Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[൫൩൫] ൩. സുധാഭോജനജാതകവണ്ണനാ
[535] 3. Sudhābhojanajātakavaṇṇanā
നേവ കിണാമി നപി വിക്കിണാമീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഏകം ദാനജ്ഝാസയം ഭിക്ഖും ആരബ്ഭ കഥേസി. സോ കിര സാവത്ഥിയം ഏകോ കുലപുത്തോ ഹുത്വാ സത്ഥു ധമ്മകഥം സുത്വാ പസന്നചിത്തോ പബ്ബജിത്വാ സീലേസു പരിപൂരകാരീ ധുതങ്ഗഗുണസമന്നാഗതോ സബ്രഹ്മചാരീസു പവത്തമേത്തചിത്തോ ദിവസസ്സ തിക്ഖത്തും ബുദ്ധധമ്മസങ്ഘുപട്ഠാനേ അപ്പമത്തോ ആചാരസമ്പന്നോ ദാനജ്ഝാസയോ അഹോസി. സാരണീയധമ്മപൂരകോ അത്തനാ ലദ്ധം പടിഗ്ഗാഹകേസു വിജ്ജമാനേസു ഛിന്നഭത്തോ ഹുത്വാപി ദേതിയേവ, തസ്മാ തസ്സ ദാനജ്ഝാസയദാനാഭിരതഭാവോ ഭിക്ഖുസങ്ഘേ പാകടോ അഹോസി. അഥേകദിവസം ഭിക്ഖൂ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും, ‘‘ആവുസോ, അസുകോ നാമ ഭിക്ഖു ദാനജ്ഝാസയോ ദാനാഭിരതോ അത്തനാ ലദ്ധം പസതമത്തപാനീയമ്പി ലോഭം ഛിന്ദിത്വാ സബ്രഹ്മചാരീനം ദേതി, ബോധിസത്തസ്സേവസ്സ അജ്ഝാസയോ’’തി. സത്ഥാ തം കഥം ദിബ്ബായ സോതധാതുയാ സുത്വാ ഗന്ധകുടിതോ നിക്ഖമിത്വാ ആഗന്ത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘അയം, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പുബ്ബേ അദാനസീലോ മച്ഛരീ തിണഗ്ഗേന തേലബിന്ദുമ്പി അദാതാ അഹോസി, അഥ നം അഹം ദമേത്വാ നിബ്ബിസേവനം കത്വാ ദാനഫലം വണ്ണേത്വാ ദാനേ പതിട്ഠാപേസിം, സോ ‘പസതമത്തം ഉദകമ്പി ലഭിത്വാ അദത്വാ ന പിവിസ്സാമീ’തി മമ സന്തികേ വരം അഗ്ഗഹേസി, തസ്സ ഫലേന ദാനജ്ഝാസയോ ദാനാഭിരതോ ജാതോ’’തി വത്വാ തേഹി യാചിതോ അതീതം ആഹരി.
Neva kiṇāmi napi vikkiṇāmīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ dānajjhāsayaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira sāvatthiyaṃ eko kulaputto hutvā satthu dhammakathaṃ sutvā pasannacitto pabbajitvā sīlesu paripūrakārī dhutaṅgaguṇasamannāgato sabrahmacārīsu pavattamettacitto divasassa tikkhattuṃ buddhadhammasaṅghupaṭṭhāne appamatto ācārasampanno dānajjhāsayo ahosi. Sāraṇīyadhammapūrako attanā laddhaṃ paṭiggāhakesu vijjamānesu chinnabhatto hutvāpi detiyeva, tasmā tassa dānajjhāsayadānābhiratabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo ahosi. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ, ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu dānajjhāsayo dānābhirato attanā laddhaṃ pasatamattapānīyampi lobhaṃ chinditvā sabrahmacārīnaṃ deti, bodhisattassevassa ajjhāsayo’’ti. Satthā taṃ kathaṃ dibbāya sotadhātuyā sutvā gandhakuṭito nikkhamitvā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘ayaṃ, bhikkhave, bhikkhu pubbe adānasīlo maccharī tiṇaggena telabindumpi adātā ahosi, atha naṃ ahaṃ dametvā nibbisevanaṃ katvā dānaphalaṃ vaṇṇetvā dāne patiṭṭhāpesiṃ, so ‘pasatamattaṃ udakampi labhitvā adatvā na pivissāmī’ti mama santike varaṃ aggahesi, tassa phalena dānajjhāsayo dānābhirato jāto’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ഏകോ ഗഹപതി അഡ്ഢോ അഹോസി അസീതികോടിവിഭവോ. അഥസ്സ രാജാ സേട്ഠിട്ഠാനം അദാസി . സോ രാജപൂജിതോ നാഗരജാനപദപൂജിതോ ഹുത്വാ ഏകദിവസം അത്തനോ സമ്പത്തിം ഓലോകേത്വാ ചിന്തേസി – ‘‘അയം യസോ മയാ അതീതഭവേ നേവ നിദ്ദായന്തേന, ന കായദുച്ചരിതാദീനി കരോന്തേന ലദ്ധോ, സുചരിതാനി പന പൂരേത്വാ ലദ്ധോ, അനാഗതേപി മയാ മമ പതിട്ഠം കാതും വട്ടതീ’’തി. സോ രഞ്ഞോ സന്തികം ഗന്ത്വാ ‘‘ദേവ, മമ ഘരേ അസീതികോടിധനം അത്ഥി, തം ഗണ്ഹാഹീ’’തി വത്വാ ‘‘ന മയ്ഹം തവ ധനേനത്ഥോ, ബഹും മേ ധനം, ഇതോപി യദിച്ഛസി, തം ഗണ്ഹാഹീ’’തി വുത്തേ ‘‘കിം നു, ദേവ, മമ ധനം ദാതും ലഭാമീ’’തി ആഹ. അഥ രഞ്ഞാ ‘‘യഥാരുചി കരോഹീ’’തി വുത്തേ ചതൂസു നഗരദ്വാരേസു നഗരമജ്ഝേ നിവേസനദ്വാരേ ചാതി ഛ ദാനസാലായോ കാരേത്വാ ദേവസികം ഛസതസഹസ്സപരിച്ചാഗം കരോന്തോ മഹാദാനം പവത്തേസി. സോ യാവജീവം ദാനം ദത്വാ ‘‘ഇമം മമ ദാനവംസം മാ ഉപച്ഛിന്ദഥാ’’തി പുത്തേ അനുസാസിത്വാ ജീവിതപരിയോസാനേ സക്കോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. പുത്തോപിസ്സ തഥേവ ദാനം ദത്വാ ചന്ദോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി, തസ്സ പുത്തോ സൂരിയോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി, തസ്സ പുത്തോ മാതലി ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി, തസ്സ പുത്തോ പഞ്ചസിഖോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി, തസ്സ പന പുത്തോ ഛട്ഠോ സേട്ഠിട്ഠാനം ലദ്ധാ മച്ഛരിയകോസിയോ നാമ അഹോസി അസീതികോടിവിഭവോയേവ. സോ ‘‘മമ പിതുപിതാമഹാ ബാലാ അഹേസും, ദുക്ഖേന സമ്ഭതം ധനം ഛഡ്ഡേസും, അഹം പന ധനം രക്ഖിസ്സാമി, കസ്സചി കിഞ്ചി ന ദസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ദാനസാലാ വിദ്ധംസേത്വാ അഗ്ഗിനാ ഝാപേത്വാ ഥദ്ധമച്ഛരീ അഹോസി.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente eko gahapati aḍḍho ahosi asītikoṭivibhavo. Athassa rājā seṭṭhiṭṭhānaṃ adāsi . So rājapūjito nāgarajānapadapūjito hutvā ekadivasaṃ attano sampattiṃ oloketvā cintesi – ‘‘ayaṃ yaso mayā atītabhave neva niddāyantena, na kāyaduccaritādīni karontena laddho, sucaritāni pana pūretvā laddho, anāgatepi mayā mama patiṭṭhaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti. So rañño santikaṃ gantvā ‘‘deva, mama ghare asītikoṭidhanaṃ atthi, taṃ gaṇhāhī’’ti vatvā ‘‘na mayhaṃ tava dhanenattho, bahuṃ me dhanaṃ, itopi yadicchasi, taṃ gaṇhāhī’’ti vutte ‘‘kiṃ nu, deva, mama dhanaṃ dātuṃ labhāmī’’ti āha. Atha raññā ‘‘yathāruci karohī’’ti vutte catūsu nagaradvāresu nagaramajjhe nivesanadvāre cāti cha dānasālāyo kāretvā devasikaṃ chasatasahassapariccāgaṃ karonto mahādānaṃ pavattesi. So yāvajīvaṃ dānaṃ datvā ‘‘imaṃ mama dānavaṃsaṃ mā upacchindathā’’ti putte anusāsitvā jīvitapariyosāne sakko hutvā nibbatti. Puttopissa tatheva dānaṃ datvā cando hutvā nibbatti, tassa putto sūriyo hutvā nibbatti, tassa putto mātali hutvā nibbatti, tassa putto pañcasikho hutvā nibbatti, tassa pana putto chaṭṭho seṭṭhiṭṭhānaṃ laddhā macchariyakosiyo nāma ahosi asītikoṭivibhavoyeva. So ‘‘mama pitupitāmahā bālā ahesuṃ, dukkhena sambhataṃ dhanaṃ chaḍḍesuṃ, ahaṃ pana dhanaṃ rakkhissāmi, kassaci kiñci na dassāmī’’ti cintetvā dānasālā viddhaṃsetvā agginā jhāpetvā thaddhamaccharī ahosi.
അഥസ്സ ഗേഹദ്വാരേ യാചകാ സന്നിപതിത്വാ ബാഹാ പഗ്ഗയ്ഹ, ‘‘മഹാസേട്ഠി, മാ അത്തനോ പിതുപിതാമഹാനം ദാനവംസം നാസയി, ദാനം ദേഹീ’’തി മഹാസദ്ദേന പരിദേവിംസു. തം സുത്വാ മഹാജനോ ‘‘മച്ഛരിയകോസിയേന അത്തനോ ദാനവംസോ ഉപച്ഛിന്നോ’’തി തം ഗരഹി. സോ ലജ്ജിതോ നിവേസനദ്വാരേ യാചകാനം ആഗതാഗതട്ഠാനം നിവാരേതും ആരക്ഖം ഠപേസി. തേ നിപ്പച്ചയാ ഹുത്വാ പുന തസ്സ ഗേഹദ്വാരം ന ഓലോകേസും. സോ തതോ പട്ഠായ ധനമേവ സംഹരതി, നേവ അത്തനാ പരിഭുഞ്ജതി, ന പുത്തദാരാദീനം ദേതി, കഞ്ജികബിലങ്ഗദുതിയം സകുണ്ഡകഭത്തം ഭുഞ്ജതി, മൂലഫലമത്തതന്താനി ഥൂലവത്ഥാനി നിവാസേതി, പണ്ണഛത്തം മത്ഥകേ ധാരേത്വാ ജരഗ്ഗോണയുത്തേന ജജ്ജരരഥകേന യാതി. ഇതി തസ്സ അസപ്പുരിസസ്സ തത്തകം ധനം സുനഖേന ലദ്ധം നാളികേരം വിയ അഹോസി.
Athassa gehadvāre yācakā sannipatitvā bāhā paggayha, ‘‘mahāseṭṭhi, mā attano pitupitāmahānaṃ dānavaṃsaṃ nāsayi, dānaṃ dehī’’ti mahāsaddena parideviṃsu. Taṃ sutvā mahājano ‘‘macchariyakosiyena attano dānavaṃso upacchinno’’ti taṃ garahi. So lajjito nivesanadvāre yācakānaṃ āgatāgataṭṭhānaṃ nivāretuṃ ārakkhaṃ ṭhapesi. Te nippaccayā hutvā puna tassa gehadvāraṃ na olokesuṃ. So tato paṭṭhāya dhanameva saṃharati, neva attanā paribhuñjati, na puttadārādīnaṃ deti, kañjikabilaṅgadutiyaṃ sakuṇḍakabhattaṃ bhuñjati, mūlaphalamattatantāni thūlavatthāni nivāseti, paṇṇachattaṃ matthake dhāretvā jaraggoṇayuttena jajjararathakena yāti. Iti tassa asappurisassa tattakaṃ dhanaṃ sunakhena laddhaṃ nāḷikeraṃ viya ahosi.
സോ ഏകദിവസം രാജൂപട്ഠാനം ഗച്ഛന്തോ ‘‘അനുസേട്ഠിം ആദായ ഗമിസ്സാമീ’’തി തസ്സ ഗേഹം അഗമാസി. തസ്മിം ഖണേ അനുസേട്ഠി പുത്തധീതാദീഹി പരിവുതോ നവസപ്പിപക്കമധുസക്ഖരചുണ്ണേഹി സങ്ഖതം പായാസം ഭുഞ്ജമാനോ നിസിന്നോ ഹോതി. സോ മച്ഛരിയകോസിയം ദിസ്വാ ആസനാ വുട്ഠായ ‘‘ഏഹി, മഹാസേട്ഠി, ഇമസ്മിം പല്ലങ്കേ നിസീദ, പായാസം ഭുഞ്ജിസ്സാമാ’’തി ആഹ. തസ്സ പായാസം ദിസ്വാവ മുഖേ ഖേളാ ഉപ്പജ്ജി, ഭുഞ്ജിതുകാമോ അഹോസി, ഏവം പന ചിന്തേസി – ‘‘സചാഹം ഭുഞ്ജിസ്സാമി, അനുസേട്ഠിനോ മമ ഗേഹം ആഗതകാലേ പടിസക്കാരോ കാതബ്ബോ ഭവിസ്സതി, ഏവം മേ ധനം നസ്സിസ്സതി, ന ഭുഞ്ജിസ്സാമീ’’തി. അഥ പുനപ്പുനം യാചിയമാനോപി ‘‘ഇദാനി മേ ഭുത്തം, സുഹിതോസ്മീ’’തി ന ഇച്ഛി. അനുസേട്ഠിമ്ഹി ഭുഞ്ജന്തേ പന ഓലോകേന്തോ മുഖേ സഞ്ജായമാനേന ഖേളേന നിസീദിത്വാ തസ്സ ഭത്തകിച്ചാവസാനേ തേന സദ്ധിം രാജനിവേസനം ഗന്ത്വാ രാജാനം പസ്സിത്വാ രാജനിവേസനതോ ഓതരിത്വാ അത്തനോ ഗേഹം അനുപ്പത്തോ പായാസതണ്ഹായ പീളിയമാനോ ചിന്തേസി – ‘‘സചാഹം ‘പായാസം ഭുഞ്ജിതുകാമോമ്ഹീ’തി വക്ഖാമി, മഹാജനോ ഭുഞ്ജിതുകാമോ ഭവിസ്സതി, ബഹൂ തണ്ഡുലാദയോ നസ്സിസ്സന്തി, ന കസ്സചി കഥേസ്സാമീ’’തി. സോ രത്തിന്ദിവം പായാസമേവ ചിന്തേന്തോ വീതിനാമേത്വാപി ധനനാസനഭയേന കസ്സചി അകഥേത്വാവ പിപാസം അധിവാസേസി, അനുക്കമേന അധിവാസേതും അസക്കോന്തോ ഉപ്പണ്ഡുപ്പണ്ഡുകജാതോ അഹോസി. ഏവം സന്തേപി ധനനാസനഭയേന അകഥേന്തോ അപരഭാഗേ ദുബ്ബലോ ഹുത്വാ സയനം ഉപഗൂഹിത്വാ നിപജ്ജി.
So ekadivasaṃ rājūpaṭṭhānaṃ gacchanto ‘‘anuseṭṭhiṃ ādāya gamissāmī’’ti tassa gehaṃ agamāsi. Tasmiṃ khaṇe anuseṭṭhi puttadhītādīhi parivuto navasappipakkamadhusakkharacuṇṇehi saṅkhataṃ pāyāsaṃ bhuñjamāno nisinno hoti. So macchariyakosiyaṃ disvā āsanā vuṭṭhāya ‘‘ehi, mahāseṭṭhi, imasmiṃ pallaṅke nisīda, pāyāsaṃ bhuñjissāmā’’ti āha. Tassa pāyāsaṃ disvāva mukhe kheḷā uppajji, bhuñjitukāmo ahosi, evaṃ pana cintesi – ‘‘sacāhaṃ bhuñjissāmi, anuseṭṭhino mama gehaṃ āgatakāle paṭisakkāro kātabbo bhavissati, evaṃ me dhanaṃ nassissati, na bhuñjissāmī’’ti. Atha punappunaṃ yāciyamānopi ‘‘idāni me bhuttaṃ, suhitosmī’’ti na icchi. Anuseṭṭhimhi bhuñjante pana olokento mukhe sañjāyamānena kheḷena nisīditvā tassa bhattakiccāvasāne tena saddhiṃ rājanivesanaṃ gantvā rājānaṃ passitvā rājanivesanato otaritvā attano gehaṃ anuppatto pāyāsataṇhāya pīḷiyamāno cintesi – ‘‘sacāhaṃ ‘pāyāsaṃ bhuñjitukāmomhī’ti vakkhāmi, mahājano bhuñjitukāmo bhavissati, bahū taṇḍulādayo nassissanti, na kassaci kathessāmī’’ti. So rattindivaṃ pāyāsameva cintento vītināmetvāpi dhananāsanabhayena kassaci akathetvāva pipāsaṃ adhivāsesi, anukkamena adhivāsetuṃ asakkonto uppaṇḍuppaṇḍukajāto ahosi. Evaṃ santepi dhananāsanabhayena akathento aparabhāge dubbalo hutvā sayanaṃ upagūhitvā nipajji.
അഥ നം ഭരിയാ ഉപഗന്ത്വാ ഹത്ഥേന പിട്ഠിം പരിമജ്ജമാനാ ‘‘കിം തേ, സാമി, അഫാസുക’’ന്തി പുച്ഛി. ‘‘തവേവ സരീരേ അഫാസുകം കരോഹി, മമ അഫാസുകം നത്ഥീ’’തി. ‘‘സാമി, ഉപ്പണ്ഡുപ്പണ്ഡുകജാതോസി, കിം നു തേ കാചി ചിന്താ അത്ഥി, ഉദാഹു രാജാ തേ കുപിതോ, അദു പുത്തേഹി അവമാനോ കതോ, അഥ വാ പന കാചി തണ്ഹാ ഉപ്പന്നാ’’തി? ‘‘ആമ, തണ്ഹാ മേ ഉപ്പന്നാ’’തി. ‘‘കഥേഹി, സാമീ’’തി? ‘‘കഥേസ്സാമി, സക്ഖിസ്സസി നം രക്ഖിതു’’ന്തി. ‘‘രക്ഖിതബ്ബയുത്തകാ ചേ, രക്ഖിസ്സാമീ’’തി. ഏവമ്പി ധനനാസനഭയേന കഥേതും ന ഉസ്സഹി. തായ പുനപ്പുനം പീളിയമാനോ കഥേസി – ‘‘ഭദ്ദേ, അഹം ഏകദിവസം അനുസേട്ഠിം നവസപ്പിമധുസക്ഖരചുണ്ണേഹി സങ്ഖതം പായാസം ഭുഞ്ജന്തം ദിസ്വാ തതോ പട്ഠായ താദിസം പായാസം ഭുഞ്ജിതുകാമോ ജാതോ’’തി. ‘‘അസപ്പുരിസ, കിം ത്വം ദുഗ്ഗതോ, സകലമാരാണസിവാസീനം പഹോനകം പായാസം പചിസ്സാമീ’’തി. അഥസ്സ സീസേ ദണ്ഡേന പഹരണകാലോ വിയ അഹോസി. സോ തസ്സാ കുജ്ഝിത്വാ ‘‘ജാനാമഹം തവ മഹദ്ധനഭാവം, സചേ തേ കുലഘരാ ആഭതം അത്ഥി, പായാസം പചിത്വാ നാഗരാനം ദേഹീ’’തി ആഹ. ‘‘തേന ഹി ഏകവീഥിവാസീനം പഹോനകം കത്വാ പചാമീ’’തി. ‘‘കിം തേ ഏതേഹി, അത്തനോ പന സന്തകം ഖാദന്തൂ’’തി? ‘‘തേന ഹി ഇതോ ചിതോ ച സത്തസത്തഘരവാസീനം പഹോനകം കത്വാ പചാമീ’’തി. ‘‘കിം തേ ഏതേഹീ’’തി. ‘‘തേന ഹി ഇമസ്മിം ഗേഹേ പരിജനസ്സാ’’തി. ‘‘കിം തേ ഏതേനാ’’തി? ‘‘തേന ഹി ബന്ധുജനസ്സേവ പഹോനകം കത്വാ പചാമീ’’തി. ‘‘കിം തേ ഏതേനാ’’തി? ‘‘തേന ഹി തുയ്ഹഞ്ച മയ്ഹഞ്ച പചാമി സാമീ’’തി. ‘‘കാസി ത്വം, ന തുയ്ഹം വട്ടതീ’’തി? ‘‘തേന ഹി ഏകസ്സേവ തേ പഹോനകം കത്വാ പചാമീ’’തി. ‘‘മയ്ഹഞ്ച ത്വം മാ പചി, ഗേഹേ പന പചന്തേ ബഹൂ പച്ചാസീസന്തി, മയ്ഹം പന പത്ഥം തണ്ഡുലാനം ചതുഭാഗം ഖീരസ്സ അച്ഛരം സക്ഖരായ കരണ്ഡകം സപ്പിസ്സ കരണ്ഡകം മധുസ്സ ഏകഞ്ച പചനഭാജനം ദേഹി, അഹം അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ തത്ഥ പചിത്വാ ഭുഞ്ജാമീ’’തി. സാ തഥാ അകാസി. സോ തം സബ്ബം ചേടകേന ഗാഹാപേത്വാ ‘‘ഗച്ഛ അസുകട്ഠാനേ തിട്ഠാഹീ’’തി തം പുരതോ പേസേത്വാ ഏകകോവ ഓഗുണ്ഠികം കത്വാ അഞ്ഞാതകവേസേന തത്ഥ ഗന്ത്വാ നദീതീരേ ഏകസ്മിം ഗച്ഛമൂലേ ഉദ്ധനം കാരേത്വാ ദാരുദകം ആഹരാപേത്വാ ‘‘ത്വം ഗന്ത്വാ ഏകസ്മിം മഗ്ഗേ ഠത്വാ കഞ്ചിദേവ ദിസ്വാ മമ സഞ്ഞം ദദേയ്യാസി, മയാ പക്കോസിതകാലേവ ആഗച്ഛേയ്യാസീ’’തി തം പേസേത്വാ അഗ്ഗിം കത്വാ പായാസം പചി.
Atha naṃ bhariyā upagantvā hatthena piṭṭhiṃ parimajjamānā ‘‘kiṃ te, sāmi, aphāsuka’’nti pucchi. ‘‘Taveva sarīre aphāsukaṃ karohi, mama aphāsukaṃ natthī’’ti. ‘‘Sāmi, uppaṇḍuppaṇḍukajātosi, kiṃ nu te kāci cintā atthi, udāhu rājā te kupito, adu puttehi avamāno kato, atha vā pana kāci taṇhā uppannā’’ti? ‘‘Āma, taṇhā me uppannā’’ti. ‘‘Kathehi, sāmī’’ti? ‘‘Kathessāmi, sakkhissasi naṃ rakkhitu’’nti. ‘‘Rakkhitabbayuttakā ce, rakkhissāmī’’ti. Evampi dhananāsanabhayena kathetuṃ na ussahi. Tāya punappunaṃ pīḷiyamāno kathesi – ‘‘bhadde, ahaṃ ekadivasaṃ anuseṭṭhiṃ navasappimadhusakkharacuṇṇehi saṅkhataṃ pāyāsaṃ bhuñjantaṃ disvā tato paṭṭhāya tādisaṃ pāyāsaṃ bhuñjitukāmo jāto’’ti. ‘‘Asappurisa, kiṃ tvaṃ duggato, sakalamārāṇasivāsīnaṃ pahonakaṃ pāyāsaṃ pacissāmī’’ti. Athassa sīse daṇḍena paharaṇakālo viya ahosi. So tassā kujjhitvā ‘‘jānāmahaṃ tava mahaddhanabhāvaṃ, sace te kulagharā ābhataṃ atthi, pāyāsaṃ pacitvā nāgarānaṃ dehī’’ti āha. ‘‘Tena hi ekavīthivāsīnaṃ pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti. ‘‘Kiṃ te etehi, attano pana santakaṃ khādantū’’ti? ‘‘Tena hi ito cito ca sattasattagharavāsīnaṃ pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti. ‘‘Kiṃ te etehī’’ti. ‘‘Tena hi imasmiṃ gehe parijanassā’’ti. ‘‘Kiṃ te etenā’’ti? ‘‘Tena hi bandhujanasseva pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti. ‘‘Kiṃ te etenā’’ti? ‘‘Tena hi tuyhañca mayhañca pacāmi sāmī’’ti. ‘‘Kāsi tvaṃ, na tuyhaṃ vaṭṭatī’’ti? ‘‘Tena hi ekasseva te pahonakaṃ katvā pacāmī’’ti. ‘‘Mayhañca tvaṃ mā paci, gehe pana pacante bahū paccāsīsanti, mayhaṃ pana patthaṃ taṇḍulānaṃ catubhāgaṃ khīrassa accharaṃ sakkharāya karaṇḍakaṃ sappissa karaṇḍakaṃ madhussa ekañca pacanabhājanaṃ dehi, ahaṃ araññaṃ pavisitvā tattha pacitvā bhuñjāmī’’ti. Sā tathā akāsi. So taṃ sabbaṃ ceṭakena gāhāpetvā ‘‘gaccha asukaṭṭhāne tiṭṭhāhī’’ti taṃ purato pesetvā ekakova oguṇṭhikaṃ katvā aññātakavesena tattha gantvā nadītīre ekasmiṃ gacchamūle uddhanaṃ kāretvā dārudakaṃ āharāpetvā ‘‘tvaṃ gantvā ekasmiṃ magge ṭhatvā kañcideva disvā mama saññaṃ dadeyyāsi, mayā pakkositakāleva āgaccheyyāsī’’ti taṃ pesetvā aggiṃ katvā pāyāsaṃ paci.
തസ്മിം ഖണേ സക്കോ ദേവരാജാ ദസസഹസ്സയോജനം അലങ്കതദേവനഗരം, സട്ഠിയോജനം സുവണ്ണവീഥിം, യോജനസഹസ്സുബ്ബേധം വേജയന്തം, പഞ്ചയോജനസതികം സുധമ്മസഭം, സട്ഠിയോജനം പണ്ഡുകമ്ബലസിലാസനം, പഞ്ചയോജനാവട്ടം കഞ്ചനമാലസേതച്ഛത്തം, അഡ്ഢതേയ്യകോടിസങ്ഖാ ദേവച്ഛരാ, അലങ്കതപടിയത്തം അത്തഭാവന്തി ഇമം അത്തനോ സിരിം ഓലോകേത്വാ ‘‘കിം നു ഖോ കത്വാ മയാ അയം യസോ ലദ്ധോ’’തി ചിന്തേത്വാ ബാരാണസിയം സേട്ഠിഭൂതേന പവത്തിതം ദാനം അദ്ദസ. തതോ ‘‘മമ പുത്താദയോ കുഹിം നിബ്ബത്താ’’തി ഓലോകേന്തോ ‘‘പുത്തോ മേ ചന്ദോ ദേവപുത്തോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി, തസ്സ പുത്തോ സൂരിയോ, തസ്സ പുത്തോ, മാതലി, തസ്സ പുത്തോ, പഞ്ചസിഖോ’’തി സബ്ബേസം നിബ്ബത്തിം ദിസ്വാ ‘‘പഞ്ചസിഖസ്സ പുത്തോ കീദിസോ’’തി ഓലോകേന്തോ അത്തനോ വംസസ്സ ഉപച്ഛിന്നഭാവം പസ്സി. അഥസ്സ ഏതദഹോസി – ‘‘അയം അസപ്പുരിസോ മച്ഛരീ ഹുത്വാ നേവ അത്തനാ പരിഭുഞ്ജതി , ന പരേസം ദേതി, മമ വംസോ തേന ഉപച്ഛിന്നോ, കാലം കത്വാ നിരയേ നിബ്ബത്തിസ്സതി, ഓവാദമസ്സ ദത്വാ മമ വംസം പതിട്ഠാപേത്വാ ഏതസ്സ ഇമസ്മിം ദേവനഗരേ നിബ്ബത്തനാകാരം കരിസ്സാമീ’’തി. സോ ചന്ദാദയോ പക്കോസാപേത്വാ ‘‘ഏഥ മനുസ്സപഥം ഗമിസ്സാമ, മച്ഛരിയകോസിയേന അമ്ഹാകം വംസോ ഉപച്ഛിന്നോ , ദാനസാലാ ഝാപിതാ, നേവ അത്തനാ പരിഭുഞ്ജതി, ന പരേസം ദേതി, ഇദാനി പന പായാസം ഭുഞ്ജിതുകാമോ ഹുത്വാ ‘ഘരേ പച്ചന്തേ അഞ്ഞസ്സപി പായാസോ ദാതബ്ബോ ഭവിസ്സതീ’തി അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ ഏകകോവ പചതി, ഏതം ദമേത്വാ ദാനഫലം ജാനാപേത്വാ ആഗമിസ്സാമ, അപിച ഖോ പന അമ്ഹേഹി സബ്ബേഹി ഏകതോ യാചിയമാനോ തത്ഥേവ മരേയ്യ. മമ പഠമം ഗന്ത്വാ പായാസം യാചിത്വാ നിസിന്നകാലേ തുമ്ഹേ ബ്രാഹ്മണവണ്ണേന പടിപാടിയാ ആഗന്ത്വാ യാചേയ്യാഥാ’’തി വത്വാ സയം താവ ബ്രാഹ്മണവണ്ണേന തം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ഭോ, കതരോ ബാരാണസിഗമനമഗ്ഗോ’’തി പുച്ഛി. അഥ നം മച്ഛരിയകോസിയോ ‘‘കിം ഉമ്മത്തകോസി, ബാരാണസിമഗ്ഗമ്പി ന ജാനാസി, കിം ഇതോ ഏസി, ഏത്തോ യാഹീ’’തി ആഹ.
Tasmiṃ khaṇe sakko devarājā dasasahassayojanaṃ alaṅkatadevanagaraṃ, saṭṭhiyojanaṃ suvaṇṇavīthiṃ, yojanasahassubbedhaṃ vejayantaṃ, pañcayojanasatikaṃ sudhammasabhaṃ, saṭṭhiyojanaṃ paṇḍukambalasilāsanaṃ, pañcayojanāvaṭṭaṃ kañcanamālasetacchattaṃ, aḍḍhateyyakoṭisaṅkhā devaccharā, alaṅkatapaṭiyattaṃ attabhāvanti imaṃ attano siriṃ oloketvā ‘‘kiṃ nu kho katvā mayā ayaṃ yaso laddho’’ti cintetvā bārāṇasiyaṃ seṭṭhibhūtena pavattitaṃ dānaṃ addasa. Tato ‘‘mama puttādayo kuhiṃ nibbattā’’ti olokento ‘‘putto me cando devaputto hutvā nibbatti, tassa putto sūriyo, tassa putto, mātali, tassa putto, pañcasikho’’ti sabbesaṃ nibbattiṃ disvā ‘‘pañcasikhassa putto kīdiso’’ti olokento attano vaṃsassa upacchinnabhāvaṃ passi. Athassa etadahosi – ‘‘ayaṃ asappuriso maccharī hutvā neva attanā paribhuñjati , na paresaṃ deti, mama vaṃso tena upacchinno, kālaṃ katvā niraye nibbattissati, ovādamassa datvā mama vaṃsaṃ patiṭṭhāpetvā etassa imasmiṃ devanagare nibbattanākāraṃ karissāmī’’ti. So candādayo pakkosāpetvā ‘‘etha manussapathaṃ gamissāma, macchariyakosiyena amhākaṃ vaṃso upacchinno , dānasālā jhāpitā, neva attanā paribhuñjati, na paresaṃ deti, idāni pana pāyāsaṃ bhuñjitukāmo hutvā ‘ghare paccante aññassapi pāyāso dātabbo bhavissatī’ti araññaṃ pavisitvā ekakova pacati, etaṃ dametvā dānaphalaṃ jānāpetvā āgamissāma, apica kho pana amhehi sabbehi ekato yāciyamāno tattheva mareyya. Mama paṭhamaṃ gantvā pāyāsaṃ yācitvā nisinnakāle tumhe brāhmaṇavaṇṇena paṭipāṭiyā āgantvā yāceyyāthā’’ti vatvā sayaṃ tāva brāhmaṇavaṇṇena taṃ upasaṅkamitvā ‘‘bho, kataro bārāṇasigamanamaggo’’ti pucchi. Atha naṃ macchariyakosiyo ‘‘kiṃ ummattakosi, bārāṇasimaggampi na jānāsi, kiṃ ito esi, etto yāhī’’ti āha.
സക്കോ തസ്സ വചനം സുത്വാ അസുണന്തോ വിയ ‘‘കിം കഥേസീ’’തി തം ഉപഗച്ഛതേവ. സോപി, ‘‘അരേ , ബധിര ബ്രാഹ്മണ, കിം ഇതോ ഏസി, പുരതോ യാഹീ’’തി വിരവി. അഥ നം സക്കോ, ‘‘ഭോ, കസ്മാ വിരവസി, ധൂമോ പഞ്ഞായതി, അഗ്ഗി പഞ്ഞായതി, പായാസോ പച്ചതി, ബ്രാഹ്മണാനം നിമന്തനട്ഠാനേന ഭവിതബ്ബം, അഹമ്പി ബ്രാഹ്മണാനം ഭോജനകാലേ ഥോകം ലഭിസ്സാമി, കിം മം നിച്ഛുഭസീ’’തി വത്വാ ‘‘നത്ഥേത്ഥ ബ്രാഹ്മണാനം നിമന്തനം, പുരതോ യാഹീ’’തി വുത്തേ ‘‘തേന ഹി കസ്മാ കുജ്ഝസി, തവ ഭോജനകാലേ ഥോകം ലഭിസ്സാമീ’’തി ആഹ. അഥ നം സോ ‘‘അഹം തേ ഏകസിത്ഥമ്പി ന ദസ്സാമി, ഥോകം ഇദം മമ യാപനമത്തമേവ, മയാപി ചേതം യാചിത്വാവ ലദ്ധം, ത്വം അഞ്ഞതോ ആഹാരം പരിയേസാഹീ’’തി വത്വാ ഭരിയം യാചിത്വാ ലദ്ധഭാവം സന്ധായേവ വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Sakko tassa vacanaṃ sutvā asuṇanto viya ‘‘kiṃ kathesī’’ti taṃ upagacchateva. Sopi, ‘‘are , badhira brāhmaṇa, kiṃ ito esi, purato yāhī’’ti viravi. Atha naṃ sakko, ‘‘bho, kasmā viravasi, dhūmo paññāyati, aggi paññāyati, pāyāso paccati, brāhmaṇānaṃ nimantanaṭṭhānena bhavitabbaṃ, ahampi brāhmaṇānaṃ bhojanakāle thokaṃ labhissāmi, kiṃ maṃ nicchubhasī’’ti vatvā ‘‘natthettha brāhmaṇānaṃ nimantanaṃ, purato yāhī’’ti vutte ‘‘tena hi kasmā kujjhasi, tava bhojanakāle thokaṃ labhissāmī’’ti āha. Atha naṃ so ‘‘ahaṃ te ekasitthampi na dassāmi, thokaṃ idaṃ mama yāpanamattameva, mayāpi cetaṃ yācitvāva laddhaṃ, tvaṃ aññato āhāraṃ pariyesāhī’’ti vatvā bhariyaṃ yācitvā laddhabhāvaṃ sandhāyeva vatvā gāthamāha –
൧൯൨.
192.
‘‘നേവ കിണാമി നപി വിക്കിണാമി, ന ചാപി മേ സന്നിചയോ ച അത്ഥി;
‘‘Neva kiṇāmi napi vikkiṇāmi, na cāpi me sannicayo ca atthi;
സുകിച്ഛരൂപം വതിദം പരിത്തം, പത്ഥോദനോ നാലമയം ദുവിന്ന’’ന്തി.
Sukiccharūpaṃ vatidaṃ parittaṃ, patthodano nālamayaṃ duvinna’’nti.
തം സുത്വാ സക്കോ ‘‘അഹമ്പി തേ മധുരസദ്ദേന ഏകം സിലോകം കഥേസ്സാമി, തം സുണാഹീ’’തി വത്വാ ‘‘ന മേ തവ സിലോകേന അത്ഥോ’’തി തസ്സ വാരേന്തസ്സേവ ഗാഥാദ്വയമാഹ –
Taṃ sutvā sakko ‘‘ahampi te madhurasaddena ekaṃ silokaṃ kathessāmi, taṃ suṇāhī’’ti vatvā ‘‘na me tava silokena attho’’ti tassa vārentasseva gāthādvayamāha –
൧൯൩.
193.
‘‘അപ്പമ്ഹാ അപ്പകം ദജ്ജാ, അനുമജ്ഝതോ മജ്ഝകം;
‘‘Appamhā appakaṃ dajjā, anumajjhato majjhakaṃ;
ബഹുമ്ഹാ ബഹുകം ദജ്ജാ, അദാനം നൂപപജ്ജതി.
Bahumhā bahukaṃ dajjā, adānaṃ nūpapajjati.
൧൯൪.
194.
‘‘തം തം വദാമി കോസിയ, ദേഹി ദാനാനി ഭുഞ്ജ ച;
‘‘Taṃ taṃ vadāmi kosiya, dehi dānāni bhuñja ca;
അരിയമഗ്ഗം സമാരുഹ, നേകാസീ ലഭതേ സുഖ’’ന്തി.
Ariyamaggaṃ samāruha, nekāsī labhate sukha’’nti.
തത്ഥ അനുമജ്ഝതോ മജ്ഝകന്തി അപ്പമത്തകമ്പി മജ്ഝേ ഛേത്വാ ദ്വേ കോട്ഠാസേ കരിത്വാ ഏകം കോട്ഠാസം ദത്വാ തതോ അവസേസതോ അനുമജ്ഝതോപി പുന മജ്ഝേ ഛേത്വാ ഏകോ കോട്ഠാസോ ദാതബ്ബോയേവ. അദാനം നൂപപജ്ജതീതി അപ്പം വാ ബഹും വാ ദിന്നം ഹോതു, അദാനം നാമ ന ഹോതി, തമ്പി ദാനമേവ മഹപ്ഫലമേവ.
Tattha anumajjhato majjhakanti appamattakampi majjhe chetvā dve koṭṭhāse karitvā ekaṃ koṭṭhāsaṃ datvā tato avasesato anumajjhatopi puna majjhe chetvā eko koṭṭhāso dātabboyeva. Adānaṃ nūpapajjatīti appaṃ vā bahuṃ vā dinnaṃ hotu, adānaṃ nāma na hoti, tampi dānameva mahapphalameva.
സോ തസ്സ വചനം സുത്വാ ‘‘മനാപം തേ, ബ്രാഹ്മണ, കഥിതം, പായാസേ പക്കേ ഥോകം ലഭിസ്സസി, നിസീദാഹീ’’തി ആഹ. സക്കോ ഏകമന്തേ നിസീദി. തസ്മിം നിസിന്നേ ചന്ദോ തേനേവ നിയാമേന ഉപസങ്കമിത്വാ തഥേവ കഥം പവത്തേത്വാ തസ്സ വാരേന്തസ്സേവ ഗാഥാദ്വയമാഹ –
So tassa vacanaṃ sutvā ‘‘manāpaṃ te, brāhmaṇa, kathitaṃ, pāyāse pakke thokaṃ labhissasi, nisīdāhī’’ti āha. Sakko ekamante nisīdi. Tasmiṃ nisinne cando teneva niyāmena upasaṅkamitvā tatheva kathaṃ pavattetvā tassa vārentasseva gāthādvayamāha –
൧൯൫.
195.
‘‘മോഘഞ്ചസ്സ ഹുതം ഹോതി, മോഘഞ്ചാപി സമീഹിതം;
‘‘Moghañcassa hutaṃ hoti, moghañcāpi samīhitaṃ;
അതിഥിസ്മിം യോ നിസിന്നസ്മിം, ഏകോ ഭുഞ്ജതി ഭോജനം.
Atithismiṃ yo nisinnasmiṃ, eko bhuñjati bhojanaṃ.
൧൯൬.
196.
തം തം വദാമി കോസിയ, ദേഹി ദാനാനി ഭുഞ്ജ ച;
Taṃ taṃ vadāmi kosiya, dehi dānāni bhuñja ca;
അരിയമഗ്ഗം സമാരുഹ, നേകാസീ ലഭതേ സുഖ’’ന്തി.
Ariyamaggaṃ samāruha, nekāsī labhate sukha’’nti.
തത്ഥ സമീഹിതന്തി ധനുപ്പാദനവീരിയം.
Tattha samīhitanti dhanuppādanavīriyaṃ.
സോ തസ്സ വചനം സുത്വാ കിച്ഛേന കസിരേന ‘‘തേന ഹി നിസീദ, ഥോകം ലഭിസ്സസീ’’തി ആഹ. സോ ഗന്ത്വാ സക്കസ്സ സന്തികേ നിസീദി. തതോ സൂരിയോ തേനേവ നയേന ഉപസങ്കമിത്വാ തഥേവ കഥം പവത്തേത്വാ തസ്സ വാരേന്തസ്സേവ ഗാഥാദ്വയമാഹ –
So tassa vacanaṃ sutvā kicchena kasirena ‘‘tena hi nisīda, thokaṃ labhissasī’’ti āha. So gantvā sakkassa santike nisīdi. Tato sūriyo teneva nayena upasaṅkamitvā tatheva kathaṃ pavattetvā tassa vārentasseva gāthādvayamāha –
൧൯൭.
197.
‘‘സച്ചഞ്ചസ്സ ഹുതം ഹോതി, സച്ചഞ്ചാപി സമീഹിതം;
‘‘Saccañcassa hutaṃ hoti, saccañcāpi samīhitaṃ;
അതിഥിസ്മിം യോ നിസിന്നസ്മിം, നേകോ ഭുഞ്ജതി ഭോജനം.
Atithismiṃ yo nisinnasmiṃ, neko bhuñjati bhojanaṃ.
൧൯൮.
198.
‘‘തം തം വദാമി കോസിയ, ദേഹി ദാനാനി ഭുഞ്ജ ച;
‘‘Taṃ taṃ vadāmi kosiya, dehi dānāni bhuñja ca;
അരിയമഗ്ഗം സമാരുഹ, നേകാസീ ലഭതേ സുഖ’’ന്തി.
Ariyamaggaṃ samāruha, nekāsī labhate sukha’’nti.
തസ്സപി വചനം സുത്വാ കിച്ഛേന കസിരേന ‘‘തേന ഹി നിസീദ, ഥോകം ലഭിസ്സസീ’’തി ആഹ. സോ ഗന്ത്വാ ചന്ദസ്സ സന്തികേ നിസീദി. അഥ നം മാതലി തേനേവ നയേന ഉപസങ്കമിത്വാ തഥേവ കഥം പവത്തേത്വാ തസ്സ വാരേന്തസ്സേവ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
Tassapi vacanaṃ sutvā kicchena kasirena ‘‘tena hi nisīda, thokaṃ labhissasī’’ti āha. So gantvā candassa santike nisīdi. Atha naṃ mātali teneva nayena upasaṅkamitvā tatheva kathaṃ pavattetvā tassa vārentasseva imā gāthā abhāsi –
൧൯൯.
199.
‘‘സരഞ്ച ജുഹതി പോസോ, ബഹുകായ ഗയായ ച;
‘‘Sarañca juhati poso, bahukāya gayāya ca;
ദോണേ തിമ്ബരുതിത്ഥസ്മിം, സീഘസോതേ മഹാവഹേ.
Doṇe timbarutitthasmiṃ, sīghasote mahāvahe.
൨൦൦.
200.
‘‘അത്ര ചസ്സ ഹുതം ഹോതി, അത്ര ചസ്സ സമീഹിതം;
‘‘Atra cassa hutaṃ hoti, atra cassa samīhitaṃ;
അതിഥിസ്മിം യോ നിസിന്നസ്മിം, നേകോ ഭുഞ്ജതി ഭോജനം.
Atithismiṃ yo nisinnasmiṃ, neko bhuñjati bhojanaṃ.
൨൦൧.
201.
‘‘തം തം വദാമി കോസിയ, ദേഹി ദാനാനി ഭുഞ്ജ ച;
‘‘Taṃ taṃ vadāmi kosiya, dehi dānāni bhuñja ca;
അരിയമഗ്ഗം സമാരുഹ, നേകാസീ ലഭതേ സുഖ’’ന്തി.
Ariyamaggaṃ samāruha, nekāsī labhate sukha’’nti.
താസം അത്ഥോ – യോ പുരിസോ ‘‘നാഗയക്ഖാദീനം ബലികമ്മം കരോമീ’’തി സമുദ്ദസോണ്ഡിപോക്ഖരണീആദീസു യം കിഞ്ചി സരഞ്ച ഉപഗന്ത്വാ ജുഹതി, തത്ഥ ബലികമ്മം കരോതി , തഥാ ബഹുകായ നദിയാ ഗയായ പോക്ഖരണിയാ ദോണനാമകേ ച തിമ്ബരുനാമകേ ച തിത്ഥേ സീഘസോതേ മഹന്തേ വാരിവഹേ. അത്ര ചസ്സാതി യദി അത്രാപി ഏതേസു സരാദീസു അസ്സ പുരിസസ്സ ഹുതഞ്ചേവ സമീഹിതഞ്ച ഹോതി, സഫലം സുഖുദ്രയം സമ്പജ്ജതി. അതിഥിസ്മിം യോ നിസിന്നസ്മിം നേകോ ഭുഞ്ജതി ഭോജനം, ഏത്ഥ വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി, തേന തം വദാമി – കോസിയ, ദാനാനി ച ദേഹി, സയഞ്ച ഭുഞ്ജ, അരിയാനം ദാനാഭിരതാനം ബുദ്ധാദീനം മഗ്ഗം അഭിരുഹ. ന ഹി ഏകാസീ ഏകോവ ഭുഞ്ജമാനോ സുഖം നാമ ലഭതീതി.
Tāsaṃ attho – yo puriso ‘‘nāgayakkhādīnaṃ balikammaṃ karomī’’ti samuddasoṇḍipokkharaṇīādīsu yaṃ kiñci sarañca upagantvā juhati, tattha balikammaṃ karoti , tathā bahukāya nadiyā gayāya pokkharaṇiyā doṇanāmake ca timbarunāmake ca titthe sīghasote mahante vārivahe. Atra cassāti yadi atrāpi etesu sarādīsu assa purisassa hutañceva samīhitañca hoti, saphalaṃ sukhudrayaṃ sampajjati. Atithismiṃ yo nisinnasmiṃ neko bhuñjati bhojanaṃ, ettha vattabbameva natthi, tena taṃ vadāmi – kosiya, dānāni ca dehi, sayañca bhuñja, ariyānaṃ dānābhiratānaṃ buddhādīnaṃ maggaṃ abhiruha. Na hi ekāsī ekova bhuñjamāno sukhaṃ nāma labhatīti.
സോ തസ്സപി വചനം സുത്വാ പബ്ബതകൂടേന ഓത്ഥടോ വിയ കിച്ഛേന കസിരേന ‘‘തേന ഹി നിസീദ, ഥോകം ലഭിസ്സസീ’’തി ആഹ. മാതലി ഗന്ത്വാ സൂരിയസ്സ സന്തികേ നിസീദി. തതോ പഞ്ചസിഖോ തേനേവ നയേന ഉപസങ്കമിത്വാ തഥേവ കഥം പവത്തേത്വാ തസ്സ വാരേന്തസ്സേവ ഗാഥാദ്വയമാഹ –
So tassapi vacanaṃ sutvā pabbatakūṭena otthaṭo viya kicchena kasirena ‘‘tena hi nisīda, thokaṃ labhissasī’’ti āha. Mātali gantvā sūriyassa santike nisīdi. Tato pañcasikho teneva nayena upasaṅkamitvā tatheva kathaṃ pavattetvā tassa vārentasseva gāthādvayamāha –
൨൦൨.
202.
‘‘ബളിസഞ്ഹി സോ നിഗിലതി, ദീഘസുത്തം സബന്ധനം;
‘‘Baḷisañhi so nigilati, dīghasuttaṃ sabandhanaṃ;
അതിഥിസ്മിം യോ നിസിന്നസ്മിം, ഏകോ ഭുഞ്ജതി ഭോജനം.
Atithismiṃ yo nisinnasmiṃ, eko bhuñjati bhojanaṃ.
൨൦൩.
203.
‘‘തം തം വദാമി കോസിയ, ദേഹി ദാനാനി ഭുഞ്ജ ച;
‘‘Taṃ taṃ vadāmi kosiya, dehi dānāni bhuñja ca;
അരിയമഗ്ഗം സമാരുഹ, നേകാസീ ലഭതേ സുഖ’’ന്തി.
Ariyamaggaṃ samāruha, nekāsī labhate sukha’’nti.
മച്ഛരിയകോസിയോ തം സുത്വാ ദുക്ഖവേദനോ നിത്ഥുനന്തോ ‘‘തേന ഹി നിസീദ, ഥോകം ലഭിസ്സസീ’’തി ആഹ. പഞ്ചസിഖോ ഗന്ത്വാ മാതലിസ്സ സന്തികേ നിസീദി. ഇതി തേസു പഞ്ചസു ബ്രാഹ്മണേസു നിസിന്നമത്തേസ്വേവ പായാസോ പച്ചി. അഥ നം കോസിയോ ഉദ്ധനാ ഓതാരേത്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം പത്താനി ആഹരഥാ’’തി ആഹ. തേ അനുട്ഠായ യഥാനിസിന്നാവ ഹത്ഥേ പസാരേത്വാ ഹിമവന്തതോ മാലുവപത്താനി ആഹരിംസു. കോസിയോ താനി ദിസ്വാ ‘‘തുമ്ഹാകം ഏതേസു പത്തേസു ദാതബ്ബപായാസോ നത്ഥി, ഖദിരാദീനം പത്താനി ആഹരഥാ’’തി ആഹ. തേ താനിപി ആഹരിംസു. ഏകേകം പത്തം യോധഫലകപ്പമാണം അഹോസി. സോ സബ്ബേസം ദബ്ബിയാ പായാസം അദാസി, സബ്ബന്തിമസ്സ ദാനകാലേപി ഉക്ഖലിയാ ഊനം ന പഞ്ഞായി, പഞ്ചന്നമ്പി ദത്വാ സയം ഉക്ഖലിം ഗഹേത്വാ നിസീദി. തസ്മിം ഖണേ പഞ്ചസിഖോ ഉട്ഠായ അത്തഭാവം വിജഹിത്വാ സുനഖോ ഹുത്വാ തേസം പുരതോ പസ്സാവം കരോന്തോ അഗമാസി. ബ്രാഹ്മണാ അത്തനോ പായാസം പത്തേന പിദഹിംസു. കോസിയസ്സ ഹത്ഥപിട്ഠേ പസ്സാവബിന്ദു പതി. ബ്രാഹ്മണാ കുണ്ഡികാഹി ഉദകം ഗഹേത്വാ പായാസം അബ്ഭുകിരിത്വാ ഭുഞ്ജമാനാ വിയ അഹേസും. കോസിയോ ‘‘മയ്ഹമ്പി ഉദകം ദേഥ, ഹത്ഥം ധോവിത്വാ ഭുഞ്ജിസ്സാമീ’’തി ആഹ. ‘‘തവ ഉദകം ആഹരിത്വാ ഹത്ഥം ധോവാ’’തി. ‘‘മയാ തുമ്ഹാകം പായാസോ ദിന്നോ, മയ്ഹം ഥോകം ഉദകം ദേഥാ’’തി. ‘‘മയം പിണ്ഡപടിപിണ്ഡകമ്മം നാമ ന കരോമാ’’തി. ‘‘തേന ഹി ഇമം ഉക്ഖലിം ഓലോകേഥ, ഹത്ഥം ധോവിത്വാ ആഗമിസ്സാമീ’’തി നദിം ഓതരി. തസ്മിം ഖണേ സുനഖോ ഉക്ഖലിം പസ്സാവസ്സ പൂരേസി. സോ തം പസ്സാവം കരോന്തം ദിസ്വാ മഹന്തം ദണ്ഡമാദായ തം തജ്ജേന്തോ ആഗച്ഛി. സോ അസ്സാജാനീയമത്തോ ഹുത്വാ തം അനുബന്ധന്തോ നാനാവണ്ണോ അഹോസി, കാളോപി ഹോതി സേതോപി സുവണ്ണവണ്ണോപി കബരോപി ഉച്ചോപി നീചോപി, ഏവം നാനാവണ്ണോ ഹുത്വാ മച്ഛരിയകോസിയം അനുബന്ധി. സോ മരണഭയഭീതോ ബ്രാഹ്മണേ ഉപസങ്കമി. തേപി ഉപ്പതിത്വാ ആകാസേ ഠിതാ. സോ തേസം തം ഇദ്ധിം ദിസ്വാ ഗാഥമാഹ –
Macchariyakosiyo taṃ sutvā dukkhavedano nitthunanto ‘‘tena hi nisīda, thokaṃ labhissasī’’ti āha. Pañcasikho gantvā mātalissa santike nisīdi. Iti tesu pañcasu brāhmaṇesu nisinnamattesveva pāyāso pacci. Atha naṃ kosiyo uddhanā otāretvā ‘‘tumhākaṃ pattāni āharathā’’ti āha. Te anuṭṭhāya yathānisinnāva hatthe pasāretvā himavantato māluvapattāni āhariṃsu. Kosiyo tāni disvā ‘‘tumhākaṃ etesu pattesu dātabbapāyāso natthi, khadirādīnaṃ pattāni āharathā’’ti āha. Te tānipi āhariṃsu. Ekekaṃ pattaṃ yodhaphalakappamāṇaṃ ahosi. So sabbesaṃ dabbiyā pāyāsaṃ adāsi, sabbantimassa dānakālepi ukkhaliyā ūnaṃ na paññāyi, pañcannampi datvā sayaṃ ukkhaliṃ gahetvā nisīdi. Tasmiṃ khaṇe pañcasikho uṭṭhāya attabhāvaṃ vijahitvā sunakho hutvā tesaṃ purato passāvaṃ karonto agamāsi. Brāhmaṇā attano pāyāsaṃ pattena pidahiṃsu. Kosiyassa hatthapiṭṭhe passāvabindu pati. Brāhmaṇā kuṇḍikāhi udakaṃ gahetvā pāyāsaṃ abbhukiritvā bhuñjamānā viya ahesuṃ. Kosiyo ‘‘mayhampi udakaṃ detha, hatthaṃ dhovitvā bhuñjissāmī’’ti āha. ‘‘Tava udakaṃ āharitvā hatthaṃ dhovā’’ti. ‘‘Mayā tumhākaṃ pāyāso dinno, mayhaṃ thokaṃ udakaṃ dethā’’ti. ‘‘Mayaṃ piṇḍapaṭipiṇḍakammaṃ nāma na karomā’’ti. ‘‘Tena hi imaṃ ukkhaliṃ oloketha, hatthaṃ dhovitvā āgamissāmī’’ti nadiṃ otari. Tasmiṃ khaṇe sunakho ukkhaliṃ passāvassa pūresi. So taṃ passāvaṃ karontaṃ disvā mahantaṃ daṇḍamādāya taṃ tajjento āgacchi. So assājānīyamatto hutvā taṃ anubandhanto nānāvaṇṇo ahosi, kāḷopi hoti setopi suvaṇṇavaṇṇopi kabaropi uccopi nīcopi, evaṃ nānāvaṇṇo hutvā macchariyakosiyaṃ anubandhi. So maraṇabhayabhīto brāhmaṇe upasaṅkami. Tepi uppatitvā ākāse ṭhitā. So tesaṃ taṃ iddhiṃ disvā gāthamāha –
൨൦൪.
204.
‘‘ഉളാരവണ്ണാ വത ബ്രാഹ്മണാ ഇമേ, അയഞ്ച വോ സുനഖോ കിസ്സ ഹേതു;
‘‘Uḷāravaṇṇā vata brāhmaṇā ime, ayañca vo sunakho kissa hetu;
ഉച്ചാവചം വണ്ണനിഭം വികുബ്ബതി, അക്ഖാഥ നോ ബ്രാഹ്മണാ കേ നു തുമ്ഹേ’’തി.
Uccāvacaṃ vaṇṇanibhaṃ vikubbati, akkhātha no brāhmaṇā ke nu tumhe’’ti.
തം സുത്വാ സക്കോ ദേവരാജാ –
Taṃ sutvā sakko devarājā –
൨൦൫.
205.
‘‘ചന്ദോ ച സൂരിയോ ച ഉഭോ ഇധാഗതാ, അയം പന മാതലി ദേവസാരഥി;
‘‘Cando ca sūriyo ca ubho idhāgatā, ayaṃ pana mātali devasārathi;
സക്കോഹമസ്മി തിദസാനമിന്ദോ; ഏസോ ച ഖോ പഞ്ചസിഖോതി വുച്ചതീ’’തി.
Sakkohamasmi tidasānamindo; Eso ca kho pañcasikhoti vuccatī’’ti.
ഗാഥം വത്വാ തസ്സ യസം വണ്ണേന്തോ ഗാഥമാഹ –
Gāthaṃ vatvā tassa yasaṃ vaṇṇento gāthamāha –
൨൦൬.
206.
‘‘പാണിസ്സരാ മുദിങ്ഗാ ച, മുരജാലമ്ബരാനി ച;
‘‘Pāṇissarā mudiṅgā ca, murajālambarāni ca;
സുത്തമേനം പബോധേന്തി, പടിബുദ്ധോ ച നന്ദതീ’’തി.
Suttamenaṃ pabodhenti, paṭibuddho ca nandatī’’ti.
സോ തസ്സ വചനം സുത്വാ ‘‘സക്ക, ഏവരൂപം ദിബ്ബസമ്പത്തിം കിന്തി കത്വാ ലഭസീ’’തി പുച്ഛി. സക്കോ ‘‘അദാനസീലാ താവ പാപധമ്മാ മച്ഛരിനോ ദേവലോകം ന ഗച്ഛന്തി, നിരയേ നിബ്ബത്തന്തീ’’തി ദസ്സേന്തോ –
So tassa vacanaṃ sutvā ‘‘sakka, evarūpaṃ dibbasampattiṃ kinti katvā labhasī’’ti pucchi. Sakko ‘‘adānasīlā tāva pāpadhammā maccharino devalokaṃ na gacchanti, niraye nibbattantī’’ti dassento –
൨൦൭.
207.
‘‘യേ കേചിമേ മച്ഛരിനോ കദരിയാ, പരിഭാസകാ സമണബ്രാഹ്മണാനം;
‘‘Ye kecime maccharino kadariyā, paribhāsakā samaṇabrāhmaṇānaṃ;
ഇധേവ നിക്ഖിപ്പ സരീരദേഹം, കായസ്സ ഭേദാ നിരയം വജന്തീ’’തി. –
Idheva nikkhippa sarīradehaṃ, kāyassa bhedā nirayaṃ vajantī’’ti. –
ഇമം ഗാഥം വത്വാ ധമ്മേ ഠിതാനം ദേവലോകപടിലാഭം ദസ്സേതും ഗാഥമാഹ –
Imaṃ gāthaṃ vatvā dhamme ṭhitānaṃ devalokapaṭilābhaṃ dassetuṃ gāthamāha –
൨൦൮.
208.
‘‘യേ കേചിമേ സുഗ്ഗതിമാസമാനാ, ധമ്മേ ഠിതാ സംയമേ സംവിഭാഗേ;
‘‘Ye kecime suggatimāsamānā, dhamme ṭhitā saṃyame saṃvibhāge;
ഇധേവ നിക്ഖിപ്പ സരീരദേഹം, കായസ്സ ഭേദാ സുഗതിം വജന്തീ’’തി.
Idheva nikkhippa sarīradehaṃ, kāyassa bhedā sugatiṃ vajantī’’ti.
തത്ഥ ആസമാനാതി ആസീസന്താ. യേ കേചി സുഗതിം ആസീസന്തി, സബ്ബേ തേ സംയമസങ്ഖാതേ ദസസീലധമ്മേ സംവിഭാഗസങ്ഖാതേ ദാനധമ്മേ ച ഠിതാ ഹുത്വാ ഇധ സരീരസങ്ഖാതം ദേഹം നിക്ഖിപിത്വാ തസ്സ കായസ്സ ഭേദാ സുഗതിം വജന്തീതി അത്ഥോ.
Tattha āsamānāti āsīsantā. Ye keci sugatiṃ āsīsanti, sabbe te saṃyamasaṅkhāte dasasīladhamme saṃvibhāgasaṅkhāte dānadhamme ca ṭhitā hutvā idha sarīrasaṅkhātaṃ dehaṃ nikkhipitvā tassa kāyassa bhedā sugatiṃ vajantīti attho.
ഏവം വത്വാ ച പന, ‘‘കോസിയ, ന മയം തവ സന്തികേ പായാസത്ഥായ ആഗതാ, കാരുഞ്ഞേന പന തം അനുകമ്പമാനാ ആഗതാമ്ഹാ’’തി തസ്സ പകാസേതും ആഹ –
Evaṃ vatvā ca pana, ‘‘kosiya, na mayaṃ tava santike pāyāsatthāya āgatā, kāruññena pana taṃ anukampamānā āgatāmhā’’ti tassa pakāsetuṃ āha –
൨൦൯.
209.
‘‘ത്വം നോസി ഞാതി പുരിമാസു ജാതിസു, സോ മച്ഛരീ രോസകോ പാപധമ്മോ;
‘‘Tvaṃ nosi ñāti purimāsu jātisu, so maccharī rosako pāpadhammo;
തവേവ അത്ഥായ ഇധാഗതമ്ഹാ, മാ പാപധമ്മോ നിരയം ഗമിത്ഥാ’’തി.
Taveva atthāya idhāgatamhā, mā pāpadhammo nirayaṃ gamitthā’’ti.
തത്ഥ സോതി സോ ത്വം. മാ പാപധമ്മോതി അയം അമ്ഹാകം ഞാതി പാപധമ്മോ മാ നിരയം അഗമാതി ഏതദത്ഥം ആഗതമ്ഹാതി അത്ഥോ.
Tattha soti so tvaṃ. Mā pāpadhammoti ayaṃ amhākaṃ ñāti pāpadhammo mā nirayaṃ agamāti etadatthaṃ āgatamhāti attho.
തം സുത്വാ കോസിയോ ‘‘അത്ഥകാമാ കിര മേ, ഏതേ മം നിരയാ ഉദ്ധരിത്വാ സഗ്ഗേ പതിട്ഠാപേതുകാമാ’’തി തുട്ഠചിത്തോ ആഹ –
Taṃ sutvā kosiyo ‘‘atthakāmā kira me, ete maṃ nirayā uddharitvā sagge patiṭṭhāpetukāmā’’ti tuṭṭhacitto āha –
൨൧൦.
210.
‘‘അദ്ധാ മം വോ ഹിതകാമാ, യം മം സമനുസാസഥ;
‘‘Addhā maṃ vo hitakāmā, yaṃ maṃ samanusāsatha;
സോഹം തഥാ കരിസ്സാമി, സബ്ബം വുത്തം ഹിതേസിഭി.
Sohaṃ tathā karissāmi, sabbaṃ vuttaṃ hitesibhi.
൨൧൧.
211.
‘‘ഏസാഹമജ്ജേവ ഉപരമാമി, ന ചാഹം കിഞ്ചി കരേയ്യ പാപം;
‘‘Esāhamajjeva uparamāmi, na cāhaṃ kiñci kareyya pāpaṃ;
ന ചാപി മേ കിഞ്ചി അദേയ്യമത്ഥി, ന ചാപിദത്വാ ഉദകം പിവാമി.
Na cāpi me kiñci adeyyamatthi, na cāpidatvā udakaṃ pivāmi.
൨൧൨.
212.
‘‘ഏവഞ്ച മേ ദദതോ സബ്ബകാലം, ഭോഗാ ഇമേ വാസവ ഖീയിസ്സന്തി;
‘‘Evañca me dadato sabbakālaṃ, bhogā ime vāsava khīyissanti;
തതോ അഹം പബ്ബജിസ്സാമി സക്ക, ഹിത്വാന കാമാനി യഥോധികാനീ’’തി.
Tato ahaṃ pabbajissāmi sakka, hitvāna kāmāni yathodhikānī’’ti.
തത്ഥ മന്തി മമ. വോതി തുമ്ഹേ. യം മന്തി യേന മം സമനുസാസഥ, തേന മേ തുമ്ഹേ ഹിതകാമാ. തഥാതി യഥാ വദഥ, തഥേവ കരിസ്സാമി. ഉപരമാമീതി മച്ഛരിഭാവതോ ഉപരമാമി. അദേയ്യമത്ഥീതി ഇതോ പട്ഠായ ച മമ ആലോപതോ ഉപഡ്ഢമ്പി അദേയ്യം നാമ നത്ഥി, ന ചാപിദത്വാതി ഉദകപസതമ്പി ചാഹം ലഭിത്വാ അദത്വാ ന പിവിസ്സാമി. ഖീയിസ്സന്തീതി വിക്ഖീയിസ്സന്തി. യഥോധികാനീതി വത്ഥുകാമകിലേസകാമവസേന യഥാഠിതകോട്ഠാസാനിയേവ.
Tattha manti mama. Voti tumhe. Yaṃ manti yena maṃ samanusāsatha, tena me tumhe hitakāmā. Tathāti yathā vadatha, tatheva karissāmi. Uparamāmīti maccharibhāvato uparamāmi. Adeyyamatthīti ito paṭṭhāya ca mama ālopato upaḍḍhampi adeyyaṃ nāma natthi, na cāpidatvāti udakapasatampi cāhaṃ labhitvā adatvā na pivissāmi. Khīyissantīti vikkhīyissanti. Yathodhikānīti vatthukāmakilesakāmavasena yathāṭhitakoṭṭhāsāniyeva.
സക്കോ മച്ഛരിയകോസിയം ദമേത്വാ നിബ്ബിസേവനം കത്വാ ദാനഫലം ജാനാപേത്വാ ധമ്മദേസനായ പഞ്ചസു സീലേസു പതിട്ഠാപേത്വാ സദ്ധിം തേഹി ദേവനഗരമേവ ഗതോ. മച്ഛരിയകോസിയോപി നഗരം പവിസിത്വാ രാജാനം അനുജാനാപേത്വാ ‘‘ഗഹിതഗഹിതഭാജനാനി പൂരേത്വാ ഗണ്ഹന്തൂ’’തി യാചകാനം ധനം ദത്വാ തസ്മിം ഖീണേ നിക്ഖമ്മ ഹിമവന്തതോ ദക്ഖിണപസ്സേ ഗങ്ഗായ ചേവ ഏകസ്സ ച ജാതസ്സരസ്സ അന്തരേ പണ്ണസാലം കത്വാ പബ്ബജിത്വാ വനമൂലഫലാഹാരോ തത്ഥ ചിരം വിഹാസി, ജരം പാപുണി. തദാ സക്കസ്സ ആസാ സദ്ധാ സിരീ ഹിരീതി ചതസ്സോ ധീതരോ ഹോന്തി. താ ബഹും ദിബ്ബഗന്ധമാലം ആദായ ഉദകകീളനത്ഥായ അനോതത്തദഹം ഗന്ത്വാ തത്ഥ കീളിത്വാ മനോസിലാതലേ നിസീദിംസു. തസ്മിം ഖണേ നാരദോ നാമ ബ്രാഹ്മണതാപസോ താവതിംസഭവനം ദിവാവിഹാരത്ഥായ ഗന്ത്വാ നന്ദനവനചിത്തലതാവനേസു ദിവാവിഹാരം കത്വാ പാരിച്ഛത്തകപുപ്ഫം ഛത്തം വിയ ഛായത്ഥായ ധാരയമാനോ മനോസിലാതലമത്ഥകേന അത്തനോ വസനട്ഠാനം കഞ്ചനഗുഹം ഗച്ഛതി. അഥ താ തസ്സ ഹത്ഥേ തം പുപ്ഫം ദിസ്വാ യാചിംസു. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Sakko macchariyakosiyaṃ dametvā nibbisevanaṃ katvā dānaphalaṃ jānāpetvā dhammadesanāya pañcasu sīlesu patiṭṭhāpetvā saddhiṃ tehi devanagarameva gato. Macchariyakosiyopi nagaraṃ pavisitvā rājānaṃ anujānāpetvā ‘‘gahitagahitabhājanāni pūretvā gaṇhantū’’ti yācakānaṃ dhanaṃ datvā tasmiṃ khīṇe nikkhamma himavantato dakkhiṇapasse gaṅgāya ceva ekassa ca jātassarassa antare paṇṇasālaṃ katvā pabbajitvā vanamūlaphalāhāro tattha ciraṃ vihāsi, jaraṃ pāpuṇi. Tadā sakkassa āsā saddhā sirī hirīti catasso dhītaro honti. Tā bahuṃ dibbagandhamālaṃ ādāya udakakīḷanatthāya anotattadahaṃ gantvā tattha kīḷitvā manosilātale nisīdiṃsu. Tasmiṃ khaṇe nārado nāma brāhmaṇatāpaso tāvatiṃsabhavanaṃ divāvihāratthāya gantvā nandanavanacittalatāvanesu divāvihāraṃ katvā pāricchattakapupphaṃ chattaṃ viya chāyatthāya dhārayamāno manosilātalamatthakena attano vasanaṭṭhānaṃ kañcanaguhaṃ gacchati. Atha tā tassa hatthe taṃ pupphaṃ disvā yāciṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൨൧൩.
213.
‘‘നഗുത്തമേ ഗിരിവരേ ഗന്ധമാദനേ, മോദന്തി താ ദേവവരാഭിപാലിതാ;
‘‘Naguttame girivare gandhamādane, modanti tā devavarābhipālitā;
അഥാഗമാ ഇസിവരോ സബ്ബലോകഗൂ, സുപുപ്ഫിതം ദുമവരസാഖമാദിയ.
Athāgamā isivaro sabbalokagū, supupphitaṃ dumavarasākhamādiya.
൨൧൪.
214.
‘‘സുചിം സുഗന്ധം തിദസേഹി സക്കതം, പുപ്ഫുത്തമം അമരവരേഹി സേവിതം;
‘‘Suciṃ sugandhaṃ tidasehi sakkataṃ, pupphuttamaṃ amaravarehi sevitaṃ;
അലദ്ധ മച്ചേഹിവ ദാനവേഹി വാ, അഞ്ഞത്ര ദേവേഹി തദാരഹം ഹിദം.
Aladdha maccehiva dānavehi vā, aññatra devehi tadārahaṃ hidaṃ.
൨൧൫.
215.
‘‘തതോ ചതസ്സോ കനകത്തചൂപമാ, ഉട്ഠായ നാരിയോ പമദാധിപാ മുനിം;
‘‘Tato catasso kanakattacūpamā, uṭṭhāya nāriyo pamadādhipā muniṃ;
ആസാ ച സദ്ധാ ച സിരീ തതോ ഹിരീ, ഇച്ചബ്രവും നാരദദേവ ബ്രാഹ്മണം.
Āsā ca saddhā ca sirī tato hirī, iccabravuṃ nāradadeva brāhmaṇaṃ.
൨൧൬.
216.
‘‘സചേ അനുദ്ദിട്ഠം തയാ മഹാമുനി, പുപ്ഫം ഇമം പാരിഛത്തസ്സ ബ്രമ്ഹേ;
‘‘Sace anuddiṭṭhaṃ tayā mahāmuni, pupphaṃ imaṃ pārichattassa bramhe;
ദദാഹി നോ സബ്ബാ ഗതി തേ ഇജ്ഝതു, തുവമ്പി നോ ഹോഹി യഥേവ വാസവോ.
Dadāhi no sabbā gati te ijjhatu, tuvampi no hohi yatheva vāsavo.
൨൧൭.
217.
‘‘തം യാചമാനാഭിസമേക്ഖ നാരദോ, ഇച്ചബ്രവീ സംകലഹം ഉദീരയി;
‘‘Taṃ yācamānābhisamekkha nārado, iccabravī saṃkalahaṃ udīrayi;
ന മയ്ഹമത്ഥത്ഥി ഇമേഹി കോചി നം, യായേവ വോ സേയ്യസി സാ പിളന്ധഥാ’’തി.
Na mayhamatthatthi imehi koci naṃ, yāyeva vo seyyasi sā piḷandhathā’’ti.
തത്ഥ ഗിരിവരേതി പുരിമസ്സ വേവചനം. ദേവവരാഭിപാലിതാതി സക്കേന രക്ഖിതാ. സബ്ബലോകഗൂതി ദേവലോകേ ച മനുസ്സലോകേ ച സബ്ബത്ഥ ഗമനസമത്ഥോ. ദുമവരസാഖമാദിയാതി സാഖായ ജാതത്താ ദുമവരസാഖന്തി ലദ്ധനാമം പുപ്ഫം ഗഹേത്വാ. സക്കതന്തി കതസക്കാരം. അമരവരേഹീതി സക്കം സന്ധായ വുത്തം. അഞ്ഞത്ര ദേവേഹീതി ഠപേത്വാ ദേവേ ച ഇദ്ധിമന്തേ ച അഞ്ഞേഹി മനുസ്സേഹി വാ യക്ഖാദീഹി വാ അലദ്ധം. തദാരഹം ഹിദന്തി തേസംയേവ ഹി തം അരഹം അനുച്ഛവികം. കനകത്തചൂപമാതി കനകൂപമാ തചാ. ഉട്ഠായാതി അയ്യോ മാലാഗന്ധവിലേപനാദിപടിവിരതോ പുപ്ഫം ന പിളന്ധിസ്സതി, ഏകസ്മിം പദേസേ ഛഡ്ഡേസ്സതി, ഏഥ തം യാചിത്വാ പുപ്ഫം പിളന്ധിസ്സാമാതി ഹത്ഥേ പസാരേത്വാ യാചമാനാ ഏകപ്പഹാരേനേവ ഉട്ഠഹിത്വാ. പമദാധിപാതി പമദാനം ഉത്തമാ. മുനിന്തി ഇസിം.
Tattha girivareti purimassa vevacanaṃ. Devavarābhipālitāti sakkena rakkhitā. Sabbalokagūti devaloke ca manussaloke ca sabbattha gamanasamattho. Dumavarasākhamādiyāti sākhāya jātattā dumavarasākhanti laddhanāmaṃ pupphaṃ gahetvā. Sakkatanti katasakkāraṃ. Amaravarehīti sakkaṃ sandhāya vuttaṃ. Aññatra devehīti ṭhapetvā deve ca iddhimante ca aññehi manussehi vā yakkhādīhi vā aladdhaṃ. Tadārahaṃ hidanti tesaṃyeva hi taṃ arahaṃ anucchavikaṃ. Kanakattacūpamāti kanakūpamā tacā. Uṭṭhāyāti ayyo mālāgandhavilepanādipaṭivirato pupphaṃ na piḷandhissati, ekasmiṃ padese chaḍḍessati, etha taṃ yācitvā pupphaṃ piḷandhissāmāti hatthe pasāretvā yācamānā ekappahāreneva uṭṭhahitvā. Pamadādhipāti pamadānaṃ uttamā. Muninti isiṃ.
അനുദ്ദിട്ഠന്തി ‘‘അസുകസ്സ നാമ ദസ്സാമീ’’തി ന ഉദ്ദിട്ഠം. സബ്ബാ ഗതി തേ ഇജ്ഝതൂതി സബ്ബാ തേ ചിത്തഗതി ഇജ്ഝതു, പത്ഥിതപത്ഥിതസ്സ ലാഭീ ഹോഹീതി തസ്സ ഥുലിമങ്ഗലം വദന്തി. യഥേവ വാസവോതി യഥാ അമ്ഹാകം പിതാ വാസവോ ഇച്ഛിതിച്ഛിതം ദേതി, തഥേവ നോ ത്വമ്പി ഹോഹീതി. തന്തി തം പുപ്ഫം. അഭിസമേക്ഖാതി ദിസ്വാ. സംകലഹന്തി നാനാഗാഹം കലഹവഡ്ഢനം കഥം ഉദീരയി. ഇമേഹീതി ഇമേഹി പുപ്ഫേഹി നാമ മയ്ഹം അത്ഥോ നത്ഥി, പടിവിരതോ അഹം മാലാധാരണതോതി ദീപേതി. യായേവ വോ സേയ്യസീതി യാ തുമ്ഹാകം അന്തരേ ജേട്ഠികാ. സാ പിളന്ധഥാതി സാ ഏതം പിളന്ധതൂതി അത്ഥോ.
Anuddiṭṭhanti ‘‘asukassa nāma dassāmī’’ti na uddiṭṭhaṃ. Sabbā gati te ijjhatūti sabbā te cittagati ijjhatu, patthitapatthitassa lābhī hohīti tassa thulimaṅgalaṃ vadanti. Yatheva vāsavoti yathā amhākaṃ pitā vāsavo icchiticchitaṃ deti, tatheva no tvampi hohīti. Tanti taṃ pupphaṃ. Abhisamekkhāti disvā. Saṃkalahanti nānāgāhaṃ kalahavaḍḍhanaṃ kathaṃ udīrayi. Imehīti imehi pupphehi nāma mayhaṃ attho natthi, paṭivirato ahaṃ mālādhāraṇatoti dīpeti. Yāyeva vo seyyasīti yā tumhākaṃ antare jeṭṭhikā. Sā piḷandhathāti sā etaṃ piḷandhatūti attho.
താ ചതസ്സോപി തസ്സ വചനം സുത്വാ ഗാഥമാഹംസു –
Tā catassopi tassa vacanaṃ sutvā gāthamāhaṃsu –
൨൧൮.
218.
‘‘ത്വം നോത്തമേവാഭിസമേക്ഖ നാരദ, യസ്സിച്ഛസി തസ്സാ അനുപ്പവേച്ഛസു;
‘‘Tvaṃ nottamevābhisamekkha nārada, yassicchasi tassā anuppavecchasu;
യസ്സാ ഹി നോ നാരദ ത്വം പദസ്സസി, സായേവ നോ ഹേഹിതി സേട്ഠസമ്മതാ’’തി.
Yassā hi no nārada tvaṃ padassasi, sāyeva no hehiti seṭṭhasammatā’’ti.
തത്ഥ ത്വം നോത്തമേവാതി ഉത്തമമഹാമുനി ത്വമേവ നോ ഉപധാരേഹി. താസം വചനം സുത്വാ നാരദോ താ ആലപന്തോ ഗാഥമാഹ –
Tattha tvaṃ nottamevāti uttamamahāmuni tvameva no upadhārehi. Tāsaṃ vacanaṃ sutvā nārado tā ālapanto gāthamāha –
൨൧൯.
219.
‘‘അകല്ലമേതം വചനം സുഗത്തേ, കോ ബ്രാഹ്മണോ സംകലഹം ഉദീരയേ;
‘‘Akallametaṃ vacanaṃ sugatte, ko brāhmaṇo saṃkalahaṃ udīraye;
ഗന്ത്വാന ഭൂതാധിപമേവ പുച്ഛഥ, സചേ ന ജാനാഥ ഇധുത്തമാധമേ’’ന്തി.
Gantvāna bhūtādhipameva pucchatha, sace na jānātha idhuttamādhame’’nti.
തസ്സത്ഥോ – ഭദ്ദേ സുഗത്തേ, ഇദം തുമ്ഹേഹി വുത്തം വചനം മമ അയുത്തം, ഏവഞ്ഹി സതി മയാ തുമ്ഹേസു ഏകം സേട്ഠം, സേസാ ഹീനാ കരോന്തേന കലഹോ വഡ്ഢിതോ ഭവിസ്സതി, കോ ബാഹിതപാപോ ബ്രാഹ്മണോ കലഹം ഉദീരയേ വഡ്ഢേയ്യ. ഏവരൂപസ്സ ഹി കലഹവഡ്ഢനം നാമ അയുത്തം, തസ്മാ ഇതോ ഗത്വാ അത്തനോ പിതരം ഭൂതാധിപം സക്കമേവ പുച്ഛഥ, സചേ അത്തനോ ഉത്തമം അധമഞ്ച ന ജാനാഥാതി.
Tassattho – bhadde sugatte, idaṃ tumhehi vuttaṃ vacanaṃ mama ayuttaṃ, evañhi sati mayā tumhesu ekaṃ seṭṭhaṃ, sesā hīnā karontena kalaho vaḍḍhito bhavissati, ko bāhitapāpo brāhmaṇo kalahaṃ udīraye vaḍḍheyya. Evarūpassa hi kalahavaḍḍhanaṃ nāma ayuttaṃ, tasmā ito gatvā attano pitaraṃ bhūtādhipaṃ sakkameva pucchatha, sace attano uttamaṃ adhamañca na jānāthāti.
തതോ സത്ഥാ ഗാഥമാഹ –
Tato satthā gāthamāha –
൨൨൦.
220.
‘‘താ നാരദേന പരമപ്പകോപിതാ, ഉദീരിതാ വണ്ണമദേന മത്താ;
‘‘Tā nāradena paramappakopitā, udīritā vaṇṇamadena mattā;
സകാസേ ഗന്ത്വാന സഹസ്സചക്ഖുനോ, പുച്ഛിംസു ഭൂതാധിപം കാ നു സേയ്യസീ’’തി.
Sakāse gantvāna sahassacakkhuno, pucchiṃsu bhūtādhipaṃ kā nu seyyasī’’ti.
തത്ഥ പരമപ്പകോപിതാതി പുപ്ഫം അദദന്തേന അതിവിയ കോപിതാ തസ്സ കുപിതാ ഹുത്വാ. ഉദീരിതാതി ‘‘ഭൂതാധിപമേവ പുച്ഛഥാ’’തി വുത്താ. സഹസ്സചക്ഖുനോതി സക്കസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ. കാ നൂതി അമ്ഹാകം അന്തരേ കതമാ ഉത്തമാതി പുച്ഛിംസു.
Tattha paramappakopitāti pupphaṃ adadantena ativiya kopitā tassa kupitā hutvā. Udīritāti ‘‘bhūtādhipameva pucchathā’’ti vuttā. Sahassacakkhunoti sakkassa santikaṃ gantvā. Kā nūti amhākaṃ antare katamā uttamāti pucchiṃsu.
ഏവം പുച്ഛിത്വാ ഠിതാ –
Evaṃ pucchitvā ṭhitā –
൨൨൧.
221.
‘‘താ ദിസ്വാ ആയത്തമനാ പുരിന്ദദോ, ഇച്ചബ്രവീ ദേവവരോ കതഞ്ജലീ;
‘‘Tā disvā āyattamanā purindado, iccabravī devavaro katañjalī;
സബ്ബാവ വോ ഹോഥ സുഗത്തേ സാദിസീ, കോനേവ ഭദ്ദേ കലഹം ഉദീരയീ’’തി.
Sabbāva vo hotha sugatte sādisī, koneva bhadde kalahaṃ udīrayī’’ti.
തത്ഥ താ ദിസ്വാതി, ഭിക്ഖവേ, ചതസ്സോപി അത്തനോ സന്തികം ആഗതാ ദിസ്വാ. ആയത്തമനാതി ഉസ്സുക്കമനാ ബ്യാവടചിത്താ. കതഞ്ജലീതി നമസ്സമാനാഹി ദേവതാഹി പഗ്ഗഹിതഞ്ജലീ. സാദിസീതി സബ്ബാവ തുമ്ഹേ സാദിസിയോ. കോ നേവാതി കോ നു ഏവം. കലഹം ഉദീരയീതി ഇദം നാനാഗാഹം വിഗ്ഗഹം കഥേസി വഡ്ഢേസി.
Tattha tā disvāti, bhikkhave, catassopi attano santikaṃ āgatā disvā. Āyattamanāti ussukkamanā byāvaṭacittā. Katañjalīti namassamānāhi devatāhi paggahitañjalī. Sādisīti sabbāva tumhe sādisiyo. Ko nevāti ko nu evaṃ. Kalahaṃ udīrayīti idaṃ nānāgāhaṃ viggahaṃ kathesi vaḍḍhesi.
അഥസ്സ താ കഥയമാനാ ഗാഥമാഹംസു –
Athassa tā kathayamānā gāthamāhaṃsu –
൨൨൨.
222.
‘‘യോ സബ്ബലോകച്ചരിതോ മഹാമുനി, ധമ്മേ ഠിതോ നാരദോ സച്ചനിക്കമോ;
‘‘Yo sabbalokaccarito mahāmuni, dhamme ṭhito nārado saccanikkamo;
സോ നോബ്രവി ഗിരിവരേ ഗന്ധമാദനേ, ഗന്ത്വാന ഭൂതാധിപമേവ പുച്ഛഥ;
So nobravi girivare gandhamādane, gantvāna bhūtādhipameva pucchatha;
സചേ ന ജാനാഥ ഇധുത്തമാധമ’’ന്തി.
Sace na jānātha idhuttamādhama’’nti.
തത്ഥ സച്ചനിക്കമോതി തഥപരക്കമോ.
Tattha saccanikkamoti tathaparakkamo.
തം സുത്വാ സക്കോ ‘‘ഇമാ ചതസ്സോപി മയ്ഹം ധീതരോവ, സചാഹം ‘ഏതാസു ഏകാ ഗുണസമ്പന്നാ ഉത്തമാ’തി വക്ഖാമി, സേസാ കുജ്ഝിസ്സന്തി, ന സക്കാ അയം അഡ്ഡോ വിനിച്ഛിനിതും, ഇമാ ഹിമവന്തേ കോസിയതാപസസ്സ സന്തികം പേസേസാമി, സോ ഏതാസം അഡ്ഡം വിനിച്ഛിനിസ്സതീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘അഹം തുമ്ഹാകം അഡ്ഡം ന വിനിച്ഛിനിസ്സാമി, ഹിമവന്തേ കോസിയോ നാമ താപസോ അത്ഥി, തസ്സാഹം അത്തനോ സുധാഭോജനം പേസേസ്സാമി, സോ പരസ്സ അദത്വാ ന ഭുഞ്ജതി, ദദന്തോ ച വിചിനിത്വാ ഗുണവന്താനം ദേതി, യാ തുമ്ഹേസു തസ്സ ഹത്ഥതോ ഭത്തം ലഭിസ്സതി, സാ ഉത്തമാ ഭവിസ്സതീ’’തി ആചിക്ഖന്തോ ഗാഥമാഹ –
Taṃ sutvā sakko ‘‘imā catassopi mayhaṃ dhītarova, sacāhaṃ ‘etāsu ekā guṇasampannā uttamā’ti vakkhāmi, sesā kujjhissanti, na sakkā ayaṃ aḍḍo vinicchinituṃ, imā himavante kosiyatāpasassa santikaṃ pesesāmi, so etāsaṃ aḍḍaṃ vinicchinissatī’’ti cintetvā ‘‘ahaṃ tumhākaṃ aḍḍaṃ na vinicchinissāmi, himavante kosiyo nāma tāpaso atthi, tassāhaṃ attano sudhābhojanaṃ pesessāmi, so parassa adatvā na bhuñjati, dadanto ca vicinitvā guṇavantānaṃ deti, yā tumhesu tassa hatthato bhattaṃ labhissati, sā uttamā bhavissatī’’ti ācikkhanto gāthamāha –
൨൨൩.
223.
‘‘അസു ബ്രഹാരഞ്ഞചരോ മഹാമുനി, നാദത്വാ ഭത്തം വരഗത്തേ ഭുഞ്ജതി;
‘‘Asu brahāraññacaro mahāmuni, nādatvā bhattaṃ varagatte bhuñjati;
വിചേയ്യ ദാനാനി ദദാതി കോസിയോ,
Viceyya dānāni dadāti kosiyo,
യസ്സാ ഹി സോ ദസ്സതി സാവ സേയ്യസീ’’തി.
Yassā hi so dassati sāva seyyasī’’ti.
തത്ഥ ബ്രഹാരഞ്ഞധരോതി മഹാഅരഞ്ഞവാസീ.
Tattha brahāraññadharoti mahāaraññavāsī.
ഇതി സോ താപസസ്സ സന്തികം പേസേത്വാ മാതലിം പക്കോസാപേത്വാ തസ്സ സന്തികം പേസേന്തോ അനന്തരം ഗാഥമാഹ –
Iti so tāpasassa santikaṃ pesetvā mātaliṃ pakkosāpetvā tassa santikaṃ pesento anantaraṃ gāthamāha –
൨൨൪.
224.
‘‘അസൂ ഹി യോ സമ്മതി ദക്ഖിണം ദിസം, ഗങ്ഗായ തീരേ ഹിമവന്തപസ്സനി;
‘‘Asū hi yo sammati dakkhiṇaṃ disaṃ, gaṅgāya tīre himavantapassani;
സ കോസിയോ ദുല്ലഭപാനഭോജനോ, തസ്സ സുധം പാപയ ദേവസാരഥീ’’തി.
Sa kosiyo dullabhapānabhojano, tassa sudhaṃ pāpaya devasārathī’’ti.
തത്ഥ സമ്മതീതി വസതി. ദക്ഖിണന്തി ഹിമവന്തസ്സ ദക്ഖിണായ ദിസായ. പസ്സനീതി പസ്സേ.
Tattha sammatīti vasati. Dakkhiṇanti himavantassa dakkhiṇāya disāya. Passanīti passe.
തതോ സത്ഥാ ആഹ –
Tato satthā āha –
൨൨൫.
225.
‘‘സ മാതലീ ദേവവരേന പേസിതോ, സഹസ്സയുത്തം അഭിരുയ്ഹ സന്ദനം;
‘‘Sa mātalī devavarena pesito, sahassayuttaṃ abhiruyha sandanaṃ;
സുഖിപ്പമേവ ഉപഗമ്മ അസ്സമം, അദിസ്സമാനോ മുനിനോ സുധം അദാ’’തി.
Sukhippameva upagamma assamaṃ, adissamāno munino sudhaṃ adā’’ti.
തത്ഥ അദിസ്സമാനോതി, ഭിക്ഖവേ, സോ മാതലി ദേവരാജസ്സ വചനം സമ്പടിച്ഛിത്വാ തം അസ്സമം ഗന്ത്വാ അദിസ്സമാനകായോ ഹുത്വാ തസ്സ സുധം അദാസി, ദദമാനോ ച രത്തിം പധാനമനുയുഞ്ജിത്വാ പച്ചൂസസമയേ അഗ്ഗിം പരിചരിത്വാ വിഭാതായ രത്തിയാ ഉദേന്തം സൂരിയം നമസ്സമാനസ്സ ഠിതസ്സ തസ്സ ഹത്ഥേ സുധാഭോജനപാതിം ഠപേസി.
Tattha adissamānoti, bhikkhave, so mātali devarājassa vacanaṃ sampaṭicchitvā taṃ assamaṃ gantvā adissamānakāyo hutvā tassa sudhaṃ adāsi, dadamāno ca rattiṃ padhānamanuyuñjitvā paccūsasamaye aggiṃ paricaritvā vibhātāya rattiyā udentaṃ sūriyaṃ namassamānassa ṭhitassa tassa hatthe sudhābhojanapātiṃ ṭhapesi.
കോസിയോ തം ഗഹേത്വാ ഠിതകോവ ഗാഥാദ്വയമാഹ –
Kosiyo taṃ gahetvā ṭhitakova gāthādvayamāha –
൨൨൬.
226.
‘‘ഉദഗ്ഗിഹുത്തം ഉപതിട്ഠതോ ഹി മേ, പഭങ്കരം ലോകതമോനുദുത്തമം;
‘‘Udaggihuttaṃ upatiṭṭhato hi me, pabhaṅkaraṃ lokatamonuduttamaṃ;
സബ്ബാനി ഭൂതാനി അധിച്ച വാസവോ;
Sabbāni bhūtāni adhicca vāsavo;
കോ നേവ മേ പാണിസു കിം സുധോദഹി.
Ko neva me pāṇisu kiṃ sudhodahi.
൨൨൭.
227.
‘‘സങ്ഖൂപമം സേതമതുല്യദസ്സനം, സുചിം സുഗന്ധം പിയരൂപമബ്ഭുതം;
‘‘Saṅkhūpamaṃ setamatulyadassanaṃ, suciṃ sugandhaṃ piyarūpamabbhutaṃ;
അദിട്ഠപുബ്ബം മമ ജാതു ചക്ഖുഭി, കാ ദേവതാ പാണിസു കിം സുധോദഹീ’’തി.
Adiṭṭhapubbaṃ mama jātu cakkhubhi, kā devatā pāṇisu kiṃ sudhodahī’’ti.
തത്ഥ ഉദഗ്ഗിഹുത്തന്തി ഉദകഅഗ്ഗിഹുത്തം പരിചരിത്വാ അഗ്ഗിസാലതോ നിക്ഖമ്മ പണ്ണസാലദ്വാരേ ഠത്വാ പഭങ്കരം ലോകതമോനുദം ഉത്തമം ആദിച്ചം ഉപതിട്ഠതോ മമ സബ്ബാനി ഭൂതാനി അധിച്ച അതിക്കമിത്വാ വത്തമാനോ വാസവോ നു ഖോ ഏവം മമ പാണീസു കിം സുധം കിം നാമേതം ഓദഹി. ‘‘സങ്ഖൂപമ’’ന്തിആദീഹി ഠിതകോവ സുധം വണ്ണേതി.
Tattha udaggihuttanti udakaaggihuttaṃ paricaritvā aggisālato nikkhamma paṇṇasāladvāre ṭhatvā pabhaṅkaraṃ lokatamonudaṃ uttamaṃ ādiccaṃ upatiṭṭhato mama sabbāni bhūtāni adhicca atikkamitvā vattamāno vāsavo nu kho evaṃ mama pāṇīsu kiṃ sudhaṃ kiṃ nāmetaṃ odahi. ‘‘Saṅkhūpama’’ntiādīhi ṭhitakova sudhaṃ vaṇṇeti.
തതോ മാതലി ആഹ –
Tato mātali āha –
൨൨൮.
228.
‘‘അഹം മഹിന്ദേന മഹേസി പേസിതോ, സുധാഭിഹാസിം തുരിതോ മഹാമുനി;
‘‘Ahaṃ mahindena mahesi pesito, sudhābhihāsiṃ turito mahāmuni;
ജാനാസി മം മാതലി ദേവസാരഥി, ഭുഞ്ജസ്സു ഭത്തുത്തമ മാഭിവാരയി.
Jānāsi maṃ mātali devasārathi, bhuñjassu bhattuttama mābhivārayi.
൨൨൯.
229.
‘‘ഭുത്താ ച സാ ദ്വാദസ ഹന്തി പാപകേ, ഖുദം പിപാസം അരതിം ദരക്ലമം;
‘‘Bhuttā ca sā dvādasa hanti pāpake, khudaṃ pipāsaṃ aratiṃ daraklamaṃ;
കോധൂപനാഹഞ്ച വിവാദപേസുണം, സീതുണ്ഹ തന്ദിഞ്ച രസുത്തമം ഇദ’’ന്തി.
Kodhūpanāhañca vivādapesuṇaṃ, sītuṇha tandiñca rasuttamaṃ ida’’nti.
തത്ഥ സുധാഭിഹാസിന്തി ഇമം സുധാഭോജനം തുയ്ഹം അഭിഹരിം. ജാനാസീതി ജാനാഹി മം ത്വം, അഹം മാതലി നാമ ദേവസാരഥീതി അത്ഥോ. മാഭിവാരയീതി ന ഭുഞ്ജാമീതി അപ്പടിക്ഖിപിത്വാ ഭുഞ്ജ മാ പപഞ്ച കരി. പാപകേതി അയഞ്ഹി സുധാ ഭുത്താ ദ്വാദസ പാപധമ്മേ ഹനതി. ഖുദന്തി പഠമം താവ ഛാതഭാവം ഹനതി, ദുതിയം പാനീയപിപാസം, തതിയം ഉക്കണ്ഠിതം, ചതുത്ഥം കായദരഥം, പഞ്ചമം കിലന്തഭാവം, ഛട്ഠം കോധം, സത്തമം ഉപനാഹം, അട്ഠമം വിവാദം, നവമം പേസുണം, ദസമം സീതം, ഏകാദസമം ഉണ്ഹം, ദ്വാദസമം തന്ദിം ആലസിയഭാവം, ഇദം രസുത്തമം ഉത്തമരസം സുധാഭോജനം ഇമേ ദ്വാദസ പാപധമ്മേ ഹനതി.
Tattha sudhābhihāsinti imaṃ sudhābhojanaṃ tuyhaṃ abhihariṃ. Jānāsīti jānāhi maṃ tvaṃ, ahaṃ mātali nāma devasārathīti attho. Mābhivārayīti na bhuñjāmīti appaṭikkhipitvā bhuñja mā papañca kari. Pāpaketi ayañhi sudhā bhuttā dvādasa pāpadhamme hanati. Khudanti paṭhamaṃ tāva chātabhāvaṃ hanati, dutiyaṃ pānīyapipāsaṃ, tatiyaṃ ukkaṇṭhitaṃ, catutthaṃ kāyadarathaṃ, pañcamaṃ kilantabhāvaṃ, chaṭṭhaṃ kodhaṃ, sattamaṃ upanāhaṃ, aṭṭhamaṃ vivādaṃ, navamaṃ pesuṇaṃ, dasamaṃ sītaṃ, ekādasamaṃ uṇhaṃ, dvādasamaṃ tandiṃ ālasiyabhāvaṃ, idaṃ rasuttamaṃ uttamarasaṃ sudhābhojanaṃ ime dvādasa pāpadhamme hanati.
തം സുത്വാ കോസിയോ അത്തനോ വതസമാദാനം ആവികരോന്തോ –
Taṃ sutvā kosiyo attano vatasamādānaṃ āvikaronto –
൨൩൦.
230.
‘‘ന കപ്പതീ മാതലി മയ്ഹ ഭുഞ്ജിതും, പുബ്ബേ അദത്വാ ഇതി മേ വതുത്തമം;
‘‘Na kappatī mātali mayha bhuñjituṃ, pubbe adatvā iti me vatuttamaṃ;
ന ചാപി ഏകാസ്നമരിയപൂജിതം, അസംവിഭാഗീ ച സുഖം ന വിന്ദതീ’’തി. –
Na cāpi ekāsnamariyapūjitaṃ, asaṃvibhāgī ca sukhaṃ na vindatī’’ti. –
ഗാഥം വത്വാ, ‘‘ഭന്തേ, തുമ്ഹേഹി പരസ്സ അദത്വാ ഭോജനേ കം ദോസം ദിസ്വാ ഇദം വതം സമാദിന്ന’’ന്തി മാതലിനാ പുട്ഠോ ആഹ –
Gāthaṃ vatvā, ‘‘bhante, tumhehi parassa adatvā bhojane kaṃ dosaṃ disvā idaṃ vataṃ samādinna’’nti mātalinā puṭṭho āha –
൨൩൧.
231.
‘‘ഥീഘാതകാ യേ ചിമേ പാരദാരികാ, മിത്തദ്ദുനോ യേ ച സപന്തി സുബ്ബതേ;
‘‘Thīghātakā ye cime pāradārikā, mittadduno ye ca sapanti subbate;
സബ്ബേ ച തേ മച്ഛരിപഞ്ചമാധമാ, തസ്മാ അദത്വാ ഉദകമ്പി നാസ്നിയേ.
Sabbe ca te maccharipañcamādhamā, tasmā adatvā udakampi nāsniye.
൨൩൨.
232.
‘‘സോഹിത്ഥിയാ വാ പുരിസസ്സ വാ പന, ദസ്സാമി ദാനം വിദുസമ്പവണ്ണിതം;
‘‘Sohitthiyā vā purisassa vā pana, dassāmi dānaṃ vidusampavaṇṇitaṃ;
സദ്ധാ വദഞ്ഞൂ ഇധ വീതമച്ഛരാ, ഭവന്തി ഹേതേ സുചിസച്ചസമ്മതാ’’തി.
Saddhā vadaññū idha vītamaccharā, bhavanti hete sucisaccasammatā’’ti.
തത്ഥ പുബ്ബേതി പഠമം അദത്വാ, അഥ വാ ഇതി മേ പുബ്ബേ വതുത്തമം ഇദം പുബ്ബേവ മയാ വതം സമാദിന്നന്തി ദസ്സേതി. ന ചാപി ഏകാസ്നമരിയപൂജിതന്തി ഏകകസ്സ അസനം ന അരിയേഹി ബുദ്ധാദീഹി പൂജിതം. സുഖന്തി ദിബ്ബമാനുസികം സുഖം ന ലഭതി. ഥീഘാതകാതി ഇത്ഥിഘാതകാ. യേ ചിമേതി യേ ച ഇമേ. സപന്തീതി അക്കോസന്തി. സുബ്ബതേതി ധമ്മികസമണബ്രാഹ്മണേ. മച്ഛരിപഞ്ചമാതി മച്ഛരീ പഞ്ചമോ ഏതേസന്തി മച്ഛരിപഞ്ചമാ. അധമാതി ഇമേ പഞ്ച അധമാ നാമ. തസ്മാതി യസ്മാ അഹം പഞ്ചമഅധമഭാവഭയേന അദത്വാ ഉദകമ്പി നാസ്നിയേ ന പരിഭുഞ്ജിസ്സാമീതി ഇമം വതം സമാദിയിം. സോഹിത്ഥിയാ വാതി സോ അഹം ഇത്ഥിയാ വാ. വിദുസമ്പവണ്ണിതന്തി വിദൂഹി പണ്ഡിതേഹി ബുദ്ധാദീഹി വണ്ണിതം. സുചിസച്ചസമ്മതാതി ഏതേ ഓകപ്പനിയസദ്ധായ സമന്നാഗതാ വദഞ്ഞൂ വീതമച്ഛരാ പുരിസാ സുചീ ചേവ ഉത്തമസമ്മതാ ച ഹോന്തീതി അത്ഥോ.
Tattha pubbeti paṭhamaṃ adatvā, atha vā iti me pubbe vatuttamaṃ idaṃ pubbeva mayā vataṃ samādinnanti dasseti. Na cāpi ekāsnamariyapūjitanti ekakassa asanaṃ na ariyehi buddhādīhi pūjitaṃ. Sukhanti dibbamānusikaṃ sukhaṃ na labhati. Thīghātakāti itthighātakā. Ye cimeti ye ca ime. Sapantīti akkosanti. Subbateti dhammikasamaṇabrāhmaṇe. Maccharipañcamāti maccharī pañcamo etesanti maccharipañcamā. Adhamāti ime pañca adhamā nāma. Tasmāti yasmā ahaṃ pañcamaadhamabhāvabhayena adatvā udakampi nāsniye na paribhuñjissāmīti imaṃ vataṃ samādiyiṃ. Sohitthiyā vāti so ahaṃ itthiyā vā. Vidusampavaṇṇitanti vidūhi paṇḍitehi buddhādīhi vaṇṇitaṃ. Sucisaccasammatāti ete okappaniyasaddhāya samannāgatā vadaññū vītamaccharā purisā sucī ceva uttamasammatā ca hontīti attho.
തം സുത്വാ മാതലി ദിസ്സമാനകായേന അട്ഠാസി. തസ്മിം ഖണേ താ ചതസ്സോ ദേവകഞ്ഞായോ ചതുദ്ദിസം അട്ഠംസു, സിരീ പാചീനദിസായ അട്ഠാസി, ആസാ ദക്ഖിണദിസായ, സദ്ധാ പച്ഛിമദിസായ, ഹിരീ ഉത്തരദിസായ. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Taṃ sutvā mātali dissamānakāyena aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe tā catasso devakaññāyo catuddisaṃ aṭṭhaṃsu, sirī pācīnadisāya aṭṭhāsi, āsā dakkhiṇadisāya, saddhā pacchimadisāya, hirī uttaradisāya. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൨൩൩.
233.
‘‘അതോ മതാ ദേവവരേന പേസിതാ, കഞ്ഞാ ചതസ്സോ കനകത്തചൂപമാ;
‘‘Ato matā devavarena pesitā, kaññā catasso kanakattacūpamā;
ആസാ ച സദ്ധാ ച സിരീ തതോ ഹിരീ, തം അസ്സമം ആഗമു യത്ഥ കോസിയോ.
Āsā ca saddhā ca sirī tato hirī, taṃ assamaṃ āgamu yattha kosiyo.
൨൩൪.
234.
‘‘താ ദിസ്വാ സബ്ബോ പരമപ്പമോദിതോ, സുഭേന വണ്ണേന സിഖാരിവഗ്ഗിനോ;
‘‘Tā disvā sabbo paramappamodito, subhena vaṇṇena sikhārivaggino;
കഞ്ഞാ ചതസ്സോ ചതുരോ ചതുദ്ദിസാ, ഇച്ചബ്രവീ മാതലിനോ ച സമ്മുഖാ.
Kaññā catasso caturo catuddisā, iccabravī mātalino ca sammukhā.
൨൩൫.
235.
‘‘പുരിമം ദിസം കാ ത്വം പഭാസി ദേവതേ, അലങ്കതാ താരവരാവ ഓസധീ;
‘‘Purimaṃ disaṃ kā tvaṃ pabhāsi devate, alaṅkatā tāravarāva osadhī;
പുച്ഛാമി തം കഞ്ചനവേല്ലിവിഗ്ഗഹേ, ആചിക്ഖ മേ ത്വം കതമാസി ദേവതാ.
Pucchāmi taṃ kañcanavelliviggahe, ācikkha me tvaṃ katamāsi devatā.
൨൩൬.
236.
‘‘സിരാഹ ദേവീ മനുജേഹി പൂജിതാ, അപാപസത്തൂപനിസേവിനീ സദാ;
‘‘Sirāha devī manujehi pūjitā, apāpasattūpanisevinī sadā;
സുധാവിവാദേന തവന്തിമാഗതാ, തം മം സുധായ വരപഞ്ഞ ഭാജയ.
Sudhāvivādena tavantimāgatā, taṃ maṃ sudhāya varapañña bhājaya.
൨൩൭.
237.
‘‘യസ്സാഹമിച്ഛാമി സുധം മഹാമുനി, സോ സബ്ബകാമേഹി നരോ പമോദതി;
‘‘Yassāhamicchāmi sudhaṃ mahāmuni, so sabbakāmehi naro pamodati;
സിരീതി മം ജാനഹി ജൂഹതുത്തമ, തം മം സുധായ വരപഞ്ഞ ഭാജയാ’’തി.
Sirīti maṃ jānahi jūhatuttama, taṃ maṃ sudhāya varapañña bhājayā’’ti.
തത്ഥ അതോതി തതോ. മതാതി അനുമതാ, അഥ ദേവവരേന അനുമതാ ചേവ പേസിതാ ചാതി അത്ഥോ. സബ്ബോ പരമപ്പമോദിതോതി അനവസേസോ ഹുത്വാ അതിപമോദിതോ. ‘‘സാമ’’ന്തിപി പാഠോ, താ ദേവതാ സാമം ദിസ്വാതി അത്ഥോ. ചതുരോതി ചതുരാ. അയമേവ വാ പാഠോ, ചാതുരിയേന സമന്നാഗതാതി അത്ഥോ. താരവരാതി താരകാനം വരാ. കഞ്ചനവേല്ലിവിഗ്ഗഹേതി കഞ്ചനരൂപസദിസസരീരേ. സിരാഹാതി സിരീ അഹം. തവന്തിമാഗതാതി തവ സന്തികം ആഗതാ. ഭാജയാതി യഥാ മം സുധാ ഭജതി, തഥാ കരോഹി, സുധം മേ ദേഹീതി അത്ഥോ. ജാനഹീതി ജാന. ജൂഹതുത്തമാതി അഗ്ഗിം ജുഹന്താനം ഉത്തമ.
Tattha atoti tato. Matāti anumatā, atha devavarena anumatā ceva pesitā cāti attho. Sabbo paramappamoditoti anavaseso hutvā atipamodito. ‘‘Sāma’’ntipi pāṭho, tā devatā sāmaṃ disvāti attho. Caturoti caturā. Ayameva vā pāṭho, cāturiyena samannāgatāti attho. Tāravarāti tārakānaṃ varā. Kañcanavelliviggaheti kañcanarūpasadisasarīre. Sirāhāti sirī ahaṃ. Tavantimāgatāti tava santikaṃ āgatā. Bhājayāti yathā maṃ sudhā bhajati, tathā karohi, sudhaṃ me dehīti attho. Jānahīti jāna. Jūhatuttamāti aggiṃ juhantānaṃ uttama.
തം സുത്വാ കോസിയോ ആഹ –
Taṃ sutvā kosiyo āha –
൨൩൮.
238.
‘‘സിപ്പേന വിജ്ജാചരണേന ബുദ്ധിയാ, നരാ ഉപേതാ പഗുണാ സകമ്മുനാ;
‘‘Sippena vijjācaraṇena buddhiyā, narā upetā paguṇā sakammunā;
തയാ വിഹീനാ ന ലഭന്തി കിഞ്ചനം, തയിദം ന സാധു യദിദം തയാ കതം.
Tayā vihīnā na labhanti kiñcanaṃ, tayidaṃ na sādhu yadidaṃ tayā kataṃ.
൨൩൯.
239.
‘‘പസ്സാമി പോസം അലസം മഹഗ്ഘസം, സുദുക്കുലീനമ്പി അരൂപിമം നരം;
‘‘Passāmi posaṃ alasaṃ mahagghasaṃ, sudukkulīnampi arūpimaṃ naraṃ;
തയാനുഗുത്തോ സിരി ജാതിമാമപി, പേസേതി ദാസം വിയ ഭോഗവാ സുഖീ.
Tayānugutto siri jātimāmapi, peseti dāsaṃ viya bhogavā sukhī.
൨൪൦.
240.
‘‘തം തം അസച്ചം അവിഭജ്ജസേവിനിം, ജാനാമി മൂള്ഹം വിദുരാനുപാതിനിം;
‘‘Taṃ taṃ asaccaṃ avibhajjaseviniṃ, jānāmi mūḷhaṃ vidurānupātiniṃ;
ന താദിസീ അരഹതി ആസനൂദകം, കുതോ സുധാ ഗച്ഛ ന മയ്ഹ രുച്ചസീ’’തി.
Na tādisī arahati āsanūdakaṃ, kuto sudhā gaccha na mayha ruccasī’’ti.
തത്ഥ സിപ്പേനാതി ഹത്ഥിഅസ്സരഥധനുസിപ്പാദിനാ. വിജ്ജാചരണേനാതി വേദത്തയസങ്ഖാതായ വിജ്ജായ ചേവ സീലേന ച. പഗുണാ സകമ്മുനാതി അത്തനോ പുരിസകാരേന പധാനഗുണസമന്നാഗതാ. കിഞ്ചനന്തി കിഞ്ചി അപ്പമത്തകമ്പി യസം വാ സുഖം വാ ന ലഭന്തി. യദിദന്തി യം ഏതം ഇസ്സരിയത്ഥായ സിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ചരന്താനം തയാ വേകല്ലം കതം, തം തേ ന സാധു. അരൂപിമന്തി വിരൂപം. തയാനുഗുത്തോതി തയാ അനുരക്ഖിതോ. ജാതിമാമപീതി ജാതിസമ്പന്നമ്പി സിപ്പവിജ്ജാചരണബുദ്ധികമ്മേഹി സമ്പന്നമ്പി. പേസേതീതി പേസനകാരകം കരോതി. തം തന്തി തസ്മാ തം. അസച്ചന്തി സഭാവസങ്ഖാതേ സച്ചേ അവത്തനതായ അസച്ചം ഉത്തമഭാവരഹിതം. അവിഭജ്ജസേവിനിന്തി അവിഭജിത്വാ യുത്തായുത്തം അജാനിത്വാ സിപ്പാദിസമ്പന്നേപി ഇതരേപി സേവമാനം. വിദുരാനുപാതിനിന്തി പണ്ഡിതാനുപാതിനിം പണ്ഡിതേ പാതേത്വാ പോഥേത്വാ വിഹേഠേത്വാ ചരമാനം. കുതോ സുധാതി താദിസായ നിഗ്ഗുണായ കുതോ സുധാഭോജനം, ന മേ രുച്ചസി, ഗച്ഛ മാ ഇധ തിട്ഠാതി.
Tattha sippenāti hatthiassarathadhanusippādinā. Vijjācaraṇenāti vedattayasaṅkhātāya vijjāya ceva sīlena ca. Paguṇā sakammunāti attano purisakārena padhānaguṇasamannāgatā. Kiñcananti kiñci appamattakampi yasaṃ vā sukhaṃ vā na labhanti. Yadidanti yaṃ etaṃ issariyatthāya sippāni uggaṇhitvā carantānaṃ tayā vekallaṃ kataṃ, taṃ te na sādhu. Arūpimanti virūpaṃ. Tayānuguttoti tayā anurakkhito. Jātimāmapīti jātisampannampi sippavijjācaraṇabuddhikammehi sampannampi. Pesetīti pesanakārakaṃ karoti. Taṃ tanti tasmā taṃ. Asaccanti sabhāvasaṅkhāte sacce avattanatāya asaccaṃ uttamabhāvarahitaṃ. Avibhajjasevininti avibhajitvā yuttāyuttaṃ ajānitvā sippādisampannepi itarepi sevamānaṃ. Vidurānupātininti paṇḍitānupātiniṃ paṇḍite pātetvā pothetvā viheṭhetvā caramānaṃ. Kuto sudhāti tādisāya nigguṇāya kuto sudhābhojanaṃ, na me ruccasi, gaccha mā idha tiṭṭhāti.
സാ തേന പടിക്ഖിത്താ തത്ഥേവന്തരധായി. തതോ സോ ആസായ സദ്ധിം സല്ലപന്തോ ആഹ –
Sā tena paṭikkhittā tatthevantaradhāyi. Tato so āsāya saddhiṃ sallapanto āha –
൨൪൧.
241.
‘‘കാ സുക്കദാഠാ പടിമുക്കകുണ്ഡലാ, ചിത്തങ്ഗദാ കമ്ബുവിമട്ഠധാരിനീ;
‘‘Kā sukkadāṭhā paṭimukkakuṇḍalā, cittaṅgadā kambuvimaṭṭhadhārinī;
ഓസിത്തവണ്ണം പരിദയ്ഹ സോഭസി, കുസഗ്ഗിരത്തം അപിളയ്ഹ മഞ്ജരിം.
Osittavaṇṇaṃ paridayha sobhasi, kusaggirattaṃ apiḷayha mañjariṃ.
൨൪൨.
242.
‘‘മിഗീവ ഭന്താ സരചാപധാരിനാ, വിരാധിതാ മന്ദമിവ ഉദിക്ഖസി;
‘‘Migīva bhantā saracāpadhārinā, virādhitā mandamiva udikkhasi;
കോ തേ ദുതീയോ ഇദ മന്ദലോചനേ, ന ഭായസി ഏകികാ കാനനേ വനേ’’തി.
Ko te dutīyo ida mandalocane, na bhāyasi ekikā kānane vane’’ti.
തത്ഥ ചിത്തങ്ഗദാതി ചിത്രേഹി അങ്ഗദേഹി സമന്നാഗതാ. കമ്ബുവിമട്ഠധാരിനീതി കരണപരിനിട്ഠിതേന വിമട്ഠസുവണ്ണാലങ്കാരധാരിനീ. ഓസിത്തവണ്ണന്തി അവസിത്തഉദകധാരവണ്ണം ദിബ്ബദുകൂലം. പരിദയ്ഹാതി നിവാസേത്വാ ചേവ പാരുപിത്വാ ച. കുസഗ്ഗിരത്തന്തി കുസതിണഗ്ഗിസിഖാവണ്ണം. അപിളയ്ഹ മഞ്ജരിന്തി സപല്ലവം അസോകകണ്ണികം കണ്ണേ പിളന്ധിത്വാതി വുത്തം ഹോതി. സരചാപധാരിനാതി ലുദ്ദേന. വിരാധിതാതി വിരദ്ധപഹാരാ. മന്ദമിവാതി യഥാ സാ മിഗീ ഭീതാ വനന്തരേ ഠത്വാ തം മന്ദം മന്ദം ഓലോകേതി, ഏവം ഓലോകേസി.
Tattha cittaṅgadāti citrehi aṅgadehi samannāgatā. Kambuvimaṭṭhadhārinīti karaṇapariniṭṭhitena vimaṭṭhasuvaṇṇālaṅkāradhārinī. Osittavaṇṇanti avasittaudakadhāravaṇṇaṃ dibbadukūlaṃ. Paridayhāti nivāsetvā ceva pārupitvā ca. Kusaggirattanti kusatiṇaggisikhāvaṇṇaṃ. Apiḷayha mañjarinti sapallavaṃ asokakaṇṇikaṃ kaṇṇe piḷandhitvāti vuttaṃ hoti. Saracāpadhārināti luddena. Virādhitāti viraddhapahārā. Mandamivāti yathā sā migī bhītā vanantare ṭhatvā taṃ mandaṃ mandaṃ oloketi, evaṃ olokesi.
തതോ ആസാ ആഹ –
Tato āsā āha –
൨൪൩.
243.
‘‘ന മേ ദുതീയോ ഇധ മത്ഥി കോസിയ, മസക്കസാരപ്പഭവമ്ഹി ദേവതാ;
‘‘Na me dutīyo idha matthi kosiya, masakkasārappabhavamhi devatā;
ആസാ സുധാസായ തവന്തിമാഗതാ, തം മം സുധായ വരപഞ്ഞ ഭാജയാ’’തി.
Āsā sudhāsāya tavantimāgatā, taṃ maṃ sudhāya varapañña bhājayā’’ti.
തത്ഥ മസക്കസാരപ്പഭവാതി താവതിംസഭവനേ സമ്ഭവാ.
Tattha masakkasārappabhavāti tāvatiṃsabhavane sambhavā.
തം സുത്വാ കോസിയോ ‘‘ത്വം കിര യോ തേ രുച്ചതി, തസ്സ ആസാഫലനിപ്ഫാദനേന ആസം ദേസി, യോ തേ ന രുച്ചതി, തസ്സ ന ദേസി, നത്ഥി തയാ സമാ പത്ഥിതത്ഥവിനാസികാ’’തി ദീപേന്തോ ആഹ –
Taṃ sutvā kosiyo ‘‘tvaṃ kira yo te ruccati, tassa āsāphalanipphādanena āsaṃ desi, yo te na ruccati, tassa na desi, natthi tayā samā patthitatthavināsikā’’ti dīpento āha –
൨൪൪.
244.
‘‘ആസായ യന്തി വാണിജാ ധനേസിനോ, നാവം സമാരുയ്ഹ പരേന്തി അണ്ണവേ;
‘‘Āsāya yanti vāṇijā dhanesino, nāvaṃ samāruyha parenti aṇṇave;
തേ തത്ഥ സീദന്തി അഥോപി ഏകദാ, ജീനാധനാ ഏന്തി വിനട്ഠപാഭതാ.
Te tattha sīdanti athopi ekadā, jīnādhanā enti vinaṭṭhapābhatā.
൨൪൫.
245.
‘‘ആസായ ഖേത്താനി കസന്തി കസ്സകാ, വപന്തി ബീജാനി കരോന്തുപായസോ;
‘‘Āsāya khettāni kasanti kassakā, vapanti bījāni karontupāyaso;
ഈതീനിപാതേന അവുട്ഠിതായ വാ, ന കിഞ്ചി വിന്ദന്തി തതോ ഫലാഗമം.
Ītīnipātena avuṭṭhitāya vā, na kiñci vindanti tato phalāgamaṃ.
൨൪൬.
246.
‘‘അഥത്തകാരാനി കരോന്തി ഭത്തുസു, ആസം പുരക്ഖത്വാ നരാ സുഖേസിനോ;
‘‘Athattakārāni karonti bhattusu, āsaṃ purakkhatvā narā sukhesino;
തേ ഭത്തുരത്ഥാ അതിഗാള്ഹിതാ പുന, ദിസാ പനസ്സന്തി അലദ്ധ കിഞ്ചനം.
Te bhatturatthā atigāḷhitā puna, disā panassanti aladdha kiñcanaṃ.
൨൪൭.
247.
‘‘ഹിത്വാന ധഞ്ഞഞ്ച ധനഞ്ച ഞാതകേ, ആസായ സഗ്ഗാധിമനാ സുഖേസിനോ;
‘‘Hitvāna dhaññañca dhanañca ñātake, āsāya saggādhimanā sukhesino;
തപന്തി ലൂഖമ്പി തപം ചിരന്തരം, കുമഗ്ഗമാരുയ്ഹ പരേന്തി ദുഗ്ഗതിം.
Tapanti lūkhampi tapaṃ cirantaraṃ, kumaggamāruyha parenti duggatiṃ.
൨൪൮.
248.
‘‘ആസാ വിസംവാദികസമ്മതാ ഇമേ, ആസേ സുധാസം വിനയസ്സു അത്തനി;
‘‘Āsā visaṃvādikasammatā ime, āse sudhāsaṃ vinayassu attani;
ന താദിസീ അരഹതി ആസനൂദകം, കുതോ സുധാ ഗച്ഛ ന മയ്ഹ രുച്ചസീ’’തി.
Na tādisī arahati āsanūdakaṃ, kuto sudhā gaccha na mayha ruccasī’’ti.
തത്ഥ പരേന്തീതി പക്ഖന്ദന്തി. ജീനാധനാതി ജീനധനാ. ഇതി തവ വസേന ഏകേ സമ്പജ്ജന്തി ഏകേ വിപജ്ജന്തി, നത്ഥി തയാ സദിസാ പാപധമ്മാതി വദതി. കരോന്തുപായസോതി തം തം കിച്ചം ഉപായേന കരോന്തി. ഈതീനിപാതേനാതി വിസമവാതമൂസികസലഭസുകപാണകസേതട്ഠികരോഗാദീനം സസ്സുപദ്ദവാനം അഞ്ഞതരനിപാതേന വാ. തതോതി തതോ സസ്സതോ തേ കിഞ്ചി ഫലം ന വിന്ദന്തി, തേസമ്പി ആസച്ഛേദനകമ്മം ത്വമേവ കരോസീതി വദതി. അഥത്തകാരാനീതി യുദ്ധഭൂമീസു പുരിസകാരേ. ആസം പുരക്ഖത്വാതി ഇസ്സരിയാസം പുരതോ കത്വാ. ഭത്തുരത്ഥാതി സാമിനോ അത്ഥായ. അതിഗാളിതാതി പച്ചത്ഥികേഹി അതിപീളിതാ വിലുത്തസാപതേയ്യാ ദ്ധസ്തസേനവാഹനാ ഹുത്വാ. പനസ്സന്തീതി പലായന്തി. അലദ്ധ കിഞ്ചനന്തി കിഞ്ചി ഇസ്സരിയം അലഭിത്വാ . ഇതി ഏതേസമ്പി ഇസ്സരിയാലാഭം ത്വമേവ കരോസീതി വദതി. സഗ്ഗാധിമനാതി സഗ്ഗം അധിഗന്തുമനാ. ലൂഖന്തി നിരോജം പഞ്ചതപാദികം കായകിലമഥം. ചിരന്തരന്തി ചിരകാലം. ആസാ വിസംവാദികസമ്മതാ ഇമേതി ഏവം ഇമേ സത്താ സഗ്ഗാസായ ദുഗ്ഗതിം ഗച്ഛന്തി, തസ്മാ ത്വം ആസാ നാമ വിസംവാദികസമ്മതാ വിസംവാദികാതി സങ്ഖം ഗതാ. ആസേതി തം ആലപതി.
Tattha parentīti pakkhandanti. Jīnādhanāti jīnadhanā. Iti tava vasena eke sampajjanti eke vipajjanti, natthi tayā sadisā pāpadhammāti vadati. Karontupāyasoti taṃ taṃ kiccaṃ upāyena karonti. Ītīnipātenāti visamavātamūsikasalabhasukapāṇakasetaṭṭhikarogādīnaṃ sassupaddavānaṃ aññataranipātena vā. Tatoti tato sassato te kiñci phalaṃ na vindanti, tesampi āsacchedanakammaṃ tvameva karosīti vadati. Athattakārānīti yuddhabhūmīsu purisakāre. Āsaṃ purakkhatvāti issariyāsaṃ purato katvā. Bhatturatthāti sāmino atthāya. Atigāḷitāti paccatthikehi atipīḷitā viluttasāpateyyā ddhastasenavāhanā hutvā. Panassantīti palāyanti. Aladdha kiñcananti kiñci issariyaṃ alabhitvā . Iti etesampi issariyālābhaṃ tvameva karosīti vadati. Saggādhimanāti saggaṃ adhigantumanā. Lūkhanti nirojaṃ pañcatapādikaṃ kāyakilamathaṃ. Cirantaranti cirakālaṃ. Āsā visaṃvādikasammatā imeti evaṃ ime sattā saggāsāya duggatiṃ gacchanti, tasmā tvaṃ āsā nāma visaṃvādikasammatā visaṃvādikāti saṅkhaṃ gatā. Āseti taṃ ālapati.
സാപി തേന പടിക്ഖിത്താ അന്തരധായി. തതോ സദ്ധായ സദ്ധിം സല്ലപന്തോ ഗാഥമാഹ –
Sāpi tena paṭikkhittā antaradhāyi. Tato saddhāya saddhiṃ sallapanto gāthamāha –
൨൪൯.
249.
‘‘ദദ്ദല്ലമാനാ യസസാ യസസ്സിനീ, ജിഘഞ്ഞനാമവ്ഹയനം ദിസം പതി;
‘‘Daddallamānā yasasā yasassinī, jighaññanāmavhayanaṃ disaṃ pati;
പുച്ഛാമി തം കഞ്ചനവേല്ലിവിഗ്ഗഹേ, ആചിക്ഖ മേ ത്വം കതമാസി ദേവതേ’’തി.
Pucchāmi taṃ kañcanavelliviggahe, ācikkha me tvaṃ katamāsi devate’’ti.
തത്ഥ ദദ്ദല്ലമാനാതി ജലമാനാ. ജിഘഞ്ഞനാമവ്ഹയനന്തി അപരാതി ച പച്ഛിമാതി ച ഏവം ജിഘഞ്ഞേന ലാമകേന നാമേന വുച്ചമാനം ദിസം പതി ദദ്ദല്ലമാനാ തിട്ഠസി.
Tattha daddallamānāti jalamānā. Jighaññanāmavhayananti aparāti ca pacchimāti ca evaṃ jighaññena lāmakena nāmena vuccamānaṃ disaṃ pati daddallamānā tiṭṭhasi.
തതോ സാ ഗാഥമാഹ –
Tato sā gāthamāha –
൨൫൦.
250.
‘‘സദ്ധാഹ ദേവീ മനുജേഹി പൂജിതാ, അപാപസത്തൂപനിസേവിനീ സദാ;
‘‘Saddhāha devī manujehi pūjitā, apāpasattūpanisevinī sadā;
സുധാവിവാദേന തവന്തി മാഗതാ, തം മം സുധായ വരപഞ്ഞ ഭാജയാ’’തി.
Sudhāvivādena tavanti māgatā, taṃ maṃ sudhāya varapañña bhājayā’’ti.
തത്ഥ സദ്ധാതി യസ്സ കസ്സചി വചനപത്തിയായനാ സാവജ്ജാപി ഹോതി അനവജ്ജാപി. പൂജിതാതി അനവജ്ജകോട്ഠാസവസേന പൂജിതാ. അപാപസത്തൂപനിസേവിനീതി അനവജ്ജസദ്ധായ ച ഏകന്തപത്തിയായനുസഭാവാര പരേസുപി പത്തിയായനവിദഹനസമത്ഥായ ദേവതായേതം നാമം.
Tattha saddhāti yassa kassaci vacanapattiyāyanā sāvajjāpi hoti anavajjāpi. Pūjitāti anavajjakoṭṭhāsavasena pūjitā. Apāpasattūpanisevinīti anavajjasaddhāya ca ekantapattiyāyanusabhāvāra paresupi pattiyāyanavidahanasamatthāya devatāyetaṃ nāmaṃ.
അഥം നം കോസിയോ ‘‘ഇമേ സത്താ യസ്സ കസ്സചി വചനം സദ്ദഹിത്വാ തം തം കരോന്താ കത്തബ്ബതോ അകത്തബ്ബമേവ ബഹുതരം കരോന്തി, തം സബ്ബം തയാ കാരിതം നാമ ഹോതീ’’തി വത്വാ ഏവമാഹ –
Athaṃ naṃ kosiyo ‘‘ime sattā yassa kassaci vacanaṃ saddahitvā taṃ taṃ karontā kattabbato akattabbameva bahutaraṃ karonti, taṃ sabbaṃ tayā kāritaṃ nāma hotī’’ti vatvā evamāha –
൨൫൧.
251.
‘‘ദാനം ദമം ചാഗമഥോപി സംയമം, ആദായ സദ്ധായ കരോന്തി ഹേകദാ;
‘‘Dānaṃ damaṃ cāgamathopi saṃyamaṃ, ādāya saddhāya karonti hekadā;
ഥേയ്യം മുസാ കൂടമഥോപി പേസുണം, കരോന്തി ഹേകേ പുന വിച്ചുതാ തയാ.
Theyyaṃ musā kūṭamathopi pesuṇaṃ, karonti heke puna viccutā tayā.
൨൫൨.
252.
‘‘ഭരിയാസു പോസോ സദിസീസു പേക്ഖവാ, സീലൂപപന്നാസു പതിബ്ബതാസുപി;
‘‘Bhariyāsu poso sadisīsu pekkhavā, sīlūpapannāsu patibbatāsupi;
വിനേത്വാന ഛന്ദം കുലിത്ഥിരാസുപി, കരോതി സദ്ധം പുന കുമ്ഭദാസിയാ.
Vinetvāna chandaṃ kulitthirāsupi, karoti saddhaṃ puna kumbhadāsiyā.
൨൫൩.
253.
‘‘ത്വമേവ സദ്ധേ പരദാരസേവിനീ, പാപം കരോസി കുസലമ്പി രിഞ്ചസി;
‘‘Tvameva saddhe paradārasevinī, pāpaṃ karosi kusalampi riñcasi;
ന താദിസീ അരഹതി ആസനൂദകം, കുതോ സുധാ ഗച്ഛ ന മയ്ഹ രുച്ചസീ’’തി.
Na tādisī arahati āsanūdakaṃ, kuto sudhā gaccha na mayha ruccasī’’ti.
തത്ഥ ദാനന്തി ദസവത്ഥുകം പുഞ്ഞചേതനം. ദമന്തി ഇന്ദ്രിയദമനം. ചാഗന്തി ദേയ്യധമ്മപരിച്ചാഗം. സംയമന്തി സീലം. ആദായ സദ്ധായാതി ‘‘ഏതാനി ദാനാദീനി മഹാനിസംസാനി കത്തബ്ബാനീ’’തി വദതം വചനം സദ്ധായ ആദിയിത്വാപി കരോന്തി ഏകദാ. കൂടന്തി തുലാകൂടാദികം വാ ഗാമകൂടാദികം കമ്മം വാ. കരോന്തി ഹേകേതി ഏകേ മനുസ്സാ ഏവരൂപേസു നാമ കാലേസു ഇമേസഞ്ച അത്ഥായ ഥേയ്യാദീനി കത്തബ്ബാനീതി കേസഞ്ചി വചനം സദ്ദഹിത്വാ ഏതാനിപി കരോന്തി. പുന വിച്ചുതാ തയാതി പുന തയാ വിസുത്താ സാവജ്ജദുക്ഖവിപാകാനേതാനി ന കത്തബ്ബാനീതി വദതം വചനം അപത്തിയായിത്വാപി കരോന്തി. ഇതി തവ വസേന സാവജ്ജമ്പി അനവജ്ജമ്പി കരേയ്യാസി വദതി.
Tattha dānanti dasavatthukaṃ puññacetanaṃ. Damanti indriyadamanaṃ. Cāganti deyyadhammapariccāgaṃ. Saṃyamanti sīlaṃ. Ādāya saddhāyāti ‘‘etāni dānādīni mahānisaṃsāni kattabbānī’’ti vadataṃ vacanaṃ saddhāya ādiyitvāpi karonti ekadā. Kūṭanti tulākūṭādikaṃ vā gāmakūṭādikaṃ kammaṃ vā. Karonti heketi eke manussā evarūpesu nāma kālesu imesañca atthāya theyyādīni kattabbānīti kesañci vacanaṃ saddahitvā etānipi karonti. Puna viccutā tayāti puna tayā visuttā sāvajjadukkhavipākānetāni na kattabbānīti vadataṃ vacanaṃ apattiyāyitvāpi karonti. Iti tava vasena sāvajjampi anavajjampi kareyyāsi vadati.
സദിസീസൂതി ജാതിഗോത്തസീലാദീഹി സദിസീസു. പേക്ഖവാതി പേക്ഖാ വുച്ചതി തണ്ഹാ, സതണ്ഹോതി അത്ഥോ. ഛന്ദന്തി ഛന്ദരാഗം. കരോതി സദ്ധന്തി കുമ്ഭദാസിയാപി വചനേ സദ്ധം കരോതി, തസ്സാ ‘‘അഹം തുമ്ഹാകം ഇദം നാമ ഉപകാരം കരിസ്സാമീ’’തി വദന്തിയാ പത്തിയായിത്വാ കുലിത്ഥിയോപി ഛഡ്ഡേത്വാ തമേവ പടിസേവതി, അസുകാ നാമ തുമ്ഹേസു പടിബദ്ധചിത്താതി കുമ്ഭദാസിയാപി വചനേ സദ്ധം കത്വാവ പരദാരം സേവതി. ത്വമേവ സദ്ധേ പരദാരസേവിനീതി യസ്മാ തം തം പത്തിയായിത്വാ തവ വസേന പരദാരം സേവന്തി പാപം കരോന്തി കുസലം ജഹന്തി, തസ്മാ ത്വമേവ പരദാരസേവിനീ ത്വം പാപാനി കരോസി, കുസലമ്പി രിഞ്ചസി, നത്ഥി തയാ സമാ ലോകവിനാസികാ പാപധമ്മാ, ഗച്ഛ ന മേ രുച്ചസീതി.
Sadisīsūti jātigottasīlādīhi sadisīsu. Pekkhavāti pekkhā vuccati taṇhā, sataṇhoti attho. Chandanti chandarāgaṃ. Karoti saddhanti kumbhadāsiyāpi vacane saddhaṃ karoti, tassā ‘‘ahaṃ tumhākaṃ idaṃ nāma upakāraṃ karissāmī’’ti vadantiyā pattiyāyitvā kulitthiyopi chaḍḍetvā tameva paṭisevati, asukā nāma tumhesu paṭibaddhacittāti kumbhadāsiyāpi vacane saddhaṃ katvāva paradāraṃ sevati. Tvameva saddhe paradārasevinīti yasmā taṃ taṃ pattiyāyitvā tava vasena paradāraṃ sevanti pāpaṃ karonti kusalaṃ jahanti, tasmā tvameva paradārasevinī tvaṃ pāpāni karosi, kusalampi riñcasi, natthi tayā samā lokavināsikā pāpadhammā, gaccha na me ruccasīti.
സാ തത്ഥേവ അന്തരധായി. കോസിയോപി ഉത്തരതോ ഠിതായ ഹിരിയാ സദ്ധിം സല്ലപന്തോ ഗാഥാദ്വയമാഹ –
Sā tattheva antaradhāyi. Kosiyopi uttarato ṭhitāya hiriyā saddhiṃ sallapanto gāthādvayamāha –
൨൫൪.
254.
‘‘ജിഘഞ്ഞരത്തിം അരുണസ്മിമൂഹതേ, യാ ദിസ്സതി ഉത്തമരൂപവണ്ണിനീ;
‘‘Jighaññarattiṃ aruṇasmimūhate, yā dissati uttamarūpavaṇṇinī;
തഥൂപമാ മം പടിഭാസി ദേവതേ, ആചിക്ഖ മേ ത്വം കതമാസി അച്ഛരാ.
Tathūpamā maṃ paṭibhāsi devate, ācikkha me tvaṃ katamāsi accharā.
൨൫൫.
255.
‘‘കാളാ നിദാഘേരിവ അഗ്ഗിജാരിവ, അനിലേരിതാ ലോഹിതപത്തമാലിനീ;
‘‘Kāḷā nidāgheriva aggijāriva, anileritā lohitapattamālinī;
കാ തിട്ഠസി മന്ദമിഗാവലോകയം, ഭാസേസമാനാവ ഗിരം ന മുഞ്ചസീ’’തി.
Kā tiṭṭhasi mandamigāvalokayaṃ, bhāsesamānāva giraṃ na muñcasī’’ti.
തത്ഥ ജിഘഞ്ഞരത്തിന്തി പച്ഛിമരത്തിം, രത്തിപരിയോസാനേതി അത്ഥോ. ഊഹതേതി അരുണേ ഉഗ്ഗതേ. യാതി യാ പുരത്ഥിമാ ദിസാ രത്തസുവണ്ണതായ ഉപ്പമരൂപധരാ ഹുത്വാ ദിസ്സതി. കാളാ നിദാഘേരിവാതി നിദാഘസമയേ കാളവല്ലി വിയ. അഗ്ഗിജാരിവാതി അഗ്ഗിജാലാ ഇവ, സാപി നിജ്ഝാമഖേത്തേസു തരുണഉട്ഠിതകാളവല്ലി വിയാതി അത്ഥോ. ലോഹിതപത്തമാലിനീതി ലോഹിതവണ്ണേഹി പത്തേഹി പരിവുതാ. കാ തിട്ഠസീതി യഥാ സാ തരുണകാളവല്ലി വാതേരിതാ വിലാസമാനാ സോഭമാനാ തിട്ഠതി, ഏവം കാ നാമ ത്വം തിട്ഠസി. ഭാസേസമാനാവാതി മയാ സദ്ധിം ഭാസിതുകാമാ വിയ ഹോസി, ന ച ഗിരം മുഞ്ചസി.
Tattha jighaññarattinti pacchimarattiṃ, rattipariyosāneti attho. Ūhateti aruṇe uggate. Yāti yā puratthimā disā rattasuvaṇṇatāya uppamarūpadharā hutvā dissati. Kāḷā nidāgherivāti nidāghasamaye kāḷavalli viya. Aggijārivāti aggijālā iva, sāpi nijjhāmakhettesu taruṇauṭṭhitakāḷavalli viyāti attho. Lohitapattamālinīti lohitavaṇṇehi pattehi parivutā. Kā tiṭṭhasīti yathā sā taruṇakāḷavalli vāteritā vilāsamānā sobhamānā tiṭṭhati, evaṃ kā nāma tvaṃ tiṭṭhasi. Bhāsesamānāvāti mayā saddhiṃ bhāsitukāmā viya hosi, na ca giraṃ muñcasi.
തതോ സാ ഗാഥമാഹ –
Tato sā gāthamāha –
൨൫൬.
256.
‘‘ഹിരാഹ ദേവീ മനുജേഹി പൂജിതാ, അപാപസത്തൂപനിസേവിനീ സദാ;
‘‘Hirāha devī manujehi pūjitā, apāpasattūpanisevinī sadā;
സുധാവിവാദേന തവന്തിമാഗതാ, സാഹം ന സക്കോമി സുധമ്പി യാചിതും;
Sudhāvivādena tavantimāgatā, sāhaṃ na sakkomi sudhampi yācituṃ;
കോപീനരൂപാ വിയ യാചനിത്ഥിയാ’’തി.
Kopīnarūpā viya yācanitthiyā’’ti.
തത്ഥ ഹിരാഹന്തി ഹിരീ അഹം. സുധമ്പീതി സാ അഹം സുധാഭോജനം തം യാചിതുമ്പി ന സക്കോമി. കിംകാരണാ? കോപീനരൂപാ വിയ യാചനിത്ഥിയാ, യസ്മാ ഇത്ഥിയാ യാചനാ നാമ കോപീനരൂപാ വിയ രഹസ്സങ്ഗവിവരണസദിസാ ഹോതി, നില്ലജ്ജാ വിയ ഹോതീതി അത്ഥോ.
Tattha hirāhanti hirī ahaṃ. Sudhampīti sā ahaṃ sudhābhojanaṃ taṃ yācitumpi na sakkomi. Kiṃkāraṇā? Kopīnarūpā viya yācanitthiyā, yasmā itthiyā yācanā nāma kopīnarūpā viya rahassaṅgavivaraṇasadisā hoti, nillajjā viya hotīti attho.
തം സുത്വാ താപസോ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി –
Taṃ sutvā tāpaso dve gāthā abhāsi –
൨൫൭.
257.
‘‘ധമ്മേന ഞായേന സുഗത്തേ ലച്ഛസി, ഏസോ ഹി ധമ്മോ ന ഹി യാചനാ സുധാ.
‘‘Dhammena ñāyena sugatte lacchasi, eso hi dhammo na hi yācanā sudhā.
തം തം അയാചന്തിമഹം നിമന്തയേ, സുധായ യഞ്ചിച്ഛസി തമ്പി ദമ്മി തേ.
Taṃ taṃ ayācantimahaṃ nimantaye, sudhāya yañcicchasi tampi dammi te.
൨൫൮.
258.
‘‘സാ ത്വം മയാ അജ്ജ സകമ്ഹി അസ്സമേ, നിമന്തിതാ കഞ്ചനവേല്ലിവിഗ്ഗഹേ;
‘‘Sā tvaṃ mayā ajja sakamhi assame, nimantitā kañcanavelliviggahe;
തുവഞ്ഹി മേ സബ്ബരസേഹി പൂജിയാ, തം പൂജയിത്വാന സുധമ്പി അസ്നിയേ’’തി.
Tuvañhi me sabbarasehi pūjiyā, taṃ pūjayitvāna sudhampi asniye’’ti.
തത്ഥ ധമ്മേനാതി സഭാവേന. ഞായേനാതി കാരണേന. ന ഹി യാചനാ സുധാതി ന ഹി യാചനായ സുധാ ലബ്ഭതി, തേനേവ കാരണേന ഇതരാ തിസ്സോ നലഭിംസു. തം തന്തി തസ്മാ തം. യഞ്ചിച്ഛസീതി ന കേവലം നിമന്തേമിയേവ, യഞ്ച സുധം ഇച്ഛസി, തമ്പി ദമ്മി തേ. കഞ്ചനവേല്ലിവിഗ്ഗഹേതി കഞ്ചനരാസിസസ്സിരികസരീരേ. പൂജിയാതി ന കേവലം സുധായ, അഞ്ഞേഹിപി സബ്ബരസേഹി ത്വം മയാ പൂജേതബ്ബയുത്തകാവ. അസ്നിയേതി തം പൂജേത്വാ സചേ സുധായ അവസേസം ഭവിസ്സതി, അഹമ്പി ഭുഞ്ജിസ്സാമി.
Tattha dhammenāti sabhāvena. Ñāyenāti kāraṇena. Na hi yācanā sudhāti na hi yācanāya sudhā labbhati, teneva kāraṇena itarā tisso nalabhiṃsu. Taṃ tanti tasmā taṃ. Yañcicchasīti na kevalaṃ nimantemiyeva, yañca sudhaṃ icchasi, tampi dammi te. Kañcanavelliviggaheti kañcanarāsisassirikasarīre. Pūjiyāti na kevalaṃ sudhāya, aññehipi sabbarasehi tvaṃ mayā pūjetabbayuttakāva. Asniyeti taṃ pūjetvā sace sudhāya avasesaṃ bhavissati, ahampi bhuñjissāmi.
തതോ അപരാ അഭിസമ്ബുദ്ധഗാഥാ –
Tato aparā abhisambuddhagāthā –
൨൫൯.
259.
‘‘സാ കോസിയേനാനുമതാ ജുതീമതാ, അദ്ധാ ഹിരി രമ്മം പാവിസി യസ്സമം;
‘‘Sā kosiyenānumatā jutīmatā, addhā hiri rammaṃ pāvisi yassamaṃ;
ഉദകവന്തം ഫലമരിയപൂജിതം, അപാപസത്തൂപനിസേവിതം സദാ.
Udakavantaṃ phalamariyapūjitaṃ, apāpasattūpanisevitaṃ sadā.
൨൬൦.
260.
‘‘രുക്ഖഗ്ഗഹാനാ ബഹുകേത്ഥ പുപ്ഫിതാ, അമ്ബാ പിയാലാ പനസാ ച കിംസുകാ;
‘‘Rukkhaggahānā bahukettha pupphitā, ambā piyālā panasā ca kiṃsukā;
സോഭഞ്ജനാ ലോദ്ദമഥോപി പദ്ധകാ, കേകാ ച ഭങ്ഗാ തിലകാ സുപുപ്ഫിതാ.
Sobhañjanā loddamathopi paddhakā, kekā ca bhaṅgā tilakā supupphitā.
൨൬൧.
261.
‘‘സാലാ കരേരീ ബഹുകേത്ഥ ജമ്ബുയോ, അസ്സത്ഥനിഗ്രോധമധുകവേതസാ;
‘‘Sālā karerī bahukettha jambuyo, assatthanigrodhamadhukavetasā;
ഉദ്ദാലകാ പാടലി സിന്ദുവാരകാ, മനുഞ്ഞഗന്ധാ മുചലിന്ദകേതകാ.
Uddālakā pāṭali sinduvārakā, manuññagandhā mucalindaketakā.
൨൬൨.
262.
‘‘ഹരേണുകാ വേളുകാ കേണു തിന്ദുകാ, സാമാകനീവാരമഥോപി ചീനകാ;
‘‘Hareṇukā veḷukā keṇu tindukā, sāmākanīvāramathopi cīnakā;
മോചാ കദലീ ബഹുകേത്ഥ സാലിയോ, പവീഹയോ ആഭൂജിനോ ച തണ്ഡുലാ.
Mocā kadalī bahukettha sāliyo, pavīhayo ābhūjino ca taṇḍulā.
൨൬൩.
263.
‘‘തസ്സേവുത്തരപസ്സേന, ജാതാ പോക്ഖരണീ സിവാ;
‘‘Tassevuttarapassena, jātā pokkharaṇī sivā;
അകക്കസാ അപബ്ഭാരാ, സാധു അപ്പടിഗന്ധികാ.
Akakkasā apabbhārā, sādhu appaṭigandhikā.
൨൬൪.
264.
‘‘തത്ഥ മച്ഛാ സന്നിരതാ, ഖേമിനോ ബഹുഭോജനാ;
‘‘Tattha macchā sanniratā, khemino bahubhojanā;
സിങ്ഗൂ സവങ്കാ സംകുലാ, സതവങ്കാ ച രോഹിതാ;
Siṅgū savaṅkā saṃkulā, satavaṅkā ca rohitā;
ആളിഗഗ്ഗരകാകിണ്ണാ, പാഠീനാ കാകമച്ഛകാ.
Āḷigaggarakākiṇṇā, pāṭhīnā kākamacchakā.
൨൬൫.
265.
‘‘തത്ഥ പക്ഖീ സന്നിരതാ, ഖേമിനോ ബഹുഭോജനാ;
‘‘Tattha pakkhī sanniratā, khemino bahubhojanā;
ഹംസാ കോഞ്ചാ മയൂരാ ച, ചക്കവാകാ ച കുക്കുഹാ;
Haṃsā koñcā mayūrā ca, cakkavākā ca kukkuhā;
കുണാലകാ ബഹൂ ചിത്രാ, സിഖണ്ഡീ ജീവജീവകാ.
Kuṇālakā bahū citrā, sikhaṇḍī jīvajīvakā.
൨൬൬.
266.
‘‘തത്ഥ പാനായ മായന്തി, നാനാ മിഗഗണാ ബഹൂ;
‘‘Tattha pānāya māyanti, nānā migagaṇā bahū;
സീഹാ ബ്യഗ്ഘാ വരാഹാ ച, അച്ഛകോകതരച്ഛയോ.
Sīhā byagghā varāhā ca, acchakokataracchayo.
൨൬൭.
267.
‘‘പലാസാദാ ഗവജാ ച, മഹിംസാ രോഹിതാ രുരൂ;
‘‘Palāsādā gavajā ca, mahiṃsā rohitā rurū;
ഏണേയ്യാ ച വരാഹാ ച, ഗണിനോ നീകസൂകരാ;
Eṇeyyā ca varāhā ca, gaṇino nīkasūkarā;
കദലിമിഗാ ബഹുകേത്ഥ, ബിളാരാ സസകണ്ണികാ.
Kadalimigā bahukettha, biḷārā sasakaṇṇikā.
൨൬൮.
268.
‘‘ഛമാഗിരീ പുപ്ഫവിചിത്രസന്ഥതാ, ദിജാഭിഘുട്ഠാ ദിജസങ്ഘസേവിതാ’’തി.
‘‘Chamāgirī pupphavicitrasanthatā, dijābhighuṭṭhā dijasaṅghasevitā’’ti.
തത്ഥ ജുതീമതാതി ആനുഭാവസമ്പന്നേന. പാവിസി യസ്സമന്തി പാവിസി അസ്സമം, യ-കാരോ ബ്യഞ്ജനസന്ധികരോ. ഉദകവന്തന്തി തേസു തേസു ഠാനേസു ഉദകസമ്പന്നം. ഫലന്തി അനേകഫലസമ്പന്നം. അരിയപൂജിതന്തി നീവരണദോസരഹിതേഹി ഝാനലാഭീഹി അരിയേഹി പൂജിതം പസത്ഥം. രുക്ഖഗ്ഗഹാനാതി പുപ്ഫൂപഗഫലൂപഗരുക്ഖഗഹനാ. സോഭഞ്ജനാതി സിഗ്ഗുരുക്ഖാ. ലോദ്ദമഥോപി പദ്ധകാതി ലോദ്ദരുക്ഖാ ച പദുമരുക്ഖാ ച. കേകാ ച ഭങ്ഗാതി ഏവംനാമകാ രുക്ഖാ ഏവ. കരേരീതി കരേരിരുക്ഖാ. ഉദ്ദാലകാതി വാതഘാതകാ. മുചലിന്ദകേതകാതി മുചലിന്ദാ ച പഞ്ചവിധകേതകാ ച. ഹരേണുകാതി അപരണ്ണജാതി. വേളുകാതി വംസഭേദകാ. കേണൂതി അരഞ്ഞമാസാ. തിന്ദുകാതി തിമ്ബരുരുക്ഖാ. ചീനകാതി ഖുദ്ദകരാജമാസാ. മോചാതി അട്ഠികകദലിയോ. സാലിയോതി നാനപ്പകാരാ ജാതസ്സരം ഉപനിസ്സായ ജാതാ സാലിയോ. പവീഹയോതി നാനപ്പകാരാ വീഹയോ. ആഭൂജിനോതി ഭുജപത്താ. തണ്ഡുലാതി നിക്കുണ്ഡകഥുസാനി സയംജാതതണ്ഡുലസീസാനി.
Tattha jutīmatāti ānubhāvasampannena. Pāvisi yassamanti pāvisi assamaṃ, ya-kāro byañjanasandhikaro. Udakavantanti tesu tesu ṭhānesu udakasampannaṃ. Phalanti anekaphalasampannaṃ. Ariyapūjitanti nīvaraṇadosarahitehi jhānalābhīhi ariyehi pūjitaṃ pasatthaṃ. Rukkhaggahānāti pupphūpagaphalūpagarukkhagahanā. Sobhañjanāti siggurukkhā. Loddamathopi paddhakāti loddarukkhā ca padumarukkhā ca. Kekā ca bhaṅgāti evaṃnāmakā rukkhā eva. Karerīti karerirukkhā. Uddālakāti vātaghātakā. Mucalindaketakāti mucalindā ca pañcavidhaketakā ca. Hareṇukāti aparaṇṇajāti. Veḷukāti vaṃsabhedakā. Keṇūti araññamāsā. Tindukāti timbarurukkhā. Cīnakāti khuddakarājamāsā. Mocāti aṭṭhikakadaliyo. Sāliyoti nānappakārā jātassaraṃ upanissāya jātā sāliyo. Pavīhayoti nānappakārā vīhayo. Ābhūjinoti bhujapattā. Taṇḍulāti nikkuṇḍakathusāni sayaṃjātataṇḍulasīsāni.
തസ്സേവാതി, ഭിക്ഖവേ, തസ്സേവ അസ്സമസ്സ ഉത്തരദിസാഭാഗേ. പോക്ഖരണീതി പഞ്ചവിധപദുമസഞ്ഛന്നാ ജാതസ്സരപോക്ഖരണീ. അകക്കസാതി മച്ഛസിപ്പികസേവാലാദികക്കസരഹിതാ. അപബ്ഭാരാതി അച്ഛിന്നതടാ സമതിത്ഥാ. അപ്പടിഗന്ധികാതി അപടിക്കൂലഗന്ധേന ഉദകേന സമന്നാഗതാ. തത്ഥാതി തസ്സാ പോക്ഖരണിയാ. ഖേമിനോതി അഭയാ. ‘‘സിങ്ഗൂ’’തിആദീനി തേസം മച്ഛാനം നാമാനി. കുണാലകാതി കോകിലാ. ചിത്രാതി ചിത്രപത്താ. സിഖണ്ഡീതി ഉട്ഠിതസിഖാ മോരാ, അഞ്ഞേപി വാ മത്ഥകേ ജാതസിഖാ പക്ഖിനോ. പാനായ മായന്തീതി പാനായ ആയന്തി. പലാസാദാതി ഖഗ്ഗാ. ഗവജാതി ഗവയാ. ഗണിനോതി ഗോകണ്ണാ. കണ്ണികാതി കണ്ണികമിഗാ. ഛമാഗിരീതി ഭൂമിസമപത്ഥടാ പിട്ഠിപാസാണാ. പുപ്ഫവിചിത്രസന്ഥതാതി വിചിത്രപുപ്ഫസന്ഥതാ. ദിജാഭിഘുട്ഠാതി മധുരസ്സരേഹി ദിജേഹി അഭിഘുട്ഠാ. ഏവരൂപാ തത്ഥ ഭൂമിപബ്ബതാതി ഏവം ഭഗവാ കോസിയസ്സ അസ്സമം വണ്ണേതി.
Tassevāti, bhikkhave, tasseva assamassa uttaradisābhāge. Pokkharaṇīti pañcavidhapadumasañchannā jātassarapokkharaṇī. Akakkasāti macchasippikasevālādikakkasarahitā. Apabbhārāti acchinnataṭā samatitthā. Appaṭigandhikāti apaṭikkūlagandhena udakena samannāgatā. Tatthāti tassā pokkharaṇiyā. Kheminoti abhayā. ‘‘Siṅgū’’tiādīni tesaṃ macchānaṃ nāmāni. Kuṇālakāti kokilā. Citrāti citrapattā. Sikhaṇḍīti uṭṭhitasikhā morā, aññepi vā matthake jātasikhā pakkhino. Pānāya māyantīti pānāya āyanti. Palāsādāti khaggā. Gavajāti gavayā. Gaṇinoti gokaṇṇā. Kaṇṇikāti kaṇṇikamigā. Chamāgirīti bhūmisamapatthaṭā piṭṭhipāsāṇā. Pupphavicitrasanthatāti vicitrapupphasanthatā. Dijābhighuṭṭhāti madhurassarehi dijehi abhighuṭṭhā. Evarūpā tattha bhūmipabbatāti evaṃ bhagavā kosiyassa assamaṃ vaṇṇeti.
ഇദാനി ഹിരിദേവിയാ തത്ഥ പവിസനാദീനി ദസ്സേതും ആഹ –
Idāni hirideviyā tattha pavisanādīni dassetuṃ āha –
൨൬൯.
269.
‘‘സാ സുത്തചാ നീലദുമാഭിലമ്ബിതാ, വിജ്ജൂ മഹാമേഘരിവാനുപജ്ജഥ;
‘‘Sā suttacā nīladumābhilambitā, vijjū mahāmegharivānupajjatha;
തസ്സാ സുസമ്ബന്ധസിരം കുസാമയം, സുചിം സുഗന്ധം അജിനൂപസേവിതം;
Tassā susambandhasiraṃ kusāmayaṃ, suciṃ sugandhaṃ ajinūpasevitaṃ;
അത്രിച്ച കോച്ഛം ഹിരിമേതദബ്രവി, നിസീദ കല്യാണി സുഖയിദമാസനം.
Atricca kocchaṃ hirimetadabravi, nisīda kalyāṇi sukhayidamāsanaṃ.
൨൭൦.
270.
‘‘തസ്സാ തദാ കോച്ഛഗതായ കോസിയോ, യദിച്ഛമാനായ ജടാജിനന്ധരോ;
‘‘Tassā tadā kocchagatāya kosiyo, yadicchamānāya jaṭājinandharo;
നവേഹി പത്തേഹി സയം സഹൂദകം, സുധാഭിഹാസീ തുരിതോ മഹാമുനി.
Navehi pattehi sayaṃ sahūdakaṃ, sudhābhihāsī turito mahāmuni.
൨൭൧.
271.
‘‘സാ തം പടിഗ്ഗയ്ഹ ഉഭോഹി പാണിഭി, ഇച്ചബ്രവി അത്തമനാ ജടാധരം;
‘‘Sā taṃ paṭiggayha ubhohi pāṇibhi, iccabravi attamanā jaṭādharaṃ;
ഹന്ദാഹം ഏതരഹി പൂജിതാ തയാ, ഗച്ഛേയ്യം ബ്രഹ്മേ തിദിവം ജിതാവിനീ.
Handāhaṃ etarahi pūjitā tayā, gaccheyyaṃ brahme tidivaṃ jitāvinī.
൨൭൨.
272.
‘‘സാ കോസിയേനാനുമതാ ജുതീമതാ, ഉദീരിതാ വണ്ണമദേന മത്താ;
‘‘Sā kosiyenānumatā jutīmatā, udīritā vaṇṇamadena mattā;
സകാസേ ഗന്ത്വാന സഹസ്സചക്ഖുനോ, അയം സുധാ വാസവ ദേഹി മേ ജയം.
Sakāse gantvāna sahassacakkhuno, ayaṃ sudhā vāsava dehi me jayaṃ.
൨൭൩.
273.
‘‘തമേന സക്കോപി തദാ അപൂജയി, സഹിന്ദദേവാ സുരകഞ്ഞമുത്തമം;
‘‘Tamena sakkopi tadā apūjayi, sahindadevā surakaññamuttamaṃ;
സാ പഞ്ജലീ ദേവമനുസ്സപൂജിതാ, നവമ്ഹി കോച്ഛമ്ഹി യദാ ഉപാവിസീ’’തി.
Sā pañjalī devamanussapūjitā, navamhi kocchamhi yadā upāvisī’’ti.
തത്ഥ സുത്തചാതി സുച്ഛവീ. നീലദുമാഭിലമ്ബിതാതി നീലേസു ദുമേസു അഭിലമ്ബിതാ ഹുത്വാ, തം തം നീലദുമസാഖം പരാമസന്തീതി അത്ഥോ. മഹാമേഘരിവാതി തേന നിമന്തിതാ മഹാമേഘവിജ്ജു വിയ തസ്സ തം അസ്സമം പാവിസി. തസ്സാതി തസ്സാ ഹിരിയാ. സുസമ്ബന്ധസിരന്തി സുട്ഠു സമ്ബന്ധസീസം. കുസാമയന്തി ഉസീരാദിമിസ്സകകുസതിണമയം. സുഗന്ധന്തി ഉസീരേന ചേവ അഞ്ഞേന സുഗന്ധതിണേന ച മിസ്സകത്താ സുഗന്ധം. അജിനൂപസേവിതന്തി ഉപരിഅത്ഥതേന അജിനചമ്മേന ഉപസേവിതം. അത്രിച്ച കോച്ഛന്തി ഏവരൂപം കോച്ഛാസനം പണ്ണസാലദ്വാരേ അത്ഥരിത്വാ. സുഖയിദമാസനന്തി സുഖം നിസീദ ഇദമാസനം.
Tattha suttacāti succhavī. Nīladumābhilambitāti nīlesu dumesu abhilambitā hutvā, taṃ taṃ nīladumasākhaṃ parāmasantīti attho. Mahāmegharivāti tena nimantitā mahāmeghavijju viya tassa taṃ assamaṃ pāvisi. Tassāti tassā hiriyā. Susambandhasiranti suṭṭhu sambandhasīsaṃ. Kusāmayanti usīrādimissakakusatiṇamayaṃ. Sugandhanti usīrena ceva aññena sugandhatiṇena ca missakattā sugandhaṃ. Ajinūpasevitanti upariatthatena ajinacammena upasevitaṃ. Atricca kocchanti evarūpaṃ kocchāsanaṃ paṇṇasāladvāre attharitvā. Sukhayidamāsananti sukhaṃ nisīda idamāsanaṃ.
യന്തി യാവദത്ഥം. ഇച്ഛമാനായാതി സുധം ഇച്ഛന്തിയാ. നവേഹി പത്തേഹീതി തങ്ഖണഞ്ഞേവ പോക്ഖരണിതോ ആഭതേഹി അല്ലപദുമിനിപത്തേഹി. സയന്തി സഹത്ഥേന. സഹൂദകന്തി ദക്ഖിണോദകസഹിതം. സുധാഭിഹാസീതി സുധം അഭിഹരി. തുരിതോതി സോമനസ്സവേഗേന തുരിതോ. ഹന്ദാതി വവസ്സഗ്ഗത്ഥേ നിപാതോ. ജിതാവിനീതി വിജയപ്പത്താ ഹുത്വാ.
Yanti yāvadatthaṃ. Icchamānāyāti sudhaṃ icchantiyā. Navehi pattehīti taṅkhaṇaññeva pokkharaṇito ābhatehi allapaduminipattehi. Sayanti sahatthena. Sahūdakanti dakkhiṇodakasahitaṃ. Sudhābhihāsīti sudhaṃ abhihari. Turitoti somanassavegena turito. Handāti vavassaggatthe nipāto. Jitāvinīti vijayappattā hutvā.
അനുമതാതി ഇദാനി യഥാരുചിം ഗച്ഛാതി അനുഞ്ഞാതാ. ഉദീരിതാതി തിദസപുരം ഗന്ത്വാ സക്കസ്സ സന്തികേ അയം സുധാതി ഉദീരയി. സുരകഞ്ഞന്തി ദേവധീതരം. ഉത്തമന്തി പവരം. സാ പഞ്ജലീ ദേവമനുസ്സപൂജിതാതി പഞ്ജലീ ദേവേഹി ച മനുസ്സേഹി ച പൂജിതാ. യദാതി യദാ നിസീദനത്ഥായ സക്കേന ദാപിതേ നവേ കഞ്ചനപീഠസങ്ഖാതേ കോച്ഛേ സാ ഉപാവിസി, തദാ നം തത്ഥ നിസിന്നം സക്കോ ച സേസദേവതാ ച പാരിച്ഛത്തകപുപ്ഫാദീഹി പൂജയിംസു.
Anumatāti idāni yathāruciṃ gacchāti anuññātā. Udīritāti tidasapuraṃ gantvā sakkassa santike ayaṃ sudhāti udīrayi. Surakaññanti devadhītaraṃ. Uttamanti pavaraṃ. Sā pañjalī devamanussapūjitāti pañjalī devehi ca manussehi ca pūjitā. Yadāti yadā nisīdanatthāya sakkena dāpite nave kañcanapīṭhasaṅkhāte kocche sā upāvisi, tadā naṃ tattha nisinnaṃ sakko ca sesadevatā ca pāricchattakapupphādīhi pūjayiṃsu.
ഏവം സക്കോ തം പൂജേത്വാ ചിന്തേസി – ‘‘കേന നു ഖോ കാരണേന കോസിയോ സേസാനം അദത്വാ ഇമിസ്സാവ സുധം അദാസീ’’തി. സോ തസ്സ കാരണസ്സ ജാനനത്ഥായ പുന മാതലിം പേസേസി. തമത്ഥം ആവി കരോന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Evaṃ sakko taṃ pūjetvā cintesi – ‘‘kena nu kho kāraṇena kosiyo sesānaṃ adatvā imissāva sudhaṃ adāsī’’ti. So tassa kāraṇassa jānanatthāya puna mātaliṃ pesesi. Tamatthaṃ āvi karonto satthā āha –
൨൭൪.
274.
‘‘തമേവ സംസീ പുനദേവ മാതലിം, സഹസ്സനേത്തോ തിദസാനമിന്ദോ;
‘‘Tameva saṃsī punadeva mātaliṃ, sahassanetto tidasānamindo;
ഗന്ത്വാന വാക്യം മമ ബ്രൂഹി കോസിയം, ആസായ സദ്ധാ സിരിയാ ച കോസിയ;
Gantvāna vākyaṃ mama brūhi kosiyaṃ, āsāya saddhā siriyā ca kosiya;
ഹിരീ സുധം കേന മലത്ഥ ഹേതുനാ’’തി.
Hirī sudhaṃ kena malattha hetunā’’ti.
തത്ഥ സംസീതി അഭാസി. വാക്യം മമാതി മമ വാക്യം കോസിയം ബ്രൂഹി. ആസായ സദ്ധാ സിരിയാ ചാതി ആസാതോ ച സദ്ധാതോ ച സിരിതോ ച ഹിരീയേവ കേന ഹേതുനാ സുധമലത്ഥാതി.
Tattha saṃsīti abhāsi. Vākyaṃ mamāti mama vākyaṃ kosiyaṃ brūhi. Āsāya saddhā siriyā cāti āsāto ca saddhāto ca sirito ca hirīyeva kena hetunā sudhamalatthāti.
സോ തസ്സ വചനം സമ്പടിച്ഛിത്വാ വേജയന്തരഥമാരുയ്ഹ അഗമാസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
So tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā vejayantarathamāruyha agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൨൭൫.
275.
‘‘തം സുപ്ലവത്ഥം ഉദതാരയീ രഥം, ദദ്ദല്ലമാനം ഉപകാരിയസാദിസം;
‘‘Taṃ suplavatthaṃ udatārayī rathaṃ, daddallamānaṃ upakāriyasādisaṃ;
ജമ്ബോനദീസം തപനേയ്യസന്നിഭം, അലങ്കതം കഞ്ചനചിത്തസന്നിഭം.
Jambonadīsaṃ tapaneyyasannibhaṃ, alaṅkataṃ kañcanacittasannibhaṃ.
൨൭൬.
276.
‘‘സുവണ്ണചന്ദേത്ഥ ബഹൂ നിപാതിതാ, ഹത്ഥീ ഗവാസ്സാ കികിബ്യഗ്ഘദീപിയോ;
‘‘Suvaṇṇacandettha bahū nipātitā, hatthī gavāssā kikibyagghadīpiyo;
ഏണേയ്യകാ ലങ്ഘമയേത്ഥ പക്ഖിനോ, മിഗേത്ഥ വേളുരിയമയാ യുധാ യുതാ.
Eṇeyyakā laṅghamayettha pakkhino, migettha veḷuriyamayā yudhā yutā.
൨൭൭.
277.
‘‘തത്ഥസ്സരാജഹരയോ അയോജയും, ദസസതാനി സുസുനാഗസാദിസേ;
‘‘Tatthassarājaharayo ayojayuṃ, dasasatāni susunāgasādise;
അലങ്കതേ കഞ്ചനജാലുരച്ഛദേ, ആവേളിനേ സദ്ദഗമേ അസങ്ഗിതേ.
Alaṅkate kañcanajāluracchade, āveḷine saddagame asaṅgite.
൨൭൮.
278.
‘‘തം യാനസേട്ഠം അഭിരുയ്ഹ മാതലി, ദിസാ ഇമായോ അഭിനാദയിത്ഥ;
‘‘Taṃ yānaseṭṭhaṃ abhiruyha mātali, disā imāyo abhinādayittha;
നഭഞ്ച സേലഞ്ച വനപ്പതിനിഞ്ച, സസാഗരം പബ്യഥയിത്ഥ മേദിനിം.
Nabhañca selañca vanappatiniñca, sasāgaraṃ pabyathayittha mediniṃ.
൨൭൯.
279.
‘‘സ ഖിപ്പമേവ ഉപഗമ്മ അസ്സമം, പാവാരമേകംസകതോ കതഞ്ജലീ;
‘‘Sa khippameva upagamma assamaṃ, pāvāramekaṃsakato katañjalī;
ബഹുസ്സുതം വുദ്ധം വിനീതവന്തം, ഇച്ചബ്രവി മാതലി ദേവബ്രാഹ്മണം.
Bahussutaṃ vuddhaṃ vinītavantaṃ, iccabravi mātali devabrāhmaṇaṃ.
൨൮൦.
280.
‘‘ഇന്ദസ്സ വാക്യം നിസാമേഹി കോസിയ, ദൂതോ അഹം പുച്ഛതി തം പുരിന്ദദോ;
‘‘Indassa vākyaṃ nisāmehi kosiya, dūto ahaṃ pucchati taṃ purindado;
ആസായ സദ്ധാ സിരിയാ ച കോസിയ, ഹിരീ സുധം കേന മലത്ഥ ഹേതുനാ’’തി.
Āsāya saddhā siriyā ca kosiya, hirī sudhaṃ kena malattha hetunā’’ti.
തത്ഥ തം സുപ്ലവത്ഥന്തി തം വേജയന്തരഥം സുഖേന പ്ലവനത്ഥം. ഉദതാരയീതി ഉത്താരേസി ഉക്ഖിപിത്വാ ഗമനസജ്ജമകാസി. ഉപകാരിയസാദിസന്തി ഉപകരണഭണ്ഡേഹി സദിസം, യഥാ തസ്സ അഗ്ഗിസിഖായ സമാനവണ്ണാനി ഉപകരണാനി ജലന്തി, തഥേവ ജലിതന്തി അത്ഥോ. ജമ്ബോനദീസന്തി ജമ്ബുനദസങ്ഖാതം രത്തസുവണ്ണമയം ഈസം. കഞ്ചനചിത്തസന്നിഭന്തി, കഞ്ചനമയേന സത്തരതനവിചിത്തേന അട്ഠമങ്ഗലേന സമന്നാഗതം. സുവണ്ണചന്ദേത്ഥാതി സുവണ്ണമയാ ചന്ദകാ ഏത്ഥ രഥേ. ഹത്ഥീതി സുവണ്ണരജതമണിമയാ ഹത്ഥീ. ഗവാദീസുപി ഏസേവ നയോ. ലങ്ഘമയേത്ഥ പക്ഖിനോതി ഏത്ഥ രഥേ ലങ്ഘമയാ നാനാരതനമയാ പക്ഖിഗണാപി പടിപാടിയാ ഠിതാ. യുധാ യുതാതി അത്തനോ അത്തനോ യുധേന സദ്ധിം യുത്താ ഹുത്വാ ദസ്സിതാ.
Tattha taṃ suplavatthanti taṃ vejayantarathaṃ sukhena plavanatthaṃ. Udatārayīti uttāresi ukkhipitvā gamanasajjamakāsi. Upakāriyasādisanti upakaraṇabhaṇḍehi sadisaṃ, yathā tassa aggisikhāya samānavaṇṇāni upakaraṇāni jalanti, tatheva jalitanti attho. Jambonadīsanti jambunadasaṅkhātaṃ rattasuvaṇṇamayaṃ īsaṃ. Kañcanacittasannibhanti, kañcanamayena sattaratanavicittena aṭṭhamaṅgalena samannāgataṃ. Suvaṇṇacandetthāti suvaṇṇamayā candakā ettha rathe. Hatthīti suvaṇṇarajatamaṇimayā hatthī. Gavādīsupi eseva nayo. Laṅghamayettha pakkhinoti ettha rathe laṅghamayā nānāratanamayā pakkhigaṇāpi paṭipāṭiyā ṭhitā. Yudhā yutāti attano attano yudhena saddhiṃ yuttā hutvā dassitā.
അസ്സരാജഹരയോതി ഹരിവണ്ണമനോമയഅസ്സരാജാനോ. സുസുനാഗസാദിസേതി ബലസമ്പത്തിയാ തരുണനാഗസദിസേ. കഞ്ചനജാലുരച്ഛദേതി കഞ്ചനജാലമയേന ഉരച്ഛദാലങ്കാരേന സമന്നാഗതേ. ആവേളിനേതി ആവേളസങ്ഖാതേഹി കണ്ണാലങ്കാരേഹി യുത്തേ. സദ്ദഗമേതി പതോദപ്പഹാരം വിനാ സദ്ദമത്തേനേവ ഗമനസീലേ. അസങ്ഗീതേതി നിസ്സങ്ഗേ സീഘജവേ ഏവരൂപേ അസ്സരാജേ തത്ഥ യോജേസുന്തി അത്ഥോ.
Assarājaharayoti harivaṇṇamanomayaassarājāno. Susunāgasādiseti balasampattiyā taruṇanāgasadise. Kañcanajāluracchadeti kañcanajālamayena uracchadālaṅkārena samannāgate. Āveḷineti āveḷasaṅkhātehi kaṇṇālaṅkārehi yutte. Saddagameti patodappahāraṃ vinā saddamatteneva gamanasīle. Asaṅgīteti nissaṅge sīghajave evarūpe assarāje tattha yojesunti attho.
അഭിനാദയിത്ഥാതി യാനസദ്ദേന ഏകനിന്നാദം അകാസി. വനപ്പതിനിഞ്ചാതി വനപ്പതിനീ ച വനസണ്ഡേ ചാതി അത്ഥോ. പബ്യഥയിത്ഥാതി കമ്പയിത്ഥ. തത്ഥ ആകാസട്ഠകവിമാനകമ്പനേന നഭകമ്പനം വേദിതബ്ബം. പാവാരമേകംസകതോതി ഏകംസകതപാവാരദിബ്ബവത്ഥോ. വുദ്ധന്തി ഗുണവുദ്ധം. വിനീതവന്തന്തി വിനീതേന ആചാരവത്തേന സമന്നാഗതം. ഇച്ചബ്രവീതി രഥം ആകാസേ ഠപേത്വാ ഓതരിത്വാ ഏവം അബ്രവി. ദേവബ്രാഹ്മണന്തി ദേവസമം ബ്രാഹ്മണം.
Abhinādayitthāti yānasaddena ekaninnādaṃ akāsi. Vanappatiniñcāti vanappatinī ca vanasaṇḍe cāti attho. Pabyathayitthāti kampayittha. Tattha ākāsaṭṭhakavimānakampanena nabhakampanaṃ veditabbaṃ. Pāvāramekaṃsakatoti ekaṃsakatapāvāradibbavattho. Vuddhanti guṇavuddhaṃ. Vinītavantanti vinītena ācāravattena samannāgataṃ. Iccabravīti rathaṃ ākāse ṭhapetvā otaritvā evaṃ abravi. Devabrāhmaṇanti devasamaṃ brāhmaṇaṃ.
സോ തസ്സ വചനം സുത്വാ ഗാഥമാഹ –
So tassa vacanaṃ sutvā gāthamāha –
൨൮൧.
281.
‘‘അന്ധാ സിരീ മം പടിഭാതി മാതലി, സദ്ധാ അനിച്ചാ പന ദേവസാരഥി.
‘‘Andhā sirī maṃ paṭibhāti mātali, saddhā aniccā pana devasārathi.
ആസാ വിസംവാദികസമ്മതാ ഹി മേ, ഹിരീ ച അരിയമ്ഹി ഗുണേ പതിട്ഠിതാ’’തി.
Āsā visaṃvādikasammatā hi me, hirī ca ariyamhi guṇe patiṭṭhitā’’ti.
തത്ഥ അന്ധാതി സിപ്പാദിസമ്പന്നേപി അസമ്പന്നേപി ഭജനതോ ‘‘അന്ധാ’’തി മം പടിഭാതി. അനിച്ചാതി സദ്ധാ പന തം തം വത്ഥും പഹായ അഞ്ഞസ്മിം അഞ്ഞസ്മിം ഉപ്പജ്ജനതോ ഹുത്വാ അഭാവാകാരേന ‘‘അനിച്ചാ’’തി മം പടിഭാതി. വിസംവാദികസമ്മതാതി ആസാ പന യസ്മാ ധനത്ഥികാ നാവായ സമുദ്ദം പക്ഖന്ദിത്വാ വിനട്ഠപാഭതാ ഏന്തി, തസ്മാ ‘‘വിസംവാദികാ’’തി മം പടിഭാതി. അരിയമ്ഹി ഗുണേതി ഹിരീ പന ഹിരോത്തപ്പസഭാവസങ്ഖാതേ പരിസുദ്ധേ അരിയഗുണേ പതിട്ഠിതാതി.
Tattha andhāti sippādisampannepi asampannepi bhajanato ‘‘andhā’’ti maṃ paṭibhāti. Aniccāti saddhā pana taṃ taṃ vatthuṃ pahāya aññasmiṃ aññasmiṃ uppajjanato hutvā abhāvākārena ‘‘aniccā’’ti maṃ paṭibhāti. Visaṃvādikasammatāti āsā pana yasmā dhanatthikā nāvāya samuddaṃ pakkhanditvā vinaṭṭhapābhatā enti, tasmā ‘‘visaṃvādikā’’ti maṃ paṭibhāti. Ariyamhi guṇeti hirī pana hirottappasabhāvasaṅkhāte parisuddhe ariyaguṇe patiṭṭhitāti.
ഇദാനി തസ്സാ ഗുണം വണ്ണേന്തോ ആഹ –
Idāni tassā guṇaṃ vaṇṇento āha –
൨൮൨.
282.
‘‘കുമാരിയോ യാചിമാ ഗോത്തരക്ഖിതാ, ജിണ്ണാ ച യാ യാ ച സഭത്തുഇത്ഥിയോ;
‘‘Kumāriyo yācimā gottarakkhitā, jiṇṇā ca yā yā ca sabhattuitthiyo;
താ ഛന്ദരാഗം പുരിസേസു ഉഗ്ഗതം, ഹിരിയാ നിവാരേന്തി സചിത്തമത്തനോ.
Tā chandarāgaṃ purisesu uggataṃ, hiriyā nivārenti sacittamattano.
൨൮൩.
283.
‘‘സങ്ഗാമസീസേ സരസത്തിസംയുതേ, പരാജിതാനം പതതം പലായിനം;
‘‘Saṅgāmasīse sarasattisaṃyute, parājitānaṃ patataṃ palāyinaṃ;
ഹിരിയാ നിവത്തന്തി ജഹിത്വ ജീവിതം, തേ സമ്പടിച്ഛന്തി പുനാ ഹിരീമനാ.
Hiriyā nivattanti jahitva jīvitaṃ, te sampaṭicchanti punā hirīmanā.
൨൮൪.
284.
‘‘വേലാ യഥാ സാഗരവേഗവാരിനീ, ഹിരായ ഹി പാപജനം നിവാരിനീ;
‘‘Velā yathā sāgaravegavārinī, hirāya hi pāpajanaṃ nivārinī;
തം സബ്ബലോകേ ഹിരിമരിയപൂജിതം, ഇന്ദസ്സ തം വേദയ ദേവസാരഥീ’’തി.
Taṃ sabbaloke hirimariyapūjitaṃ, indassa taṃ vedaya devasārathī’’ti.
തത്ഥ ജിണ്ണാതി വിധവാ. സഭത്തൂതി സസാമികാ തരുണിത്ഥിയോ. അത്തനോതി താ സബ്ബാപി പരപുരിസേസു അത്തനോ ഛന്ദരാഗം ഉഗ്ഗതം വിദിത്വാ ‘‘അയുത്തമേതം അമ്ഹാക’’ന്തി ഹിരിയാ സചിത്തം നിവാരേന്തി, പാപകമ്മം ന കരോന്തി. പതതം പലായിനന്തി പതന്താനഞ്ച പലായന്താനഞ്ച അന്തരേ. ജഹിത്വ ജീവിതന്തി യേ ഹിരിമന്തോ ഹോന്തി, തേ അത്തനോ ജീവിതം ചജിത്വാ ഹിരിയാ നിവത്തന്തി, ഏവം നിവത്താ ച പന തേ ഹിരീമനാ പുന അത്തനോ സാമികം സമ്പടിച്ഛന്തി, അമിത്തഹത്ഥതോ മോചേത്വാ ഗണ്ഹന്തി. പാപജനം നിവാരിനീതി പാപതോ ജനം നിവാരിനീ, അയമേവ വാ പാഠോ . തന്തി തം ഹിരിം. അരിയപൂജിതന്തി അരിയേഹി ബുദ്ധാദീഹി പൂജിതം. ഇന്ദസ്സ തം വേദയാതി യസ്മാ ഏവം മഹാഗുണാ അരിയപൂജിതാവേസാ, തസ്മാ തം ഏവം ഉത്തമാ നാമേസാതി ഇന്ദസ്സ കഥേഹീതി.
Tattha jiṇṇāti vidhavā. Sabhattūti sasāmikā taruṇitthiyo. Attanoti tā sabbāpi parapurisesu attano chandarāgaṃ uggataṃ viditvā ‘‘ayuttametaṃ amhāka’’nti hiriyā sacittaṃ nivārenti, pāpakammaṃ na karonti. Patataṃ palāyinanti patantānañca palāyantānañca antare. Jahitva jīvitanti ye hirimanto honti, te attano jīvitaṃ cajitvā hiriyā nivattanti, evaṃ nivattā ca pana te hirīmanā puna attano sāmikaṃ sampaṭicchanti, amittahatthato mocetvā gaṇhanti. Pāpajanaṃ nivārinīti pāpato janaṃ nivārinī, ayameva vā pāṭho . Tanti taṃ hiriṃ. Ariyapūjitanti ariyehi buddhādīhi pūjitaṃ. Indassa taṃ vedayāti yasmā evaṃ mahāguṇā ariyapūjitāvesā, tasmā taṃ evaṃ uttamā nāmesāti indassa kathehīti.
തം സുത്വാ മാതലി ഗാഥമാഹ –
Taṃ sutvā mātali gāthamāha –
൨൮൫.
285.
‘‘കോ തേ ഇമം കോസിയ ദിട്ഠിമോദഹി, ബ്രഹ്മാ മഹിന്ദോ അഥ വാ പജാപതി;
‘‘Ko te imaṃ kosiya diṭṭhimodahi, brahmā mahindo atha vā pajāpati;
ഹിരായ ദേവേസു ഹി സേട്ഠസമ്മതാ, ധീതാ മഹിന്ദസ്സ മഹേസി ജായഥാ’’തി.
Hirāya devesu hi seṭṭhasammatā, dhītā mahindassa mahesi jāyathā’’ti.
തത്ഥ ദിട്ഠിന്തി ‘‘ഹിരീ നാമ മഹാഗുണാ അരിയപൂജിതാ’’തി ലദ്ധിം. ഓദഹീതി ഹദയേ പവേസേസി. സേട്ഠസമ്മതാതി തവ സന്തികേ സുധായ ലദ്ധകാലതോ പട്ഠായ ഇന്ദസ്സ സന്തികേ കഞ്ചനാസനം ലഭിത്വാ സബ്ബദേവതാഹി പൂജിയമാനാ ഉത്തമസമ്മതാ ജായഥ.
Tattha diṭṭhinti ‘‘hirī nāma mahāguṇā ariyapūjitā’’ti laddhiṃ. Odahīti hadaye pavesesi. Seṭṭhasammatāti tava santike sudhāya laddhakālato paṭṭhāya indassa santike kañcanāsanaṃ labhitvā sabbadevatāhi pūjiyamānā uttamasammatā jāyatha.
ഏവം തസ്മിം കഥേന്തേയേവ കോസിയസ്സ തങ്ഖണഞ്ഞേവ ചവനധമ്മോ ജാതോ. അഥ നം, മാതലി, ‘‘കോസിയ ആയുസങ്ഖാരോ തേ ഓസ്സട്ഠോ, ചവനധമ്മോപി തേ സമ്പത്തോ, കിം തേ മനുസ്സലോകേന, ദേവലോകം ഗച്ഛാമാ’’തി തത്ഥ നേതുകാമോ ഹുത്വാ ഗാഥമാഹ –
Evaṃ tasmiṃ kathenteyeva kosiyassa taṅkhaṇaññeva cavanadhammo jāto. Atha naṃ, mātali, ‘‘kosiya āyusaṅkhāro te ossaṭṭho, cavanadhammopi te sampatto, kiṃ te manussalokena, devalokaṃ gacchāmā’’ti tattha netukāmo hutvā gāthamāha –
൨൮൬.
286.
‘‘ഹന്ദേഹി ദാനി തിദിവം അപക്കമ, രഥം സമാരുയ്ഹ മമായിതം ഇമം;
‘‘Handehi dāni tidivaṃ apakkama, rathaṃ samāruyha mamāyitaṃ imaṃ;
ഇന്ദോ ച തം ഇന്ദസഗോത്ത കങ്ഖതി, അജ്ജേവ ത്വം ഇന്ദസഹബ്യതം വജാ’’തി.
Indo ca taṃ indasagotta kaṅkhati, ajjeva tvaṃ indasahabyataṃ vajā’’ti.
തത്ഥ മമായിതന്തി പിയം മനാപം. ഇന്ദസഗോത്താതി പുരിമഭവേ ഇന്ദേന സമാനഗോത്ത. കങ്ഖതീതി തവാഗമനം ഇച്ഛന്തോ കങ്ഖതി.
Tattha mamāyitanti piyaṃ manāpaṃ. Indasagottāti purimabhave indena samānagotta. Kaṅkhatīti tavāgamanaṃ icchanto kaṅkhati.
ഇതി തസ്മിം കോസിയേന സദ്ധിം കഥേന്തേയേവ കോസിയോ ചവിത്വാ ഓപപാതികോ ദേവപുത്തോ ഹുത്വാ ആരുയ്ഹ ദിബ്ബരഥേ അട്ഠാസി. അഥ നം, മാതലി, സക്കസ്സ സന്തികം നേസി. സക്കോ തം ദിസ്വാവ തുട്ഠമാനസോ അത്തനോ ധീതരം ഹിരിദേവിം തസ്സ അഗ്ഗമഹേസിം കത്വാ അദാസി, അപരിമാണമസ്സ ഇസ്സരിയം അഹോസി. തമത്ഥം വിദിത്വാ ‘‘അനോമസത്താനം കമ്മം നാമ ഏവം വിസുജ്ഝതീ’’തി സത്ഥാ ഓസാനഗാഥമാഹ –
Iti tasmiṃ kosiyena saddhiṃ kathenteyeva kosiyo cavitvā opapātiko devaputto hutvā āruyha dibbarathe aṭṭhāsi. Atha naṃ, mātali, sakkassa santikaṃ nesi. Sakko taṃ disvāva tuṭṭhamānaso attano dhītaraṃ hirideviṃ tassa aggamahesiṃ katvā adāsi, aparimāṇamassa issariyaṃ ahosi. Tamatthaṃ viditvā ‘‘anomasattānaṃ kammaṃ nāma evaṃ visujjhatī’’ti satthā osānagāthamāha –
൨൮൭.
287.
‘‘ഏവം വിസുജ്ഝന്തി അപാപകമ്മിനോ, അഥോ സുചിണ്ണസ്സ ഫലം ന നസ്സതി;
‘‘Evaṃ visujjhanti apāpakammino, atho suciṇṇassa phalaṃ na nassati;
യേ കേചി മദ്ദക്ഖു സുധായ ഭോജനം, സബ്ബേവ തേ ഇന്ദസഹബ്യതം ഗതാ’’തി.
Ye keci maddakkhu sudhāya bhojanaṃ, sabbeva te indasahabyataṃ gatā’’ti.
തത്ഥ അപാപകമ്മിനോതി അപാപകമ്മാ സത്താ ഏവം വിസുജ്ഝന്തി യേ കേചി മദ്ദക്ഖൂതി യേ കേചി സത്താ തസ്മിം ഹിമവന്തപദേസേ തദാ കോസിയേന ഹിരിയാ ദീയമാനം സുധാഭോജനം അദ്ദസംസു. സബ്ബേവ തേതി തേ സബ്ബേപി തം ദാനം അനുമോദിത്വാ ചിത്തം പസാദേത്വാ ഇന്ദസഹബ്യതം ഗതാതി.
Tattha apāpakamminoti apāpakammā sattā evaṃ visujjhanti ye keci maddakkhūti ye keci sattā tasmiṃ himavantapadese tadā kosiyena hiriyā dīyamānaṃ sudhābhojanaṃ addasaṃsu. Sabbeva teti te sabbepi taṃ dānaṃ anumoditvā cittaṃ pasādetvā indasahabyataṃ gatāti.
സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ, പുബ്ബേപേതം അദാനാഭിരതം ഥദ്ധമച്ഛരിയം സമാനം അഹം ദമേസിംയേവാ’’തി വത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി ‘‘തദാ ഹിരീ ദേവതാ ഉപ്പലവണ്ണാ അഹോസി, കോസിയോ ദാനപതി ഭിക്ഖു, പഞ്ചസിഖോ അനുരുദ്ധോ, മാതലി ആനന്ദോ, സൂരിയോ കസ്സപോ, ചന്ദോ മോഗ്ഗല്ലാനോ, നാരദോ സാരിപുത്തോ, സക്കോ അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepetaṃ adānābhirataṃ thaddhamacchariyaṃ samānaṃ ahaṃ damesiṃyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā hirī devatā uppalavaṇṇā ahosi, kosiyo dānapati bhikkhu, pañcasikho anuruddho, mātali ānando, sūriyo kassapo, cando moggallāno, nārado sāriputto, sakko ahameva ahosi’’nti.
സുധാഭോജനജാതകവണ്ണനാ തതിയാ.
Sudhābhojanajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൫൩൫. സുധാഭോജനജാതകം • 535. Sudhābhojanajātakaṃ