| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[၅၃၅] ၃. သုဓာဘောဇနဇာတကဝဏ္ဏနာ
[535] 3. Sudhābhojanajātakavaṇṇanā
နေဝ ကိဏာမိ နပိ ဝိက္ကိဏာမီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဒာနဇ္ဈာသယံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သော ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဧကော ကုလပုတ္တော ဟုတ္ဝာ သတ္ထု ဓမ္မကထံ သုတ္ဝာ ပသန္နစိတ္တော ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ သီလေသု ပရိပူရကာရီ ဓုတင္ဂဂုဏသမန္နာဂတော သဗ္ရဟ္မစာရီသု ပဝတ္တမေတ္တစိတ္တော ဒိဝသသ္သ တိက္ခတ္တုံ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင္ဃုပဋ္ဌာနေ အပ္ပမတ္တော အာစာရသမ္ပန္နော ဒာနဇ္ဈာသယော အဟောသိ။ သာရဏီယဓမ္မပူရကော အတ္တနာ လဒ္ဓံ ပဋိဂ္ဂာဟကေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဆိန္နဘတ္တော ဟုတ္ဝာပိ ဒေတိယေဝ, တသ္မာ တသ္သ ဒာနဇ္ဈာသယဒာနာဘိရတဘာဝော ဘိက္ခုသင္ဃေ ပာကဋော အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ, ‘‘အာဝုသော, အသုကော နာမ ဘိက္ခု ဒာနဇ္ဈာသယော ဒာနာဘိရတော အတ္တနာ လဒ္ဓံ ပသတမတ္တပာနီယမ္ပိ လောဘံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ သဗ္ရဟ္မစာရီနံ ဒေတိ, ဗောဓိသတ္တသ္သေဝသ္သ အဇ္ဈာသယော’’တိ။ သတ္ထာ တံ ကထံ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ သုတ္ဝာ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတ္ဝာ အာဂန္တ္ဝာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပုဗ္ဗေ အဒာနသီလော မစ္ဆရီ တိဏဂ္ဂေန တေလဗိန္ဒုမ္ပိ အဒာတာ အဟောသိ, အထ နံ အဟံ ဒမေတ္ဝာ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတ္ဝာ ဒာနဖလံ ဝဏ္ဏေတ္ဝာ ဒာနေ ပတိဋ္ဌာပေသိံ, သော ‘ပသတမတ္တံ ဥဒကမ္ပိ လဘိတ္ဝာ အဒတ္ဝာ န ပိဝိသ္သာမီ’တိ မမ သန္တိကေ ဝရံ အဂ္ဂဟေသိ, တသ္သ ဖလေန ဒာနဇ္ဈာသယော ဒာနာဘိရတော ဇာတော’’တိ ဝတ္ဝာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
Neva kiṇāmi napi vikkiṇāmīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ dānajjhāsayaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira sāvatthiyaṃ eko kulaputto hutvā satthu dhammakathaṃ sutvā pasannacitto pabbajitvā sīlesu paripūrakārī dhutaṅgaguṇasamannāgato sabrahmacārīsu pavattamettacitto divasassa tikkhattuṃ buddhadhammasaṅghupaṭṭhāne appamatto ācārasampanno dānajjhāsayo ahosi. Sāraṇīyadhammapūrako attanā laddhaṃ paṭiggāhakesu vijjamānesu chinnabhatto hutvāpi detiyeva, tasmā tassa dānajjhāsayadānābhiratabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo ahosi. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ, ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu dānajjhāsayo dānābhirato attanā laddhaṃ pasatamattapānīyampi lobhaṃ chinditvā sabrahmacārīnaṃ deti, bodhisattassevassa ajjhāsayo’’ti. Satthā taṃ kathaṃ dibbāya sotadhātuyā sutvā gandhakuṭito nikkhamitvā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘ayaṃ, bhikkhave, bhikkhu pubbe adānasīlo maccharī tiṇaggena telabindumpi adātā ahosi, atha naṃ ahaṃ dametvā nibbisevanaṃ katvā dānaphalaṃ vaṇṇetvā dāne patiṭṭhāpesiṃ, so ‘pasatamattaṃ udakampi labhitvā adatvā na pivissāmī’ti mama santike varaṃ aggahesi, tassa phalena dānajjhāsayo dānābhirato jāto’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗ္ရဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧကော ဂဟပတိ အဍ္ဎော အဟောသိ အသီတိကောဋိဝိဘဝော။ အထသ္သ ရာဇာ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အဒာသိ ။ သော ရာဇပူဇိတော နာဂရဇာနပဒပူဇိတော ဟုတ္ဝာ ဧကဒိဝသံ အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတ္ဝာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ယသော မယာ အတီတဘဝေ နေဝ နိဒ္ဒာယန္တေန, န ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ကရောန္တေန လဒ္ဓော, သုစရိတာနိ ပန ပူရေတ္ဝာ လဒ္ဓော, အနာဂတေပိ မယာ မမ ပတိဋ္ဌံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော ရညော သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ‘‘ဒေဝ, မမ ဃရေ အသီတိကောဋိဓနံ အတ္ထိ, တံ ဂဏ္ဟာဟီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘န မယ္ဟံ တဝ ဓနေနတ္ထော, ဗဟုံ မေ ဓနံ, ဣတောပိ ယဒိစ္ဆသိ, တံ ဂဏ္ဟာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ နု, ဒေဝ, မမ ဓနံ ဒာတုံ လဘာမီ’’တိ အာဟ။ အထ ရညာ ‘‘ယထာရုစိ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ စတူသု နဂရဒ္ဝာရေသု နဂရမဇ္ဈေ နိဝေသနဒ္ဝာရေ စာတိ ဆ ဒာနသာလာယော ကာရေတ္ဝာ ဒေဝသိကံ ဆသတသဟသ္သပရိစ္စာဂံ ကရောန္တော မဟာဒာနံ ပဝတ္တေသိ။ သော ယာဝဇီဝံ ဒာနံ ဒတ္ဝာ ‘‘ဣမံ မမ ဒာနဝံသံ မာ ဥပစ္ဆိန္ဒထာ’’တိ ပုတ္တေ အနုသာသိတ္ဝာ ဇီဝိတပရိယောသာနေ သက္ကော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ပုတ္တောပိသ္သ တထေဝ ဒာနံ ဒတ္ဝာ စန္ဒော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ, တသ္သ ပုတ္တော သူရိယော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ, တသ္သ ပုတ္တော မာတလိ ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ, တသ္သ ပုတ္တော ပဉ္စသိခော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ, တသ္သ ပန ပုတ္တော ဆဋ္ဌော သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ လဒ္ဓာ မစ္ဆရိယကောသိယော နာမ အဟောသိ အသီတိကောဋိဝိဘဝောယေဝ။ သော ‘‘မမ ပိတုပိတာမဟာ ဗာလာ အဟေသုံ, ဒုက္ခေန သမ္ဘတံ ဓနံ ဆဍ္ဍေသုံ, အဟံ ပန ဓနံ ရက္ခိသ္သာမိ, ကသ္သစိ ကိဉ္စိ န ဒသ္သာမီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ဒာနသာလာ ဝိဒ္ဓံသေတ္ဝာ အဂ္ဂိနာ ဈာပေတ္ဝာ ထဒ္ဓမစ္ဆရီ အဟောသိ။
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente eko gahapati aḍḍho ahosi asītikoṭivibhavo. Athassa rājā seṭṭhiṭṭhānaṃ adāsi . So rājapūjito nāgarajānapadapūjito hutvā ekadivasaṃ attano sampattiṃ oloketvā cintesi – ‘‘ayaṃ yaso mayā atītabhave neva niddāyantena, na kāyaduccaritādīni karontena laddho, sucaritāni pana pūretvā laddho, anāgatepi mayā mama patiṭṭhaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti. So rañño santikaṃ gantvā ‘‘deva, mama ghare asītikoṭidhanaṃ atthi, taṃ gaṇhāhī’’ti vatvā ‘‘na mayhaṃ tava dhanenattho, bahuṃ me dhanaṃ, itopi yadicchasi, taṃ gaṇhāhī’’ti vutte ‘‘kiṃ nu, deva, mama dhanaṃ dātuṃ labhāmī’’ti āha. Atha raññā ‘‘yathāruci karohī’’ti vutte catūsu nagaradvāresu nagaramajjhe nivesanadvāre cāti cha dānasālāyo kāretvā devasikaṃ chasatasahassapariccāgaṃ karonto mahādānaṃ pavattesi. So yāvajīvaṃ dānaṃ datvā ‘‘imaṃ mama dānavaṃsaṃ mā upacchindathā’’ti putte anusāsitvā jīvitapariyosāne sakko hutvā nibbatti. Puttopissa tatheva dānaṃ datvā cando hutvā nibbatti, tassa putto sūriyo hutvā nibbatti, tassa putto mātali hutvā nibbatti, tassa putto pañcasikho hutvā nibbatti, tassa pana putto chaṭṭho seṭṭhiṭṭhānaṃ laddhā macchariyakosiyo nāma ahosi asītikoṭivibhavoyeva. So ‘‘mama pitupitāmahā bālā ahesuṃ, dukkhena sambhataṃ dhanaṃ chaḍḍesuṃ, ahaṃ pana dhanaṃ rakkhissāmi, kassaci kiñci na dassāmī’’ti cintetvā dānasālā viddhaṃsetvā agginā jhāpetvā thaddhamaccharī ahosi.
အထသ္သ ဂေဟဒ္ဝာရေ ယာစကာ သန္နိပတိတ္ဝာ ဗာဟာ ပဂ္ဂယ္ဟ, ‘‘မဟာသေဋ္ဌိ, မာ အတ္တနော ပိတုပိတာမဟာနံ ဒာနဝံသံ နာသယိ, ဒာနံ ဒေဟီ’’တိ မဟာသဒ္ဒေန ပရိဒေဝိံသု။ တံ သုတ္ဝာ မဟာဇနော ‘‘မစ္ဆရိယကောသိယေန အတ္တနော ဒာနဝံသော ဥပစ္ဆိန္နော’’တိ တံ ဂရဟိ။ သော လဇ္ဇိတော နိဝေသနဒ္ဝာရေ ယာစကာနံ အာဂတာဂတဋ္ဌာနံ နိဝာရေတုံ အာရက္ခံ ဌပေသိ။ တေ နိပ္ပစ္စယာ ဟုတ္ဝာ ပုန တသ္သ ဂေဟဒ္ဝာရံ န ဩလောကေသုံ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ဓနမေဝ သံဟရတိ, နေဝ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, န ပုတ္တဒာရာဒီနံ ဒေတိ, ကဉ္ဇိကဗိလင္ဂဒုတိယံ သကုဏ္ဍကဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ, မူလဖလမတ္တတန္တာနိ ထူလဝတ္ထာနိ နိဝာသေတိ, ပဏ္ဏဆတ္တံ မတ္ထကေ ဓာရေတ္ဝာ ဇရဂ္ဂောဏယုတ္တေန ဇဇ္ဇရရထကေန ယာတိ။ ဣတိ တသ္သ အသပ္ပုရိသသ္သ တတ္တကံ ဓနံ သုနခေန လဒ္ဓံ နာဠိကေရံ ဝိယ အဟောသိ။
Athassa gehadvāre yācakā sannipatitvā bāhā paggayha, ‘‘mahāseṭṭhi, mā attano pitupitāmahānaṃ dānavaṃsaṃ nāsayi, dānaṃ dehī’’ti mahāsaddena parideviṃsu. Taṃ sutvā mahājano ‘‘macchariyakosiyena attano dānavaṃso upacchinno’’ti taṃ garahi. So lajjito nivesanadvāre yācakānaṃ āgatāgataṭṭhānaṃ nivāretuṃ ārakkhaṃ ṭhapesi. Te nippaccayā hutvā puna tassa gehadvāraṃ na olokesuṃ. So tato paṭṭhāya dhanameva saṃharati, neva attanā paribhuñjati, na puttadārādīnaṃ deti, kañjikabilaṅgadutiyaṃ sakuṇḍakabhattaṃ bhuñjati, mūlaphalamattatantāni thūlavatthāni nivāseti, paṇṇachattaṃ matthake dhāretvā jaraggoṇayuttena jajjararathakena yāti. Iti tassa asappurisassa tattakaṃ dhanaṃ sunakhena laddhaṃ nāḷikeraṃ viya ahosi.
သော ဧကဒိဝသံ ရာဇူပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော ‘‘အနုသေဋ္ဌိံ အာဒာယ ဂမိသ္သာမီ’’တိ တသ္သ ဂေဟံ အဂမာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ အနုသေဋ္ဌိ ပုတ္တဓီတာဒီဟိ ပရိဝုတော နဝသပ္ပိပက္ကမဓုသက္ခရစုဏ္ဏေဟိ သင္ခတံ ပာယာသံ ဘုဉ္ဇမာနော နိသိန္နော ဟောတိ။ သော မစ္ဆရိယကောသိယံ ဒိသ္ဝာ အာသနာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧဟိ, မဟာသေဋ္ဌိ, ဣမသ္မိံ ပလ္လင္ကေ နိသီဒ, ပာယာသံ ဘုဉ္ဇိသ္သာမာ’’တိ အာဟ။ တသ္သ ပာယာသံ ဒိသ္ဝာဝ မုခေ ခေဠာ ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဘုဉ္ဇိတုကာမော အဟောသိ, ဧဝံ ပန စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ဘုဉ္ဇိသ္သာမိ, အနုသေဋ္ဌိနော မမ ဂေဟံ အာဂတကာလေ ပဋိသက္ကာရော ကာတဗ္ဗော ဘဝိသ္သတိ, ဧဝံ မေ ဓနံ နသ္သိသ္သတိ, န ဘုဉ္ဇိသ္သာမီ’’တိ။ အထ ပုနပ္ပုနံ ယာစိယမာနောပိ ‘‘ဣဒာနိ မေ ဘုတ္တံ, သုဟိတောသ္မီ’’တိ န ဣစ္ဆိ။ အနုသေဋ္ဌိမ္ဟိ ဘုဉ္ဇန္တေ ပန ဩလောကေန္တော မုခေ သဉ္ဇာယမာနေန ခေဠေန နိသီဒိတ္ဝာ တသ္သ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ တေန သဒ္ဓိံ ရာဇနိဝေသနံ ဂန္တ္ဝာ ရာဇာနံ ပသ္သိတ္ဝာ ရာဇနိဝေသနတော ဩတရိတ္ဝာ အတ္တနော ဂေဟံ အနုပ္ပတ္တော ပာယာသတဏ္ဟာယ ပီဠိယမာနော စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ‘ပာယာသံ ဘုဉ္ဇိတုကာမောမ္ဟီ’တိ ဝက္ခာမိ, မဟာဇနော ဘုဉ္ဇိတုကာမော ဘဝိသ္သတိ, ဗဟူ တဏ္ဍုလာဒယော နသ္သိသ္သန္တိ, န ကသ္သစိ ကထေသ္သာမီ’’တိ။ သော ရတ္တိန္ဒိဝံ ပာယာသမေဝ စိန္တေန္တော ဝီတိနာမေတ္ဝာပိ ဓနနာသနဘယေန ကသ္သစိ အကထေတ္ဝာဝ ပိပာသံ အဓိဝာသေသိ, အနုက္ကမေန အဓိဝာသေတုံ အသက္ကောန္တော ဥပ္ပဏ္ဍုပ္ပဏ္ဍုကဇာတော အဟောသိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဓနနာသနဘယေန အကထေန္တော အပရဘာဂေ ဒုဗ္ဗလော ဟုတ္ဝာ သယနံ ဥပဂူဟိတ္ဝာ နိပဇ္ဇိ။
So ekadivasaṃ rājūpaṭṭhānaṃ gacchanto ‘‘anuseṭṭhiṃ ādāya gamissāmī’’ti tassa gehaṃ agamāsi. Tasmiṃ khaṇe anuseṭṭhi puttadhītādīhi parivuto navasappipakkamadhusakkharacuṇṇehi saṅkhataṃ pāyāsaṃ bhuñjamāno nisinno hoti. So macchariyakosiyaṃ disvā āsanā vuṭṭhāya ‘‘ehi, mahāseṭṭhi, imasmiṃ pallaṅke nisīda, pāyāsaṃ bhuñjissāmā’’ti āha. Tassa pāyāsaṃ disvāva mukhe kheḷā uppajji, bhuñjitukāmo ahosi, evaṃ pana cintesi – ‘‘sacāhaṃ bhuñjissāmi, anuseṭṭhino mama gehaṃ āgatakāle paṭisakkāro kātabbo bhavissati, evaṃ me dhanaṃ nassissati, na bhuñjissāmī’’ti. Atha punappunaṃ yāciyamānopi ‘‘idāni me bhuttaṃ, suhitosmī’’ti na icchi. Anuseṭṭhimhi bhuñjante pana olokento mukhe sañjāyamānena kheḷena nisīditvā tassa bhattakiccāvasāne tena saddhiṃ rājanivesanaṃ gantvā rājānaṃ passitvā rājanivesanato otaritvā attano gehaṃ anuppatto pāyāsataṇhāya pīḷiyamāno cintesi – ‘‘sacāhaṃ ‘pāyāsaṃ bhuñjitukāmomhī’ti vakkhāmi, mahājano bhuñjitukāmo bhavissati, bahū taṇḍulādayo nassissanti, na kassaci kathessāmī’’ti. So rattindivaṃ pāyāsameva cintento vītināmetvāpi dhananāsanabhayena kassaci akathetvāva pipāsaṃ adhivāsesi, anukkamena adhivāsetuṃ asakkonto uppaṇḍuppaṇḍukajāto ahosi. Evaṃ santepi dhananāsanabhayena akathento aparabhāge dubbalo hutvā sayanaṃ upagūhitvā nipajji.
အထ နံ ဘရိယာ ဥပဂန္တ္ဝာ ဟတ္ထေန ပိဋ္ဌိံ ပရိမဇ္ဇမာနာ ‘‘ကိံ တေ, သာမိ, အဖာသုက’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘တဝေဝ သရီရေ အဖာသုကံ ကရောဟိ, မမ အဖာသုကံ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘သာမိ, ဥပ္ပဏ္ဍုပ္ပဏ္ဍုကဇာတောသိ, ကိံ နု တေ ကာစိ စိန္တာ အတ္ထိ, ဥဒာဟု ရာဇာ တေ ကုပိတော, အဒု ပုတ္တေဟိ အဝမာနော ကတော, အထ ဝာ ပန ကာစိ တဏ္ဟာ ဥပ္ပန္နာ’’တိ? ‘‘အာမ, တဏ္ဟာ မေ ဥပ္ပန္နာ’’တိ။ ‘‘ကထေဟိ, သာမီ’’တိ? ‘‘ကထေသ္သာမိ, သက္ခိသ္သသိ နံ ရက္ခိတု’’န္တိ။ ‘‘ရက္ခိတဗ္ဗယုတ္တကာ စေ, ရက္ခိသ္သာမီ’’တိ။ ဧဝမ္ပိ ဓနနာသနဘယေန ကထေတုံ န ဥသ္သဟိ။ တာယ ပုနပ္ပုနံ ပီဠိယမာနော ကထေသိ – ‘‘ဘဒ္ဒေ, အဟံ ဧကဒိဝသံ အနုသေဋ္ဌိံ နဝသပ္ပိမဓုသက္ခရစုဏ္ဏေဟိ သင္ခတံ ပာယာသံ ဘုဉ္ဇန္တံ ဒိသ္ဝာ တတော ပဋ္ဌာယ တာဒိသံ ပာယာသံ ဘုဉ္ဇိတုကာမော ဇာတော’’တိ။ ‘‘အသပ္ပုရိသ, ကိံ တ္ဝံ ဒုဂ္ဂတော, သကလမာရာဏသိဝာသီနံ ပဟောနကံ ပာယာသံ ပစိသ္သာမီ’’တိ။ အထသ္သ သီသေ ဒဏ္ဍေန ပဟရဏကာလော ဝိယ အဟောသိ။ သော တသ္သာ ကုဇ္ဈိတ္ဝာ ‘‘ဇာနာမဟံ တဝ မဟဒ္ဓနဘာဝံ, သစေ တေ ကုလဃရာ အာဘတံ အတ္ထိ, ပာယာသံ ပစိတ္ဝာ နာဂရာနံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ ဧကဝီထိဝာသီနံ ပဟောနကံ ကတ္ဝာ ပစာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ တေ ဧတေဟိ, အတ္တနော ပန သန္တကံ ခာဒန္တူ’’တိ? ‘‘တေန ဟိ ဣတော စိတော စ သတ္တသတ္တဃရဝာသီနံ ပဟောနကံ ကတ္ဝာ ပစာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ တေ ဧတေဟီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ပရိဇနသ္သာ’’တိ။ ‘‘ကိံ တေ ဧတေနာ’’တိ? ‘‘တေန ဟိ ဗန္ဓုဇနသ္သေဝ ပဟောနကံ ကတ္ဝာ ပစာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ တေ ဧတေနာ’’တိ? ‘‘တေန ဟိ တုယ္ဟဉ္စ မယ္ဟဉ္စ ပစာမိ သာမီ’’တိ။ ‘‘ကာသိ တ္ဝံ, န တုယ္ဟံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘တေန ဟိ ဧကသ္သေဝ တေ ပဟောနကံ ကတ္ဝာ ပစာမီ’’တိ။ ‘‘မယ္ဟဉ္စ တ္ဝံ မာ ပစိ, ဂေဟေ ပန ပစန္တေ ဗဟူ ပစ္စာသီသန္တိ, မယ္ဟံ ပန ပတ္ထံ တဏ္ဍုလာနံ စတုဘာဂံ ခီရသ္သ အစ္ဆရံ သက္ခရာယ ကရဏ္ဍကံ သပ္ပိသ္သ ကရဏ္ဍကံ မဓုသ္သ ဧကဉ္စ ပစနဘာဇနံ ဒေဟိ, အဟံ အရညံ ပဝိသိတ္ဝာ တတ္ထ ပစိတ္ဝာ ဘုဉ္ဇာမီ’’တိ။ သာ တထာ အကာသိ။ သော တံ သဗ္ဗံ စေဋကေန ဂာဟာပေတ္ဝာ ‘‘ဂစ္ဆ အသုကဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌာဟီ’’တိ တံ ပုရတော ပေသေတ္ဝာ ဧကကောဝ ဩဂုဏ္ဌိကံ ကတ္ဝာ အညာတကဝေသေန တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ နဒီတီရေ ဧကသ္မိံ ဂစ္ဆမူလေ ဥဒ္ဓနံ ကာရေတ္ဝာ ဒာရုဒကံ အာဟရာပေတ္ဝာ ‘‘တ္ဝံ ဂန္တ္ဝာ ဧကသ္မိံ မဂ္ဂေ ဌတ္ဝာ ကဉ္စိဒေဝ ဒိသ္ဝာ မမ သညံ ဒဒေယ္ယာသိ, မယာ ပက္ကောသိတကာလေဝ အာဂစ္ဆေယ္ယာသီ’’တိ တံ ပေသေတ္ဝာ အဂ္ဂိံ ကတ္ဝာ ပာယာသံ ပစိ။
Atha naṃ bhariyā upagantvā hatthena piṭṭhiṃ parimajjamānā ‘‘kiṃ te, sāmi, aphāsuka’’nti pucchi. ‘‘Taveva sarīre aphāsukaṃ karohi, mama aphāsukaṃ natthī’’ti. ‘‘Sāmi, uppaṇḍuppaṇḍukajātosi, kiṃ nu te kāci cintā atthi, udāhu rājā te kupito, adu puttehi avamāno kato, atha vā pana kāci taṇhā uppannā’’ti? ‘‘Āma, taṇhā me uppannā’’ti. ‘‘Kathehi, sāmī’’ti? ‘‘Kathessāmi, sakkhissasi naṃ rakkhitu’’nti. ‘‘Rakkhitabbayuttakā ce, rakkhissāmī’’ti. Evampi dhananāsanabhayena kathetuṃ na ussahi. Tāya punappunaṃ pīḷiyamāno kathesi – ‘‘bhadde, ahaṃ ekadivasaṃ anuseṭṭhiṃ navasappimadhusakkharacuṇṇehi saṅkhataṃ pāyāsaṃ bhuñjantaṃ disvā tato paṭṭhāya tādisaṃ pāyāsaṃ bhuñjitukāmo jāto’’ti. ‘‘Asappurisa, kiṃ tvaṃ duggato, sakalamārāṇasivāsīnaṃ pahonakaṃ pāyāsaṃ pacissāmī’’ti. Athassa sīse daṇḍena paharaṇakālo viya ahosi. So tassā kujjhitvā ‘‘jānāmahaṃ tava mahaddhanabhāvaṃ, sace te kulagharā ābhataṃ atthi, pāyāsaṃ pacitvā nāgarānaṃ dehī’’ti āha. ‘‘Tena hi ekavīthivāsīnaṃ pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti. ‘‘Kiṃ te etehi, attano pana santakaṃ khādantū’’ti? ‘‘Tena hi ito cito ca sattasattagharavāsīnaṃ pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti. ‘‘Kiṃ te etehī’’ti. ‘‘Tena hi imasmiṃ gehe parijanassā’’ti. ‘‘Kiṃ te etenā’’ti? ‘‘Tena hi bandhujanasseva pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti. ‘‘Kiṃ te etenā’’ti? ‘‘Tena hi tuyhañca mayhañca pacāmi sāmī’’ti. ‘‘Kāsi tvaṃ, na tuyhaṃ vaṭṭatī’’ti? ‘‘Tena hi ekasseva te pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti. ‘‘Mayhañca tvaṃ mā paci, gehe pana pacante bahū paccāsīsanti, mayhaṃ pana patthaṃ taṇḍulānaṃ catubhāgaṃ khīrassa accharaṃ sakkharāya karaṇḍakaṃ sappissa karaṇḍakaṃ madhussa ekañca pacanabhājanaṃ dehi, ahaṃ araññaṃ pavisitvā tattha pacitvā bhuñjāmī’’ti. Sā tathā akāsi. So taṃ sabbaṃ ceṭakena gāhāpetvā ‘‘gaccha asukaṭṭhāne tiṭṭhāhī’’ti taṃ purato pesetvā ekakova oguṇṭhikaṃ katvā aññātakavesena tattha gantvā nadītīre ekasmiṃ gacchamūle uddhanaṃ kāretvā dārudakaṃ āharāpetvā ‘‘tvaṃ gantvā ekasmiṃ magge ṭhatvā kañcideva disvā mama saññaṃ dadeyyāsi, mayā pakkositakāleva āgaccheyyāsī’’ti taṃ pesetvā aggiṃ katvā pāyāsaṃ paci.
တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဒသသဟသ္သယောဇနံ အလင္ကတဒေဝနဂရံ, သဋ္ဌိယောဇနံ သုဝဏ္ဏဝီထိံ, ယောဇနသဟသ္သုဗ္ဗေဓံ ဝေဇယန္တံ, ပဉ္စယောဇနသတိကံ သုဓမ္မသဘံ, သဋ္ဌိယောဇနံ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနံ, ပဉ္စယောဇနာဝဋ္ဋံ ကဉ္စနမာလသေတစ္ဆတ္တံ, အဍ္ဎတေယ္ယကောဋိသင္ခာ ဒေဝစ္ဆရာ, အလင္ကတပဋိယတ္တံ အတ္တဘာဝန္တိ ဣမံ အတ္တနော သိရိံ ဩလောကေတ္ဝာ ‘‘ကိံ နု ခော ကတ္ဝာ မယာ အယံ ယသော လဒ္ဓော’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ဗာရာဏသိယံ သေဋ္ဌိဘူတေန ပဝတ္တိတံ ဒာနံ အဒ္ဒသ။ တတော ‘‘မမ ပုတ္တာဒယော ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဩလောကေန္တော ‘‘ပုတ္တော မေ စန္ဒော ဒေဝပုတ္တော ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ, တသ္သ ပုတ္တော သူရိယော, တသ္သ ပုတ္တော, မာတလိ, တသ္သ ပုတ္တော, ပဉ္စသိခော’’တိ သဗ္ဗေသံ နိဗ္ဗတ္တိံ ဒိသ္ဝာ ‘‘ပဉ္စသိခသ္သ ပုတ္တော ကီဒိသော’’တိ ဩလောကေန္တော အတ္တနော ဝံသသ္သ ဥပစ္ဆိန္နဘာဝံ ပသ္သိ။ အထသ္သ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အယံ အသပ္ပုရိသော မစ္ဆရီ ဟုတ္ဝာ နေဝ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇတိ , န ပရေသံ ဒေတိ, မမ ဝံသော တေန ဥပစ္ဆိန္နော, ကာလံ ကတ္ဝာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိသ္သတိ, ဩဝာဒမသ္သ ဒတ္ဝာ မမ ဝံသံ ပတိဋ္ဌာပေတ္ဝာ ဧတသ္သ ဣမသ္မိံ ဒေဝနဂရေ နိဗ္ဗတ္တနာကာရံ ကရိသ္သာမီ’’တိ။ သော စန္ဒာဒယော ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ‘‘ဧထ မနုသ္သပထံ ဂမိသ္သာမ, မစ္ဆရိယကောသိယေန အမ္ဟာကံ ဝံသော ဥပစ္ဆိန္နော , ဒာနသာလာ ဈာပိတာ, နေဝ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇတိ, န ပရေသံ ဒေတိ, ဣဒာနိ ပန ပာယာသံ ဘုဉ္ဇိတုကာမော ဟုတ္ဝာ ‘ဃရေ ပစ္စန္တေ အညသ္သပိ ပာယာသော ဒာတဗ္ဗော ဘဝိသ္သတီ’တိ အရညံ ပဝိသိတ္ဝာ ဧကကောဝ ပစတိ, ဧတံ ဒမေတ္ဝာ ဒာနဖလံ ဇာနာပေတ္ဝာ အာဂမိသ္သာမ, အပိစ ခော ပန အမ္ဟေဟိ သဗ္ဗေဟိ ဧကတော ယာစိယမာနော တတ္ထေဝ မရေယ္ယ။ မမ ပဌမံ ဂန္တ္ဝာ ပာယာသံ ယာစိတ္ဝာ နိသိန္နကာလေ တုမ္ဟေ ဗ္ရာဟ္မဏဝဏ္ဏေန ပဋိပာဋိယာ အာဂန္တ္ဝာ ယာစေယ္ယာထာ’’တိ ဝတ္ဝာ သယံ တာဝ ဗ္ရာဟ္မဏဝဏ္ဏေန တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘ဘော, ကတရော ဗာရာဏသိဂမနမဂ္ဂော’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ မစ္ဆရိယကောသိယော ‘‘ကိံ ဥမ္မတ္တကောသိ, ဗာရာဏသိမဂ္ဂမ္ပိ န ဇာနာသိ, ကိံ ဣတော ဧသိ, ဧတ္တော ယာဟီ’’တိ အာဟ။
Tasmiṃ khaṇe sakko devarājā dasasahassayojanaṃ alaṅkatadevanagaraṃ, saṭṭhiyojanaṃ suvaṇṇavīthiṃ, yojanasahassubbedhaṃ vejayantaṃ, pañcayojanasatikaṃ sudhammasabhaṃ, saṭṭhiyojanaṃ paṇḍukambalasilāsanaṃ, pañcayojanāvaṭṭaṃ kañcanamālasetacchattaṃ, aḍḍhateyyakoṭisaṅkhā devaccharā, alaṅkatapaṭiyattaṃ attabhāvanti imaṃ attano siriṃ oloketvā ‘‘kiṃ nu kho katvā mayā ayaṃ yaso laddho’’ti cintetvā bārāṇasiyaṃ seṭṭhibhūtena pavattitaṃ dānaṃ addasa. Tato ‘‘mama puttādayo kuhiṃ nibbattā’’ti olokento ‘‘putto me cando devaputto hutvā nibbatti, tassa putto sūriyo, tassa putto, mātali, tassa putto, pañcasikho’’ti sabbesaṃ nibbattiṃ disvā ‘‘pañcasikhassa putto kīdiso’’ti olokento attano vaṃsassa upacchinnabhāvaṃ passi. Athassa etadahosi – ‘‘ayaṃ asappuriso maccharī hutvā neva attanā paribhuñjati , na paresaṃ deti, mama vaṃso tena upacchinno, kālaṃ katvā niraye nibbattissati, ovādamassa datvā mama vaṃsaṃ patiṭṭhāpetvā etassa imasmiṃ devanagare nibbattanākāraṃ karissāmī’’ti. So candādayo pakkosāpetvā ‘‘etha manussapathaṃ gamissāma, macchariyakosiyena amhākaṃ vaṃso upacchinno , dānasālā jhāpitā, neva attanā paribhuñjati, na paresaṃ deti, idāni pana pāyāsaṃ bhuñjitukāmo hutvā ‘ghare paccante aññassapi pāyāso dātabbo bhavissatī’ti araññaṃ pavisitvā ekakova pacati, etaṃ dametvā dānaphalaṃ jānāpetvā āgamissāma, apica kho pana amhehi sabbehi ekato yāciyamāno tattheva mareyya. Mama paṭhamaṃ gantvā pāyāsaṃ yācitvā nisinnakāle tumhe brāhmaṇavaṇṇena paṭipāṭiyā āgantvā yāceyyāthā’’ti vatvā sayaṃ tāva brāhmaṇavaṇṇena taṃ upasaṅkamitvā ‘‘bho, kataro bārāṇasigamanamaggo’’ti pucchi. Atha naṃ macchariyakosiyo ‘‘kiṃ ummattakosi, bārāṇasimaggampi na jānāsi, kiṃ ito esi, etto yāhī’’ti āha.
သက္ကော တသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ အသုဏန္တော ဝိယ ‘‘ကိံ ကထေသီ’’တိ တံ ဥပဂစ္ဆတေဝ။ သောပိ, ‘‘အရေ , ဗဓိရ ဗ္ရာဟ္မဏ, ကိံ ဣတော ဧသိ, ပုရတော ယာဟီ’’တိ ဝိရဝိ။ အထ နံ သက္ကော, ‘‘ဘော, ကသ္မာ ဝိရဝသိ, ဓူမော ပညာယတိ, အဂ္ဂိ ပညာယတိ, ပာယာသော ပစ္စတိ, ဗ္ရာဟ္မဏာနံ နိမန္တနဋ္ဌာနေန ဘဝိတဗ္ဗံ, အဟမ္ပိ ဗ္ရာဟ္မဏာနံ ဘောဇနကာလေ ထောကံ လဘိသ္သာမိ, ကိံ မံ နိစ္ဆုဘသီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘နတ္ထေတ္ထ ဗ္ရာဟ္မဏာနံ နိမန္တနံ, ပုရတော ယာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ကသ္မာ ကုဇ္ဈသိ, တဝ ဘောဇနကာလေ ထောကံ လဘိသ္သာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သော ‘‘အဟံ တေ ဧကသိတ္ထမ္ပိ န ဒသ္သာမိ, ထောကံ ဣဒံ မမ ယာပနမတ္တမေဝ, မယာပိ စေတံ ယာစိတ္ဝာဝ လဒ္ဓံ, တ္ဝံ အညတော အာဟာရံ ပရိယေသာဟီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဘရိယံ ယာစိတ္ဝာ လဒ္ဓဘာဝံ သန္ဓာယေဝ ဝတ္ဝာ ဂာထမာဟ –
Sakko tassa vacanaṃ sutvā asuṇanto viya ‘‘kiṃ kathesī’’ti taṃ upagacchateva. Sopi, ‘‘are , badhira brāhmaṇa, kiṃ ito esi, purato yāhī’’ti viravi. Atha naṃ sakko, ‘‘bho, kasmā viravasi, dhūmo paññāyati, aggi paññāyati, pāyāso paccati, brāhmaṇānaṃ nimantanaṭṭhānena bhavitabbaṃ, ahampi brāhmaṇānaṃ bhojanakāle thokaṃ labhissāmi, kiṃ maṃ nicchubhasī’’ti vatvā ‘‘natthettha brāhmaṇānaṃ nimantanaṃ, purato yāhī’’ti vutte ‘‘tena hi kasmā kujjhasi, tava bhojanakāle thokaṃ labhissāmī’’ti āha. Atha naṃ so ‘‘ahaṃ te ekasitthampi na dassāmi, thokaṃ idaṃ mama yāpanamattameva, mayāpi cetaṃ yācitvāva laddhaṃ, tvaṃ aññato āhāraṃ pariyesāhī’’ti vatvā bhariyaṃ yācitvā laddhabhāvaṃ sandhāyeva vatvā gāthamāha –
၁၉၂.
192.
‘‘နေဝ ကိဏာမိ နပိ ဝိက္ကိဏာမိ၊ န စာပိ မေ သန္နိစယော စ အတ္ထိ။
‘‘Neva kiṇāmi napi vikkiṇāmi, na cāpi me sannicayo ca atthi;
သုကိစ္ဆရူပံ ဝတိဒံ ပရိတ္တံ၊ ပတ္ထောဒနော နာလမယံ ဒုဝိန္န’’န္တိ။
Sukiccharūpaṃ vatidaṃ parittaṃ, patthodano nālamayaṃ duvinna’’nti.
တံ သုတ္ဝာ သက္ကော ‘‘အဟမ္ပိ တေ မဓုရသဒ္ဒေန ဧကံ သိလောကံ ကထေသ္သာမိ, တံ သုဏာဟီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘န မေ တဝ သိလောကေန အတ္ထော’’တိ တသ္သ ဝာရေန္တသ္သေဝ ဂာထာဒ္ဝယမာဟ –
Taṃ sutvā sakko ‘‘ahampi te madhurasaddena ekaṃ silokaṃ kathessāmi, taṃ suṇāhī’’ti vatvā ‘‘na me tava silokena attho’’ti tassa vārentasseva gāthādvayamāha –
၁၉၃.
193.
‘‘အပ္ပမ္ဟာ အပ္ပကံ ဒဇ္ဇာ၊ အနုမဇ္ဈတော မဇ္ဈကံ။
‘‘Appamhā appakaṃ dajjā, anumajjhato majjhakaṃ;
ဗဟုမ္ဟာ ဗဟုကံ ဒဇ္ဇာ၊ အဒာနံ နူပပဇ္ဇတိ။
Bahumhā bahukaṃ dajjā, adānaṃ nūpapajjati.
၁၉၄.
194.
‘‘တံ တံ ဝဒာမိ ကောသိယ၊ ဒေဟိ ဒာနာနိ ဘုဉ္ဇ စ။
‘‘Taṃ taṃ vadāmi kosiya, dehi dānāni bhuñja ca;
အရိယမဂ္ဂံ သမာရုဟ၊ နေကာသီ လဘတေ သုခ’’န္တိ။
Ariyamaggaṃ samāruha, nekāsī labhate sukha’’nti.
တတ္ထ အနုမဇ္ဈတော မဇ္ဈကန္တိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ မဇ္ဈေ ဆေတ္ဝာ ဒ္ဝေ ကောဋ္ဌာသေ ကရိတ္ဝာ ဧကံ ကောဋ္ဌာသံ ဒတ္ဝာ တတော အဝသေသတော အနုမဇ္ဈတောပိ ပုန မဇ္ဈေ ဆေတ္ဝာ ဧကော ကောဋ္ဌာသော ဒာတဗ္ဗောယေဝ။ အဒာနံ နူပပဇ္ဇတီတိ အပ္ပံ ဝာ ဗဟုံ ဝာ ဒိန္နံ ဟောတု, အဒာနံ နာမ န ဟောတိ, တမ္ပိ ဒာနမေဝ မဟပ္ဖလမေဝ။
Tattha anumajjhato majjhakanti appamattakampi majjhe chetvā dve koṭṭhāse karitvā ekaṃ koṭṭhāsaṃ datvā tato avasesato anumajjhatopi puna majjhe chetvā eko koṭṭhāso dātabboyeva. Adānaṃ nūpapajjatīti appaṃ vā bahuṃ vā dinnaṃ hotu, adānaṃ nāma na hoti, tampi dānameva mahapphalameva.
သော တသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ ‘‘မနာပံ တေ, ဗ္ရာဟ္မဏ, ကထိတံ, ပာယာသေ ပက္ကေ ထောကံ လဘိသ္သသိ, နိသီဒာဟီ’’တိ အာဟ။ သက္ကော ဧကမန္တေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ နိသိန္နေ စန္ဒော တေနေဝ နိယာမေန ဥပသင္ကမိတ္ဝာ တထေဝ ကထံ ပဝတ္တေတ္ဝာ တသ္သ ဝာရေန္တသ္သေဝ ဂာထာဒ္ဝယမာဟ –
So tassa vacanaṃ sutvā ‘‘manāpaṃ te, brāhmaṇa, kathitaṃ, pāyāse pakke thokaṃ labhissasi, nisīdāhī’’ti āha. Sakko ekamante nisīdi. Tasmiṃ nisinne cando teneva niyāmena upasaṅkamitvā tatheva kathaṃ pavattetvā tassa vārentasseva gāthādvayamāha –
၁၉၅.
195.
‘‘မောဃဉ္စသ္သ ဟုတံ ဟောတိ၊ မောဃဉ္စာပိ သမီဟိတံ။
‘‘Moghañcassa hutaṃ hoti, moghañcāpi samīhitaṃ;
အတိထိသ္မိံ ယော နိသိန္နသ္မိံ၊ ဧကော ဘုဉ္ဇတိ ဘောဇနံ။
Atithismiṃ yo nisinnasmiṃ, eko bhuñjati bhojanaṃ.
၁၉၆.
196.
တံ တံ ဝဒာမိ ကောသိယ၊ ဒေဟိ ဒာနာနိ ဘုဉ္ဇ စ။
Taṃ taṃ vadāmi kosiya, dehi dānāni bhuñja ca;
အရိယမဂ္ဂံ သမာရုဟ၊ နေကာသီ လဘတေ သုခ’’န္တိ။
Ariyamaggaṃ samāruha, nekāsī labhate sukha’’nti.
တတ္ထ သမီဟိတန္တိ ဓနုပ္ပာဒနဝီရိယံ။
Tattha samīhitanti dhanuppādanavīriyaṃ.
သော တသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ ကိစ္ဆေန ကသိရေန ‘‘တေန ဟိ နိသီဒ, ထောကံ လဘိသ္သသီ’’တိ အာဟ။ သော ဂန္တ္ဝာ သက္ကသ္သ သန္တိကေ နိသီဒိ။ တတော သူရိယော တေနေဝ နယေန ဥပသင္ကမိတ္ဝာ တထေဝ ကထံ ပဝတ္တေတ္ဝာ တသ္သ ဝာရေန္တသ္သေဝ ဂာထာဒ္ဝယမာဟ –
So tassa vacanaṃ sutvā kicchena kasirena ‘‘tena hi nisīda, thokaṃ labhissasī’’ti āha. So gantvā sakkassa santike nisīdi. Tato sūriyo teneva nayena upasaṅkamitvā tatheva kathaṃ pavattetvā tassa vārentasseva gāthādvayamāha –
၁၉၇.
197.
‘‘သစ္စဉ္စသ္သ ဟုတံ ဟောတိ၊ သစ္စဉ္စာပိ သမီဟိတံ။
‘‘Saccañcassa hutaṃ hoti, saccañcāpi samīhitaṃ;
အတိထိသ္မိံ ယော နိသိန္နသ္မိံ၊ နေကော ဘုဉ္ဇတိ ဘောဇနံ။
Atithismiṃ yo nisinnasmiṃ, neko bhuñjati bhojanaṃ.
၁၉၈.
198.
‘‘တံ တံ ဝဒာမိ ကောသိယ၊ ဒေဟိ ဒာနာနိ ဘုဉ္ဇ စ။
‘‘Taṃ taṃ vadāmi kosiya, dehi dānāni bhuñja ca;
အရိယမဂ္ဂံ သမာရုဟ၊ နေကာသီ လဘတေ သုခ’’န္တိ။
Ariyamaggaṃ samāruha, nekāsī labhate sukha’’nti.
တသ္သပိ ဝစနံ သုတ္ဝာ ကိစ္ဆေန ကသိရေန ‘‘တေန ဟိ နိသီဒ, ထောကံ လဘိသ္သသီ’’တိ အာဟ။ သော ဂန္တ္ဝာ စန္ဒသ္သ သန္တိကေ နိသီဒိ။ အထ နံ မာတလိ တေနေဝ နယေန ဥပသင္ကမိတ္ဝာ တထေဝ ကထံ ပဝတ္တေတ္ဝာ တသ္သ ဝာရေန္တသ္သေဝ ဣမာ ဂာထာ အဘာသိ –
Tassapi vacanaṃ sutvā kicchena kasirena ‘‘tena hi nisīda, thokaṃ labhissasī’’ti āha. So gantvā candassa santike nisīdi. Atha naṃ mātali teneva nayena upasaṅkamitvā tatheva kathaṃ pavattetvā tassa vārentasseva imā gāthā abhāsi –
၁၉၉.
199.
‘‘သရဉ္စ ဇုဟတိ ပောသော၊ ဗဟုကာယ ဂယာယ စ။
‘‘Sarañca juhati poso, bahukāya gayāya ca;
ဒောဏေ တိမ္ဗရုတိတ္ထသ္မိံ၊ သီဃသောတေ မဟာဝဟေ။
Doṇe timbarutitthasmiṃ, sīghasote mahāvahe.
၂၀၀.
200.
‘‘အတ္ရ စသ္သ ဟုတံ ဟောတိ၊ အတ္ရ စသ္သ သမီဟိတံ။
‘‘Atra cassa hutaṃ hoti, atra cassa samīhitaṃ;
အတိထိသ္မိံ ယော နိသိန္နသ္မိံ၊ နေကော ဘုဉ္ဇတိ ဘောဇနံ။
Atithismiṃ yo nisinnasmiṃ, neko bhuñjati bhojanaṃ.
၂၀၁.
201.
‘‘တံ တံ ဝဒာမိ ကောသိယ၊ ဒေဟိ ဒာနာနိ ဘုဉ္ဇ စ။
‘‘Taṃ taṃ vadāmi kosiya, dehi dānāni bhuñja ca;
အရိယမဂ္ဂံ သမာရုဟ၊ နေကာသီ လဘတေ သုခ’’န္တိ။
Ariyamaggaṃ samāruha, nekāsī labhate sukha’’nti.
တာသံ အတ္ထော – ယော ပုရိသော ‘‘နာဂယက္ခာဒီနံ ဗလိကမ္မံ ကရောမီ’’တိ သမုဒ္ဒသောဏ္ဍိပောက္ခရဏီအာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ သရဉ္စ ဥပဂန္တ္ဝာ ဇုဟတိ, တတ္ထ ဗလိကမ္မံ ကရောတိ , တထာ ဗဟုကာယ နဒိယာ ဂယာယ ပောက္ခရဏိယာ ဒောဏနာမကေ စ တိမ္ဗရုနာမကေ စ တိတ္ထေ သီဃသောတေ မဟန္တေ ဝာရိဝဟေ။ အတ္ရ စသ္သာတိ ယဒိ အတ္ရာပိ ဧတေသု သရာဒီသု အသ္သ ပုရိသသ္သ ဟုတဉ္စေဝ သမီဟိတဉ္စ ဟောတိ, သဖလံ သုခုဒ္ရယံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ အတိထိသ္မိံ ယော နိသိန္နသ္မိံ နေကော ဘုဉ္ဇတိ ဘောဇနံ, ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ, တေန တံ ဝဒာမိ – ကောသိယ, ဒာနာနိ စ ဒေဟိ, သယဉ္စ ဘုဉ္ဇ, အရိယာနံ ဒာနာဘိရတာနံ ဗုဒ္ဓာဒီနံ မဂ္ဂံ အဘိရုဟ။ န ဟိ ဧကာသီ ဧကောဝ ဘုဉ္ဇမာနော သုခံ နာမ လဘတီတိ။
Tāsaṃ attho – yo puriso ‘‘nāgayakkhādīnaṃ balikammaṃ karomī’’ti samuddasoṇḍipokkharaṇīādīsu yaṃ kiñci sarañca upagantvā juhati, tattha balikammaṃ karoti , tathā bahukāya nadiyā gayāya pokkharaṇiyā doṇanāmake ca timbarunāmake ca titthe sīghasote mahante vārivahe. Atra cassāti yadi atrāpi etesu sarādīsu assa purisassa hutañceva samīhitañca hoti, saphalaṃ sukhudrayaṃ sampajjati. Atithismiṃ yo nisinnasmiṃ neko bhuñjati bhojanaṃ, ettha vattabbameva natthi, tena taṃ vadāmi – kosiya, dānāni ca dehi, sayañca bhuñja, ariyānaṃ dānābhiratānaṃ buddhādīnaṃ maggaṃ abhiruha. Na hi ekāsī ekova bhuñjamāno sukhaṃ nāma labhatīti.
သော တသ္သပိ ဝစနံ သုတ္ဝာ ပဗ္ဗတကူဋေန ဩတ္ထဋော ဝိယ ကိစ္ဆေန ကသိရေန ‘‘တေန ဟိ နိသီဒ, ထောကံ လဘိသ္သသီ’’တိ အာဟ။ မာတလိ ဂန္တ္ဝာ သူရိယသ္သ သန္တိကေ နိသီဒိ။ တတော ပဉ္စသိခော တေနေဝ နယေန ဥပသင္ကမိတ္ဝာ တထေဝ ကထံ ပဝတ္တေတ္ဝာ တသ္သ ဝာရေန္တသ္သေဝ ဂာထာဒ္ဝယမာဟ –
So tassapi vacanaṃ sutvā pabbatakūṭena otthaṭo viya kicchena kasirena ‘‘tena hi nisīda, thokaṃ labhissasī’’ti āha. Mātali gantvā sūriyassa santike nisīdi. Tato pañcasikho teneva nayena upasaṅkamitvā tatheva kathaṃ pavattetvā tassa vārentasseva gāthādvayamāha –
၂၀၂.
202.
‘‘ဗဠိသဉ္ဟိ သော နိဂိလတိ၊ ဒီဃသုတ္တံ သဗန္ဓနံ။
‘‘Baḷisañhi so nigilati, dīghasuttaṃ sabandhanaṃ;
အတိထိသ္မိံ ယော နိသိန္နသ္မိံ၊ ဧကော ဘုဉ္ဇတိ ဘောဇနံ။
Atithismiṃ yo nisinnasmiṃ, eko bhuñjati bhojanaṃ.
၂၀၃.
203.
‘‘တံ တံ ဝဒာမိ ကောသိယ၊ ဒေဟိ ဒာနာနိ ဘုဉ္ဇ စ။
‘‘Taṃ taṃ vadāmi kosiya, dehi dānāni bhuñja ca;
အရိယမဂ္ဂံ သမာရုဟ၊ နေကာသီ လဘတေ သုခ’’န္တိ။
Ariyamaggaṃ samāruha, nekāsī labhate sukha’’nti.
မစ္ဆရိယကောသိယော တံ သုတ္ဝာ ဒုက္ခဝေဒနော နိတ္ထုနန္တော ‘‘တေန ဟိ နိသီဒ, ထောကံ လဘိသ္သသီ’’တိ အာဟ။ ပဉ္စသိခော ဂန္တ္ဝာ မာတလိသ္သ သန္တိကေ နိသီဒိ။ ဣတိ တေသု ပဉ္စသု ဗ္ရာဟ္မဏေသု နိသိန္နမတ္တေသ္ဝေဝ ပာယာသော ပစ္စိ။ အထ နံ ကောသိယော ဥဒ္ဓနာ ဩတာရေတ္ဝာ ‘‘တုမ္ဟာကံ ပတ္တာနိ အာဟရထာ’’တိ အာဟ။ တေ အနုဋ္ဌာယ ယထာနိသိန္နာဝ ဟတ္ထေ ပသာရေတ္ဝာ ဟိမဝန္တတော မာလုဝပတ္တာနိ အာဟရိံသု။ ကောသိယော တာနိ ဒိသ္ဝာ ‘‘တုမ္ဟာကံ ဧတေသု ပတ္တေသု ဒာတဗ္ဗပာယာသော နတ္ထိ, ခဒိရာဒီနံ ပတ္တာနိ အာဟရထာ’’တိ အာဟ။ တေ တာနိပိ အာဟရိံသု။ ဧကေကံ ပတ္တံ ယောဓဖလကပ္ပမာဏံ အဟောသိ။ သော သဗ္ဗေသံ ဒဗ္ဗိယာ ပာယာသံ အဒာသိ, သဗ္ဗန္တိမသ္သ ဒာနကာလေပိ ဥက္ခလိယာ ဦနံ န ပညာယိ, ပဉ္စန္နမ္ပိ ဒတ္ဝာ သယံ ဥက္ခလိံ ဂဟေတ္ဝာ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ပဉ္စသိခော ဥဋ္ဌာယ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတ္ဝာ သုနခော ဟုတ္ဝာ တေသံ ပုရတော ပသ္သာဝံ ကရောန္တော အဂမာသိ။ ဗ္ရာဟ္မဏာ အတ္တနော ပာယာသံ ပတ္တေန ပိဒဟိံသု။ ကောသိယသ္သ ဟတ္ထပိဋ္ဌေ ပသ္သာဝဗိန္ဒု ပတိ။ ဗ္ရာဟ္မဏာ ကုဏ္ဍိကာဟိ ဥဒကံ ဂဟေတ္ဝာ ပာယာသံ အဗ္ဘုကိရိတ္ဝာ ဘုဉ္ဇမာနာ ဝိယ အဟေသုံ။ ကောသိယော ‘‘မယ္ဟမ္ပိ ဥဒကံ ဒေထ, ဟတ္ထံ ဓောဝိတ္ဝာ ဘုဉ္ဇိသ္သာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တဝ ဥဒကံ အာဟရိတ္ဝာ ဟတ္ထံ ဓောဝာ’’တိ။ ‘‘မယာ တုမ္ဟာကံ ပာယာသော ဒိန္နော, မယ္ဟံ ထောကံ ဥဒကံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘မယံ ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍကမ္မံ နာမ န ကရောမာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဣမံ ဥက္ခလိံ ဩလောကေထ, ဟတ္ထံ ဓောဝိတ္ဝာ အာဂမိသ္သာမီ’’တိ နဒိံ ဩတရိ။ တသ္မိံ ခဏေ သုနခော ဥက္ခလိံ ပသ္သာဝသ္သ ပူရေသိ။ သော တံ ပသ္သာဝံ ကရောန္တံ ဒိသ္ဝာ မဟန္တံ ဒဏ္ဍမာဒာယ တံ တဇ္ဇေန္တော အာဂစ္ဆိ။ သော အသ္သာဇာနီယမတ္တော ဟုတ္ဝာ တံ အနုဗန္ဓန္တော နာနာဝဏ္ဏော အဟောသိ, ကာဠောပိ ဟောတိ သေတောပိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောပိ ကဗရောပိ ဥစ္စောပိ နီစောပိ, ဧဝံ နာနာဝဏ္ဏော ဟုတ္ဝာ မစ္ဆရိယကောသိယံ အနုဗန္ဓိ။ သော မရဏဘယဘီတော ဗ္ရာဟ္မဏေ ဥပသင္ကမိ။ တေပိ ဥပ္ပတိတ္ဝာ အာကာသေ ဌိတာ။ သော တေသံ တံ ဣဒ္ဓိံ ဒိသ္ဝာ ဂာထမာဟ –
Macchariyakosiyo taṃ sutvā dukkhavedano nitthunanto ‘‘tena hi nisīda, thokaṃ labhissasī’’ti āha. Pañcasikho gantvā mātalissa santike nisīdi. Iti tesu pañcasu brāhmaṇesu nisinnamattesveva pāyāso pacci. Atha naṃ kosiyo uddhanā otāretvā ‘‘tumhākaṃ pattāni āharathā’’ti āha. Te anuṭṭhāya yathānisinnāva hatthe pasāretvā himavantato māluvapattāni āhariṃsu. Kosiyo tāni disvā ‘‘tumhākaṃ etesu pattesu dātabbapāyāso natthi, khadirādīnaṃ pattāni āharathā’’ti āha. Te tānipi āhariṃsu. Ekekaṃ pattaṃ yodhaphalakappamāṇaṃ ahosi. So sabbesaṃ dabbiyā pāyāsaṃ adāsi, sabbantimassa dānakālepi ukkhaliyā ūnaṃ na paññāyi, pañcannampi datvā sayaṃ ukkhaliṃ gahetvā nisīdi. Tasmiṃ khaṇe pañcasikho uṭṭhāya attabhāvaṃ vijahitvā sunakho hutvā tesaṃ purato passāvaṃ karonto agamāsi. Brāhmaṇā attano pāyāsaṃ pattena pidahiṃsu. Kosiyassa hatthapiṭṭhe passāvabindu pati. Brāhmaṇā kuṇḍikāhi udakaṃ gahetvā pāyāsaṃ abbhukiritvā bhuñjamānā viya ahesuṃ. Kosiyo ‘‘mayhampi udakaṃ detha, hatthaṃ dhovitvā bhuñjissāmī’’ti āha. ‘‘Tava udakaṃ āharitvā hatthaṃ dhovā’’ti. ‘‘Mayā tumhākaṃ pāyāso dinno, mayhaṃ thokaṃ udakaṃ dethā’’ti. ‘‘Mayaṃ piṇḍapaṭipiṇḍakammaṃ nāma na karomā’’ti. ‘‘Tena hi imaṃ ukkhaliṃ oloketha, hatthaṃ dhovitvā āgamissāmī’’ti nadiṃ otari. Tasmiṃ khaṇe sunakho ukkhaliṃ passāvassa pūresi. So taṃ passāvaṃ karontaṃ disvā mahantaṃ daṇḍamādāya taṃ tajjento āgacchi. So assājānīyamatto hutvā taṃ anubandhanto nānāvaṇṇo ahosi, kāḷopi hoti setopi suvaṇṇavaṇṇopi kabaropi uccopi nīcopi, evaṃ nānāvaṇṇo hutvā macchariyakosiyaṃ anubandhi. So maraṇabhayabhīto brāhmaṇe upasaṅkami. Tepi uppatitvā ākāse ṭhitā. So tesaṃ taṃ iddhiṃ disvā gāthamāha –
၂၀၄.
204.
‘‘ဥဠာရဝဏ္ဏာ ဝတ ဗ္ရာဟ္မဏာ ဣမေ၊ အယဉ္စ ဝော သုနခော ကိသ္သ ဟေတု။
‘‘Uḷāravaṇṇā vata brāhmaṇā ime, ayañca vo sunakho kissa hetu;
ဥစ္စာဝစံ ဝဏ္ဏနိဘံ ဝိကုဗ္ဗတိ, အက္ခာထ နော ဗ္ရာဟ္မဏာ ကေ နု တုမ္ဟေ’’တိ။
Uccāvacaṃ vaṇṇanibhaṃ vikubbati, akkhātha no brāhmaṇā ke nu tumhe’’ti.
တံ သုတ္ဝာ သက္ကော ဒေဝရာဇာ –
Taṃ sutvā sakko devarājā –
၂၀၅.
205.
‘‘စန္ဒော စ သူရိယော စ ဥဘော ဣဓာဂတာ၊ အယံ ပန မာတလိ ဒေဝသာရထိ။
‘‘Cando ca sūriyo ca ubho idhāgatā, ayaṃ pana mātali devasārathi;
သက္ကောဟမသ္မိ တိဒသာနမိန္ဒော။ ဧသော စ ခော ပဉ္စသိခောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။
Sakkohamasmi tidasānamindo; Eso ca kho pañcasikhoti vuccatī’’ti.
ဂာထံ ဝတ္ဝာ တသ္သ ယသံ ဝဏ္ဏေန္တော ဂာထမာဟ –
Gāthaṃ vatvā tassa yasaṃ vaṇṇento gāthamāha –
၂၀၆.
206.
‘‘ပာဏိသ္သရာ မုဒိင္ဂာ စ၊ မုရဇာလမ္ဗရာနိ စ။
‘‘Pāṇissarā mudiṅgā ca, murajālambarāni ca;
သုတ္တမေနံ ပဗောဓေန္တိ၊ ပဋိဗုဒ္ဓော စ နန္ဒတီ’’တိ။
Suttamenaṃ pabodhenti, paṭibuddho ca nandatī’’ti.
သော တသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ ‘‘သက္က, ဧဝရူပံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ကိန္တိ ကတ္ဝာ လဘသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သက္ကော ‘‘အဒာနသီလာ တာဝ ပာပဓမ္မာ မစ္ဆရိနော ဒေဝလောကံ န ဂစ္ဆန္တိ, နိရယေ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ ဒသ္သေန္တော –
So tassa vacanaṃ sutvā ‘‘sakka, evarūpaṃ dibbasampattiṃ kinti katvā labhasī’’ti pucchi. Sakko ‘‘adānasīlā tāva pāpadhammā maccharino devalokaṃ na gacchanti, niraye nibbattantī’’ti dassento –
၂၀၇.
207.
‘‘ယေ ကေစိမေ မစ္ဆရိနော ကဒရိယာ၊ ပရိဘာသကာ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာနံ။
‘‘Ye kecime maccharino kadariyā, paribhāsakā samaṇabrāhmaṇānaṃ;
ဣဓေဝ နိက္ခိပ္ပ သရီရဒေဟံ၊ ကာယသ္သ ဘေဒာ နိရယံ ဝဇန္တီ’’တိ။ –
Idheva nikkhippa sarīradehaṃ, kāyassa bhedā nirayaṃ vajantī’’ti. –
ဣမံ ဂာထံ ဝတ္ဝာ ဓမ္မေ ဌိတာနံ ဒေဝလောကပဋိလာဘံ ဒသ္သေတုံ ဂာထမာဟ –
Imaṃ gāthaṃ vatvā dhamme ṭhitānaṃ devalokapaṭilābhaṃ dassetuṃ gāthamāha –
၂၀၈.
208.
‘‘ယေ ကေစိမေ သုဂ္ဂတိမာသမာနာ၊ ဓမ္မေ ဌိတာ သံယမေ သံဝိဘာဂေ။
‘‘Ye kecime suggatimāsamānā, dhamme ṭhitā saṃyame saṃvibhāge;
ဣဓေဝ နိက္ခိပ္ပ သရီရဒေဟံ၊ ကာယသ္သ ဘေဒာ သုဂတိံ ဝဇန္တီ’’တိ။
Idheva nikkhippa sarīradehaṃ, kāyassa bhedā sugatiṃ vajantī’’ti.
တတ္ထ အာသမာနာတိ အာသီသန္တာ။ ယေ ကေစိ သုဂတိံ အာသီသန္တိ, သဗ္ဗေ တေ သံယမသင္ခာတေ ဒသသီလဓမ္မေ သံဝိဘာဂသင္ခာတေ ဒာနဓမ္မေ စ ဌိတာ ဟုတ္ဝာ ဣဓ သရီရသင္ခာတံ ဒေဟံ နိက္ခိပိတ္ဝာ တသ္သ ကာယသ္သ ဘေဒာ သုဂတိံ ဝဇန္တီတိ အတ္ထော။
Tattha āsamānāti āsīsantā. Ye keci sugatiṃ āsīsanti, sabbe te saṃyamasaṅkhāte dasasīladhamme saṃvibhāgasaṅkhāte dānadhamme ca ṭhitā hutvā idha sarīrasaṅkhātaṃ dehaṃ nikkhipitvā tassa kāyassa bhedā sugatiṃ vajantīti attho.
ဧဝံ ဝတ္ဝာ စ ပန, ‘‘ကောသိယ, န မယံ တဝ သန္တိကေ ပာယာသတ္ထာယ အာဂတာ, ကာရုညေန ပန တံ အနုကမ္ပမာနာ အာဂတာမ္ဟာ’’တိ တသ္သ ပကာသေတုံ အာဟ –
Evaṃ vatvā ca pana, ‘‘kosiya, na mayaṃ tava santike pāyāsatthāya āgatā, kāruññena pana taṃ anukampamānā āgatāmhā’’ti tassa pakāsetuṃ āha –
၂၀၉.
209.
‘‘တ္ဝံ နောသိ ဉာတိ ပုရိမာသု ဇာတိသု၊ သော မစ္ဆရီ ရောသကော ပာပဓမ္မော။
‘‘Tvaṃ nosi ñāti purimāsu jātisu, so maccharī rosako pāpadhammo;
တဝေဝ အတ္ထာယ ဣဓာဂတမ္ဟာ၊ မာ ပာပဓမ္မော နိရယံ ဂမိတ္ထာ’’တိ။
Taveva atthāya idhāgatamhā, mā pāpadhammo nirayaṃ gamitthā’’ti.
တတ္ထ သောတိ သော တ္ဝံ။ မာ ပာပဓမ္မောတိ အယံ အမ္ဟာကံ ဉာတိ ပာပဓမ္မော မာ နိရယံ အဂမာတိ ဧတဒတ္ထံ အာဂတမ္ဟာတိ အတ္ထော။
Tattha soti so tvaṃ. Mā pāpadhammoti ayaṃ amhākaṃ ñāti pāpadhammo mā nirayaṃ agamāti etadatthaṃ āgatamhāti attho.
တံ သုတ္ဝာ ကောသိယော ‘‘အတ္ထကာမာ ကိရ မေ, ဧတေ မံ နိရယာ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ သဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌာပေတုကာမာ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တော အာဟ –
Taṃ sutvā kosiyo ‘‘atthakāmā kira me, ete maṃ nirayā uddharitvā sagge patiṭṭhāpetukāmā’’ti tuṭṭhacitto āha –
၂၁၀.
210.
‘‘အဒ္ဓာ မံ ဝော ဟိတကာမာ၊ ယံ မံ သမနုသာသထ။
‘‘Addhā maṃ vo hitakāmā, yaṃ maṃ samanusāsatha;
သောဟံ တထာ ကရိသ္သာမိ၊ သဗ္ဗံ ဝုတ္တံ ဟိတေသိဘိ။
Sohaṃ tathā karissāmi, sabbaṃ vuttaṃ hitesibhi.
၂၁၁.
211.
‘‘ဧသာဟမဇ္ဇေဝ ဥပရမာမိ၊ န စာဟံ ကိဉ္စိ ကရေယ္ယ ပာပံ။
‘‘Esāhamajjeva uparamāmi, na cāhaṃ kiñci kareyya pāpaṃ;
န စာပိ မေ ကိဉ္စိ အဒေယ္ယမတ္ထိ၊ န စာပိဒတ္ဝာ ဥဒကံ ပိဝာမိ။
Na cāpi me kiñci adeyyamatthi, na cāpidatvā udakaṃ pivāmi.
၂၁၂.
212.
‘‘ဧဝဉ္စ မေ ဒဒတော သဗ္ဗကာလံ၊ ဘောဂာ ဣမေ ဝာသဝ ခီယိသ္သန္တိ။
‘‘Evañca me dadato sabbakālaṃ, bhogā ime vāsava khīyissanti;
တတော အဟံ ပဗ္ဗဇိသ္သာမိ သက္က၊ ဟိတ္ဝာန ကာမာနိ ယထောဓိကာနီ’’တိ။
Tato ahaṃ pabbajissāmi sakka, hitvāna kāmāni yathodhikānī’’ti.
တတ္ထ မန္တိ မမ။ ဝောတိ တုမ္ဟေ။ ယံ မန္တိ ယေန မံ သမနုသာသထ, တေန မေ တုမ္ဟေ ဟိတကာမာ။ တထာတိ ယထာ ဝဒထ, တထေဝ ကရိသ္သာမိ။ ဥပရမာမီတိ မစ္ဆရိဘာဝတော ဥပရမာမိ။ အဒေယ္ယမတ္ထီတိ ဣတော ပဋ္ဌာယ စ မမ အာလောပတော ဥပဍ္ဎမ္ပိ အဒေယ္ယံ နာမ နတ္ထိ, န စာပိဒတ္ဝာတိ ဥဒကပသတမ္ပိ စာဟံ လဘိတ္ဝာ အဒတ္ဝာ န ပိဝိသ္သာမိ။ ခီယိသ္သန္တီတိ ဝိက္ခီယိသ္သန္တိ။ ယထောဓိကာနီတိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမဝသေန ယထာဌိတကောဋ္ဌာသာနိယေဝ။
Tattha manti mama. Voti tumhe. Yaṃ manti yena maṃ samanusāsatha, tena me tumhe hitakāmā. Tathāti yathā vadatha, tatheva karissāmi. Uparamāmīti maccharibhāvato uparamāmi. Adeyyamatthīti ito paṭṭhāya ca mama ālopato upaḍḍhampi adeyyaṃ nāma natthi, na cāpidatvāti udakapasatampi cāhaṃ labhitvā adatvā na pivissāmi. Khīyissantīti vikkhīyissanti. Yathodhikānīti vatthukāmakilesakāmavasena yathāṭhitakoṭṭhāsāniyeva.
သက္ကော မစ္ဆရိယကောသိယံ ဒမေတ္ဝာ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတ္ဝာ ဒာနဖလံ ဇာနာပေတ္ဝာ ဓမ္မဒေသနာယ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေတ္ဝာ သဒ္ဓိံ တေဟိ ဒေဝနဂရမေဝ ဂတော။ မစ္ဆရိယကောသိယောပိ နဂရံ ပဝိသိတ္ဝာ ရာဇာနံ အနုဇာနာပေတ္ဝာ ‘‘ဂဟိတဂဟိတဘာဇနာနိ ပူရေတ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တူ’’တိ ယာစကာနံ ဓနံ ဒတ္ဝာ တသ္မိံ ခီဏေ နိက္ခမ္မ ဟိမဝန္တတော ဒက္ခိဏပသ္သေ ဂင္ဂာယ စေဝ ဧကသ္သ စ ဇာတသ္သရသ္သ အန္တရေ ပဏ္ဏသာလံ ကတ္ဝာ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဝနမူလဖလာဟာရော တတ္ထ စိရံ ဝိဟာသိ, ဇရံ ပာပုဏိ။ တဒာ သက္ကသ္သ အာသာ သဒ္ဓာ သိရီ ဟိရီတိ စတသ္သော ဓီတရော ဟောန္တိ။ တာ ဗဟုံ ဒိဗ္ဗဂန္ဓမာလံ အာဒာယ ဥဒကကီဠနတ္ထာယ အနောတတ္တဒဟံ ဂန္တ္ဝာ တတ္ထ ကီဠိတ္ဝာ မနောသိလာတလေ နိသီဒိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ နာရဒော နာမ ဗ္ရာဟ္မဏတာပသော တာဝတိံသဘဝနံ ဒိဝာဝိဟာရတ္ထာယ ဂန္တ္ဝာ နန္ဒနဝနစိတ္တလတာဝနေသု ဒိဝာဝိဟာရံ ကတ္ဝာ ပာရိစ္ဆတ္တကပုပ္ဖံ ဆတ္တံ ဝိယ ဆာယတ္ထာယ ဓာရယမာနော မနောသိလာတလမတ္ထကေန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ကဉ္စနဂုဟံ ဂစ္ဆတိ။ အထ တာ တသ္သ ဟတ္ထေ တံ ပုပ္ဖံ ဒိသ္ဝာ ယာစိံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Sakko macchariyakosiyaṃ dametvā nibbisevanaṃ katvā dānaphalaṃ jānāpetvā dhammadesanāya pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā saddhiṃ tehi devanagarameva gato. Macchariyakosiyopi nagaraṃ pavisitvā rājānaṃ anujānāpetvā ‘‘gahitagahitabhājanāni pūretvā gaṇhantū’’ti yācakānaṃ dhanaṃ datvā tasmiṃ khīṇe nikkhamma himavantato dakkhiṇapasse gaṅgāya ceva ekassa ca jātassarassa antare paṇṇasālaṃ katvā pabbajitvā vanamūlaphalāhāro tattha ciraṃ vihāsi, jaraṃ pāpuṇi. Tadā sakkassa āsā saddhā sirī hirīti catasso dhītaro honti. Tā bahuṃ dibbagandhamālaṃ ādāya udakakīḷanatthāya anotattadahaṃ gantvā tattha kīḷitvā manosilātale nisīdiṃsu. Tasmiṃ khaṇe nārado nāma brāhmaṇatāpaso tāvatiṃsabhavanaṃ divāvihāratthāya gantvā nandanavanacittalatāvanesu divāvihāraṃ katvā pāricchattakapupphaṃ chattaṃ viya chāyatthāya dhārayamāno manosilātalamatthakena attano vasanaṭṭhānaṃ kañcanaguhaṃ gacchati. Atha tā tassa hatthe taṃ pupphaṃ disvā yāciṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၂၁၃.
213.
‘‘နဂုတ္တမေ ဂိရိဝရေ ဂန္ဓမာဒနေ၊ မောဒန္တိ တာ ဒေဝဝရာဘိပာလိတာ။
‘‘Naguttame girivare gandhamādane, modanti tā devavarābhipālitā;
အထာဂမာ ဣသိဝရော သဗ္ဗလောကဂူ၊ သုပုပ္ဖိတံ ဒုမဝရသာခမာဒိယ။
Athāgamā isivaro sabbalokagū, supupphitaṃ dumavarasākhamādiya.
၂၁၄.
214.
‘‘သုစိံ သုဂန္ဓံ တိဒသေဟိ သက္ကတံ၊ ပုပ္ဖုတ္တမံ အမရဝရေဟိ သေဝိတံ။
‘‘Suciṃ sugandhaṃ tidasehi sakkataṃ, pupphuttamaṃ amaravarehi sevitaṃ;
အလဒ္ဓ မစ္စေဟိဝ ဒာနဝေဟိ ဝာ၊ အညတ္ရ ဒေဝေဟိ တဒာရဟံ ဟိဒံ။
Aladdha maccehiva dānavehi vā, aññatra devehi tadārahaṃ hidaṃ.
၂၁၅.
215.
‘‘တတော စတသ္သော ကနကတ္တစူပမာ၊ ဥဋ္ဌာယ နာရိယော ပမဒာဓိပာ မုနိံ။
‘‘Tato catasso kanakattacūpamā, uṭṭhāya nāriyo pamadādhipā muniṃ;
အာသာ စ သဒ္ဓာ စ သိရီ တတော ဟိရီ၊ ဣစ္စဗ္ရဝုံ နာရဒဒေဝ ဗ္ရာဟ္မဏံ။
Āsā ca saddhā ca sirī tato hirī, iccabravuṃ nāradadeva brāhmaṇaṃ.
၂၁၆.
216.
‘‘သစေ အနုဒ္ဒိဋ္ဌံ တယာ မဟာမုနိ၊ ပုပ္ဖံ ဣမံ ပာရိဆတ္တသ္သ ဗ္ရမ္ဟေ။
‘‘Sace anuddiṭṭhaṃ tayā mahāmuni, pupphaṃ imaṃ pārichattassa bramhe;
ဒဒာဟိ နော သဗ္ဗာ ဂတိ တေ ဣဇ္ဈတု၊ တုဝမ္ပိ နော ဟောဟိ ယထေဝ ဝာသဝော။
Dadāhi no sabbā gati te ijjhatu, tuvampi no hohi yatheva vāsavo.
၂၁၇.
217.
‘‘တံ ယာစမာနာဘိသမေက္ခ နာရဒော၊ ဣစ္စဗ္ရဝီ သံကလဟံ ဥဒီရယိ။
‘‘Taṃ yācamānābhisamekkha nārado, iccabravī saṃkalahaṃ udīrayi;
န မယ္ဟမတ္ထတ္ထိ ဣမေဟိ ကောစိ နံ၊ ယာယေဝ ဝော သေယ္ယသိ သာ ပိဠန္ဓထာ’’တိ။
Na mayhamatthatthi imehi koci naṃ, yāyeva vo seyyasi sā piḷandhathā’’ti.
တတ္ထ ဂိရိဝရေတိ ပုရိမသ္သ ဝေဝစနံ။ ဒေဝဝရာဘိပာလိတာတိ သက္ကေန ရက္ခိတာ။ သဗ္ဗလောကဂူတိ ဒေဝလောကေ စ မနုသ္သလောကေ စ သဗ္ဗတ္ထ ဂမနသမတ္ထော။ ဒုမဝရသာခမာဒိယာတိ သာခာယ ဇာတတ္တာ ဒုမဝရသာခန္တိ လဒ္ဓနာမံ ပုပ္ဖံ ဂဟေတ္ဝာ။ သက္ကတန္တိ ကတသက္ကာရံ။ အမရဝရေဟီတိ သက္ကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အညတ္ရ ဒေဝေဟီတိ ဌပေတ္ဝာ ဒေဝေ စ ဣဒ္ဓိမန္တေ စ အညေဟိ မနုသ္သေဟိ ဝာ ယက္ခာဒီဟိ ဝာ အလဒ္ဓံ။ တဒာရဟံ ဟိဒန္တိ တေသံယေဝ ဟိ တံ အရဟံ အနုစ္ဆဝိကံ။ ကနကတ္တစူပမာတိ ကနကူပမာ တစာ။ ဥဋ္ဌာယာတိ အယ္ယော မာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒိပဋိဝိရတော ပုပ္ဖံ န ပိဠန္ဓိသ္သတိ, ဧကသ္မိံ ပဒေသေ ဆဍ္ဍေသ္သတိ, ဧထ တံ ယာစိတ္ဝာ ပုပ္ဖံ ပိဠန္ဓိသ္သာမာတိ ဟတ္ထေ ပသာရေတ္ဝာ ယာစမာနာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဥဋ္ဌဟိတ္ဝာ။ ပမဒာဓိပာတိ ပမဒာနံ ဥတ္တမာ။ မုနိန္တိ ဣသိံ။
Tattha girivareti purimassa vevacanaṃ. Devavarābhipālitāti sakkena rakkhitā. Sabbalokagūti devaloke ca manussaloke ca sabbattha gamanasamattho. Dumavarasākhamādiyāti sākhāya jātattā dumavarasākhanti laddhanāmaṃ pupphaṃ gahetvā. Sakkatanti katasakkāraṃ. Amaravarehīti sakkaṃ sandhāya vuttaṃ. Aññatra devehīti ṭhapetvā deve ca iddhimante ca aññehi manussehi vā yakkhādīhi vā aladdhaṃ. Tadārahaṃ hidanti tesaṃyeva hi taṃ arahaṃ anucchavikaṃ. Kanakattacūpamāti kanakūpamā tacā. Uṭṭhāyāti ayyo mālāgandhavilepanādipaṭivirato pupphaṃ na piḷandhissati, ekasmiṃ padese chaḍḍessati, etha taṃ yācitvā pupphaṃ piḷandhissāmāti hatthe pasāretvā yācamānā ekappahāreneva uṭṭhahitvā. Pamadādhipāti pamadānaṃ uttamā. Muninti isiṃ.
အနုဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ‘‘အသုကသ္သ နာမ ဒသ္သာမီ’’တိ န ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ သဗ္ဗာ ဂတိ တေ ဣဇ္ဈတူတိ သဗ္ဗာ တေ စိတ္တဂတိ ဣဇ္ဈတု, ပတ္ထိတပတ္ထိတသ္သ လာဘီ ဟောဟီတိ တသ္သ ထုလိမင္ဂလံ ဝဒန္တိ။ ယထေဝ ဝာသဝောတိ ယထာ အမ္ဟာကံ ပိတာ ဝာသဝော ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ ဒေတိ, တထေဝ နော တ္ဝမ္ပိ ဟောဟီတိ။ တန္တိ တံ ပုပ္ဖံ။ အဘိသမေက္ခာတိ ဒိသ္ဝာ။ သံကလဟန္တိ နာနာဂာဟံ ကလဟဝဍ္ဎနံ ကထံ ဥဒီရယိ။ ဣမေဟီတိ ဣမေဟိ ပုပ္ဖေဟိ နာမ မယ္ဟံ အတ္ထော နတ္ထိ, ပဋိဝိရတော အဟံ မာလာဓာရဏတောတိ ဒီပေတိ။ ယာယေဝ ဝော သေယ္ယသီတိ ယာ တုမ္ဟာကံ အန္တရေ ဇေဋ္ဌိကာ။ သာ ပိဠန္ဓထာတိ သာ ဧတံ ပိဠန္ဓတူတိ အတ္ထော။
Anuddiṭṭhanti ‘‘asukassa nāma dassāmī’’ti na uddiṭṭhaṃ. Sabbā gati te ijjhatūti sabbā te cittagati ijjhatu, patthitapatthitassa lābhī hohīti tassa thulimaṅgalaṃ vadanti. Yatheva vāsavoti yathā amhākaṃ pitā vāsavo icchiticchitaṃ deti, tatheva no tvampi hohīti. Tanti taṃ pupphaṃ. Abhisamekkhāti disvā. Saṃkalahanti nānāgāhaṃ kalahavaḍḍhanaṃ kathaṃ udīrayi. Imehīti imehi pupphehi nāma mayhaṃ attho natthi, paṭivirato ahaṃ mālādhāraṇatoti dīpeti. Yāyeva vo seyyasīti yā tumhākaṃ antare jeṭṭhikā. Sā piḷandhathāti sā etaṃ piḷandhatūti attho.
တာ စတသ္သောပိ တသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ ဂာထမာဟံသု –
Tā catassopi tassa vacanaṃ sutvā gāthamāhaṃsu –
၂၁၈.
218.
‘‘တ္ဝံ နောတ္တမေဝာဘိသမေက္ခ နာရဒ၊ ယသ္သိစ္ဆသိ တသ္သာ အနုပ္ပဝေစ္ဆသု။
‘‘Tvaṃ nottamevābhisamekkha nārada, yassicchasi tassā anuppavecchasu;
ယသ္သာ ဟိ နော နာရဒ တ္ဝံ ပဒသ္သသိ၊ သာယေဝ နော ဟေဟိတိ သေဋ္ဌသမ္မတာ’’တိ။
Yassā hi no nārada tvaṃ padassasi, sāyeva no hehiti seṭṭhasammatā’’ti.
တတ္ထ တ္ဝံ နောတ္တမေဝာတိ ဥတ္တမမဟာမုနိ တ္ဝမေဝ နော ဥပဓာရေဟိ။ တာသံ ဝစနံ သုတ္ဝာ နာရဒော တာ အာလပန္တော ဂာထမာဟ –
Tattha tvaṃ nottamevāti uttamamahāmuni tvameva no upadhārehi. Tāsaṃ vacanaṃ sutvā nārado tā ālapanto gāthamāha –
၂၁၉.
219.
‘‘အကလ္လမေတံ ဝစနံ သုဂတ္တေ၊ ကော ဗ္ရာဟ္မဏော သံကလဟံ ဥဒီရယေ။
‘‘Akallametaṃ vacanaṃ sugatte, ko brāhmaṇo saṃkalahaṃ udīraye;
ဂန္တ္ဝာန ဘူတာဓိပမေဝ ပုစ္ဆထ၊ သစေ န ဇာနာထ ဣဓုတ္တမာဓမေ’’န္တိ။
Gantvāna bhūtādhipameva pucchatha, sace na jānātha idhuttamādhame’’nti.
တသ္သတ္ထော – ဘဒ္ဒေ သုဂတ္တေ, ဣဒံ တုမ္ဟေဟိ ဝုတ္တံ ဝစနံ မမ အယုတ္တံ, ဧဝဉ္ဟိ သတိ မယာ တုမ္ဟေသု ဧကံ သေဋ္ဌံ, သေသာ ဟီနာ ကရောန္တေန ကလဟော ဝဍ္ဎိတော ဘဝိသ္သတိ, ကော ဗာဟိတပာပော ဗ္ရာဟ္မဏော ကလဟံ ဥဒီရယေ ဝဍ္ဎေယ္ယ။ ဧဝရူပသ္သ ဟိ ကလဟဝဍ္ဎနံ နာမ အယုတ္တံ, တသ္မာ ဣတော ဂတ္ဝာ အတ္တနော ပိတရံ ဘူတာဓိပံ သက္ကမေဝ ပုစ္ဆထ, သစေ အတ္တနော ဥတ္တမံ အဓမဉ္စ န ဇာနာထာတိ။
Tassattho – bhadde sugatte, idaṃ tumhehi vuttaṃ vacanaṃ mama ayuttaṃ, evañhi sati mayā tumhesu ekaṃ seṭṭhaṃ, sesā hīnā karontena kalaho vaḍḍhito bhavissati, ko bāhitapāpo brāhmaṇo kalahaṃ udīraye vaḍḍheyya. Evarūpassa hi kalahavaḍḍhanaṃ nāma ayuttaṃ, tasmā ito gatvā attano pitaraṃ bhūtādhipaṃ sakkameva pucchatha, sace attano uttamaṃ adhamañca na jānāthāti.
တတော သတ္ထာ ဂာထမာဟ –
Tato satthā gāthamāha –
၂၂၀.
220.
‘‘တာ နာရဒေန ပရမပ္ပကောပိတာ၊ ဥဒီရိတာ ဝဏ္ဏမဒေန မတ္တာ။
‘‘Tā nāradena paramappakopitā, udīritā vaṇṇamadena mattā;
သကာသေ ဂန္တ္ဝာန သဟသ္သစက္ခုနော၊ ပုစ္ဆိံသု ဘူတာဓိပံ ကာ နု သေယ္ယသီ’’တိ။
Sakāse gantvāna sahassacakkhuno, pucchiṃsu bhūtādhipaṃ kā nu seyyasī’’ti.
တတ္ထ ပရမပ္ပကောပိတာတိ ပုပ္ဖံ အဒဒန္တေန အတိဝိယ ကောပိတာ တသ္သ ကုပိတာ ဟုတ္ဝာ။ ဥဒီရိတာတိ ‘‘ဘူတာဓိပမေဝ ပုစ္ဆထာ’’တိ ဝုတ္တာ။ သဟသ္သစက္ခုနောတိ သက္ကသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ။ ကာ နူတိ အမ္ဟာကံ အန္တရေ ကတမာ ဥတ္တမာတိ ပုစ္ဆိံသု။
Tattha paramappakopitāti pupphaṃ adadantena ativiya kopitā tassa kupitā hutvā. Udīritāti ‘‘bhūtādhipameva pucchathā’’ti vuttā. Sahassacakkhunoti sakkassa santikaṃ gantvā. Kā nūti amhākaṃ antare katamā uttamāti pucchiṃsu.
ဧဝံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ဌိတာ –
Evaṃ pucchitvā ṭhitā –
၂၂၁.
221.
‘‘တာ ဒိသ္ဝာ အာယတ္တမနာ ပုရိန္ဒဒော၊ ဣစ္စဗ္ရဝီ ဒေဝဝရော ကတဉ္ဇလီ။
‘‘Tā disvā āyattamanā purindado, iccabravī devavaro katañjalī;
သဗ္ဗာဝ ဝော ဟောထ သုဂတ္တေ သာဒိသီ၊ ကောနေဝ ဘဒ္ဒေ ကလဟံ ဥဒီရယီ’’တိ။
Sabbāva vo hotha sugatte sādisī, koneva bhadde kalahaṃ udīrayī’’ti.
တတ္ထ တာ ဒိသ္ဝာတိ, ဘိက္ခဝေ, စတသ္သောပိ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂတာ ဒိသ္ဝာ။ အာယတ္တမနာတိ ဥသ္သုက္ကမနာ ဗ္ယာဝဋစိတ္တာ။ ကတဉ္ဇလီတိ နမသ္သမာနာဟိ ဒေဝတာဟိ ပဂ္ဂဟိတဉ္ဇလီ။ သာဒိသီတိ သဗ္ဗာဝ တုမ္ဟေ သာဒိသိယော။ ကော နေဝာတိ ကော နု ဧဝံ။ ကလဟံ ဥဒီရယီတိ ဣဒံ နာနာဂာဟံ ဝိဂ္ဂဟံ ကထေသိ ဝဍ္ဎေသိ။
Tattha tā disvāti, bhikkhave, catassopi attano santikaṃ āgatā disvā. Āyattamanāti ussukkamanā byāvaṭacittā. Katañjalīti namassamānāhi devatāhi paggahitañjalī. Sādisīti sabbāva tumhe sādisiyo. Ko nevāti ko nu evaṃ. Kalahaṃ udīrayīti idaṃ nānāgāhaṃ viggahaṃ kathesi vaḍḍhesi.
အထသ္သ တာ ကထယမာနာ ဂာထမာဟံသု –
Athassa tā kathayamānā gāthamāhaṃsu –
၂၂၂.
222.
‘‘ယော သဗ္ဗလောကစ္စရိတော မဟာမုနိ၊ ဓမ္မေ ဌိတော နာရဒော သစ္စနိက္ကမော။
‘‘Yo sabbalokaccarito mahāmuni, dhamme ṭhito nārado saccanikkamo;
သော နောဗ္ရဝိ ဂိရိဝရေ ဂန္ဓမာဒနေ၊ ဂန္တ္ဝာန ဘူတာဓိပမေဝ ပုစ္ဆထ။
So nobravi girivare gandhamādane, gantvāna bhūtādhipameva pucchatha;
သစေ န ဇာနာထ ဣဓုတ္တမာဓမ’’န္တိ။
Sace na jānātha idhuttamādhama’’nti.
တတ္ထ သစ္စနိက္ကမောတိ တထပရက္ကမော။
Tattha saccanikkamoti tathaparakkamo.
တံ သုတ္ဝာ သက္ကော ‘‘ဣမာ စတသ္သောပိ မယ္ဟံ ဓီတရောဝ, သစာဟံ ‘ဧတာသု ဧကာ ဂုဏသမ္ပန္နာ ဥတ္တမာ’တိ ဝက္ခာမိ, သေသာ ကုဇ္ဈိသ္သန္တိ, န သက္ကာ အယံ အဍ္ဍော ဝိနိစ္ဆိနိတုံ, ဣမာ ဟိမဝန္တေ ကောသိယတာပသသ္သ သန္တိကံ ပေသေသာမိ, သော ဧတာသံ အဍ္ဍံ ဝိနိစ္ဆိနိသ္သတီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ ‘‘အဟံ တုမ္ဟာကံ အဍ္ဍံ န ဝိနိစ္ဆိနိသ္သာမိ, ဟိမဝန္တေ ကောသိယော နာမ တာပသော အတ္ထိ, တသ္သာဟံ အတ္တနော သုဓာဘောဇနံ ပေသေသ္သာမိ, သော ပရသ္သ အဒတ္ဝာ န ဘုဉ္ဇတိ, ဒဒန္တော စ ဝိစိနိတ္ဝာ ဂုဏဝန္တာနံ ဒေတိ, ယာ တုမ္ဟေသု တသ္သ ဟတ္ထတော ဘတ္တံ လဘိသ္သတိ, သာ ဥတ္တမာ ဘဝိသ္သတီ’’တိ အာစိက္ခန္တော ဂာထမာဟ –
Taṃ sutvā sakko ‘‘imā catassopi mayhaṃ dhītarova, sacāhaṃ ‘etāsu ekā guṇasampannā uttamā’ti vakkhāmi, sesā kujjhissanti, na sakkā ayaṃ aḍḍo vinicchinituṃ, imā himavante kosiyatāpasassa santikaṃ pesesāmi, so etāsaṃ aḍḍaṃ vinicchinissatī’’ti cintetvā ‘‘ahaṃ tumhākaṃ aḍḍaṃ na vinicchinissāmi, himavante kosiyo nāma tāpaso atthi, tassāhaṃ attano sudhābhojanaṃ pesessāmi, so parassa adatvā na bhuñjati, dadanto ca vicinitvā guṇavantānaṃ deti, yā tumhesu tassa hatthato bhattaṃ labhissati, sā uttamā bhavissatī’’ti ācikkhanto gāthamāha –
၂၂၃.
223.
‘‘အသု ဗ္ရဟာရညစရော မဟာမုနိ၊ နာဒတ္ဝာ ဘတ္တံ ဝရဂတ္တေ ဘုဉ္ဇတိ။
‘‘Asu brahāraññacaro mahāmuni, nādatvā bhattaṃ varagatte bhuñjati;
ဝိစေယ္ယ ဒာနာနိ ဒဒာတိ ကောသိယော၊
Viceyya dānāni dadāti kosiyo,
ယသ္သာ ဟိ သော ဒသ္သတိ သာဝ သေယ္ယသီ’’တိ။
Yassā hi so dassati sāva seyyasī’’ti.
တတ္ထ ဗ္ရဟာရညဓရောတိ မဟာအရညဝာသီ။
Tattha brahāraññadharoti mahāaraññavāsī.
ဣတိ သော တာပသသ္သ သန္တိကံ ပေသေတ္ဝာ မာတလိံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ တသ္သ သန္တိကံ ပေသေန္တော အနန္တရံ ဂာထမာဟ –
Iti so tāpasassa santikaṃ pesetvā mātaliṃ pakkosāpetvā tassa santikaṃ pesento anantaraṃ gāthamāha –
၂၂၄.
224.
‘‘အသူ ဟိ ယော သမ္မတိ ဒက္ခိဏံ ဒိသံ၊ ဂင္ဂာယ တီရေ ဟိမဝန္တပသ္သနိ။
‘‘Asū hi yo sammati dakkhiṇaṃ disaṃ, gaṅgāya tīre himavantapassani;
သ ကောသိယော ဒုလ္လဘပာနဘောဇနော၊ တသ္သ သုဓံ ပာပယ ဒေဝသာရထီ’’တိ။
Sa kosiyo dullabhapānabhojano, tassa sudhaṃ pāpaya devasārathī’’ti.
တတ္ထ သမ္မတီတိ ဝသတိ။ ဒက္ခိဏန္တိ ဟိမဝန္တသ္သ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ။ ပသ္သနီတိ ပသ္သေ။
Tattha sammatīti vasati. Dakkhiṇanti himavantassa dakkhiṇāya disāya. Passanīti passe.
တတော သတ္ထာ အာဟ –
Tato satthā āha –
၂၂၅.
225.
‘‘သ မာတလီ ဒေဝဝရေန ပေသိတော၊ သဟသ္သယုတ္တံ အဘိရုယ္ဟ သန္ဒနံ။
‘‘Sa mātalī devavarena pesito, sahassayuttaṃ abhiruyha sandanaṃ;
သုခိပ္ပမေဝ ဥပဂမ္မ အသ္သမံ၊ အဒိသ္သမာနော မုနိနော သုဓံ အဒာ’’တိ။
Sukhippameva upagamma assamaṃ, adissamāno munino sudhaṃ adā’’ti.
တတ္ထ အဒိသ္သမာနောတိ, ဘိက္ခဝေ, သော မာတလိ ဒေဝရာဇသ္သ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတ္ဝာ တံ အသ္သမံ ဂန္တ္ဝာ အဒိသ္သမာနကာယော ဟုတ္ဝာ တသ္သ သုဓံ အဒာသိ, ဒဒမာနော စ ရတ္တိံ ပဓာနမနုယုဉ္ဇိတ္ဝာ ပစ္စူသသမယေ အဂ္ဂိံ ပရိစရိတ္ဝာ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ ဥဒေန္တံ သူရိယံ နမသ္သမာနသ္သ ဌိတသ္သ တသ္သ ဟတ္ထေ သုဓာဘောဇနပာတိံ ဌပေသိ။
Tattha adissamānoti, bhikkhave, so mātali devarājassa vacanaṃ sampaṭicchitvā taṃ assamaṃ gantvā adissamānakāyo hutvā tassa sudhaṃ adāsi, dadamāno ca rattiṃ padhānamanuyuñjitvā paccūsasamaye aggiṃ paricaritvā vibhātāya rattiyā udentaṃ sūriyaṃ namassamānassa ṭhitassa tassa hatthe sudhābhojanapātiṃ ṭhapesi.
ကောသိယော တံ ဂဟေတ္ဝာ ဌိတကောဝ ဂာထာဒ္ဝယမာဟ –
Kosiyo taṃ gahetvā ṭhitakova gāthādvayamāha –
၂၂၆.
226.
‘‘ဥဒဂ္ဂိဟုတ္တံ ဥပတိဋ္ဌတော ဟိ မေ၊ ပဘင္ကရံ လောကတမောနုဒုတ္တမံ။
‘‘Udaggihuttaṃ upatiṭṭhato hi me, pabhaṅkaraṃ lokatamonuduttamaṃ;
သဗ္ဗာနိ ဘူတာနိ အဓိစ္စ ဝာသဝော။
Sabbāni bhūtāni adhicca vāsavo;
ကော နေဝ မေ ပာဏိသု ကိံ သုဓောဒဟိ။
Ko neva me pāṇisu kiṃ sudhodahi.
၂၂၇.
227.
‘‘သင္ခူပမံ သေတမတုလ္ယဒသ္သနံ၊ သုစိံ သုဂန္ဓံ ပိယရူပမဗ္ဘုတံ။
‘‘Saṅkhūpamaṃ setamatulyadassanaṃ, suciṃ sugandhaṃ piyarūpamabbhutaṃ;
အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ မမ ဇာတု စက္ခုဘိ၊ ကာ ဒေဝတာ ပာဏိသု ကိံ သုဓောဒဟီ’’တိ။
Adiṭṭhapubbaṃ mama jātu cakkhubhi, kā devatā pāṇisu kiṃ sudhodahī’’ti.
တတ္ထ ဥဒဂ္ဂိဟုတ္တန္တိ ဥဒကအဂ္ဂိဟုတ္တံ ပရိစရိတ္ဝာ အဂ္ဂိသာလတော နိက္ခမ္မ ပဏ္ဏသာလဒ္ဝာရေ ဌတ္ဝာ ပဘင္ကရံ လောကတမောနုဒံ ဥတ္တမံ အာဒိစ္စံ ဥပတိဋ္ဌတော မမ သဗ္ဗာနိ ဘူတာနိ အဓိစ္စ အတိက္ကမိတ္ဝာ ဝတ္တမာနော ဝာသဝော နု ခော ဧဝံ မမ ပာဏီသု ကိံ သုဓံ ကိံ နာမေတံ ဩဒဟိ။ ‘‘သင္ခူပမ’’န္တိအာဒီဟိ ဌိတကောဝ သုဓံ ဝဏ္ဏေတိ။
Tattha udaggihuttanti udakaaggihuttaṃ paricaritvā aggisālato nikkhamma paṇṇasāladvāre ṭhatvā pabhaṅkaraṃ lokatamonudaṃ uttamaṃ ādiccaṃ upatiṭṭhato mama sabbāni bhūtāni adhicca atikkamitvā vattamāno vāsavo nu kho evaṃ mama pāṇīsu kiṃ sudhaṃ kiṃ nāmetaṃ odahi. ‘‘Saṅkhūpama’’ntiādīhi ṭhitakova sudhaṃ vaṇṇeti.
တတော မာတလိ အာဟ –
Tato mātali āha –
၂၂၈.
228.
‘‘အဟံ မဟိန္ဒေန မဟေသိ ပေသိတော၊ သုဓာဘိဟာသိံ တုရိတော မဟာမုနိ။
‘‘Ahaṃ mahindena mahesi pesito, sudhābhihāsiṃ turito mahāmuni;
ဇာနာသိ မံ မာတလိ ဒေဝသာရထိ၊ ဘုဉ္ဇသ္သု ဘတ္တုတ္တမ မာဘိဝာရယိ။
Jānāsi maṃ mātali devasārathi, bhuñjassu bhattuttama mābhivārayi.
၂၂၉.
229.
‘‘ဘုတ္တာ စ သာ ဒ္ဝာဒသ ဟန္တိ ပာပကေ၊ ခုဒံ ပိပာသံ အရတိံ ဒရက္လမံ။
‘‘Bhuttā ca sā dvādasa hanti pāpake, khudaṃ pipāsaṃ aratiṃ daraklamaṃ;
ကောဓူပနာဟဉ္စ ဝိဝာဒပေသုဏံ၊ သီတုဏ္ဟ တန္ဒိဉ္စ ရသုတ္တမံ ဣဒ’’န္တိ။
Kodhūpanāhañca vivādapesuṇaṃ, sītuṇha tandiñca rasuttamaṃ ida’’nti.
တတ္ထ သုဓာဘိဟာသိန္တိ ဣမံ သုဓာဘောဇနံ တုယ္ဟံ အဘိဟရိံ။ ဇာနာသီတိ ဇာနာဟိ မံ တ္ဝံ, အဟံ မာတလိ နာမ ဒေဝသာရထီတိ အတ္ထော။ မာဘိဝာရယီတိ န ဘုဉ္ဇာမီတိ အပ္ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ ဘုဉ္ဇ မာ ပပဉ္စ ကရိ။ ပာပကေတိ အယဉ္ဟိ သုဓာ ဘုတ္တာ ဒ္ဝာဒသ ပာပဓမ္မေ ဟနတိ။ ခုဒန္တိ ပဌမံ တာဝ ဆာတဘာဝံ ဟနတိ, ဒုတိယံ ပာနီယပိပာသံ, တတိယံ ဥက္ကဏ္ဌိတံ, စတုတ္ထံ ကာယဒရထံ, ပဉ္စမံ ကိလန္တဘာဝံ, ဆဋ္ဌံ ကောဓံ, သတ္တမံ ဥပနာဟံ, အဋ္ဌမံ ဝိဝာဒံ, နဝမံ ပေသုဏံ, ဒသမံ သီတံ, ဧကာဒသမံ ဥဏ္ဟံ, ဒ္ဝာဒသမံ တန္ဒိံ အာလသိယဘာဝံ, ဣဒံ ရသုတ္တမံ ဥတ္တမရသံ သုဓာဘောဇနံ ဣမေ ဒ္ဝာဒသ ပာပဓမ္မေ ဟနတိ။
Tattha sudhābhihāsinti imaṃ sudhābhojanaṃ tuyhaṃ abhihariṃ. Jānāsīti jānāhi maṃ tvaṃ, ahaṃ mātali nāma devasārathīti attho. Mābhivārayīti na bhuñjāmīti appaṭikkhipitvā bhuñja mā papañca kari. Pāpaketi ayañhi sudhā bhuttā dvādasa pāpadhamme hanati. Khudanti paṭhamaṃ tāva chātabhāvaṃ hanati, dutiyaṃ pānīyapipāsaṃ, tatiyaṃ ukkaṇṭhitaṃ, catutthaṃ kāyadarathaṃ, pañcamaṃ kilantabhāvaṃ, chaṭṭhaṃ kodhaṃ, sattamaṃ upanāhaṃ, aṭṭhamaṃ vivādaṃ, navamaṃ pesuṇaṃ, dasamaṃ sītaṃ, ekādasamaṃ uṇhaṃ, dvādasamaṃ tandiṃ ālasiyabhāvaṃ, idaṃ rasuttamaṃ uttamarasaṃ sudhābhojanaṃ ime dvādasa pāpadhamme hanati.
တံ သုတ္ဝာ ကောသိယော အတ္တနော ဝတသမာဒာနံ အာဝိကရောန္တော –
Taṃ sutvā kosiyo attano vatasamādānaṃ āvikaronto –
၂၃၀.
230.
‘‘န ကပ္ပတီ မာတလိ မယ္ဟ ဘုဉ္ဇိတုံ၊ ပုဗ္ဗေ အဒတ္ဝာ ဣတိ မေ ဝတုတ္တမံ။
‘‘Na kappatī mātali mayha bhuñjituṃ, pubbe adatvā iti me vatuttamaṃ;
န စာပိ ဧကာသ္နမရိယပူဇိတံ၊ အသံဝိဘာဂီ စ သုခံ န ဝိန္ဒတီ’’တိ။ –
Na cāpi ekāsnamariyapūjitaṃ, asaṃvibhāgī ca sukhaṃ na vindatī’’ti. –
ဂာထံ ဝတ္ဝာ, ‘‘ဘန္တေ, တုမ္ဟေဟိ ပရသ္သ အဒတ္ဝာ ဘောဇနေ ကံ ဒောသံ ဒိသ္ဝာ ဣဒံ ဝတံ သမာဒိန္န’’န္တိ မာတလိနာ ပုဋ္ဌော အာဟ –
Gāthaṃ vatvā, ‘‘bhante, tumhehi parassa adatvā bhojane kaṃ dosaṃ disvā idaṃ vataṃ samādinna’’nti mātalinā puṭṭho āha –
၂၃၁.
231.
‘‘ထီဃာတကာ ယေ စိမေ ပာရဒာရိကာ၊ မိတ္တဒ္ဒုနော ယေ စ သပန္တိ သုဗ္ဗတေ။
‘‘Thīghātakā ye cime pāradārikā, mittadduno ye ca sapanti subbate;
သဗ္ဗေ စ တေ မစ္ဆရိပဉ္စမာဓမာ၊ တသ္မာ အဒတ္ဝာ ဥဒကမ္ပိ နာသ္နိယေ။
Sabbe ca te maccharipañcamādhamā, tasmā adatvā udakampi nāsniye.
၂၃၂.
232.
‘‘သောဟိတ္ထိယာ ဝာ ပုရိသသ္သ ဝာ ပန၊ ဒသ္သာမိ ဒာနံ ဝိဒုသမ္ပဝဏ္ဏိတံ။
‘‘Sohitthiyā vā purisassa vā pana, dassāmi dānaṃ vidusampavaṇṇitaṃ;
သဒ္ဓာ ဝဒညူ ဣဓ ဝီတမစ္ဆရာ၊ ဘဝန္တိ ဟေတေ သုစိသစ္စသမ္မတာ’’တိ။
Saddhā vadaññū idha vītamaccharā, bhavanti hete sucisaccasammatā’’ti.
တတ္ထ ပုဗ္ဗေတိ ပဌမံ အဒတ္ဝာ, အထ ဝာ ဣတိ မေ ပုဗ္ဗေ ဝတုတ္တမံ ဣဒံ ပုဗ္ဗေဝ မယာ ဝတံ သမာဒိန္နန္တိ ဒသ္သေတိ။ န စာပိ ဧကာသ္နမရိယပူဇိတန္တိ ဧကကသ္သ အသနံ န အရိယေဟိ ဗုဒ္ဓာဒီဟိ ပူဇိတံ။ သုခန္တိ ဒိဗ္ဗမာနုသိကံ သုခံ န လဘတိ။ ထီဃာတကာတိ ဣတ္ထိဃာတကာ။ ယေ စိမေတိ ယေ စ ဣမေ။ သပန္တီတိ အက္ကောသန္တိ။ သုဗ္ဗတေတိ ဓမ္မိကသမဏဗ္ရာဟ္မဏေ။ မစ္ဆရိပဉ္စမာတိ မစ္ဆရီ ပဉ္စမော ဧတေသန္တိ မစ္ဆရိပဉ္စမာ။ အဓမာတိ ဣမေ ပဉ္စ အဓမာ နာမ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အဟံ ပဉ္စမအဓမဘာဝဘယေန အဒတ္ဝာ ဥဒကမ္ပိ နာသ္နိယေ န ပရိဘုဉ္ဇိသ္သာမီတိ ဣမံ ဝတံ သမာဒိယိံ။ သောဟိတ္ထိယာ ဝာတိ သော အဟံ ဣတ္ထိယာ ဝာ။ ဝိဒုသမ္ပဝဏ္ဏိတန္တိ ဝိဒူဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဗုဒ္ဓာဒီဟိ ဝဏ္ဏိတံ။ သုစိသစ္စသမ္မတာတိ ဧတေ ဩကပ္ပနိယသဒ္ဓာယ သမန္နာဂတာ ဝဒညူ ဝီတမစ္ဆရာ ပုရိသာ သုစီ စေဝ ဥတ္တမသမ္မတာ စ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။
Tattha pubbeti paṭhamaṃ adatvā, atha vā iti me pubbe vatuttamaṃ idaṃ pubbeva mayā vataṃ samādinnanti dasseti. Na cāpi ekāsnamariyapūjitanti ekakassa asanaṃ na ariyehi buddhādīhi pūjitaṃ. Sukhanti dibbamānusikaṃ sukhaṃ na labhati. Thīghātakāti itthighātakā. Ye cimeti ye ca ime. Sapantīti akkosanti. Subbateti dhammikasamaṇabrāhmaṇe. Maccharipañcamāti maccharī pañcamo etesanti maccharipañcamā. Adhamāti ime pañca adhamā nāma. Tasmāti yasmā ahaṃ pañcamaadhamabhāvabhayena adatvā udakampi nāsniye na paribhuñjissāmīti imaṃ vataṃ samādiyiṃ. Sohitthiyā vāti so ahaṃ itthiyā vā. Vidusampavaṇṇitanti vidūhi paṇḍitehi buddhādīhi vaṇṇitaṃ. Sucisaccasammatāti ete okappaniyasaddhāya samannāgatā vadaññū vītamaccharā purisā sucī ceva uttamasammatā ca hontīti attho.
တံ သုတ္ဝာ မာတလိ ဒိသ္သမာနကာယေန အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ တာ စတသ္သော ဒေဝကညာယော စတုဒ္ဒိသံ အဋ္ဌံသု, သိရီ ပာစီနဒိသာယ အဋ္ဌာသိ, အာသာ ဒက္ခိဏဒိသာယ, သဒ္ဓာ ပစ္ဆိမဒိသာယ, ဟိရီ ဥတ္တရဒိသာယ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Taṃ sutvā mātali dissamānakāyena aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe tā catasso devakaññāyo catuddisaṃ aṭṭhaṃsu, sirī pācīnadisāya aṭṭhāsi, āsā dakkhiṇadisāya, saddhā pacchimadisāya, hirī uttaradisāya. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၂၃၃.
233.
‘‘အတော မတာ ဒေဝဝရေန ပေသိတာ၊ ကညာ စတသ္သော ကနကတ္တစူပမာ။
‘‘Ato matā devavarena pesitā, kaññā catasso kanakattacūpamā;
အာသာ စ သဒ္ဓာ စ သိရီ တတော ဟိရီ၊ တံ အသ္သမံ အာဂမု ယတ္ထ ကောသိယော။
Āsā ca saddhā ca sirī tato hirī, taṃ assamaṃ āgamu yattha kosiyo.
၂၃၄.
234.
‘‘တာ ဒိသ္ဝာ သဗ္ဗော ပရမပ္ပမောဒိတော၊ သုဘေန ဝဏ္ဏေန သိခာရိဝဂ္ဂိနော။
‘‘Tā disvā sabbo paramappamodito, subhena vaṇṇena sikhārivaggino;
ကညာ စတသ္သော စတုရော စတုဒ္ဒိသာ၊ ဣစ္စဗ္ရဝီ မာတလိနော စ သမ္မုခာ။
Kaññā catasso caturo catuddisā, iccabravī mātalino ca sammukhā.
၂၃၅.
235.
‘‘ပုရိမံ ဒိသံ ကာ တ္ဝံ ပဘာသိ ဒေဝတေ၊ အလင္ကတာ တာရဝရာဝ ဩသဓီ။
‘‘Purimaṃ disaṃ kā tvaṃ pabhāsi devate, alaṅkatā tāravarāva osadhī;
ပုစ္ဆာမိ တံ ကဉ္စနဝေလ္လိဝိဂ္ဂဟေ၊ အာစိက္ခ မေ တ္ဝံ ကတမာသိ ဒေဝတာ။
Pucchāmi taṃ kañcanavelliviggahe, ācikkha me tvaṃ katamāsi devatā.
၂၃၆.
236.
‘‘သိရာဟ ဒေဝီ မနုဇေဟိ ပူဇိတာ၊ အပာပသတ္တူပနိသေဝိနီ သဒာ။
‘‘Sirāha devī manujehi pūjitā, apāpasattūpanisevinī sadā;
သုဓာဝိဝာဒေန တဝန္တိမာဂတာ၊ တံ မံ သုဓာယ ဝရပည ဘာဇယ။
Sudhāvivādena tavantimāgatā, taṃ maṃ sudhāya varapañña bhājaya.
၂၃၇.
237.
‘‘ယသ္သာဟမိစ္ဆာမိ သုဓံ မဟာမုနိ၊ သော သဗ္ဗကာမေဟိ နရော ပမောဒတိ။
‘‘Yassāhamicchāmi sudhaṃ mahāmuni, so sabbakāmehi naro pamodati;
သိရီတိ မံ ဇာနဟိ ဇူဟတုတ္တမ၊ တံ မံ သုဓာယ ဝရပည ဘာဇယာ’’တိ။
Sirīti maṃ jānahi jūhatuttama, taṃ maṃ sudhāya varapañña bhājayā’’ti.
တတ္ထ အတောတိ တတော။ မတာတိ အနုမတာ, အထ ဒေဝဝရေန အနုမတာ စေဝ ပေသိတာ စာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗော ပရမပ္ပမောဒိတောတိ အနဝသေသော ဟုတ္ဝာ အတိပမောဒိတော။ ‘‘သာမ’’န္တိပိ ပာဌော, တာ ဒေဝတာ သာမံ ဒိသ္ဝာတိ အတ္ထော။ စတုရောတိ စတုရာ။ အယမေဝ ဝာ ပာဌော, စာတုရိယေန သမန္နာဂတာတိ အတ္ထော။ တာရဝရာတိ တာရကာနံ ဝရာ။ ကဉ္စနဝေလ္လိဝိဂ္ဂဟေတိ ကဉ္စနရူပသဒိသသရီရေ။ သိရာဟာတိ သိရီ အဟံ။ တဝန္တိမာဂတာတိ တဝ သန္တိကံ အာဂတာ။ ဘာဇယာတိ ယထာ မံ သုဓာ ဘဇတိ, တထာ ကရောဟိ, သုဓံ မေ ဒေဟီတိ အတ္ထော။ ဇာနဟီတိ ဇာန။ ဇူဟတုတ္တမာတိ အဂ္ဂိံ ဇုဟန္တာနံ ဥတ္တမ။
Tattha atoti tato. Matāti anumatā, atha devavarena anumatā ceva pesitā cāti attho. Sabbo paramappamoditoti anavaseso hutvā atipamodito. ‘‘Sāma’’ntipi pāṭho, tā devatā sāmaṃ disvāti attho. Caturoti caturā. Ayameva vā pāṭho, cāturiyena samannāgatāti attho. Tāravarāti tārakānaṃ varā. Kañcanavelliviggaheti kañcanarūpasadisasarīre. Sirāhāti sirī ahaṃ. Tavantimāgatāti tava santikaṃ āgatā. Bhājayāti yathā maṃ sudhā bhajati, tathā karohi, sudhaṃ me dehīti attho. Jānahīti jāna. Jūhatuttamāti aggiṃ juhantānaṃ uttama.
တံ သုတ္ဝာ ကောသိယော အာဟ –
Taṃ sutvā kosiyo āha –
၂၃၈.
238.
‘‘သိပ္ပေန ဝိဇ္ဇာစရဏေန ဗုဒ္ဓိယာ၊ နရာ ဥပေတာ ပဂုဏာ သကမ္မုနာ။
‘‘Sippena vijjācaraṇena buddhiyā, narā upetā paguṇā sakammunā;
တယာ ဝိဟီနာ န လဘန္တိ ကိဉ္စနံ၊ တယိဒံ န သာဓု ယဒိဒံ တယာ ကတံ။
Tayā vihīnā na labhanti kiñcanaṃ, tayidaṃ na sādhu yadidaṃ tayā kataṃ.
၂၃၉.
239.
‘‘ပသ္သာမိ ပောသံ အလသံ မဟဂ္ဃသံ၊ သုဒုက္ကုလီနမ္ပိ အရူပိမံ နရံ။
‘‘Passāmi posaṃ alasaṃ mahagghasaṃ, sudukkulīnampi arūpimaṃ naraṃ;
တယာနုဂုတ္တော သိရိ ဇာတိမာမပိ၊ ပေသေတိ ဒာသံ ဝိယ ဘောဂဝာ သုခီ။
Tayānugutto siri jātimāmapi, peseti dāsaṃ viya bhogavā sukhī.
၂၄၀.
240.
‘‘တံ တံ အသစ္စံ အဝိဘဇ္ဇသေဝိနိံ၊ ဇာနာမိ မူဠ္ဟံ ဝိဒုရာနုပာတိနိံ။
‘‘Taṃ taṃ asaccaṃ avibhajjaseviniṃ, jānāmi mūḷhaṃ vidurānupātiniṃ;
န တာဒိသီ အရဟတိ အာသနူဒကံ၊ ကုတော သုဓာ ဂစ္ဆ န မယ္ဟ ရုစ္စသီ’’တိ။
Na tādisī arahati āsanūdakaṃ, kuto sudhā gaccha na mayha ruccasī’’ti.
တတ္ထ သိပ္ပေနာတိ ဟတ္ထိအသ္သရထဓနုသိပ္ပာဒိနာ။ ဝိဇ္ဇာစရဏေနာတိ ဝေဒတ္တယသင္ခာတာယ ဝိဇ္ဇာယ စေဝ သီလေန စ။ ပဂုဏာ သကမ္မုနာတိ အတ္တနော ပုရိသကာရေန ပဓာနဂုဏသမန္နာဂတာ။ ကိဉ္စနန္တိ ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ယသံ ဝာ သုခံ ဝာ န လဘန္တိ။ ယဒိဒန္တိ ယံ ဧတံ ဣသ္သရိယတ္ထာယ သိပ္ပာနိ ဥဂ္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ စရန္တာနံ တယာ ဝေကလ္လံ ကတံ, တံ တေ န သာဓု။ အရူပိမန္တိ ဝိရူပံ။ တယာနုဂုတ္တောတိ တယာ အနုရက္ခိတော။ ဇာတိမာမပီတိ ဇာတိသမ္ပန္နမ္ပိ သိပ္ပဝိဇ္ဇာစရဏဗုဒ္ဓိကမ္မေဟိ သမ္ပန္နမ္ပိ။ ပေသေတီတိ ပေသနကာရကံ ကရောတိ။ တံ တန္တိ တသ္မာ တံ။ အသစ္စန္တိ သဘာဝသင္ခာတေ သစ္စေ အဝတ္တနတာယ အသစ္စံ ဥတ္တမဘာဝရဟိတံ။ အဝိဘဇ္ဇသေဝိနိန္တိ အဝိဘဇိတ္ဝာ ယုတ္တာယုတ္တံ အဇာနိတ္ဝာ သိပ္ပာဒိသမ္ပန္နေပိ ဣတရေပိ သေဝမာနံ။ ဝိဒုရာနုပာတိနိန္တိ ပဏ္ဍိတာနုပာတိနိံ ပဏ္ဍိတေ ပာတေတ္ဝာ ပောထေတ္ဝာ ဝိဟေဌေတ္ဝာ စရမာနံ။ ကုတော သုဓာတိ တာဒိသာယ နိဂ္ဂုဏာယ ကုတော သုဓာဘောဇနံ, န မေ ရုစ္စသိ, ဂစ္ဆ မာ ဣဓ တိဋ္ဌာတိ။
Tattha sippenāti hatthiassarathadhanusippādinā. Vijjācaraṇenāti vedattayasaṅkhātāya vijjāya ceva sīlena ca. Paguṇā sakammunāti attano purisakārena padhānaguṇasamannāgatā. Kiñcananti kiñci appamattakampi yasaṃ vā sukhaṃ vā na labhanti. Yadidanti yaṃ etaṃ issariyatthāya sippāni uggaṇhitvā carantānaṃ tayā vekallaṃ kataṃ, taṃ te na sādhu. Arūpimanti virūpaṃ. Tayānuguttoti tayā anurakkhito. Jātimāmapīti jātisampannampi sippavijjācaraṇabuddhikammehi sampannampi. Pesetīti pesanakārakaṃ karoti. Taṃ tanti tasmā taṃ. Asaccanti sabhāvasaṅkhāte sacce avattanatāya asaccaṃ uttamabhāvarahitaṃ. Avibhajjasevininti avibhajitvā yuttāyuttaṃ ajānitvā sippādisampannepi itarepi sevamānaṃ. Vidurānupātininti paṇḍitānupātiniṃ paṇḍite pātetvā pothetvā viheṭhetvā caramānaṃ. Kuto sudhāti tādisāya nigguṇāya kuto sudhābhojanaṃ, na me ruccasi, gaccha mā idha tiṭṭhāti.
သာ တေန ပဋိက္ခိတ္တာ တတ္ထေဝန္တရဓာယိ။ တတော သော အာသာယ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော အာဟ –
Sā tena paṭikkhittā tatthevantaradhāyi. Tato so āsāya saddhiṃ sallapanto āha –
၂၄၁.
241.
‘‘ကာ သုက္ကဒာဌာ ပဋိမုက္ကကုဏ္ဍလာ၊ စိတ္တင္ဂဒာ ကမ္ဗုဝိမဋ္ဌဓာရိနီ။
‘‘Kā sukkadāṭhā paṭimukkakuṇḍalā, cittaṅgadā kambuvimaṭṭhadhārinī;
ဩသိတ္တဝဏ္ဏံ ပရိဒယ္ဟ သောဘသိ၊ ကုသဂ္ဂိရတ္တံ အပိဠယ္ဟ မဉ္ဇရိံ။
Osittavaṇṇaṃ paridayha sobhasi, kusaggirattaṃ apiḷayha mañjariṃ.
၂၄၂.
242.
‘‘မိဂီဝ ဘန္တာ သရစာပဓာရိနာ၊ ဝိရာဓိတာ မန္ဒမိဝ ဥဒိက္ခသိ။
‘‘Migīva bhantā saracāpadhārinā, virādhitā mandamiva udikkhasi;
ကော တေ ဒုတီယော ဣဒ မန္ဒလောစနေ၊ န ဘာယသိ ဧကိကာ ကာနနေ ဝနေ’’တိ။
Ko te dutīyo ida mandalocane, na bhāyasi ekikā kānane vane’’ti.
တတ္ထ စိတ္တင္ဂဒာတိ စိတ္ရေဟိ အင္ဂဒေဟိ သမန္နာဂတာ။ ကမ္ဗုဝိမဋ္ဌဓာရိနီတိ ကရဏပရိနိဋ္ဌိတေန ဝိမဋ္ဌသုဝဏ္ဏာလင္ကာရဓာရိနီ။ ဩသိတ္တဝဏ္ဏန္တိ အဝသိတ္တဥဒကဓာရဝဏ္ဏံ ဒိဗ္ဗဒုကူလံ။ ပရိဒယ္ဟာတိ နိဝာသေတ္ဝာ စေဝ ပာရုပိတ္ဝာ စ။ ကုသဂ္ဂိရတ္တန္တိ ကုသတိဏဂ္ဂိသိခာဝဏ္ဏံ။ အပိဠယ္ဟ မဉ္ဇရိန္တိ သပလ္လဝံ အသောကကဏ္ဏိကံ ကဏ္ဏေ ပိဠန္ဓိတ္ဝာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သရစာပဓာရိနာတိ လုဒ္ဒေန။ ဝိရာဓိတာတိ ဝိရဒ္ဓပဟာရာ။ မန္ဒမိဝာတိ ယထာ သာ မိဂီ ဘီတာ ဝနန္တရေ ဌတ္ဝာ တံ မန္ဒံ မန္ဒံ ဩလောကေတိ, ဧဝံ ဩလောကေသိ။
Tattha cittaṅgadāti citrehi aṅgadehi samannāgatā. Kambuvimaṭṭhadhārinīti karaṇapariniṭṭhitena vimaṭṭhasuvaṇṇālaṅkāradhārinī. Osittavaṇṇanti avasittaudakadhāravaṇṇaṃ dibbadukūlaṃ. Paridayhāti nivāsetvā ceva pārupitvā ca. Kusaggirattanti kusatiṇaggisikhāvaṇṇaṃ. Apiḷayha mañjarinti sapallavaṃ asokakaṇṇikaṃ kaṇṇe piḷandhitvāti vuttaṃ hoti. Saracāpadhārināti luddena. Virādhitāti viraddhapahārā. Mandamivāti yathā sā migī bhītā vanantare ṭhatvā taṃ mandaṃ mandaṃ oloketi, evaṃ olokesi.
တတော အာသာ အာဟ –
Tato āsā āha –
၂၄၃.
243.
‘‘န မေ ဒုတီယော ဣဓ မတ္ထိ ကောသိယ၊ မသက္ကသာရပ္ပဘဝမ္ဟိ ဒေဝတာ။
‘‘Na me dutīyo idha matthi kosiya, masakkasārappabhavamhi devatā;
အာသာ သုဓာသာယ တဝန္တိမာဂတာ၊ တံ မံ သုဓာယ ဝရပည ဘာဇယာ’’တိ။
Āsā sudhāsāya tavantimāgatā, taṃ maṃ sudhāya varapañña bhājayā’’ti.
တတ္ထ မသက္ကသာရပ္ပဘဝာတိ တာဝတိံသဘဝနေ သမ္ဘဝာ။
Tattha masakkasārappabhavāti tāvatiṃsabhavane sambhavā.
တံ သုတ္ဝာ ကောသိယော ‘‘တ္ဝံ ကိရ ယော တေ ရုစ္စတိ, တသ္သ အာသာဖလနိပ္ဖာဒနေန အာသံ ဒေသိ, ယော တေ န ရုစ္စတိ, တသ္သ န ဒေသိ, နတ္ထိ တယာ သမာ ပတ္ထိတတ္ထဝိနာသိကာ’’တိ ဒီပေန္တော အာဟ –
Taṃ sutvā kosiyo ‘‘tvaṃ kira yo te ruccati, tassa āsāphalanipphādanena āsaṃ desi, yo te na ruccati, tassa na desi, natthi tayā samā patthitatthavināsikā’’ti dīpento āha –
၂၄၄.
244.
‘‘အာသာယ ယန္တိ ဝာဏိဇာ ဓနေသိနော၊ နာဝံ သမာရုယ္ဟ ပရေန္တိ အဏ္ဏဝေ။
‘‘Āsāya yanti vāṇijā dhanesino, nāvaṃ samāruyha parenti aṇṇave;
တေ တတ္ထ သီဒန္တိ အထောပိ ဧကဒာ၊ ဇီနာဓနာ ဧန္တိ ဝိနဋ္ဌပာဘတာ။
Te tattha sīdanti athopi ekadā, jīnādhanā enti vinaṭṭhapābhatā.
၂၄၅.
245.
‘‘အာသာယ ခေတ္တာနိ ကသန္တိ ကသ္သကာ၊ ဝပန္တိ ဗီဇာနိ ကရောန္တုပာယသော။
‘‘Āsāya khettāni kasanti kassakā, vapanti bījāni karontupāyaso;
ဤတီနိပာတေန အဝုဋ္ဌိတာယ ဝာ၊ န ကိဉ္စိ ဝိန္ဒန္တိ တတော ဖလာဂမံ။
Ītīnipātena avuṭṭhitāya vā, na kiñci vindanti tato phalāgamaṃ.
၂၄၆.
246.
‘‘အထတ္တကာရာနိ ကရောန္တိ ဘတ္တုသု၊ အာသံ ပုရက္ခတ္ဝာ နရာ သုခေသိနော။
‘‘Athattakārāni karonti bhattusu, āsaṃ purakkhatvā narā sukhesino;
တေ ဘတ္တုရတ္ထာ အတိဂာဠ္ဟိတာ ပုန၊ ဒိသာ ပနသ္သန္တိ အလဒ္ဓ ကိဉ္စနံ။
Te bhatturatthā atigāḷhitā puna, disā panassanti aladdha kiñcanaṃ.
၂၄၇.
247.
‘‘ဟိတ္ဝာန ဓညဉ္စ ဓနဉ္စ ဉာတကေ၊ အာသာယ သဂ္ဂာဓိမနာ သုခေသိနော။
‘‘Hitvāna dhaññañca dhanañca ñātake, āsāya saggādhimanā sukhesino;
တပန္တိ လူခမ္ပိ တပံ စိရန္တရံ၊ ကုမဂ္ဂမာရုယ္ဟ ပရေန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။
Tapanti lūkhampi tapaṃ cirantaraṃ, kumaggamāruyha parenti duggatiṃ.
၂၄၈.
248.
‘‘အာသာ ဝိသံဝာဒိကသမ္မတာ ဣမေ၊ အာသေ သုဓာသံ ဝိနယသ္သု အတ္တနိ။
‘‘Āsā visaṃvādikasammatā ime, āse sudhāsaṃ vinayassu attani;
န တာဒိသီ အရဟတိ အာသနူဒကံ၊ ကုတော သုဓာ ဂစ္ဆ န မယ္ဟ ရုစ္စသီ’’တိ။
Na tādisī arahati āsanūdakaṃ, kuto sudhā gaccha na mayha ruccasī’’ti.
တတ္ထ ပရေန္တီတိ ပက္ခန္ဒန္တိ။ ဇီနာဓနာတိ ဇီနဓနာ။ ဣတိ တဝ ဝသေန ဧကေ သမ္ပဇ္ဇန္တိ ဧကေ ဝိပဇ္ဇန္တိ, နတ္ထိ တယာ သဒိသာ ပာပဓမ္မာတိ ဝဒတိ။ ကရောန္တုပာယသောတိ တံ တံ ကိစ္စံ ဥပာယေန ကရောန္တိ။ ဤတီနိပာတေနာတိ ဝိသမဝာတမူသိကသလဘသုကပာဏကသေတဋ္ဌိကရောဂာဒီနံ သသ္သုပဒ္ဒဝာနံ အညတရနိပာတေန ဝာ။ တတောတိ တတော သသ္သတော တေ ကိဉ္စိ ဖလံ န ဝိန္ဒန္တိ, တေသမ္ပိ အာသစ္ဆေဒနကမ္မံ တ္ဝမေဝ ကရောသီတိ ဝဒတိ။ အထတ္တကာရာနီတိ ယုဒ္ဓဘူမီသု ပုရိသကာရေ။ အာသံ ပုရက္ခတ္ဝာတိ ဣသ္သရိယာသံ ပုရတော ကတ္ဝာ။ ဘတ္တုရတ္ထာတိ သာမိနော အတ္ထာယ။ အတိဂာဠိတာတိ ပစ္စတ္ထိကေဟိ အတိပီဠိတာ ဝိလုတ္တသာပတေယ္ယာ ဒ္ဓသ္တသေနဝာဟနာ ဟုတ္ဝာ။ ပနသ္သန္တီတိ ပလာယန္တိ။ အလဒ္ဓ ကိဉ္စနန္တိ ကိဉ္စိ ဣသ္သရိယံ အလဘိတ္ဝာ ။ ဣတိ ဧတေသမ္ပိ ဣသ္သရိယာလာဘံ တ္ဝမေဝ ကရောသီတိ ဝဒတိ။ သဂ္ဂာဓိမနာတိ သဂ္ဂံ အဓိဂန္တုမနာ။ လူခန္တိ နိရောဇံ ပဉ္စတပာဒိကံ ကာယကိလမထံ။ စိရန္တရန္တိ စိရကာလံ။ အာသာ ဝိသံဝာဒိကသမ္မတာ ဣမေတိ ဧဝံ ဣမေ သတ္တာ သဂ္ဂာသာယ ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆန္တိ, တသ္မာ တ္ဝံ အာသာ နာမ ဝိသံဝာဒိကသမ္မတာ ဝိသံဝာဒိကာတိ သင္ခံ ဂတာ။ အာသေတိ တံ အာလပတိ။
Tattha parentīti pakkhandanti. Jīnādhanāti jīnadhanā. Iti tava vasena eke sampajjanti eke vipajjanti, natthi tayā sadisā pāpadhammāti vadati. Karontupāyasoti taṃ taṃ kiccaṃ upāyena karonti. Ītīnipātenāti visamavātamūsikasalabhasukapāṇakasetaṭṭhikarogādīnaṃ sassupaddavānaṃ aññataranipātena vā. Tatoti tato sassato te kiñci phalaṃ na vindanti, tesampi āsacchedanakammaṃ tvameva karosīti vadati. Athattakārānīti yuddhabhūmīsu purisakāre. Āsaṃ purakkhatvāti issariyāsaṃ purato katvā. Bhatturatthāti sāmino atthāya. Atigāḷitāti paccatthikehi atipīḷitā viluttasāpateyyā ddhastasenavāhanā hutvā. Panassantīti palāyanti. Aladdha kiñcananti kiñci issariyaṃ alabhitvā . Iti etesampi issariyālābhaṃ tvameva karosīti vadati. Saggādhimanāti saggaṃ adhigantumanā. Lūkhanti nirojaṃ pañcatapādikaṃ kāyakilamathaṃ. Cirantaranti cirakālaṃ. Āsā visaṃvādikasammatā imeti evaṃ ime sattā saggāsāya duggatiṃ gacchanti, tasmā tvaṃ āsā nāma visaṃvādikasammatā visaṃvādikāti saṅkhaṃ gatā. Āseti taṃ ālapati.
သာပိ တေန ပဋိက္ခိတ္တာ အန္တရဓာယိ။ တတော သဒ္ဓာယ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဂာထမာဟ –
Sāpi tena paṭikkhittā antaradhāyi. Tato saddhāya saddhiṃ sallapanto gāthamāha –
၂၄၉.
249.
‘‘ဒဒ္ဒလ္လမာနာ ယသသာ ယသသ္သိနီ၊ ဇိဃညနာမဝ္ဟယနံ ဒိသံ ပတိ။
‘‘Daddallamānā yasasā yasassinī, jighaññanāmavhayanaṃ disaṃ pati;
ပုစ္ဆာမိ တံ ကဉ္စနဝေလ္လိဝိဂ္ဂဟေ၊ အာစိက္ခ မေ တ္ဝံ ကတမာသိ ဒေဝတေ’’တိ။
Pucchāmi taṃ kañcanavelliviggahe, ācikkha me tvaṃ katamāsi devate’’ti.
တတ္ထ ဒဒ္ဒလ္လမာနာတိ ဇလမာနာ။ ဇိဃညနာမဝ္ဟယနန္တိ အပရာတိ စ ပစ္ဆိမာတိ စ ဧဝံ ဇိဃညေန လာမကေန နာမေန ဝုစ္စမာနံ ဒိသံ ပတိ ဒဒ္ဒလ္လမာနာ တိဋ္ဌသိ။
Tattha daddallamānāti jalamānā. Jighaññanāmavhayananti aparāti ca pacchimāti ca evaṃ jighaññena lāmakena nāmena vuccamānaṃ disaṃ pati daddallamānā tiṭṭhasi.
တတော သာ ဂာထမာဟ –
Tato sā gāthamāha –
၂၅၀.
250.
‘‘သဒ္ဓာဟ ဒေဝီ မနုဇေဟိ ပူဇိတာ၊ အပာပသတ္တူပနိသေဝိနီ သဒာ။
‘‘Saddhāha devī manujehi pūjitā, apāpasattūpanisevinī sadā;
သုဓာဝိဝာဒေန တဝန္တိ မာဂတာ၊ တံ မံ သုဓာယ ဝရပည ဘာဇယာ’’တိ။
Sudhāvivādena tavanti māgatā, taṃ maṃ sudhāya varapañña bhājayā’’ti.
တတ္ထ သဒ္ဓာတိ ယသ္သ ကသ္သစိ ဝစနပတ္တိယာယနာ သာဝဇ္ဇာပိ ဟောတိ အနဝဇ္ဇာပိ။ ပူဇိတာတိ အနဝဇ္ဇကောဋ္ဌာသဝသေန ပူဇိတာ။ အပာပသတ္တူပနိသေဝိနီတိ အနဝဇ္ဇသဒ္ဓာယ စ ဧကန္တပတ္တိယာယနုသဘာဝာရ ပရေသုပိ ပတ္တိယာယနဝိဒဟနသမတ္ထာယ ဒေဝတာယေတံ နာမံ။
Tattha saddhāti yassa kassaci vacanapattiyāyanā sāvajjāpi hoti anavajjāpi. Pūjitāti anavajjakoṭṭhāsavasena pūjitā. Apāpasattūpanisevinīti anavajjasaddhāya ca ekantapattiyāyanusabhāvāra paresupi pattiyāyanavidahanasamatthāya devatāyetaṃ nāmaṃ.
အထံ နံ ကောသိယော ‘‘ဣမေ သတ္တာ ယသ္သ ကသ္သစိ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတ္ဝာ တံ တံ ကရောန္တာ ကတ္တဗ္ဗတော အကတ္တဗ္ဗမေဝ ဗဟုတရံ ကရောန္တိ, တံ သဗ္ဗံ တယာ ကာရိတံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဝတ္ဝာ ဧဝမာဟ –
Athaṃ naṃ kosiyo ‘‘ime sattā yassa kassaci vacanaṃ saddahitvā taṃ taṃ karontā kattabbato akattabbameva bahutaraṃ karonti, taṃ sabbaṃ tayā kāritaṃ nāma hotī’’ti vatvā evamāha –
၂၅၁.
251.
‘‘ဒာနံ ဒမံ စာဂမထောပိ သံယမံ၊ အာဒာယ သဒ္ဓာယ ကရောန္တိ ဟေကဒာ။
‘‘Dānaṃ damaṃ cāgamathopi saṃyamaṃ, ādāya saddhāya karonti hekadā;
ထေယ္ယံ မုသာ ကူဋမထောပိ ပေသုဏံ၊ ကရောန္တိ ဟေကေ ပုန ဝိစ္စုတာ တယာ။
Theyyaṃ musā kūṭamathopi pesuṇaṃ, karonti heke puna viccutā tayā.
၂၅၂.
252.
‘‘ဘရိယာသု ပောသော သဒိသီသု ပေက္ခဝာ၊ သီလူပပန္နာသု ပတိဗ္ဗတာသုပိ။
‘‘Bhariyāsu poso sadisīsu pekkhavā, sīlūpapannāsu patibbatāsupi;
ဝိနေတ္ဝာန ဆန္ဒံ ကုလိတ္ထိရာသုပိ၊ ကရောတိ သဒ္ဓံ ပုန ကုမ္ဘဒာသိယာ။
Vinetvāna chandaṃ kulitthirāsupi, karoti saddhaṃ puna kumbhadāsiyā.
၂၅၃.
253.
‘‘တ္ဝမေဝ သဒ္ဓေ ပရဒာရသေဝိနီ၊ ပာပံ ကရောသိ ကုသလမ္ပိ ရိဉ္စသိ။
‘‘Tvameva saddhe paradārasevinī, pāpaṃ karosi kusalampi riñcasi;
န တာဒိသီ အရဟတိ အာသနူဒကံ၊ ကုတော သုဓာ ဂစ္ဆ န မယ္ဟ ရုစ္စသီ’’တိ။
Na tādisī arahati āsanūdakaṃ, kuto sudhā gaccha na mayha ruccasī’’ti.
တတ္ထ ဒာနန္တိ ဒသဝတ္ထုကံ ပုညစေတနံ။ ဒမန္တိ ဣန္ဒ္ရိယဒမနံ။ စာဂန္တိ ဒေယ္ယဓမ္မပရိစ္စာဂံ။ သံယမန္တိ သီလံ။ အာဒာယ သဒ္ဓာယာတိ ‘‘ဧတာနိ ဒာနာဒီနိ မဟာနိသံသာနိ ကတ္တဗ္ဗာနီ’’တိ ဝဒတံ ဝစနံ သဒ္ဓာယ အာဒိယိတ္ဝာပိ ကရောန္တိ ဧကဒာ။ ကူဋန္တိ တုလာကူဋာဒိကံ ဝာ ဂာမကူဋာဒိကံ ကမ္မံ ဝာ။ ကရောန္တိ ဟေကေတိ ဧကေ မနုသ္သာ ဧဝရူပေသု နာမ ကာလေသု ဣမေသဉ္စ အတ္ထာယ ထေယ္ယာဒီနိ ကတ္တဗ္ဗာနီတိ ကေသဉ္စိ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတ္ဝာ ဧတာနိပိ ကရောန္တိ။ ပုန ဝိစ္စုတာ တယာတိ ပုန တယာ ဝိသုတ္တာ သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပာကာနေတာနိ န ကတ္တဗ္ဗာနီတိ ဝဒတံ ဝစနံ အပတ္တိယာယိတ္ဝာပိ ကရောန္တိ။ ဣတိ တဝ ဝသေန သာဝဇ္ဇမ္ပိ အနဝဇ္ဇမ္ပိ ကရေယ္ယာသိ ဝဒတိ။
Tattha dānanti dasavatthukaṃ puññacetanaṃ. Damanti indriyadamanaṃ. Cāganti deyyadhammapariccāgaṃ. Saṃyamanti sīlaṃ. Ādāya saddhāyāti ‘‘etāni dānādīni mahānisaṃsāni kattabbānī’’ti vadataṃ vacanaṃ saddhāya ādiyitvāpi karonti ekadā. Kūṭanti tulākūṭādikaṃ vā gāmakūṭādikaṃ kammaṃ vā. Karonti heketi eke manussā evarūpesu nāma kālesu imesañca atthāya theyyādīni kattabbānīti kesañci vacanaṃ saddahitvā etānipi karonti. Puna viccutā tayāti puna tayā visuttā sāvajjadukkhavipākānetāni na kattabbānīti vadataṃ vacanaṃ apattiyāyitvāpi karonti. Iti tava vasena sāvajjampi anavajjampi kareyyāsi vadati.
သဒိသီသူတိ ဇာတိဂောတ္တသီလာဒီဟိ သဒိသီသု။ ပေက္ခဝာတိ ပေက္ခာ ဝုစ္စတိ တဏ္ဟာ, သတဏ္ဟောတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒန္တိ ဆန္ဒရာဂံ။ ကရောတိ သဒ္ဓန္တိ ကုမ္ဘဒာသိယာပိ ဝစနေ သဒ္ဓံ ကရောတိ, တသ္သာ ‘‘အဟံ တုမ္ဟာကံ ဣဒံ နာမ ဥပကာရံ ကရိသ္သာမီ’’တိ ဝဒန္တိယာ ပတ္တိယာယိတ္ဝာ ကုလိတ္ထိယောပိ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ တမေဝ ပဋိသေဝတိ, အသုကာ နာမ တုမ္ဟေသု ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာတိ ကုမ္ဘဒာသိယာပိ ဝစနေ သဒ္ဓံ ကတ္ဝာဝ ပရဒာရံ သေဝတိ။ တ္ဝမေဝ သဒ္ဓေ ပရဒာရသေဝိနီတိ ယသ္မာ တံ တံ ပတ္တိယာယိတ္ဝာ တဝ ဝသေန ပရဒာရံ သေဝန္တိ ပာပံ ကရောန္တိ ကုသလံ ဇဟန္တိ, တသ္မာ တ္ဝမေဝ ပရဒာရသေဝိနီ တ္ဝံ ပာပာနိ ကရောသိ, ကုသလမ္ပိ ရိဉ္စသိ, နတ္ထိ တယာ သမာ လောကဝိနာသိကာ ပာပဓမ္မာ, ဂစ္ဆ န မေ ရုစ္စသီတိ။
Sadisīsūti jātigottasīlādīhi sadisīsu. Pekkhavāti pekkhā vuccati taṇhā, sataṇhoti attho. Chandanti chandarāgaṃ. Karoti saddhanti kumbhadāsiyāpi vacane saddhaṃ karoti, tassā ‘‘ahaṃ tumhākaṃ idaṃ nāma upakāraṃ karissāmī’’ti vadantiyā pattiyāyitvā kulitthiyopi chaḍḍetvā tameva paṭisevati, asukā nāma tumhesu paṭibaddhacittāti kumbhadāsiyāpi vacane saddhaṃ katvāva paradāraṃ sevati. Tvameva saddhe paradārasevinīti yasmā taṃ taṃ pattiyāyitvā tava vasena paradāraṃ sevanti pāpaṃ karonti kusalaṃ jahanti, tasmā tvameva paradārasevinī tvaṃ pāpāni karosi, kusalampi riñcasi, natthi tayā samā lokavināsikā pāpadhammā, gaccha na me ruccasīti.
သာ တတ္ထေဝ အန္တရဓာယိ။ ကောသိယောပိ ဥတ္တရတော ဌိတာယ ဟိရိယာ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ဂာထာဒ္ဝယမာဟ –
Sā tattheva antaradhāyi. Kosiyopi uttarato ṭhitāya hiriyā saddhiṃ sallapanto gāthādvayamāha –
၂၅၄.
254.
‘‘ဇိဃညရတ္တိံ အရုဏသ္မိမူဟတေ၊ ယာ ဒိသ္သတိ ဥတ္တမရူပဝဏ္ဏိနီ။
‘‘Jighaññarattiṃ aruṇasmimūhate, yā dissati uttamarūpavaṇṇinī;
တထူပမာ မံ ပဋိဘာသိ ဒေဝတေ၊ အာစိက္ခ မေ တ္ဝံ ကတမာသိ အစ္ဆရာ။
Tathūpamā maṃ paṭibhāsi devate, ācikkha me tvaṃ katamāsi accharā.
၂၅၅.
255.
‘‘ကာဠာ နိဒာဃေရိဝ အဂ္ဂိဇာရိဝ၊ အနိလေရိတာ လောဟိတပတ္တမာလိနီ။
‘‘Kāḷā nidāgheriva aggijāriva, anileritā lohitapattamālinī;
ကာ တိဋ္ဌသိ မန္ဒမိဂာဝလောကယံ၊ ဘာသေသမာနာဝ ဂိရံ န မုဉ္စသီ’’တိ။
Kā tiṭṭhasi mandamigāvalokayaṃ, bhāsesamānāva giraṃ na muñcasī’’ti.
တတ္ထ ဇိဃညရတ္တိန္တိ ပစ္ဆိမရတ္တိံ, ရတ္တိပရိယောသာနေတိ အတ္ထော။ ဦဟတေတိ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ။ ယာတိ ယာ ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ ရတ္တသုဝဏ္ဏတာယ ဥပ္ပမရူပဓရာ ဟုတ္ဝာ ဒိသ္သတိ။ ကာဠာ နိဒာဃေရိဝာတိ နိဒာဃသမယေ ကာဠဝလ္လိ ဝိယ။ အဂ္ဂိဇာရိဝာတိ အဂ္ဂိဇာလာ ဣဝ, သာပိ နိဇ္ဈာမခေတ္တေသု တရုဏဥဋ္ဌိတကာဠဝလ္လိ ဝိယာတိ အတ္ထော။ လောဟိတပတ္တမာလိနီတိ လောဟိတဝဏ္ဏေဟိ ပတ္တေဟိ ပရိဝုတာ။ ကာ တိဋ္ဌသီတိ ယထာ သာ တရုဏကာဠဝလ္လိ ဝာတေရိတာ ဝိလာသမာနာ သောဘမာနာ တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ ကာ နာမ တ္ဝံ တိဋ္ဌသိ။ ဘာသေသမာနာဝာတိ မယာ သဒ္ဓိံ ဘာသိတုကာမာ ဝိယ ဟောသိ, န စ ဂိရံ မုဉ္စသိ။
Tattha jighaññarattinti pacchimarattiṃ, rattipariyosāneti attho. Ūhateti aruṇe uggate. Yāti yā puratthimā disā rattasuvaṇṇatāya uppamarūpadharā hutvā dissati. Kāḷā nidāgherivāti nidāghasamaye kāḷavalli viya. Aggijārivāti aggijālā iva, sāpi nijjhāmakhettesu taruṇauṭṭhitakāḷavalli viyāti attho. Lohitapattamālinīti lohitavaṇṇehi pattehi parivutā. Kā tiṭṭhasīti yathā sā taruṇakāḷavalli vāteritā vilāsamānā sobhamānā tiṭṭhati, evaṃ kā nāma tvaṃ tiṭṭhasi. Bhāsesamānāvāti mayā saddhiṃ bhāsitukāmā viya hosi, na ca giraṃ muñcasi.
တတော သာ ဂာထမာဟ –
Tato sā gāthamāha –
၂၅၆.
256.
‘‘ဟိရာဟ ဒေဝီ မနုဇေဟိ ပူဇိတာ၊ အပာပသတ္တူပနိသေဝိနီ သဒာ။
‘‘Hirāha devī manujehi pūjitā, apāpasattūpanisevinī sadā;
သုဓာဝိဝာဒေန တဝန္တိမာဂတာ၊ သာဟံ န သက္ကောမိ သုဓမ္ပိ ယာစိတုံ။
Sudhāvivādena tavantimāgatā, sāhaṃ na sakkomi sudhampi yācituṃ;
ကောပီနရူပာ ဝိယ ယာစနိတ္ထိယာ’’တိ။
Kopīnarūpā viya yācanitthiyā’’ti.
တတ္ထ ဟိရာဟန္တိ ဟိရီ အဟံ။ သုဓမ္ပီတိ သာ အဟံ သုဓာဘောဇနံ တံ ယာစိတုမ္ပိ န သက္ကောမိ။ ကိံကာရဏာ? ကောပီနရူပာ ဝိယ ယာစနိတ္ထိယာ, ယသ္မာ ဣတ္ထိယာ ယာစနာ နာမ ကောပီနရူပာ ဝိယ ရဟသ္သင္ဂဝိဝရဏသဒိသာ ဟောတိ, နိလ္လဇ္ဇာ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။
Tattha hirāhanti hirī ahaṃ. Sudhampīti sā ahaṃ sudhābhojanaṃ taṃ yācitumpi na sakkomi. Kiṃkāraṇā? Kopīnarūpā viya yācanitthiyā, yasmā itthiyā yācanā nāma kopīnarūpā viya rahassaṅgavivaraṇasadisā hoti, nillajjā viya hotīti attho.
တံ သုတ္ဝာ တာပသော ဒ္ဝေ ဂာထာ အဘာသိ –
Taṃ sutvā tāpaso dve gāthā abhāsi –
၂၅၇.
257.
‘‘ဓမ္မေန ဉာယေန သုဂတ္တေ လစ္ဆသိ, ဧသော ဟိ ဓမ္မော န ဟိ ယာစနာ သုဓာ။
‘‘Dhammena ñāyena sugatte lacchasi, eso hi dhammo na hi yācanā sudhā.
တံ တံ အယာစန္တိမဟံ နိမန္တယေ၊ သုဓာယ ယဉ္စိစ္ဆသိ တမ္ပိ ဒမ္မိ တေ။
Taṃ taṃ ayācantimahaṃ nimantaye, sudhāya yañcicchasi tampi dammi te.
၂၅၈.
258.
‘‘သာ တ္ဝံ မယာ အဇ္ဇ သကမ္ဟိ အသ္သမေ၊ နိမန္တိတာ ကဉ္စနဝေလ္လိဝိဂ္ဂဟေ။
‘‘Sā tvaṃ mayā ajja sakamhi assame, nimantitā kañcanavelliviggahe;
တုဝဉ္ဟိ မေ သဗ္ဗရသေဟိ ပူဇိယာ၊ တံ ပူဇယိတ္ဝာန သုဓမ္ပိ အသ္နိယေ’’တိ။
Tuvañhi me sabbarasehi pūjiyā, taṃ pūjayitvāna sudhampi asniye’’ti.
တတ္ထ ဓမ္မေနာတိ သဘာဝေန။ ဉာယေနာတိ ကာရဏေန။ န ဟိ ယာစနာ သုဓာတိ န ဟိ ယာစနာယ သုဓာ လဗ္ဘတိ, တေနေဝ ကာရဏေန ဣတရာ တိသ္သော နလဘိံသု။ တံ တန္တိ တသ္မာ တံ။ ယဉ္စိစ္ဆသီတိ န ကေဝလံ နိမန္တေမိယေဝ, ယဉ္စ သုဓံ ဣစ္ဆသိ, တမ္ပိ ဒမ္မိ တေ။ ကဉ္စနဝေလ္လိဝိဂ္ဂဟေတိ ကဉ္စနရာသိသသ္သိရိကသရီရေ။ ပူဇိယာတိ န ကေဝလံ သုဓာယ, အညေဟိပိ သဗ္ဗရသေဟိ တ္ဝံ မယာ ပူဇေတဗ္ဗယုတ္တကာဝ။ အသ္နိယေတိ တံ ပူဇေတ္ဝာ သစေ သုဓာယ အဝသေသံ ဘဝိသ္သတိ, အဟမ္ပိ ဘုဉ္ဇိသ္သာမိ။
Tattha dhammenāti sabhāvena. Ñāyenāti kāraṇena. Na hi yācanā sudhāti na hi yācanāya sudhā labbhati, teneva kāraṇena itarā tisso nalabhiṃsu. Taṃ tanti tasmā taṃ. Yañcicchasīti na kevalaṃ nimantemiyeva, yañca sudhaṃ icchasi, tampi dammi te. Kañcanavelliviggaheti kañcanarāsisassirikasarīre. Pūjiyāti na kevalaṃ sudhāya, aññehipi sabbarasehi tvaṃ mayā pūjetabbayuttakāva. Asniyeti taṃ pūjetvā sace sudhāya avasesaṃ bhavissati, ahampi bhuñjissāmi.
တတော အပရာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဂာထာ –
Tato aparā abhisambuddhagāthā –
၂၅၉.
259.
‘‘သာ ကောသိယေနာနုမတာ ဇုတီမတာ၊ အဒ္ဓာ ဟိရိ ရမ္မံ ပာဝိသိ ယသ္သမံ။
‘‘Sā kosiyenānumatā jutīmatā, addhā hiri rammaṃ pāvisi yassamaṃ;
ဥဒကဝန္တံ ဖလမရိယပူဇိတံ၊ အပာပသတ္တူပနိသေဝိတံ သဒာ။
Udakavantaṃ phalamariyapūjitaṃ, apāpasattūpanisevitaṃ sadā.
၂၆၀.
260.
‘‘ရုက္ခဂ္ဂဟာနာ ဗဟုကေတ္ထ ပုပ္ဖိတာ၊ အမ္ဗာ ပိယာလာ ပနသာ စ ကိံသုကာ။
‘‘Rukkhaggahānā bahukettha pupphitā, ambā piyālā panasā ca kiṃsukā;
သောဘဉ္ဇနာ လောဒ္ဒမထောပိ ပဒ္ဓကာ၊ ကေကာ စ ဘင္ဂာ တိလကာ သုပုပ္ဖိတာ။
Sobhañjanā loddamathopi paddhakā, kekā ca bhaṅgā tilakā supupphitā.
၂၆၁.
261.
‘‘သာလာ ကရေရီ ဗဟုကေတ္ထ ဇမ္ဗုယော၊ အသ္သတ္ထနိဂ္ရောဓမဓုကဝေတသာ။
‘‘Sālā karerī bahukettha jambuyo, assatthanigrodhamadhukavetasā;
ဥဒ္ဒာလကာ ပာဋလိ သိန္ဒုဝာရကာ၊ မနုညဂန္ဓာ မုစလိန္ဒကေတကာ။
Uddālakā pāṭali sinduvārakā, manuññagandhā mucalindaketakā.
၂၆၂.
262.
‘‘ဟရေဏုကာ ဝေဠုကာ ကေဏု တိန္ဒုကာ၊ သာမာကနီဝာရမထောပိ စီနကာ။
‘‘Hareṇukā veḷukā keṇu tindukā, sāmākanīvāramathopi cīnakā;
မောစာ ကဒလီ ဗဟုကေတ္ထ သာလိယော၊ ပဝီဟယော အာဘူဇိနော စ တဏ္ဍုလာ။
Mocā kadalī bahukettha sāliyo, pavīhayo ābhūjino ca taṇḍulā.
၂၆၃.
263.
‘‘တသ္သေဝုတ္တရပသ္သေန၊ ဇာတာ ပောက္ခရဏီ သိဝာ။
‘‘Tassevuttarapassena, jātā pokkharaṇī sivā;
အကက္ကသာ အပဗ္ဘာရာ၊ သာဓု အပ္ပဋိဂန္ဓိကာ။
Akakkasā apabbhārā, sādhu appaṭigandhikā.
၂၆၄.
264.
‘‘တတ္ထ မစ္ဆာ သန္နိရတာ၊ ခေမိနော ဗဟုဘောဇနာ။
‘‘Tattha macchā sanniratā, khemino bahubhojanā;
သိင္ဂူ သဝင္ကာ သံကုလာ၊ သတဝင္ကာ စ ရောဟိတာ။
Siṅgū savaṅkā saṃkulā, satavaṅkā ca rohitā;
အာဠိဂဂ္ဂရကာကိဏ္ဏာ၊ ပာဌီနာ ကာကမစ္ဆကာ။
Āḷigaggarakākiṇṇā, pāṭhīnā kākamacchakā.
၂၆၅.
265.
‘‘တတ္ထ ပက္ခီ သန္နိရတာ၊ ခေမိနော ဗဟုဘောဇနာ။
‘‘Tattha pakkhī sanniratā, khemino bahubhojanā;
ဟံသာ ကောဉ္စာ မယူရာ စ၊ စက္ကဝာကာ စ ကုက္ကုဟာ။
Haṃsā koñcā mayūrā ca, cakkavākā ca kukkuhā;
ကုဏာလကာ ဗဟူ စိတ္ရာ၊ သိခဏ္ဍီ ဇီဝဇီဝကာ။
Kuṇālakā bahū citrā, sikhaṇḍī jīvajīvakā.
၂၆၆.
266.
‘‘တတ္ထ ပာနာယ မာယန္တိ၊ နာနာ မိဂဂဏာ ဗဟူ။
‘‘Tattha pānāya māyanti, nānā migagaṇā bahū;
သီဟာ ဗ္ယဂ္ဃာ ဝရာဟာ စ၊ အစ္ဆကောကတရစ္ဆယော။
Sīhā byagghā varāhā ca, acchakokataracchayo.
၂၆၇.
267.
‘‘ပလာသာဒာ ဂဝဇာ စ၊ မဟိံသာ ရောဟိတာ ရုရူ။
‘‘Palāsādā gavajā ca, mahiṃsā rohitā rurū;
ဧဏေယ္ယာ စ ဝရာဟာ စ၊ ဂဏိနော နီကသူကရာ။
Eṇeyyā ca varāhā ca, gaṇino nīkasūkarā;
ကဒလိမိဂာ ဗဟုကေတ္ထ၊ ဗိဠာရာ သသကဏ္ဏိကာ။
Kadalimigā bahukettha, biḷārā sasakaṇṇikā.
၂၆၈.
268.
‘‘ဆမာဂိရီ ပုပ္ဖဝိစိတ္ရသန္ထတာ၊ ဒိဇာဘိဃုဋ္ဌာ ဒိဇသင္ဃသေဝိတာ’’တိ။
‘‘Chamāgirī pupphavicitrasanthatā, dijābhighuṭṭhā dijasaṅghasevitā’’ti.
တတ္ထ ဇုတီမတာတိ အာနုဘာဝသမ္ပန္နေန။ ပာဝိသိ ယသ္သမန္တိ ပာဝိသိ အသ္သမံ, ယ-ကာရော ဗ္ယဉ္ဇနသန္ဓိကရော။ ဥဒကဝန္တန္တိ တေသု တေသု ဌာနေသု ဥဒကသမ္ပန္နံ။ ဖလန္တိ အနေကဖလသမ္ပန္နံ။ အရိယပူဇိတန္တိ နီဝရဏဒောသရဟိတေဟိ ဈာနလာဘီဟိ အရိယေဟိ ပူဇိတံ ပသတ္ထံ။ ရုက္ခဂ္ဂဟာနာတိ ပုပ္ဖူပဂဖလူပဂရုက္ခဂဟနာ။ သောဘဉ္ဇနာတိ သိဂ္ဂုရုက္ခာ။ လောဒ္ဒမထောပိ ပဒ္ဓကာတိ လောဒ္ဒရုက္ခာ စ ပဒုမရုက္ခာ စ။ ကေကာ စ ဘင္ဂာတိ ဧဝံနာမကာ ရုက္ခာ ဧဝ။ ကရေရီတိ ကရေရိရုက္ခာ။ ဥဒ္ဒာလကာတိ ဝာတဃာတကာ။ မုစလိန္ဒကေတကာတိ မုစလိန္ဒာ စ ပဉ္စဝိဓကေတကာ စ။ ဟရေဏုကာတိ အပရဏ္ဏဇာတိ။ ဝေဠုကာတိ ဝံသဘေဒကာ။ ကေဏူတိ အရညမာသာ။ တိန္ဒုကာတိ တိမ္ဗရုရုက္ခာ။ စီနကာတိ ခုဒ္ဒကရာဇမာသာ။ မောစာတိ အဋ္ဌိကကဒလိယော။ သာလိယောတိ နာနပ္ပကာရာ ဇာတသ္သရံ ဥပနိသ္သာယ ဇာတာ သာလိယော။ ပဝီဟယောတိ နာနပ္ပကာရာ ဝီဟယော။ အာဘူဇိနောတိ ဘုဇပတ္တာ။ တဏ္ဍုလာတိ နိက္ကုဏ္ဍကထုသာနိ သယံဇာတတဏ္ဍုလသီသာနိ။
Tattha jutīmatāti ānubhāvasampannena. Pāvisi yassamanti pāvisi assamaṃ, ya-kāro byañjanasandhikaro. Udakavantanti tesu tesu ṭhānesu udakasampannaṃ. Phalanti anekaphalasampannaṃ. Ariyapūjitanti nīvaraṇadosarahitehi jhānalābhīhi ariyehi pūjitaṃ pasatthaṃ. Rukkhaggahānāti pupphūpagaphalūpagarukkhagahanā. Sobhañjanāti siggurukkhā. Loddamathopi paddhakāti loddarukkhā ca padumarukkhā ca. Kekā ca bhaṅgāti evaṃnāmakā rukkhā eva. Karerīti karerirukkhā. Uddālakāti vātaghātakā. Mucalindaketakāti mucalindā ca pañcavidhaketakā ca. Hareṇukāti aparaṇṇajāti. Veḷukāti vaṃsabhedakā. Keṇūti araññamāsā. Tindukāti timbarurukkhā. Cīnakāti khuddakarājamāsā. Mocāti aṭṭhikakadaliyo. Sāliyoti nānappakārā jātassaraṃ upanissāya jātā sāliyo. Pavīhayoti nānappakārā vīhayo. Ābhūjinoti bhujapattā. Taṇḍulāti nikkuṇḍakathusāni sayaṃjātataṇḍulasīsāni.
တသ္သေဝာတိ, ဘိက္ခဝေ, တသ္သေဝ အသ္သမသ္သ ဥတ္တရဒိသာဘာဂေ။ ပောက္ခရဏီတိ ပဉ္စဝိဓပဒုမသဉ္ဆန္နာ ဇာတသ္သရပောက္ခရဏီ။ အကက္ကသာတိ မစ္ဆသိပ္ပိကသေဝာလာဒိကက္ကသရဟိတာ။ အပဗ္ဘာရာတိ အစ္ဆိန္နတဋာ သမတိတ္ထာ။ အပ္ပဋိဂန္ဓိကာတိ အပဋိက္ကူလဂန္ဓေန ဥဒကေန သမန္နာဂတာ။ တတ္ထာတိ တသ္သာ ပောက္ခရဏိယာ။ ခေမိနောတိ အဘယာ။ ‘‘သိင္ဂူ’’တိအာဒီနိ တေသံ မစ္ဆာနံ နာမာနိ။ ကုဏာလကာတိ ကောကိလာ။ စိတ္ရာတိ စိတ္ရပတ္တာ။ သိခဏ္ဍီတိ ဥဋ္ဌိတသိခာ မောရာ, အညေပိ ဝာ မတ္ထကေ ဇာတသိခာ ပက္ခိနော။ ပာနာယ မာယန္တီတိ ပာနာယ အာယန္တိ။ ပလာသာဒာတိ ခဂ္ဂာ။ ဂဝဇာတိ ဂဝယာ။ ဂဏိနောတိ ဂောကဏ္ဏာ။ ကဏ္ဏိကာတိ ကဏ္ဏိကမိဂာ။ ဆမာဂိရီတိ ဘူမိသမပတ္ထဋာ ပိဋ္ဌိပာသာဏာ။ ပုပ္ဖဝိစိတ္ရသန္ထတာတိ ဝိစိတ္ရပုပ္ဖသန္ထတာ။ ဒိဇာဘိဃုဋ္ဌာတိ မဓုရသ္သရေဟိ ဒိဇေဟိ အဘိဃုဋ္ဌာ။ ဧဝရူပာ တတ္ထ ဘူမိပဗ္ဗတာတိ ဧဝံ ဘဂဝာ ကောသိယသ္သ အသ္သမံ ဝဏ္ဏေတိ။
Tassevāti, bhikkhave, tasseva assamassa uttaradisābhāge. Pokkharaṇīti pañcavidhapadumasañchannā jātassarapokkharaṇī. Akakkasāti macchasippikasevālādikakkasarahitā. Apabbhārāti acchinnataṭā samatitthā. Appaṭigandhikāti apaṭikkūlagandhena udakena samannāgatā. Tatthāti tassā pokkharaṇiyā. Kheminoti abhayā. ‘‘Siṅgū’’tiādīni tesaṃ macchānaṃ nāmāni. Kuṇālakāti kokilā. Citrāti citrapattā. Sikhaṇḍīti uṭṭhitasikhā morā, aññepi vā matthake jātasikhā pakkhino. Pānāya māyantīti pānāya āyanti. Palāsādāti khaggā. Gavajāti gavayā. Gaṇinoti gokaṇṇā. Kaṇṇikāti kaṇṇikamigā. Chamāgirīti bhūmisamapatthaṭā piṭṭhipāsāṇā. Pupphavicitrasanthatāti vicitrapupphasanthatā. Dijābhighuṭṭhāti madhurassarehi dijehi abhighuṭṭhā. Evarūpā tattha bhūmipabbatāti evaṃ bhagavā kosiyassa assamaṃ vaṇṇeti.
ဣဒာနိ ဟိရိဒေဝိယာ တတ္ထ ပဝိသနာဒီနိ ဒသ္သေတုံ အာဟ –
Idāni hirideviyā tattha pavisanādīni dassetuṃ āha –
၂၆၉.
269.
‘‘သာ သုတ္တစာ နီလဒုမာဘိလမ္ဗိတာ၊ ဝိဇ္ဇူ မဟာမေဃရိဝာနုပဇ္ဇထ။
‘‘Sā suttacā nīladumābhilambitā, vijjū mahāmegharivānupajjatha;
တသ္သာ သုသမ္ဗန္ဓသိရံ ကုသာမယံ၊ သုစိံ သုဂန္ဓံ အဇိနူပသေဝိတံ။
Tassā susambandhasiraṃ kusāmayaṃ, suciṃ sugandhaṃ ajinūpasevitaṃ;
အတ္ရိစ္စ ကောစ္ဆံ ဟိရိမေတဒဗ္ရဝိ၊ နိသီဒ ကလ္ယာဏိ သုခယိဒမာသနံ။
Atricca kocchaṃ hirimetadabravi, nisīda kalyāṇi sukhayidamāsanaṃ.
၂၇၀.
270.
‘‘တသ္သာ တဒာ ကောစ္ဆဂတာယ ကောသိယော၊ ယဒိစ္ဆမာနာယ ဇဋာဇိနန္ဓရော။
‘‘Tassā tadā kocchagatāya kosiyo, yadicchamānāya jaṭājinandharo;
နဝေဟိ ပတ္တေဟိ သယံ သဟူဒကံ၊ သုဓာဘိဟာသီ တုရိတော မဟာမုနိ။
Navehi pattehi sayaṃ sahūdakaṃ, sudhābhihāsī turito mahāmuni.
၂၇၁.
271.
‘‘သာ တံ ပဋိဂ္ဂယ္ဟ ဥဘောဟိ ပာဏိဘိ၊ ဣစ္စဗ္ရဝိ အတ္တမနာ ဇဋာဓရံ။
‘‘Sā taṃ paṭiggayha ubhohi pāṇibhi, iccabravi attamanā jaṭādharaṃ;
ဟန္ဒာဟံ ဧတရဟိ ပူဇိတာ တယာ၊ ဂစ္ဆေယ္ယံ ဗ္ရဟ္မေ တိဒိဝံ ဇိတာဝိနီ။
Handāhaṃ etarahi pūjitā tayā, gaccheyyaṃ brahme tidivaṃ jitāvinī.
၂၇၂.
272.
‘‘သာ ကောသိယေနာနုမတာ ဇုတီမတာ၊ ဥဒီရိတာ ဝဏ္ဏမဒေန မတ္တာ။
‘‘Sā kosiyenānumatā jutīmatā, udīritā vaṇṇamadena mattā;
သကာသေ ဂန္တ္ဝာန သဟသ္သစက္ခုနော၊ အယံ သုဓာ ဝာသဝ ဒေဟိ မေ ဇယံ။
Sakāse gantvāna sahassacakkhuno, ayaṃ sudhā vāsava dehi me jayaṃ.
၂၇၃.
273.
‘‘တမေန သက္ကောပိ တဒာ အပူဇယိ၊ သဟိန္ဒဒေဝာ သုရကညမုတ္တမံ။
‘‘Tamena sakkopi tadā apūjayi, sahindadevā surakaññamuttamaṃ;
သာ ပဉ္ဇလီ ဒေဝမနုသ္သပူဇိတာ၊ နဝမ္ဟိ ကောစ္ဆမ္ဟိ ယဒာ ဥပာဝိသီ’’တိ။
Sā pañjalī devamanussapūjitā, navamhi kocchamhi yadā upāvisī’’ti.
တတ္ထ သုတ္တစာတိ သုစ္ဆဝီ။ နီလဒုမာဘိလမ္ဗိတာတိ နီလေသု ဒုမေသု အဘိလမ္ဗိတာ ဟုတ္ဝာ, တံ တံ နီလဒုမသာခံ ပရာမသန္တီတိ အတ္ထော။ မဟာမေဃရိဝာတိ တေန နိမန္တိတာ မဟာမေဃဝိဇ္ဇု ဝိယ တသ္သ တံ အသ္သမံ ပာဝိသိ။ တသ္သာတိ တသ္သာ ဟိရိယာ။ သုသမ္ဗန္ဓသိရန္တိ သုဋ္ဌု သမ္ဗန္ဓသီသံ။ ကုသာမယန္တိ ဥသီရာဒိမိသ္သကကုသတိဏမယံ။ သုဂန္ဓန္တိ ဥသီရေန စေဝ အညေန သုဂန္ဓတိဏေန စ မိသ္သကတ္တာ သုဂန္ဓံ။ အဇိနူပသေဝိတန္တိ ဥပရိအတ္ထတေန အဇိနစမ္မေန ဥပသေဝိတံ။ အတ္ရိစ္စ ကောစ္ဆန္တိ ဧဝရူပံ ကောစ္ဆာသနံ ပဏ္ဏသာလဒ္ဝာရေ အတ္ထရိတ္ဝာ။ သုခယိဒမာသနန္တိ သုခံ နိသီဒ ဣဒမာသနံ။
Tattha suttacāti succhavī. Nīladumābhilambitāti nīlesu dumesu abhilambitā hutvā, taṃ taṃ nīladumasākhaṃ parāmasantīti attho. Mahāmegharivāti tena nimantitā mahāmeghavijju viya tassa taṃ assamaṃ pāvisi. Tassāti tassā hiriyā. Susambandhasiranti suṭṭhu sambandhasīsaṃ. Kusāmayanti usīrādimissakakusatiṇamayaṃ. Sugandhanti usīrena ceva aññena sugandhatiṇena ca missakattā sugandhaṃ. Ajinūpasevitanti upariatthatena ajinacammena upasevitaṃ. Atricca kocchanti evarūpaṃ kocchāsanaṃ paṇṇasāladvāre attharitvā. Sukhayidamāsananti sukhaṃ nisīda idamāsanaṃ.
ယန္တိ ယာဝဒတ္ထံ။ ဣစ္ဆမာနာယာတိ သုဓံ ဣစ္ဆန္တိယာ။ နဝေဟိ ပတ္တေဟီတိ တင္ခဏညေဝ ပောက္ခရဏိတော အာဘတေဟိ အလ္လပဒုမိနိပတ္တေဟိ။ သယန္တိ သဟတ္ထေန။ သဟူဒကန္တိ ဒက္ခိဏောဒကသဟိတံ။ သုဓာဘိဟာသီတိ သုဓံ အဘိဟရိ။ တုရိတောတိ သောမနသ္သဝေဂေန တုရိတော။ ဟန္ဒာတိ ဝဝသ္သဂ္ဂတ္ထေ နိပာတော။ ဇိတာဝိနီတိ ဝိဇယပ္ပတ္တာ ဟုတ္ဝာ။
Yanti yāvadatthaṃ. Icchamānāyāti sudhaṃ icchantiyā. Navehi pattehīti taṅkhaṇaññeva pokkharaṇito ābhatehi allapaduminipattehi. Sayanti sahatthena. Sahūdakanti dakkhiṇodakasahitaṃ. Sudhābhihāsīti sudhaṃ abhihari. Turitoti somanassavegena turito. Handāti vavassaggatthe nipāto. Jitāvinīti vijayappattā hutvā.
အနုမတာတိ ဣဒာနိ ယထာရုစိံ ဂစ္ဆာတိ အနုညာတာ။ ဥဒီရိတာတိ တိဒသပုရံ ဂန္တ္ဝာ သက္ကသ္သ သန္တိကေ အယံ သုဓာတိ ဥဒီရယိ။ သုရကညန္တိ ဒေဝဓီတရံ။ ဥတ္တမန္တိ ပဝရံ။ သာ ပဉ္ဇလီ ဒေဝမနုသ္သပူဇိတာတိ ပဉ္ဇလီ ဒေဝေဟိ စ မနုသ္သေဟိ စ ပူဇိတာ။ ယဒာတိ ယဒာ နိသီဒနတ္ထာယ သက္ကေန ဒာပိတေ နဝေ ကဉ္စနပီဌသင္ခာတေ ကောစ္ဆေ သာ ဥပာဝိသိ, တဒာ နံ တတ္ထ နိသိန္နံ သက္ကော စ သေသဒေဝတာ စ ပာရိစ္ဆတ္တကပုပ္ဖာဒီဟိ ပူဇယိံသု။
Anumatāti idāni yathāruciṃ gacchāti anuññātā. Udīritāti tidasapuraṃ gantvā sakkassa santike ayaṃ sudhāti udīrayi. Surakaññanti devadhītaraṃ. Uttamanti pavaraṃ. Sā pañjalī devamanussapūjitāti pañjalī devehi ca manussehi ca pūjitā. Yadāti yadā nisīdanatthāya sakkena dāpite nave kañcanapīṭhasaṅkhāte kocche sā upāvisi, tadā naṃ tattha nisinnaṃ sakko ca sesadevatā ca pāricchattakapupphādīhi pūjayiṃsu.
ဧဝံ သက္ကော တံ ပူဇေတ္ဝာ စိန္တေသိ – ‘‘ကေန နု ခော ကာရဏေန ကောသိယော သေသာနံ အဒတ္ဝာ ဣမိသ္သာဝ သုဓံ အဒာသီ’’တိ။ သော တသ္သ ကာရဏသ္သ ဇာနနတ္ထာယ ပုန မာတလိံ ပေသေသိ။ တမတ္ထံ အာဝိ ကရောန္တော သတ္ထာ အာဟ –
Evaṃ sakko taṃ pūjetvā cintesi – ‘‘kena nu kho kāraṇena kosiyo sesānaṃ adatvā imissāva sudhaṃ adāsī’’ti. So tassa kāraṇassa jānanatthāya puna mātaliṃ pesesi. Tamatthaṃ āvi karonto satthā āha –
၂၇၄.
274.
‘‘တမေဝ သံသီ ပုနဒေဝ မာတလိံ၊ သဟသ္သနေတ္တော တိဒသာနမိန္ဒော။
‘‘Tameva saṃsī punadeva mātaliṃ, sahassanetto tidasānamindo;
ဂန္တ္ဝာန ဝာက္ယံ မမ ဗ္ရူဟိ ကောသိယံ၊ အာသာယ သဒ္ဓာ သိရိယာ စ ကောသိယ။
Gantvāna vākyaṃ mama brūhi kosiyaṃ, āsāya saddhā siriyā ca kosiya;
ဟိရီ သုဓံ ကေန မလတ္ထ ဟေတုနာ’’တိ။
Hirī sudhaṃ kena malattha hetunā’’ti.
တတ္ထ သံသီတိ အဘာသိ။ ဝာက္ယံ မမာတိ မမ ဝာက္ယံ ကောသိယံ ဗ္ရူဟိ။ အာသာယ သဒ္ဓာ သိရိယာ စာတိ အာသာတော စ သဒ္ဓာတော စ သိရိတော စ ဟိရီယေဝ ကေန ဟေတုနာ သုဓမလတ္ထာတိ။
Tattha saṃsīti abhāsi. Vākyaṃ mamāti mama vākyaṃ kosiyaṃ brūhi. Āsāya saddhā siriyā cāti āsāto ca saddhāto ca sirito ca hirīyeva kena hetunā sudhamalatthāti.
သော တသ္သ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတ္ဝာ ဝေဇယန္တရထမာရုယ္ဟ အဂမာသိ။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော သတ္ထာ အာဟ –
So tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā vejayantarathamāruyha agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
၂၇၅.
275.
‘‘တံ သုပ္လဝတ္ထံ ဥဒတာရယီ ရထံ၊ ဒဒ္ဒလ္လမာနံ ဥပကာရိယသာဒိသံ။
‘‘Taṃ suplavatthaṃ udatārayī rathaṃ, daddallamānaṃ upakāriyasādisaṃ;
ဇမ္ဗောနဒီသံ တပနေယ္ယသန္နိဘံ၊ အလင္ကတံ ကဉ္စနစိတ္တသန္နိဘံ။
Jambonadīsaṃ tapaneyyasannibhaṃ, alaṅkataṃ kañcanacittasannibhaṃ.
၂၇၆.
276.
‘‘သုဝဏ္ဏစန္ဒေတ္ထ ဗဟူ နိပာတိတာ၊ ဟတ္ထီ ဂဝာသ္သာ ကိကိဗ္ယဂ္ဃဒီပိယော။
‘‘Suvaṇṇacandettha bahū nipātitā, hatthī gavāssā kikibyagghadīpiyo;
ဧဏေယ္ယကာ လင္ဃမယေတ္ထ ပက္ခိနော၊ မိဂေတ္ထ ဝေဠုရိယမယာ ယုဓာ ယုတာ။
Eṇeyyakā laṅghamayettha pakkhino, migettha veḷuriyamayā yudhā yutā.
၂၇၇.
277.
‘‘တတ္ထသ္သရာဇဟရယော အယောဇယုံ၊ ဒသသတာနိ သုသုနာဂသာဒိသေ။
‘‘Tatthassarājaharayo ayojayuṃ, dasasatāni susunāgasādise;
အလင္ကတေ ကဉ္စနဇာလုရစ္ဆဒေ၊ အာဝေဠိနေ သဒ္ဒဂမေ အသင္ဂိတေ။
Alaṅkate kañcanajāluracchade, āveḷine saddagame asaṅgite.
၂၇၈.
278.
‘‘တံ ယာနသေဋ္ဌံ အဘိရုယ္ဟ မာတလိ၊ ဒိသာ ဣမာယော အဘိနာဒယိတ္ထ။
‘‘Taṃ yānaseṭṭhaṃ abhiruyha mātali, disā imāyo abhinādayittha;
နဘဉ္စ သေလဉ္စ ဝနပ္ပတိနိဉ္စ၊ သသာဂရံ ပဗ္ယထယိတ္ထ မေဒိနိံ။
Nabhañca selañca vanappatiniñca, sasāgaraṃ pabyathayittha mediniṃ.
၂၇၉.
279.
‘‘သ ခိပ္ပမေဝ ဥပဂမ္မ အသ္သမံ၊ ပာဝာရမေကံသကတော ကတဉ္ဇလီ။
‘‘Sa khippameva upagamma assamaṃ, pāvāramekaṃsakato katañjalī;
ဗဟုသ္သုတံ ဝုဒ္ဓံ ဝိနီတဝန္တံ၊ ဣစ္စဗ္ရဝိ မာတလိ ဒေဝဗ္ရာဟ္မဏံ။
Bahussutaṃ vuddhaṃ vinītavantaṃ, iccabravi mātali devabrāhmaṇaṃ.
၂၈၀.
280.
‘‘ဣန္ဒသ္သ ဝာက္ယံ နိသာမေဟိ ကောသိယ၊ ဒူတော အဟံ ပုစ္ဆတိ တံ ပုရိန္ဒဒော။
‘‘Indassa vākyaṃ nisāmehi kosiya, dūto ahaṃ pucchati taṃ purindado;
အာသာယ သဒ္ဓာ သိရိယာ စ ကောသိယ၊ ဟိရီ သုဓံ ကေန မလတ္ထ ဟေတုနာ’’တိ။
Āsāya saddhā siriyā ca kosiya, hirī sudhaṃ kena malattha hetunā’’ti.
တတ္ထ တံ သုပ္လဝတ္ထန္တိ တံ ဝေဇယန္တရထံ သုခေန ပ္လဝနတ္ထံ။ ဥဒတာရယီတိ ဥတ္တာရေသိ ဥက္ခိပိတ္ဝာ ဂမနသဇ္ဇမကာသိ။ ဥပကာရိယသာဒိသန္တိ ဥပကရဏဘဏ္ဍေဟိ သဒိသံ, ယထာ တသ္သ အဂ္ဂိသိခာယ သမာနဝဏ္ဏာနိ ဥပကရဏာနိ ဇလန္တိ, တထေဝ ဇလိတန္တိ အတ္ထော။ ဇမ္ဗောနဒီသန္တိ ဇမ္ဗုနဒသင္ခာတံ ရတ္တသုဝဏ္ဏမယံ ဤသံ။ ကဉ္စနစိတ္တသန္နိဘန္တိ, ကဉ္စနမယေန သတ္တရတနဝိစိတ္တေန အဋ္ဌမင္ဂလေန သမန္နာဂတံ။ သုဝဏ္ဏစန္ဒေတ္ထာတိ သုဝဏ္ဏမယာ စန္ဒကာ ဧတ္ထ ရထေ။ ဟတ္ထီတိ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမယာ ဟတ္ထီ။ ဂဝာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ လင္ဃမယေတ္ထ ပက္ခိနောတိ ဧတ္ထ ရထေ လင္ဃမယာ နာနာရတနမယာ ပက္ခိဂဏာပိ ပဋိပာဋိယာ ဌိတာ။ ယုဓာ ယုတာတိ အတ္တနော အတ္တနော ယုဓေန သဒ္ဓိံ ယုတ္တာ ဟုတ္ဝာ ဒသ္သိတာ။
Tattha taṃ suplavatthanti taṃ vejayantarathaṃ sukhena plavanatthaṃ. Udatārayīti uttāresi ukkhipitvā gamanasajjamakāsi. Upakāriyasādisanti upakaraṇabhaṇḍehi sadisaṃ, yathā tassa aggisikhāya samānavaṇṇāni upakaraṇāni jalanti, tatheva jalitanti attho. Jambonadīsanti jambunadasaṅkhātaṃ rattasuvaṇṇamayaṃ īsaṃ. Kañcanacittasannibhanti, kañcanamayena sattaratanavicittena aṭṭhamaṅgalena samannāgataṃ. Suvaṇṇacandetthāti suvaṇṇamayā candakā ettha rathe. Hatthīti suvaṇṇarajatamaṇimayā hatthī. Gavādīsupi eseva nayo. Laṅghamayettha pakkhinoti ettha rathe laṅghamayā nānāratanamayā pakkhigaṇāpi paṭipāṭiyā ṭhitā. Yudhā yutāti attano attano yudhena saddhiṃ yuttā hutvā dassitā.
အသ္သရာဇဟရယောတိ ဟရိဝဏ္ဏမနောမယအသ္သရာဇာနော။ သုသုနာဂသာဒိသေတိ ဗလသမ္ပတ္တိယာ တရုဏနာဂသဒိသေ။ ကဉ္စနဇာလုရစ္ဆဒေတိ ကဉ္စနဇာလမယေန ဥရစ္ဆဒာလင္ကာရေန သမန္နာဂတေ။ အာဝေဠိနေတိ အာဝေဠသင္ခာတေဟိ ကဏ္ဏာလင္ကာရေဟိ ယုတ္တေ။ သဒ္ဒဂမေတိ ပတောဒပ္ပဟာရံ ဝိနာ သဒ္ဒမတ္တေနေဝ ဂမနသီလေ။ အသင္ဂီတေတိ နိသ္သင္ဂေ သီဃဇဝေ ဧဝရူပေ အသ္သရာဇေ တတ္ထ ယောဇေသုန္တိ အတ္ထော။
Assarājaharayoti harivaṇṇamanomayaassarājāno. Susunāgasādiseti balasampattiyā taruṇanāgasadise. Kañcanajāluracchadeti kañcanajālamayena uracchadālaṅkārena samannāgate. Āveḷineti āveḷasaṅkhātehi kaṇṇālaṅkārehi yutte. Saddagameti patodappahāraṃ vinā saddamatteneva gamanasīle. Asaṅgīteti nissaṅge sīghajave evarūpe assarāje tattha yojesunti attho.
အဘိနာဒယိတ္ထာတိ ယာနသဒ္ဒေန ဧကနိန္နာဒံ အကာသိ။ ဝနပ္ပတိနိဉ္စာတိ ဝနပ္ပတိနီ စ ဝနသဏ္ဍေ စာတိ အတ္ထော။ ပဗ္ယထယိတ္ထာတိ ကမ္ပယိတ္ထ။ တတ္ထ အာကာသဋ္ဌကဝိမာနကမ္ပနေန နဘကမ္ပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပာဝာရမေကံသကတောတိ ဧကံသကတပာဝာရဒိဗ္ဗဝတ္ထော။ ဝုဒ္ဓန္တိ ဂုဏဝုဒ္ဓံ။ ဝိနီတဝန္တန္တိ ဝိနီတေန အာစာရဝတ္တေန သမန္နာဂတံ။ ဣစ္စဗ္ရဝီတိ ရထံ အာကာသေ ဌပေတ္ဝာ ဩတရိတ္ဝာ ဧဝံ အဗ္ရဝိ။ ဒေဝဗ္ရာဟ္မဏန္တိ ဒေဝသမံ ဗ္ရာဟ္မဏံ။
Abhinādayitthāti yānasaddena ekaninnādaṃ akāsi. Vanappatiniñcāti vanappatinī ca vanasaṇḍe cāti attho. Pabyathayitthāti kampayittha. Tattha ākāsaṭṭhakavimānakampanena nabhakampanaṃ veditabbaṃ. Pāvāramekaṃsakatoti ekaṃsakatapāvāradibbavattho. Vuddhanti guṇavuddhaṃ. Vinītavantanti vinītena ācāravattena samannāgataṃ. Iccabravīti rathaṃ ākāse ṭhapetvā otaritvā evaṃ abravi. Devabrāhmaṇanti devasamaṃ brāhmaṇaṃ.
သော တသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ ဂာထမာဟ –
So tassa vacanaṃ sutvā gāthamāha –
၂၈၁.
281.
‘‘အန္ဓာ သိရီ မံ ပဋိဘာတိ မာတလိ, သဒ္ဓာ အနိစ္စာ ပန ဒေဝသာရထိ။
‘‘Andhā sirī maṃ paṭibhāti mātali, saddhā aniccā pana devasārathi.
အာသာ ဝိသံဝာဒိကသမ္မတာ ဟိ မေ၊ ဟိရီ စ အရိယမ္ဟိ ဂုဏေ ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ။
Āsā visaṃvādikasammatā hi me, hirī ca ariyamhi guṇe patiṭṭhitā’’ti.
တတ္ထ အန္ဓာတိ သိပ္ပာဒိသမ္ပန္နေပိ အသမ္ပန္နေပိ ဘဇနတော ‘‘အန္ဓာ’’တိ မံ ပဋိဘာတိ။ အနိစ္စာတိ သဒ္ဓာ ပန တံ တံ ဝတ္ထုံ ပဟာယ အညသ္မိံ အညသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဟုတ္ဝာ အဘာဝာကာရေန ‘‘အနိစ္စာ’’တိ မံ ပဋိဘာတိ။ ဝိသံဝာဒိကသမ္မတာတိ အာသာ ပန ယသ္မာ ဓနတ္ထိကာ နာဝာယ သမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒိတ္ဝာ ဝိနဋ္ဌပာဘတာ ဧန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဝိသံဝာဒိကာ’’တိ မံ ပဋိဘာတိ။ အရိယမ္ဟိ ဂုဏေတိ ဟိရီ ပန ဟိရောတ္တပ္ပသဘာဝသင္ခာတေ ပရိသုဒ္ဓေ အရိယဂုဏေ ပတိဋ္ဌိတာတိ။
Tattha andhāti sippādisampannepi asampannepi bhajanato ‘‘andhā’’ti maṃ paṭibhāti. Aniccāti saddhā pana taṃ taṃ vatthuṃ pahāya aññasmiṃ aññasmiṃ uppajjanato hutvā abhāvākārena ‘‘aniccā’’ti maṃ paṭibhāti. Visaṃvādikasammatāti āsā pana yasmā dhanatthikā nāvāya samuddaṃ pakkhanditvā vinaṭṭhapābhatā enti, tasmā ‘‘visaṃvādikā’’ti maṃ paṭibhāti. Ariyamhi guṇeti hirī pana hirottappasabhāvasaṅkhāte parisuddhe ariyaguṇe patiṭṭhitāti.
ဣဒာနိ တသ္သာ ဂုဏံ ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ –
Idāni tassā guṇaṃ vaṇṇento āha –
၂၈၂.
282.
‘‘ကုမာရိယော ယာစိမာ ဂောတ္တရက္ခိတာ၊ ဇိဏ္ဏာ စ ယာ ယာ စ သဘတ္တုဣတ္ထိယော။
‘‘Kumāriyo yācimā gottarakkhitā, jiṇṇā ca yā yā ca sabhattuitthiyo;
တာ ဆန္ဒရာဂံ ပုရိသေသု ဥဂ္ဂတံ၊ ဟိရိယာ နိဝာရေန္တိ သစိတ္တမတ္တနော။
Tā chandarāgaṃ purisesu uggataṃ, hiriyā nivārenti sacittamattano.
၂၈၃.
283.
‘‘သင္ဂာမသီသေ သရသတ္တိသံယုတေ၊ ပရာဇိတာနံ ပတတံ ပလာယိနံ။
‘‘Saṅgāmasīse sarasattisaṃyute, parājitānaṃ patataṃ palāyinaṃ;
ဟိရိယာ နိဝတ္တန္တိ ဇဟိတ္ဝ ဇီဝိတံ၊ တေ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ ပုနာ ဟိရီမနာ။
Hiriyā nivattanti jahitva jīvitaṃ, te sampaṭicchanti punā hirīmanā.
၂၈၄.
284.
‘‘ဝေလာ ယထာ သာဂရဝေဂဝာရိနီ၊ ဟိရာယ ဟိ ပာပဇနံ နိဝာရိနီ။
‘‘Velā yathā sāgaravegavārinī, hirāya hi pāpajanaṃ nivārinī;
တံ သဗ္ဗလောကေ ဟိရိမရိယပူဇိတံ၊ ဣန္ဒသ္သ တံ ဝေဒယ ဒေဝသာရထီ’’တိ။
Taṃ sabbaloke hirimariyapūjitaṃ, indassa taṃ vedaya devasārathī’’ti.
တတ္ထ ဇိဏ္ဏာတိ ဝိဓဝာ။ သဘတ္တူတိ သသာမိကာ တရုဏိတ္ထိယော။ အတ္တနောတိ တာ သဗ္ဗာပိ ပရပုရိသေသု အတ္တနော ဆန္ဒရာဂံ ဥဂ္ဂတံ ဝိဒိတ္ဝာ ‘‘အယုတ္တမေတံ အမ္ဟာက’’န္တိ ဟိရိယာ သစိတ္တံ နိဝာရေန္တိ, ပာပကမ္မံ န ကရောန္တိ။ ပတတံ ပလာယိနန္တိ ပတန္တာနဉ္စ ပလာယန္တာနဉ္စ အန္တရေ။ ဇဟိတ္ဝ ဇီဝိတန္တိ ယေ ဟိရိမန္တော ဟောန္တိ, တေ အတ္တနော ဇီဝိတံ စဇိတ္ဝာ ဟိရိယာ နိဝတ္တန္တိ, ဧဝံ နိဝတ္တာ စ ပန တေ ဟိရီမနာ ပုန အတ္တနော သာမိကံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ, အမိတ္တဟတ္ထတော မောစေတ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တိ။ ပာပဇနံ နိဝာရိနီတိ ပာပတော ဇနံ နိဝာရိနီ, အယမေဝ ဝာ ပာဌော ။ တန္တိ တံ ဟိရိံ။ အရိယပူဇိတန္တိ အရိယေဟိ ဗုဒ္ဓာဒီဟိ ပူဇိတံ။ ဣန္ဒသ္သ တံ ဝေဒယာတိ ယသ္မာ ဧဝံ မဟာဂုဏာ အရိယပူဇိတာဝေသာ, တသ္မာ တံ ဧဝံ ဥတ္တမာ နာမေသာတိ ဣန္ဒသ္သ ကထေဟီတိ။
Tattha jiṇṇāti vidhavā. Sabhattūti sasāmikā taruṇitthiyo. Attanoti tā sabbāpi parapurisesu attano chandarāgaṃ uggataṃ viditvā ‘‘ayuttametaṃ amhāka’’nti hiriyā sacittaṃ nivārenti, pāpakammaṃ na karonti. Patataṃ palāyinanti patantānañca palāyantānañca antare. Jahitva jīvitanti ye hirimanto honti, te attano jīvitaṃ cajitvā hiriyā nivattanti, evaṃ nivattā ca pana te hirīmanā puna attano sāmikaṃ sampaṭicchanti, amittahatthato mocetvā gaṇhanti. Pāpajanaṃ nivārinīti pāpato janaṃ nivārinī, ayameva vā pāṭho . Tanti taṃ hiriṃ. Ariyapūjitanti ariyehi buddhādīhi pūjitaṃ. Indassa taṃ vedayāti yasmā evaṃ mahāguṇā ariyapūjitāvesā, tasmā taṃ evaṃ uttamā nāmesāti indassa kathehīti.
တံ သုတ္ဝာ မာတလိ ဂာထမာဟ –
Taṃ sutvā mātali gāthamāha –
၂၈၅.
285.
‘‘ကော တေ ဣမံ ကောသိယ ဒိဋ္ဌိမောဒဟိ၊ ဗ္ရဟ္မာ မဟိန္ဒော အထ ဝာ ပဇာပတိ။
‘‘Ko te imaṃ kosiya diṭṭhimodahi, brahmā mahindo atha vā pajāpati;
ဟိရာယ ဒေဝေသု ဟိ သေဋ္ဌသမ္မတာ၊ ဓီတာ မဟိန္ဒသ္သ မဟေသိ ဇာယထာ’’တိ။
Hirāya devesu hi seṭṭhasammatā, dhītā mahindassa mahesi jāyathā’’ti.
တတ္ထ ဒိဋ္ဌိန္တိ ‘‘ဟိရီ နာမ မဟာဂုဏာ အရိယပူဇိတာ’’တိ လဒ္ဓိံ။ ဩဒဟီတိ ဟဒယေ ပဝေသေသိ။ သေဋ္ဌသမ္မတာတိ တဝ သန္တိကေ သုဓာယ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ ဣန္ဒသ္သ သန္တိကေ ကဉ္စနာသနံ လဘိတ္ဝာ သဗ္ဗဒေဝတာဟိ ပူဇိယမာနာ ဥတ္တမသမ္မတာ ဇာယထ။
Tattha diṭṭhinti ‘‘hirī nāma mahāguṇā ariyapūjitā’’ti laddhiṃ. Odahīti hadaye pavesesi. Seṭṭhasammatāti tava santike sudhāya laddhakālato paṭṭhāya indassa santike kañcanāsanaṃ labhitvā sabbadevatāhi pūjiyamānā uttamasammatā jāyatha.
ဧဝံ တသ္မိံ ကထေန္တေယေဝ ကောသိယသ္သ တင္ခဏညေဝ စဝနဓမ္မော ဇာတော။ အထ နံ, မာတလိ, ‘‘ကောသိယ အာယုသင္ခာရော တေ ဩသ္သဋ္ဌော, စဝနဓမ္မောပိ တေ သမ္ပတ္တော, ကိံ တေ မနုသ္သလောကေန, ဒေဝလောကံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ တတ္ထ နေတုကာမော ဟုတ္ဝာ ဂာထမာဟ –
Evaṃ tasmiṃ kathenteyeva kosiyassa taṅkhaṇaññeva cavanadhammo jāto. Atha naṃ, mātali, ‘‘kosiya āyusaṅkhāro te ossaṭṭho, cavanadhammopi te sampatto, kiṃ te manussalokena, devalokaṃ gacchāmā’’ti tattha netukāmo hutvā gāthamāha –
၂၈၆.
286.
‘‘ဟန္ဒေဟိ ဒာနိ တိဒိဝံ အပက္ကမ၊ ရထံ သမာရုယ္ဟ မမာယိတံ ဣမံ။
‘‘Handehi dāni tidivaṃ apakkama, rathaṃ samāruyha mamāyitaṃ imaṃ;
ဣန္ဒော စ တံ ဣန္ဒသဂောတ္တ ကင္ခတိ၊ အဇ္ဇေဝ တ္ဝံ ဣန္ဒသဟဗ္ယတံ ဝဇာ’’တိ။
Indo ca taṃ indasagotta kaṅkhati, ajjeva tvaṃ indasahabyataṃ vajā’’ti.
တတ္ထ မမာယိတန္တိ ပိယံ မနာပံ။ ဣန္ဒသဂောတ္တာတိ ပုရိမဘဝေ ဣန္ဒေန သမာနဂောတ္တ။ ကင္ခတီတိ တဝာဂမနံ ဣစ္ဆန္တော ကင္ခတိ။
Tattha mamāyitanti piyaṃ manāpaṃ. Indasagottāti purimabhave indena samānagotta. Kaṅkhatīti tavāgamanaṃ icchanto kaṅkhati.
ဣတိ တသ္မိံ ကောသိယေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တေယေဝ ကောသိယော စဝိတ္ဝာ ဩပပာတိကော ဒေဝပုတ္တော ဟုတ္ဝာ အာရုယ္ဟ ဒိဗ္ဗရထေ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ, မာတလိ, သက္ကသ္သ သန္တိကံ နေသိ။ သက္ကော တံ ဒိသ္ဝာဝ တုဋ္ဌမာနသော အတ္တနော ဓီတရံ ဟိရိဒေဝိံ တသ္သ အဂ္ဂမဟေသိံ ကတ္ဝာ အဒာသိ, အပရိမာဏမသ္သ ဣသ္သရိယံ အဟောသိ။ တမတ္ထံ ဝိဒိတ္ဝာ ‘‘အနောမသတ္တာနံ ကမ္မံ နာမ ဧဝံ ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ သတ္ထာ ဩသာနဂာထမာဟ –
Iti tasmiṃ kosiyena saddhiṃ kathenteyeva kosiyo cavitvā opapātiko devaputto hutvā āruyha dibbarathe aṭṭhāsi. Atha naṃ, mātali, sakkassa santikaṃ nesi. Sakko taṃ disvāva tuṭṭhamānaso attano dhītaraṃ hirideviṃ tassa aggamahesiṃ katvā adāsi, aparimāṇamassa issariyaṃ ahosi. Tamatthaṃ viditvā ‘‘anomasattānaṃ kammaṃ nāma evaṃ visujjhatī’’ti satthā osānagāthamāha –
၂၈၇.
287.
‘‘ဧဝံ ဝိသုဇ္ဈန္တိ အပာပကမ္မိနော၊ အထော သုစိဏ္ဏသ္သ ဖလံ န နသ္သတိ။
‘‘Evaṃ visujjhanti apāpakammino, atho suciṇṇassa phalaṃ na nassati;
ယေ ကေစိ မဒ္ဒက္ခု သုဓာယ ဘောဇနံ၊ သဗ္ဗေဝ တေ ဣန္ဒသဟဗ္ယတံ ဂတာ’’တိ။
Ye keci maddakkhu sudhāya bhojanaṃ, sabbeva te indasahabyataṃ gatā’’ti.
တတ္ထ အပာပကမ္မိနောတိ အပာပကမ္မာ သတ္တာ ဧဝံ ဝိသုဇ္ဈန္တိ ယေ ကေစိ မဒ္ဒက္ခူတိ ယေ ကေစိ သတ္တာ တသ္မိံ ဟိမဝန္တပဒေသေ တဒာ ကောသိယေန ဟိရိယာ ဒီယမာနံ သုဓာဘောဇနံ အဒ္ဒသံသု။ သဗ္ဗေဝ တေတိ တေ သဗ္ဗေပိ တံ ဒာနံ အနုမောဒိတ္ဝာ စိတ္တံ ပသာဒေတ္ဝာ ဣန္ဒသဟဗ္ယတံ ဂတာတိ။
Tattha apāpakamminoti apāpakammā sattā evaṃ visujjhanti ye keci maddakkhūti ye keci sattā tasmiṃ himavantapadese tadā kosiyena hiriyā dīyamānaṃ sudhābhojanaṃ addasaṃsu. Sabbeva teti te sabbepi taṃ dānaṃ anumoditvā cittaṃ pasādetvā indasahabyataṃ gatāti.
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတ္ဝာ ‘‘န, ဘိက္ခဝေ, ဣဒာနေဝ, ပုဗ္ဗေပေတံ အဒာနာဘိရတံ ထဒ္ဓမစ္ဆရိယံ သမာနံ အဟံ ဒမေသိံယေဝာ’’တိ ဝတ္ဝာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ ‘‘တဒာ ဟိရီ ဒေဝတာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ အဟောသိ, ကောသိယော ဒာနပတိ ဘိက္ခု, ပဉ္စသိခော အနုရုဒ္ဓော, မာတလိ အာနန္ဒော, သူရိယော ကသ္သပော, စန္ဒော မောဂ္ဂလ္လာနော, နာရဒော သာရိပုတ္တော, သက္ကော အဟမေဝ အဟောသိ’’န္တိ။
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepetaṃ adānābhirataṃ thaddhamacchariyaṃ samānaṃ ahaṃ damesiṃyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā hirī devatā uppalavaṇṇā ahosi, kosiyo dānapati bhikkhu, pañcasikho anuruddho, mātali ānando, sūriyo kassapo, cando moggallāno, nārado sāriputto, sakko ahameva ahosi’’nti.
သုဓာဘောဇနဇာတကဝဏ္ဏနာ တတိယာ။
Sudhābhojanajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဇာတကပာဠိ • Jātakapāḷi / ၅၃၅. သုဓာဘောဇနဇာတကံ • 535. Sudhābhojanajātakaṃ
