാമരണനിരോധേ നിബ്ബാനേ ഖിപ്പം ജവതീതി ജവനപഞ്ഞാ.

    Rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhena, dukkhaṃ bhayaṭṭhena, anattā asārakaṭṭhenāti tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā rūpanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā. Vedanā… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ khayaṭṭhena, dukkhaṃ bhayaṭṭhena, anattā asārakaṭṭhenāti tulayitvā…pe… vibhūtaṃ katvā jarāmaraṇanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā.

    രൂപം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നം അനിച്ചം സങ്ഖതം പടിച്ചസമുപ്പന്നം ഖയധമ്മം വയധമ്മം വിരാഗധമ്മം നിരോധധമ്മന്തി തുലയിത്വാ…പേ॰… വിഭൂതം കത്വാ രൂപനിരോധേ നിബ്ബാനേ ഖിപ്പം ജവതീതി ജവനപഞ്ഞാ. വേദനാ…പേ॰… സഞ്ഞാ… സങ്ഖാരാ… വിഞ്ഞാണം… ചക്ഖും…പേ॰… ജരാമരണം അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നം അനിച്ചം…പേ॰… നിരോധധമ്മന്തി തുലയിത്വാ…പേ॰… വിഭൂതം കത്വാ ജരാമരണനിരോധേ നിബ്ബാനേ ഖിപ്പം ജവതീതി ജവനപഞ്ഞാ.

    Rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti tulayitvā…pe… vibhūtaṃ katvā rūpanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā. Vedanā…pe… saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ aniccaṃ…pe… nirodhadhammanti tulayitvā…pe… vibhūtaṃ katvā jarāmaraṇanirodhe nibbāne khippaṃ javatīti javanapaññā.

    കതമാ തിക്ഖപഞ്ഞാ? ഖിപ്പം കിലേസേ ഛിന്ദതീതി തിക്ഖപഞ്ഞാ. ഉപ്പന്നം കാമവിതക്കം നാധിവാസേതി. ഉപ്പന്നം ബ്യാപാദവിതക്കം… ഉപ്പന്നം വിഹിംസാവിതക്കം… ഉപ്പന്നുപ്പന്നേ പാപകേ അകുസലേ ധമ്മേ… ഉപ്പന്നം രാഗം… ഉപ്പന്നം ദോസം… മോഹം… കോധം… ഉപനാഹം… മക്ഖം… പളാസം… ഇസ്സം… മച്ഛരിയം… മായം… സാഠേയ്യം… ഥമ്ഭം… സാരമ്ഭം… മാനം… അതിമാനം… മദം… പമാദം… സബ്ബേ കിലേസേ… സബ്ബേ ദുച്ചരിതേ… സബ്ബേ അഭിസങ്ഖാരേ… സബ്ബേ ഭവഗാമികമ്മേ നാധിവാസേതി പജഹതി വിനോദേതി ബ്യന്തീകരോതി അനഭാവം ഗമേതീതി തിക്ഖപഞ്ഞാ. ഏകമ്ഹി ആസനേ ചത്താരോ അരിയമഗ്ഗാ, ചത്താരി ച സാമഞ്ഞഫലാനി, ചതസ്സോ ച പടിസമ്ഭിദായോ, ഛ അഭിഞ്ഞായോ അധിഗതാ ഹോന്തി സച്ഛികതാ ഫസ്സിതാ പഞ്ഞായാതി തിക്ഖപഞ്ഞാ.

    Katamā tikkhapaññā? Khippaṃ kilese chindatīti tikkhapaññā. Uppannaṃ kāmavitakkaṃ nādhivāseti. Uppannaṃ byāpādavitakkaṃ… uppannaṃ vihiṃsāvitakkaṃ… uppannuppanne pāpake akusale dhamme… uppannaṃ rāgaṃ… uppannaṃ dosaṃ… mohaṃ… kodhaṃ… upanāhaṃ… makkhaṃ… paḷāsaṃ… issaṃ… macchariyaṃ… māyaṃ… sāṭheyyaṃ… thambhaṃ… sārambhaṃ… mānaṃ… atimānaṃ… madaṃ… pamādaṃ… sabbe kilese… sabbe duccarite… sabbe abhisaṅkhāre… sabbe bhavagāmikamme nādhivāseti pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gametīti tikkhapaññā. Ekamhi āsane cattāro ariyamaggā, cattāri ca sāmaññaphalāni, catasso ca paṭisambhidāyo, cha abhiññāyo adhigatā honti sacchikatā phassitā paññāyāti tikkhapaññā.

    കതമാ നിബ്ബേധികപഞ്ഞാ? ഇധേകച്ചോ സബ്ബസങ്ഖാരേസു ഉബ്ബേഗബഹുലോ ഹോതി ഉത്താസബഹുലോ ഉക്കണ്ഠനബഹുലോ അരതിബഹുലോ അനഭിരതിബഹുലോ ബഹിമുഖോ ന രമതി സബ്ബസങ്ഖാരേസു, അനിബ്ബിദ്ധപുബ്ബം അപദാലിതപുബ്ബം ലോഭക്ഖന്ധം നിബ്ബിജ്ഝതി പദാലേതീതി നിബ്ബേധികപഞ്ഞാ. അനിബ്ബിദ്ധപുബ്ബം അപദാലിതപുബ്ബം ദോസക്ഖന്ധം…പേ॰… മോഹക്ഖന്ധം… കോധം… ഉപനാഹം…പേ॰… സബ്ബേ ഭവഗാമികമ്മേ നിബ്ബിജ്ഝതി പദാലേതീതി നിബ്ബേധികപഞ്ഞാ.

    Katamā nibbedhikapaññā? Idhekacco sabbasaṅkhāresu ubbegabahulo hoti uttāsabahulo ukkaṇṭhanabahulo aratibahulo anabhiratibahulo bahimukho na ramati sabbasaṅkhāresu, anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ lobhakkhandhaṃ nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññā. Anibbiddhapubbaṃ apadālitapubbaṃ dosakkhandhaṃ…pe… mohakkhandhaṃ… kodhaṃ… upanāhaṃ…pe… sabbe bhavagāmikamme nibbijjhati padāletīti nibbedhikapaññā.

    ൨൮. സ സബ്ബധമ്മേസു വിസേനിഭൂതോ, യം കിഞ്ചി ദിട്ഠം വ സുതം മുതം വാതി സോ ഭൂരിപഞ്ഞോ ഖീണാസവോ യം കിഞ്ചി ദിട്ഠം വാ സുതം വാ മുതം വാ തേസു സബ്ബധമ്മേസു മാരസേനം വിനാസേത്വാ ഠിതഭാവേന വിസേനിഭൂതോ. തമേവ ദസ്സിന്തി തം ഏവ വിസുദ്ധദസ്സിം. വിവടം ചരന്തന്തി തണ്ഹാഛദനാദിവിഗമേന വിവടം ഹുത്വാ ചരന്തം. കേനീധ ലോകസ്മി വികപ്പയേയ്യാതി കേന ഇധ ലോകേ തണ്ഹാകപ്പേന വാ ദിട്ഠികപ്പേന വാ കോചി വികപ്പേയ്യ, തേസം വാ പഹീനത്താ രാഗാദിനാ പുബ്ബേ വുത്തേനാതി.

    28.Sa sabbadhammesu visenibhūto, yaṃ kiñci diṭṭhaṃ va sutaṃ mutaṃ vāti so bhūripañño khīṇāsavo yaṃ kiñci diṭṭhaṃ vā sutaṃ vā mutaṃ vā tesu sabbadhammesu mārasenaṃ vināsetvā ṭhitabhāvena visenibhūto. Tameva dassinti taṃ eva visuddhadassiṃ. Vivaṭaṃ carantanti taṇhāchadanādivigamena vivaṭaṃ hutvā carantaṃ. Kenīdha lokasmi vikappayeyyāti kena idha loke taṇhākappena vā diṭṭhikappena vā koci vikappeyya, tesaṃ vā pahīnattā rāgādinā pubbe vuttenāti.

    കാമാ തേ പഠമാ സേനാതിആദീസു ചതൂസു ഗാഥാസു അയമത്ഥോ – യസ്മാ ആദിതോവ അഗാരിയഭൂതേ സത്തേ വത്ഥുകാമേസു കിലേസകാമാ മോഹയന്തി, തേ അഭിഭുയ്യ അനഗാരിയഭാവം ഉപഗതാനം പന്തേസു വാ സേനാസനേസു, അഞ്ഞതരഞ്ഞതരേസു വാ അധികുസലേസു ധമ്മേസു അരതി ഉപ്പജ്ജതി. വുത്തഞ്ചേതം – ‘‘പബ്ബജിതേന ഖോ, ആവുസോ, അഭിരതി ദുക്കരാ’’തി (സം॰ നി॰ ൪.൩൩൧). തതോ തേ പരപടിബദ്ധജീവികത്താ ഖുപ്പിപാസാ ബാധേതി, തായ ബാധിതാനം പരിയേസനതണ്ഹാ ചിത്തം കിലമയതി, അഥ നേസം കിലന്തചിത്താനം ഥിനമിദ്ധം ഓക്കമതി തതോ വിസേസമനധിഗച്ഛന്താനം ദുരഭിസമ്ഭവേസു അരഞ്ഞവനപത്ഥേസു സേനാസനേസു വിഹരതം ഉത്രാസസഞ്ഞിതാ ഭീരു ജായതി, തേസം ഉസ്സങ്കിതപരിസങ്കിതാനം ദീഘരത്തം വിവേകരസമനസ്സാദയമാനാനം വിഹരതം ‘‘ന സിയാ നു ഖോ ഏസ മഗ്ഗോ’’തി പടിപത്തിയം വിചികിച്ഛാ ഉപ്പജ്ജതി, തം വിനോദേത്വാ വിഹരതം അപ്പമത്തകേന വിസേസാധിഗമേന മാനമക്ഖഥമ്ഭാ ജായന്തി, തേപി വിനോദേത്വാ വിഹരതം തതോ അധികതരം വിസേസാധിഗമം നിസ്സായ ലാഭസക്കാരസിലോകാ ഉപ്പജ്ജന്തി, ലാഭാദിമുച്ഛിതാ ധമ്മപടിരൂപകാനി പകാസേന്താ മിച്ഛായസം അധിഗന്ത്വാ തത്ഥ ഠിതാ ജാതിആദീഹി അത്താനം ഉക്കംസേന്തി, പരം വമ്ഭേന്തി. തസ്മാ കാമാദീനം പഠമസേനാദിഭാവോ വേദിതബ്ബോ.

    Kāmā te paṭhamā senātiādīsu catūsu gāthāsu ayamattho – yasmā āditova agāriyabhūte satte vatthukāmesu kilesakāmā mohayanti, te abhibhuyya anagāriyabhāvaṃ upagatānaṃ pantesu vā senāsanesu, aññataraññataresu vā adhikusalesu dhammesu arati uppajjati. Vuttañcetaṃ – ‘‘pabbajitena kho, āvuso, abhirati dukkarā’’ti (saṃ. ni. 4.331). Tato te parapaṭibaddhajīvikattā khuppipāsā bādheti, tāya bādhitānaṃ pariyesanataṇhā cittaṃ kilamayati, atha nesaṃ kilantacittānaṃ thinamiddhaṃ okkamati tato visesamanadhigacchantānaṃ durabhisambhavesu araññavanapatthesu senāsanesu viharataṃ utrāsasaññitā bhīru jāyati, tesaṃ ussaṅkitaparisaṅkitānaṃ dīgharattaṃ vivekarasamanassādayamānānaṃ viharataṃ ‘‘na siyā nu kho esa maggo’’ti paṭipattiyaṃ vicikicchā uppajjati, taṃ vinodetvā viharataṃ appamattakena visesādhigamena mānamakkhathambhā jāyanti, tepi vinodetvā viharataṃ tato adhikataraṃ visesādhigamaṃ nissāya lābhasakkārasilokā uppajjanti, lābhādimucchitā dhammapaṭirūpakāni pakāsentā micchāyasaṃ adhigantvā tattha ṭhitā jātiādīhi attānaṃ ukkaṃsenti, paraṃ vambhenti. Tasmā kāmādīnaṃ paṭhamasenādibhāvo veditabbo.

    ഏവമേതം ദസവിധം സേനം ഉദ്ദിസിത്വാ യസ്മാ സാ കണ്ഹധമ്മസമന്നാഗതത്താ കണ്ഹസ്സ നമുചിനോ ഉപകാരായ സംവത്തതി, തസ്മാ നം ‘‘തവ സേനാ’’തി നിദ്ദിസന്തോ ആഹ – ‘‘ഏസാ നമുചി തേ സേനാ, കണ്ഹസ്സാഭിപ്പഹാരിനീ’’തി. തത്ഥ അഭിപ്പഹാരിനീതി സമണബ്രാഹ്മണാനം ഘാതിനീ നിപ്പോഥിനീ, അന്തരായകരീതി അത്ഥോ. ന നം അസൂരോ ജിനാതി, ജേത്വാവ ലഭതേ സുഖന്തി ഏവം തവ സേനം അസൂരോ കായേ ച ജീവിതേ ച സാപേക്ഖോ പുരിസോ ന ജിനാതി, സൂരോ പന ജിനാതി, ജേത്വാവ മഗ്ഗസുഖം ഫലസുഖഞ്ച അധിഗച്ഛതി.

    Evametaṃ dasavidhaṃ senaṃ uddisitvā yasmā sā kaṇhadhammasamannāgatattā kaṇhassa namucino upakārāya saṃvattati, tasmā naṃ ‘‘tava senā’’ti niddisanto āha – ‘‘esā namuci te senā, kaṇhassābhippahārinī’’ti. Tattha abhippahārinīti samaṇabrāhmaṇānaṃ ghātinī nippothinī, antarāyakarīti attho. Na naṃ asūro jināti, jetvāva labhate sukhanti evaṃ tava senaṃ asūro kāye ca jīvite ca sāpekkho puriso na jināti, sūro pana jināti, jetvāva maggasukhaṃ phalasukhañca adhigacchati.

    യതോ ചതൂഹി അരിയമഗ്ഗേഹീതി യദാ ചതൂഹി നിദ്ദോസനിബ്ബാനമഗ്ഗനസങ്ഖാതേഹി മഗ്ഗേഹി. മാരസേനാതി മാരസ്സ സേനാ വചനകരാ കിലേസാ. പടിസേനികരാതി പടിപക്ഖകരാ. ജിതാ ചാതി പരാജയമാനാ ഹനിതാ ച. പരാജിതാ ചാതി നിഗ്ഗഹിതാ ച. ഭഗ്ഗാതി ഭിന്നാ. വിപ്പലുഗ്ഗാതി ചുണ്ണവിചുണ്ണാ. പരമ്മുഖാതി വിമുഖഭാവം പാപിതാ. വിസേനിഭൂതോതി നിക്കിലേസോ ഹുത്വാ ഠിതോ.

    Yatocatūhi ariyamaggehīti yadā catūhi niddosanibbānamagganasaṅkhātehi maggehi. Mārasenāti mārassa senā vacanakarā kilesā. Paṭisenikarāti paṭipakkhakarā. Jitā cāti parājayamānā hanitā ca. Parājitā cāti niggahitā ca. Bhaggāti bhinnā. Vippaluggāti cuṇṇavicuṇṇā. Parammukhāti vimukhabhāvaṃ pāpitā. Visenibhūtoti nikkileso hutvā ṭhito.

    വോദാതദസ്സിന്തി ബ്യവദാതദസ്സിം. താനി ഛദനാനീതി ഏതാനി തണ്ഹാദികിലേസഛദനാനി. വിവടാനീതി പാകടീകതാനി. വിദ്ധംസിതാനീതി ഠിതട്ഠാനതോ അപഹതാനി. ഉഗ്ഘാടിതാനീതി ഉപ്പാടിതാനി. സമുഗ്ഘാടിതാനീതി വിസേസേന ഉപ്പാടിതാനി.

    Vodātadassinti byavadātadassiṃ. Tāni chadanānīti etāni taṇhādikilesachadanāni. Vivaṭānīti pākaṭīkatāni. Viddhaṃsitānīti ṭhitaṭṭhānato apahatāni. Ugghāṭitānīti uppāṭitāni. Samugghāṭitānīti visesena uppāṭitāni.

    ൨൯. ന കപ്പയന്തീതി ഗാഥായ സമ്ബന്ധോ അത്ഥോ ച – കിഞ്ച ഭിയ്യോ? തേ ഹി താദിസാ സന്തോ ദ്വിന്നം കപ്പാനം പുരേക്ഖാരാനഞ്ച കേനചി ന കപ്പയന്തി, ന പുരേക്ഖരോന്തി. പരമത്ഥം അച്ചന്തസുദ്ധിം അധിഗതത്താ അനച്ചന്തസുദ്ധിംയേവ അകിരിയസസ്സതദിട്ഠിം ‘‘അച്ചന്തസുദ്ധീ’’തി ന തേ വദന്തി. ആദാനഗന്ഥം ഗതിതം വിസജ്ജാതി ചതുബ്ബിധമ്പി രൂപാദീനം ആദായകത്താ ആദാനഗന്ഥം അത്തനോ ചിത്തസന്താനേ ഗഥിതം ബദ്ധം അരിയമഗ്ഗസത്ഥേന വിസ്സജ്ജ ഛിന്ദിത്വാ. സേസം പാകടമേവ.

    29.Na kappayantīti gāthāya sambandho attho ca – kiñca bhiyyo? Te hi tādisā santo dvinnaṃ kappānaṃ purekkhārānañca kenaci na kappayanti, na purekkharonti. Paramatthaṃ accantasuddhiṃ adhigatattā anaccantasuddhiṃyeva akiriyasassatadiṭṭhiṃ ‘‘accantasuddhī’’ti na te vadanti. Ādānaganthaṃ gatitaṃ visajjāti catubbidhampi rūpādīnaṃ ādāyakattā ādānaganthaṃ attano cittasantāne gathitaṃ baddhaṃ ariyamaggasatthena vissajja chinditvā. Sesaṃ pākaṭameva.

    അച്ചന്തസുദ്ധിന്തി അച്ചന്തം പരമത്ഥം സുദ്ധിം. സംസാരസുദ്ധിന്തി സംസാരതോ സുദ്ധിം. അകിരിയദിട്ഠിന്തി കരോതോ ന കരീയതി പാപന്തി അകിരിയദിട്ഠിം. സസ്സതവാദന്തി ‘‘നിച്ചോ ധുവോ സസ്സതോ’’തി വചനം. ന വദന്തി ന കഥേന്തി.

    Accantasuddhinti accantaṃ paramatthaṃ suddhiṃ. Saṃsārasuddhinti saṃsārato suddhiṃ. Akiriyadiṭṭhinti karoto na karīyati pāpanti akiriyadiṭṭhiṃ. Sassatavādanti ‘‘nicco dhuvo sassato’’ti vacanaṃ. Na vadanti na kathenti.

    ഗന്ഥാതി നാമകായം ഗന്ഥേന്തി, ചുതിപടിസന്ധിവസേന വട്ടസ്മിം ഘടേന്തീതി ഗന്ഥാ. അഭിജ്ഝാ ച സാ നാമകായഘടനവസേന ഗന്ഥോ ചാതി അഭിജ്ഝാകായഗന്ഥോ. ഹിതസുഖം ബ്യാപാദയതീതി ബ്യാപാദോ. ബ്യാപാദോ ച സോ വുത്തനയേന ഗന്ഥോ ചാതി ബ്യാപാദോ കായഗന്ഥോ. സീലബ്ബതപരാമാസോതി ‘‘ഇതോ ബഹിദ്ധാ സമണബ്രാഹ്മണാനം സീലേന സുദ്ധി വതേന സുദ്ധീ’’തി (ധ॰ സ॰ ൧൧൪൩, ൧൨൨൨) പരതോ ആമാസോ. ഇദംസച്ചാഭിനിവേസോതി സബ്ബഞ്ഞുഭാസിതമ്പി പടിക്ഖിപിത്വാ ‘‘സസ്സതോ ലോകോ, ഇദമേവ സച്ചം, മോഘമഞ്ഞ’’ന്തി (ധ॰ സ॰ ൧൧൪൪) ഇമിനാ ആകാരേന അഭിനിവേസോ ഇദംസച്ചാഭിനിവേസോ. അത്തനോ ദിട്ഠിയാ രാഗോതി അത്തനാ അഭിനിവിസിത്വാ ഗഹിതായ ദിട്ഠിയാ ഛന്ദരാഗോ. പരവാദേസു ആഘാതോതി പരസ്സ വചനേസു കോപോ. അപ്പച്ചയോതി അതുട്ഠാകാരോ. അത്തനോ സീലം വാതി അത്തനാ സമാദിന്നം ഗോസീലാദിസീലം വാ. അത്തനോ ദിട്ഠീതി അത്തനാ ഗഹിതാ പരാമട്ഠാ ദിട്ഠി. തേഹി ഗന്ഥേഹീതി ഏതേഹി വുത്തേഹി നാമകായഘടനേഹി. രൂപം ആദിയന്തീതി ചതുസമുട്ഠാനികം രൂപാരമ്മണം ആദിയന്തി ഗണ്ഹന്തി. ഉപാദിയന്തീതി ഉപഗന്ത്വാ ഗണ്ഹന്തി തണ്ഹാഗഹണേന. പരാമസന്തി ദിട്ഠിഗഹണേന. അഭിനിവിസന്തി മാനഗഹണേന. വട്ടന്തി തേഭൂമകവട്ടം. ഗന്ഥേതി ബന്ധനേ.

    Ganthāti nāmakāyaṃ ganthenti, cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ghaṭentīti ganthā. Abhijjhā ca sā nāmakāyaghaṭanavasena gantho cāti abhijjhākāyagantho. Hitasukhaṃ byāpādayatīti byāpādo. Byāpādo ca so vuttanayena gantho cāti byāpādo kāyagantho. Sīlabbataparāmāsoti ‘‘ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi vatena suddhī’’ti (dha. sa. 1143, 1222) parato āmāso. Idaṃsaccābhinivesoti sabbaññubhāsitampi paṭikkhipitvā ‘‘sassato loko, idameva saccaṃ, moghamañña’’nti (dha. sa. 1144) iminā ākārena abhiniveso idaṃsaccābhiniveso. Attano diṭṭhiyā rāgoti attanā abhinivisitvā gahitāya diṭṭhiyā chandarāgo. Paravādesu āghātoti parassa vacanesu kopo. Appaccayoti atuṭṭhākāro. Attano sīlaṃ vāti attanā samādinnaṃ gosīlādisīlaṃ vā. Attano diṭṭhīti attanā gahitā parāmaṭṭhā diṭṭhi. Tehi ganthehīti etehi vuttehi nāmakāyaghaṭanehi. Rūpaṃ ādiyantīti catusamuṭṭhānikaṃ rūpārammaṇaṃ ādiyanti gaṇhanti. Upādiyantīti upagantvā gaṇhanti taṇhāgahaṇena. Parāmasanti diṭṭhigahaṇena. Abhinivisanti mānagahaṇena. Vaṭṭanti tebhūmakavaṭṭaṃ. Gantheti bandhane.

    വോസജ്ജിത്വാ വാതി സമ്മാ വിസ്സജ്ജിത്വാ വാ. ഗഥിതേതി ബന്ധനേ. ഗന്ഥിതേതി ഗന്ഥനേന ഗന്ഥിതേ. വിബന്ധേതി വിസേസേന ബന്ധേ. ആബന്ധേതി അനേകവിധേന ബന്ധേ. പലിബുദ്ധേതി അമുഞ്ചിതേ. ബന്ധനേ പോടയിത്വാതി തണ്ഹാമാനദിട്ഠിബന്ധനാനി പപ്പോടയിത്വാ. വിസജ്ജാതി ചജിത്വാ.

    Vosajjitvā vāti sammā vissajjitvā vā. Gathiteti bandhane. Ganthiteti ganthanena ganthite. Vibandheti visesena bandhe. Ābandheti anekavidhena bandhe. Palibuddheti amuñcite. Bandhane poṭayitvāti taṇhāmānadiṭṭhibandhanāni pappoṭayitvā. Visajjāti cajitvā.

    ഇമേ പന ചത്താരോ ഗന്ഥേ കിലേസപടിപാടിയാപി ആഹരിതും വട്ടതി, മഗ്ഗപടിപാടിയാപി – കിലേസപടിപാടിയാ അഭിജ്ഝാകായഗന്ഥോ അരഹത്തമഗ്ഗേന പഹീയതി, ബ്യാപാദോ കായഗന്ഥോ അനാഗാമിമഗ്ഗേന, സീലബ്ബതപരാമാസോ കായഗന്ഥോ ഇദംസച്ചാഭിനിവേസോ കായഗന്ഥോ സോതാപത്തിമഗ്ഗേന. മഗ്ഗപടിപാടിയാ സീലബ്ബതപരാമാസോ കായഗന്ഥോ ഇദംസച്ചാഭിനിവേസോ കായഗന്ഥോ സോതാപത്തിമഗ്ഗേന, ബ്യാപാദോ കായഗന്ഥോ അനാഗാമിമഗ്ഗേന, അഭിജ്ഝാകായഗന്ഥോ അരഹത്തമഗ്ഗേനാതി. ഏതേ ചത്താരോ ഗന്ഥാ യസ്സ സംവിജ്ജന്തി, തം ചുതിപടിസന്ധിവസേന വട്ടസ്മിം ഗന്ഥേന്തി ഘടേന്തീതി ഗന്ഥാ. തേ ചതുപ്പഭേദാ അഭിജ്ഝായന്തി ഏതായ, സയം വാ അഭിജ്ഝായതി, അഭിജ്ഝായനമത്തമേവ വാ ഏസാതി അഭിജ്ഝാ. ലോഭോയേവ നാമകായം ഗന്ഥേതി ചുതിപടിസന്ധിവസേന വട്ടസ്മിം ഘടേതീതി കായഗന്ഥോ. ബ്യാപജ്ജതി തേന ചിത്തം പൂതിഭാവം ഗച്ഛതി, ബ്യാപാദയതി വാ വിനയാചാരരൂപസമ്പത്തിഹിതസുഖാദീനീതി ബ്യാപാദോ. ‘‘ഇതോ ബഹിദ്ധാ സമണബ്രാഹ്മണാനം സീലേന സുദ്ധി വതേന സുദ്ധീ’’തി പരാമസനം സീലബ്ബതപരാമാസോ, സബ്ബഞ്ഞുഭാസിതമ്പി പടിക്ഖിപിത്വാ ‘‘സസ്സതോ ലോകോ, ഇദമേവ സച്ചം, മോഘമഞ്ഞ’’ന്തിആദിനാ ആകാരേന അഭിനിവിസതീതി ഇദംസച്ചാഭിനിവേസോ. യഥാ വയ്ഹം വാതിആദിം വയ്ഹാദിവിസങ്ഖരണം ഗന്ഥാനം വിയോഗകരണേ ഉപമം ദസ്സേന്തോ ആഹ.

    Ime pana cattāro ganthe kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭati, maggapaṭipāṭiyāpi – kilesapaṭipāṭiyā abhijjhākāyagantho arahattamaggena pahīyati, byāpādo kāyagantho anāgāmimaggena, sīlabbataparāmāso kāyagantho idaṃsaccābhiniveso kāyagantho sotāpattimaggena. Maggapaṭipāṭiyā sīlabbataparāmāso kāyagantho idaṃsaccābhiniveso kāyagantho sotāpattimaggena, byāpādo kāyagantho anāgāmimaggena, abhijjhākāyagantho arahattamaggenāti. Ete cattāro ganthā yassa saṃvijjanti, taṃ cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ganthenti ghaṭentīti ganthā. Te catuppabhedā abhijjhāyanti etāya, sayaṃ vā abhijjhāyati, abhijjhāyanamattameva vā esāti abhijjhā. Lobhoyeva nāmakāyaṃ gantheti cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ghaṭetīti kāyagantho. Byāpajjati tena cittaṃ pūtibhāvaṃ gacchati, byāpādayati vā vinayācārarūpasampattihitasukhādīnīti byāpādo. ‘‘Ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi vatena suddhī’’ti parāmasanaṃ sīlabbataparāmāso, sabbaññubhāsitampi paṭikkhipitvā ‘‘sassato loko, idameva saccaṃ, moghamañña’’ntiādinā ākārena abhinivisatīti idaṃsaccābhiniveso. Yathā vayhaṃ vātiādiṃ vayhādivisaṅkharaṇaṃ ganthānaṃ viyogakaraṇe upamaṃ dassento āha.

    ന ജനേന്തീതി ന ഉപ്പാദേന്തി. ന സഞ്ജനേന്തീതി ന നിബ്ബത്തേന്തി. നാഭിനിബ്ബത്തേന്തീതി ഉപസഗ്ഗവസേന പദം വഡ്ഢിതം. ന സഞ്ജനേന്തീതി ഉപ്പാദക്ഖണം. ന നിബ്ബത്തേന്തി നാഭിനിബ്ബത്തേന്തീതി പവത്തിക്ഖണം സന്ധായ വുത്തം.

    Na janentīti na uppādenti. Na sañjanentīti na nibbattenti. Nābhinibbattentīti upasaggavasena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Na sañjanentīti uppādakkhaṇaṃ. Na nibbattenti nābhinibbattentīti pavattikkhaṇaṃ sandhāya vuttaṃ.

    ൩൦. സീമാതിഗോതി ഗാഥാ ഏകപുഗ്ഗലാധിട്ഠാനായ ദേസനായ വുത്താ. പുബ്ബസദിസോ ഏവ പനസ്സാ സമ്ബന്ധോ, സോ ഏവം അത്ഥവണ്ണനായ സദ്ധിം വേദിതബ്ബോ – കിഞ്ച ഭിയ്യോ? സോ ഈദിസോ ഭൂരിപഞ്ഞോ ചതുന്നം കിലേസസീമാനം അതീതത്താ സീമാതിഗോ, ബാഹിതപാപത്താ ച ബ്രാഹ്മണോ, ഇത്ഥമ്ഭൂതസ്സ ച തസ്സ നത്ഥി, പരചിത്തപുബ്ബേനിവാസഞാണേഹി ഞത്വാ വാ മംസദിബ്ബചക്ഖൂഹി ദിസ്വാ വാ കിഞ്ചി സമുഗ്ഗഹീതം, അഭിനിവിട്ഠന്തി വുത്തം ഹോതി. സോ ച കാമരാഗാഭാവതോ ന രാഗരാഗീ രൂപാരൂപരാഗാഭാവതോ ന വിരാഗരത്തോ, യതോ ഏവംവിധസ്സ തസ്സ ‘‘ഇദം പരമ’’ന്തി കിഞ്ചി ഇധ ഉഗ്ഗഹീതം നത്ഥീതി അരഹത്തനികൂടേന ദേസനം നിട്ഠാപേസി.

    30.Sīmātigoti gāthā ekapuggalādhiṭṭhānāya desanāya vuttā. Pubbasadiso eva panassā sambandho, so evaṃ atthavaṇṇanāya saddhiṃ veditabbo – kiñca bhiyyo? So īdiso bhūripañño catunnaṃ kilesasīmānaṃ atītattā sīmātigo, bāhitapāpattā ca brāhmaṇo, itthambhūtassa ca tassa natthi, paracittapubbenivāsañāṇehi ñatvā vā maṃsadibbacakkhūhi disvā vā kiñci samuggahītaṃ, abhiniviṭṭhanti vuttaṃ hoti. So ca kāmarāgābhāvato na rāgarāgī rūpārūparāgābhāvato na virāgaratto, yato evaṃvidhassa tassa ‘‘idaṃ parama’’nti kiñci idha uggahītaṃ natthīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi.

    ചതസ്സോ സീമായോതി ചത്താരോ പരിച്ഛേദാ. ദിട്ഠാനുസയോതി ദിട്ഠി ച സാ അപ്പഹീനട്ഠേന അനുസയോ ചാതി ദിട്ഠാനുസയോ. വിചികിച്ഛാനുസയാദീസുപി ഏസേവ നയോ. കേനട്ഠേന അനുസയാ? അനുസയനട്ഠേന. കോ ഏസ അനുസയട്ഠോ നാമാതി? അപ്പഹീനട്ഠോ. ഏതേ ഹി അപ്പഹീനട്ഠേന തസ്സ തസ്സ സന്താനേ അനുസേന്തി നാമ, തസ്മാ ‘‘അനുസയാ’’തി വുച്ചന്തി. അനുസേന്തീതി അനുരൂപം കാരണം ലഭിത്വാ ഉപ്പജ്ജന്തീതി അത്ഥോ. അഥാപി സിയാ – അനുസയട്ഠോ നാമ അപ്പഹീനാകാരോ, അപ്പഹീനാകാരോ ച ‘‘ഉപ്പജ്ജതീ’’തി വത്തും ന യുജ്ജതി, തസ്മാ ന അനുസയാ ഉപ്പജ്ജന്തീതി. തത്രിദം പടിവചനം – അപ്പഹീനാകാരോ അനുസയോ, അനുസയോതി പന അപ്പഹീനട്ഠേന ഥാമഗതാ കിലേസാ വുച്ചന്തി. സോ ചിത്തസമ്പയുത്തോ സാരമ്മണോ സപ്പച്ചയട്ഠേന സഹേതുകോ ഏകന്താകുസലോ അതീതോപി ഹോതി അനാഗതോപി പച്ചുപ്പന്നോപി, തസ്മാ ‘‘ഉപ്പജ്ജതീ’’തി വത്തും യുജ്ജതി.

    Catasso sīmāyoti cattāro paricchedā. Diṭṭhānusayoti diṭṭhi ca sā appahīnaṭṭhena anusayo cāti diṭṭhānusayo. Vicikicchānusayādīsupi eseva nayo. Kenaṭṭhena anusayā? Anusayanaṭṭhena. Ko esa anusayaṭṭho nāmāti? Appahīnaṭṭho. Ete hi appahīnaṭṭhena tassa tassa santāne anusenti nāma, tasmā ‘‘anusayā’’ti vuccanti. Anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantīti attho. Athāpi siyā – anusayaṭṭho nāma appahīnākāro, appahīnākāro ca ‘‘uppajjatī’’ti vattuṃ na yujjati, tasmā na anusayā uppajjantīti. Tatridaṃ paṭivacanaṃ – appahīnākāro anusayo, anusayoti pana appahīnaṭṭhena thāmagatā kilesā vuccanti. So cittasampayutto sārammaṇo sappaccayaṭṭhena sahetuko ekantākusalo atītopi hoti anāgatopi paccuppannopi, tasmā ‘‘uppajjatī’’ti vattuṃ yujjati.

    തത്രിദം പമാണം – പടിസമ്ഭിദായം താവ അഭിസമയകഥായം (പടി॰ മ॰ ൩.൨൧) ‘‘പച്ചുപ്പന്നേ കിലേസേ പജഹതീ’’തി പുച്ഛിത്വാ അനുസയാനം പച്ചുപ്പന്നഭാവസ്സ അത്ഥിതായ ‘‘ഥാമഗതോ അനുസയം പജഹതീ’’തി വുത്തം. ധമ്മസങ്ഗണിയം മോഹസ്സ പദഭാജനേ (ധ॰ സ॰ ൩൯൦) ‘‘അവിജ്ജാനുസയോ അവിജ്ജാപരിയുട്ഠാനം, അവിജ്ജാലങ്ഗീ മോഹോ അകുസലമൂലം, അയം തസ്മിം സമയേ മോഹോ ഹോതീ’’തി അകുസലചിത്തേന സദ്ധിം അവിജ്ജാനുസയസ്സ ഉപ്പന്നഭാവോ വുത്തോ. കഥാവത്ഥുസ്മിം ‘‘അനുസയാ അബ്യാകതാ അനുസയാ അഹേതുകാ അനുസയാ ചിത്തവിപ്പയുത്താ’’തി (കഥാ॰ ൬൦൫) സബ്ബേ വാദാ പടിസേധിതാ. അനുസയയമകേ സത്തന്നം മഹാവാരാനം അഞ്ഞതരസ്മിം ഉപ്പജ്ജനവാരേ ‘‘യസ്സ കാമരാഗാനുസയോ ഉപ്പജ്ജതി തസ്സ പടിഘാനുസയോ ഉപ്പജ്ജതീ’’തിആദി വുത്തം. തസ്മാ ‘‘അനുസേന്തീതി അനുരൂപം കാരണം ലഭിത്വാ ഉപ്പജ്ജന്തീ’’തി യം വുത്തം, തം ഇമിനാ തന്തിപ്പമാണേന സുവുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. യമ്പി ‘‘ചിത്തസമ്പയുത്തോ സാരമ്മണോ’’തിആദി വുത്തം, തമ്പി സുവുത്തമേവ. അനുസയോ ഹി നാമേസ പരിനിപ്ഫന്നോ ചിത്തസമ്പയുത്തോ അകുസലധമ്മോതി നിട്ഠമേത്ഥ ഗന്തബ്ബം.

    Tatridaṃ pamāṇaṃ – paṭisambhidāyaṃ tāva abhisamayakathāyaṃ (paṭi. ma. 3.21) ‘‘paccuppanne kilese pajahatī’’ti pucchitvā anusayānaṃ paccuppannabhāvassa atthitāya ‘‘thāmagato anusayaṃ pajahatī’’ti vuttaṃ. Dhammasaṅgaṇiyaṃ mohassa padabhājane (dha. sa. 390) ‘‘avijjānusayo avijjāpariyuṭṭhānaṃ, avijjālaṅgī moho akusalamūlaṃ, ayaṃ tasmiṃ samaye moho hotī’’ti akusalacittena saddhiṃ avijjānusayassa uppannabhāvo vutto. Kathāvatthusmiṃ ‘‘anusayā abyākatā anusayā ahetukā anusayā cittavippayuttā’’ti (kathā. 605) sabbe vādā paṭisedhitā. Anusayayamake sattannaṃ mahāvārānaṃ aññatarasmiṃ uppajjanavāre ‘‘yassa kāmarāgānusayo uppajjati tassa paṭighānusayo uppajjatī’’tiādi vuttaṃ. Tasmā ‘‘anusentīti anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantī’’ti yaṃ vuttaṃ, taṃ iminā tantippamāṇena suvuttanti veditabbaṃ. Yampi ‘‘cittasampayutto sārammaṇo’’tiādi vuttaṃ, tampi suvuttameva. Anusayo hi nāmesa parinipphanno cittasampayutto akusaladhammoti niṭṭhamettha gantabbaṃ.

    തത്ഥ ദിട്ഠാനുസയോ ചതൂസു ദിട്ഠിസമ്പയുത്തേസു, വിചികിച്ഛാനുസയോ വിചികിച്ഛാസഹഗതേ, അവിജ്ജാനുസയോ ദ്വാദസസു അകുസലചിത്തേസു സഹജാതവസേന ആരമ്മണവസേന ച; തയോപി അവസേസതേഭൂമകധമ്മേസു ആരമ്മണവസേന ദിട്ഠിവിചികിച്ഛാമോഹാ. കാമരാഗാനുസയോ ചേത്ഥ ലോഭസഹഗതചിത്തേസു സഹജാതവസേന ആരമ്മണവസേന ച, മനാപേസു അവസേസകാമാവചരധമ്മേസു ആരമ്മണവസേന ഉപ്പജ്ജമാനോ ലോഭോ. പടിഘാനുസയോ ദോമനസ്സസഹഗതചിത്തേസു സഹജാതവസേന ആരമ്മണവസേന ച, അമനാപേസു അവസേസകാമാവചരധമ്മേസു ആരമ്മണവസേനേവ ഉപ്പജ്ജമാനോ ദോസോ. മാനാനുസയോ ദിട്ഠിവിപ്പയുത്തലോഭസഹഗതചിത്തേസു സഹജാതവസേന ആരമ്മണവസേന ച, ദുക്ഖവേദനാവജ്ജേസു അവസേസകാമാവചരധമ്മേസു രൂപാരൂപാവചരധമ്മേസു ച ആരമ്മണവസേനേവ ഉപ്പജ്ജമാനോ മാനോ. ഭവരാഗാനുസയോ ചതൂസു ദിട്ഠിവിപ്പയുത്തേസു ഉപ്പജ്ജമാനോപി സഹജാതവസേന വുത്തോ. ആരമ്മണവസേനേവ പന രൂപാരൂപാവചരധമ്മേസു ഉപ്പജ്ജമാനോ ലോഭോ വുത്തോ.

    Tattha diṭṭhānusayo catūsu diṭṭhisampayuttesu, vicikicchānusayo vicikicchāsahagate, avijjānusayo dvādasasu akusalacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca; tayopi avasesatebhūmakadhammesu ārammaṇavasena diṭṭhivicikicchāmohā. Kāmarāgānusayo cettha lobhasahagatacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca, manāpesu avasesakāmāvacaradhammesu ārammaṇavasena uppajjamāno lobho. Paṭighānusayo domanassasahagatacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca, amanāpesu avasesakāmāvacaradhammesu ārammaṇavaseneva uppajjamāno doso. Mānānusayo diṭṭhivippayuttalobhasahagatacittesu sahajātavasena ārammaṇavasena ca, dukkhavedanāvajjesu avasesakāmāvacaradhammesu rūpārūpāvacaradhammesu ca ārammaṇavaseneva uppajjamāno māno. Bhavarāgānusayo catūsu diṭṭhivippayuttesu uppajjamānopi sahajātavasena vutto. Ārammaṇavaseneva pana rūpārūpāvacaradhammesu uppajjamāno lobho vutto.

    തത്ഥ ദിട്ഠാനുസയോതി ദ്വാസട്ഠിവിധാ ദിട്ഠി. വിചികിച്ഛാനുസയോതി അട്ഠവത്ഥുകാ വിചികിച്ഛാ. തദേകട്ഠാ ച കിലേസാതി സഹജേകട്ഠവസേന ദിട്ഠിയാ വിചികിച്ഛായ, സഹജേകട്ഠവസേന ഏകതോ ഠിതാ. മാനാനുസയോതി നവവിധമാനോ. പരമത്ഥഞാണേന വാ ഞത്വാതി പരേസം ചിത്താചാരജാനനപഞ്ഞായ ജാനിത്വാ, ചേതോപരിയഞാണേന ജാനിത്വാതി വുത്തം ഹോതി. പുബ്ബേനിവാസാനുസ്സതിഞാണേന വാതി അതീതേ നിവുട്ഠക്ഖന്ധാനുസ്സരണഞാണേന ജാനിത്വാ. മംസചക്ഖുനാ വാതി പകതിചക്ഖുനാ. ദിബ്ബചക്ഖുനാ വാതി ദിബ്ബസദിസേന ദിബ്ബവിഹാരസന്നിസ്സിതേന വാ ദിബ്ബചക്ഖുനാ പസ്സിത്വാ. രാഗരത്താതി രാഗേന രഞ്ജിതാ. യേ പഞ്ചസു കാമഗുണേസൂതി യേ പഞ്ചസു രൂപാദിവത്ഥുകാമകോട്ഠാസേസു. വിരാഗരത്താതി വിരാഗസങ്ഖാതാസു രൂപാരൂപസമാപത്തീസു അതിരത്താ അല്ലീനാ. യതോ കാമരാഗോ ചാതി യദാ കാമഭവേ രാഗോ ച. രൂപാരൂപരാഗേസുപി ഏസേവ നയോ.

    Tattha diṭṭhānusayoti dvāsaṭṭhividhā diṭṭhi. Vicikicchānusayoti aṭṭhavatthukā vicikicchā. Tadekaṭṭhā ca kilesāti sahajekaṭṭhavasena diṭṭhiyā vicikicchāya, sahajekaṭṭhavasena ekato ṭhitā. Mānānusayoti navavidhamāno. Paramatthañāṇena vā ñatvāti paresaṃ cittācārajānanapaññāya jānitvā, cetopariyañāṇena jānitvāti vuttaṃ hoti. Pubbenivāsānussatiñāṇena vāti atīte nivuṭṭhakkhandhānussaraṇañāṇena jānitvā. Maṃsacakkhunā vāti pakaticakkhunā. Dibbacakkhunā vāti dibbasadisena dibbavihārasannissitena vā dibbacakkhunā passitvā. Rāgarattāti rāgena rañjitā. Ye pañcasu kāmaguṇesūti ye pañcasu rūpādivatthukāmakoṭṭhāsesu. Virāgarattāti virāgasaṅkhātāsu rūpārūpasamāpattīsu atirattā allīnā. Yato kāmarāgo cāti yadā kāmabhave rāgo ca. Rūpārūparāgesupi eseva nayo.

    സദ്ധമ്മപ്പജ്ജോതികായ മഹാനിദ്ദേസട്ഠകഥായ

    Saddhammappajjotikāya mahāniddesaṭṭhakathāya

    സുദ്ധട്ഠകസുത്തനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Suddhaṭṭhakasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / മഹാനിദ്ദേസപാളി • Mahāniddesapāḷi / ൪. സുദ്ധട്ഠകസുത്തനിദ്ദേസോ • 4. Suddhaṭṭhakasuttaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact