Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā |
౧. పారాజికకణ్డో
1. Pārājikakaṇḍo
౧. పఠమపారాజికం
1. Paṭhamapārājikaṃ
సుదిన్నభాణవారవణ్ణనా
Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā
పఠమస్సేత్థ నిదానే, ఠత్వా పారాజికస్స విఞ్ఞేయ్యో;
Paṭhamassettha nidāne, ṭhatvā pārājikassa viññeyyo;
చోదనాపరిహారనయో, పుగ్గలవత్థుప్పకాసనేయేవ.
Codanāparihāranayo, puggalavatthuppakāsaneyeva.
తత్థ భగవా వేరఞ్జాయం వుత్థవస్సో అనుపుబ్బేన చారికం చరన్తో కత్తికజుణ్హపక్ఖే ఏవ వేసాలిం పాపుణిత్వా యావ పఠమపారాజికసిక్ఖాపదపఞ్ఞాపనం, తావ అట్ఠ వస్సాని వేసాలియంయేవ విహరన్తో వియ పాళిక్కమేన దిస్సతి, న చ భగవా తావత్తకం కాలం తత్థేవ విహాసి. సో హి సుదిన్నస్స సావకానం సన్తికే పబ్బజ్జం ఉపసమ్పదఞ్చ అనుజానిత్వా యథాభిరన్తం తత్థ విహరిత్వా చారికం చరన్తో భేసకళావనం పత్వా తత్థ తేరసమం వస్సం వసి, తేనేవ అనుక్కమేన సావత్థిం పత్వా చుద్దసమం వస్సం వసి, పన్నరసమం కపిలవత్థుమ్హి, సోళసమం ఆళవియం, తతో వుత్థవస్సో చారికం చరన్తో రాజగహం పత్వా సత్తరసమం వసి, ఇమినా అనుక్కమేన అపరానిపి తీణి వస్సాని తత్థేవ వసి. ఏత్తావతా భగవా పరిపుణ్ణవీసతివస్సో రాజగహతో అనుపుబ్బేన వేసాలిం పాపుణి, తతో ఉపసమ్పదాయ అట్ఠవస్సికో సుదిన్నో వేసాలియంయేవ మేథునం ధమ్మం అభివిఞ్ఞాపేసి, తతో భగవా తస్మిం వత్థుస్మిం పఠమం పారాజికం పఞ్ఞపేసీతి వేదితబ్బం. తత్థ యస్మా ఉపాలిత్థేరో ఇతో పఠమతరం తత్థ వేసాలియఞ్చ పఞ్ఞత్తసిక్ఖాపదాని అదస్సేతుకామో, వినయనిదానానన్తరం పఠమపారాజికమేవ దస్సేతుకామో, తస్మా వేసాలియం పఠమం నివాసం, పచ్ఛా ఇమస్స సిక్ఖాపదస్స పఞ్ఞత్తికాలే నివాసఞ్చ ఏకతో కత్వా ‘‘తత్ర సుదం భగవా వేసాలియ’’న్తిఆదిమాహ, తేన వుత్తం ‘‘పఠమస్సేత్థ నిదానే, ఠత్వా …పే॰… పకాసనేయేవా’’తి. తస్మా ఇమస్మిం పఠమపారాజికస్స పఞ్ఞత్తిట్ఠానసఙ్ఖాతే నిదానే ఠత్వా ‘‘తేన ఖో పన సమయేన వేసాలియా అవిదూరే కలన్దగామో నామ హోతి…పే॰… అఞ్ఞతరం వజ్జిగామం ఉపనిస్సాయ విహరతీ’’తి ఏతస్మిం ఇమస్స సిక్ఖాపదస్స పుగ్గలప్పకాసనే, ‘‘తేన ఖో పన సమయేన వజ్జీ దుబ్భిక్ఖా హోతి…పే॰… తిక్ఖత్తుం మేథునం ధమ్మం అభివిఞ్ఞాపేసీ’’తి (పారా॰ ౩౦) ఇమస్మిం వత్థుప్పకాసనే చ చోదనానయో, పరిహారనయో చ వేదితబ్బోతి వుత్తం హోతి. తత్రాయం పకాసనా – కిమత్థం థేరేన అఞ్ఞేసం సిక్ఖాపదానం పుగ్గలవత్థూని వియ సఙ్ఖేపతో అవత్వా యత్థ చ సో ఉప్పన్నో, యథా చ ధమ్మే పసన్నో, యథా చ పబ్బజితో, యథా చ ఇమం వత్థుం ఉప్పాదేతి, తం సబ్బం అనవసేసేత్వా పుగ్గలవత్థూని విత్థారతో వుత్తానీతి చే? వుచ్చతే –
Tattha bhagavā verañjāyaṃ vutthavasso anupubbena cārikaṃ caranto kattikajuṇhapakkhe eva vesāliṃ pāpuṇitvā yāva paṭhamapārājikasikkhāpadapaññāpanaṃ, tāva aṭṭha vassāni vesāliyaṃyeva viharanto viya pāḷikkamena dissati, na ca bhagavā tāvattakaṃ kālaṃ tattheva vihāsi. So hi sudinnassa sāvakānaṃ santike pabbajjaṃ upasampadañca anujānitvā yathābhirantaṃ tattha viharitvā cārikaṃ caranto bhesakaḷāvanaṃ patvā tattha terasamaṃ vassaṃ vasi, teneva anukkamena sāvatthiṃ patvā cuddasamaṃ vassaṃ vasi, pannarasamaṃ kapilavatthumhi, soḷasamaṃ āḷaviyaṃ, tato vutthavasso cārikaṃ caranto rājagahaṃ patvā sattarasamaṃ vasi, iminā anukkamena aparānipi tīṇi vassāni tattheva vasi. Ettāvatā bhagavā paripuṇṇavīsativasso rājagahato anupubbena vesāliṃ pāpuṇi, tato upasampadāya aṭṭhavassiko sudinno vesāliyaṃyeva methunaṃ dhammaṃ abhiviññāpesi, tato bhagavā tasmiṃ vatthusmiṃ paṭhamaṃ pārājikaṃ paññapesīti veditabbaṃ. Tattha yasmā upālitthero ito paṭhamataraṃ tattha vesāliyañca paññattasikkhāpadāni adassetukāmo, vinayanidānānantaraṃ paṭhamapārājikameva dassetukāmo, tasmā vesāliyaṃ paṭhamaṃ nivāsaṃ, pacchā imassa sikkhāpadassa paññattikāle nivāsañca ekato katvā ‘‘tatra sudaṃ bhagavā vesāliya’’ntiādimāha, tena vuttaṃ ‘‘paṭhamassettha nidāne, ṭhatvā …pe… pakāsaneyevā’’ti. Tasmā imasmiṃ paṭhamapārājikassa paññattiṭṭhānasaṅkhāte nidāne ṭhatvā ‘‘tena kho pana samayena vesāliyā avidūre kalandagāmo nāma hoti…pe… aññataraṃ vajjigāmaṃ upanissāya viharatī’’ti etasmiṃ imassa sikkhāpadassa puggalappakāsane, ‘‘tena kho pana samayena vajjī dubbhikkhā hoti…pe… tikkhattuṃ methunaṃ dhammaṃ abhiviññāpesī’’ti (pārā. 30) imasmiṃ vatthuppakāsane ca codanānayo, parihāranayo ca veditabboti vuttaṃ hoti. Tatrāyaṃ pakāsanā – kimatthaṃ therena aññesaṃ sikkhāpadānaṃ puggalavatthūni viya saṅkhepato avatvā yattha ca so uppanno, yathā ca dhamme pasanno, yathā ca pabbajito, yathā ca imaṃ vatthuṃ uppādeti, taṃ sabbaṃ anavasesetvā puggalavatthūni vitthārato vuttānīti ce? Vuccate –
ఏవం సద్ధాయ కిచ్ఛేన, మహన్తే భోగఞాతకే;
Evaṃ saddhāya kicchena, mahante bhogañātake;
హిత్వా పబ్బజితానమ్పి, పేసలానమ్పి సబ్బసో.
Hitvā pabbajitānampi, pesalānampi sabbaso.
సబ్బలామకధమ్మాయం, మేథునో యది సమ్భవే;
Sabbalāmakadhammāyaṃ, methuno yadi sambhave;
న ధమ్మదేసనాయేవ, సిద్ధా విరతి సబ్బసో.
Na dhammadesanāyeva, siddhā virati sabbaso.
తస్మా నవఙ్గసద్ధమ్మే, సత్థారా దేసితేపి చ;
Tasmā navaṅgasaddhamme, satthārā desitepi ca;
వినయో పఞ్ఞపేతబ్బో, తతో ధమ్మవిసుద్ధిహి.
Vinayo paññapetabbo, tato dhammavisuddhihi.
వినయాభావతో ఏవం, అజ్ఝాచారో భవిస్సతి;
Vinayābhāvato evaṃ, ajjhācāro bhavissati;
తస్మా వినయపఞ్ఞత్తి, సాత్థికా పేసలస్సపి.
Tasmā vinayapaññatti, sātthikā pesalassapi.
అనాదీనవదస్సావీ, యస్మా యం పాపమాచరి;
Anādīnavadassāvī, yasmā yaṃ pāpamācari;
వినయోయేవ సద్ధానం, ఆదీనవవిభావినో.
Vinayoyeva saddhānaṃ, ādīnavavibhāvino.
తస్మా సద్ధానుసారీనం, వినయో సాత్థకోవ యం;
Tasmā saddhānusārīnaṃ, vinayo sātthakova yaṃ;
ధమ్మో ధమ్మానుసారీనం, తతో ఉభయదేసనా.
Dhammo dhammānusārīnaṃ, tato ubhayadesanā.
అపి చ యది పణ్ణత్తివీతిక్కమం అకరోన్తస్సాపి యావ బ్రహ్మలోకా అయసో పత్థటో, పగేవఞ్ఞేసన్తి దస్సనత్థం అజ్ఝాచారస్స పాకటభావదీపనం. కథం? –
Api ca yadi paṇṇattivītikkamaṃ akarontassāpi yāva brahmalokā ayaso patthaṭo, pagevaññesanti dassanatthaṃ ajjhācārassa pākaṭabhāvadīpanaṃ. Kathaṃ? –
అభబ్బో అరహత్తస్స, సుదిన్నో పుత్తమాతరో;
Abhabbo arahattassa, sudinno puttamātaro;
భబ్బానుప్పన్నపఞ్ఞత్తి, తదత్థం న కతా అయం.
Bhabbānuppannapaññatti, tadatthaṃ na katā ayaṃ.
నను మాగణ్డికం అజ్ఝుపేక్ఖిత్వా మాతాపితూనమస్సా హితత్థం ధమ్మం దేసేతీతి ఇమమత్థం దస్సేతుం బీజకబీజకమాతూనం అరహత్తుప్పత్తి థేరేన దీపితా. ‘‘తేన ఖో పన సమయేన వేసాలియా అవిదూరే కలన్దగామో నామ హోతి, యేన సమయేన సుదిన్నో పురాణదుతియికాయ మేథునం ధమ్మం పటిసేవీ’’తి వా ‘‘యేన సమయేన భగవా పఠమపారాజికం పఞ్ఞపేసీ’’తి వా వచనం ఇధ న యుజ్జతి. కస్మా? ‘‘ఇధ పన హేతుఅత్థో కరణత్థో చ సమ్భవతీ’’తి వుత్తం అట్ఠకథావచనఞ్హి ఇధ న లబ్భతి. చిరనివిట్ఠో హి సో గామో , న తస్మింయేవ సమయేతి. యస్మా పన సో చిరనివిట్ఠోపి చ గామో అత్తనో నివిట్ఠకాలతో పట్ఠాయ సబ్బకాలమత్థీతి వత్తబ్బతం అరహతి, తేన పరియాయేన ‘‘తేన ఖో పన సమయేన వేసాలియా అవిదూరే కలన్దగామో నామ హోతీ’’తి వుత్తం.
Nanu māgaṇḍikaṃ ajjhupekkhitvā mātāpitūnamassā hitatthaṃ dhammaṃ desetīti imamatthaṃ dassetuṃ bījakabījakamātūnaṃ arahattuppatti therena dīpitā. ‘‘Tena kho pana samayena vesāliyā avidūre kalandagāmo nāma hoti, yena samayena sudinno purāṇadutiyikāya methunaṃ dhammaṃ paṭisevī’’ti vā ‘‘yena samayena bhagavā paṭhamapārājikaṃ paññapesī’’ti vā vacanaṃ idha na yujjati. Kasmā? ‘‘Idha pana hetuattho karaṇattho ca sambhavatī’’ti vuttaṃ aṭṭhakathāvacanañhi idha na labbhati. Ciraniviṭṭho hi so gāmo , na tasmiṃyeva samayeti. Yasmā pana so ciraniviṭṭhopi ca gāmo attano niviṭṭhakālato paṭṭhāya sabbakālamatthīti vattabbataṃ arahati, tena pariyāyena ‘‘tena kho pana samayena vesāliyā avidūre kalandagāmo nāma hotī’’ti vuttaṃ.
౨౫-౬. అనుఞ్ఞాతోసి పన త్వన్తి సమణవత్తదస్సనత్థం భగవా పుచ్ఛతి. మాతాపితూహి అననుఞ్ఞాతన్తి ఏత్థ జనకేహేవ అననుఞ్ఞాతదస్సనత్థం పుచ్ఛీతి వుత్తం. న ఖో సుదిన్న తథాగతాతి ‘‘పబ్బాజేతు మం భగవా’’తి యాచనావసేన పనేవమాహ, న భగవా సయం సరణాని దత్వా పబ్బాజేసి. దుక్ఖస్సాతి ఏత్థ ‘‘కలభాగమ్పీ’’తి పాఠసేసో. వికప్పద్వయేపీతి దుతియతతియవికప్పేసు. పురిమపదస్సాతి కిఞ్చీతి పదస్స. ఉత్తరపదేనాతి దుక్ఖస్సాతి పదేన. సమానవిభత్తీతి సామివచనం. యథా కిం? ‘‘కస్సచి దుక్ఖస్సా’’తి వత్తబ్బే ‘‘కిఞ్చి దుక్ఖస్సా’’తి వుత్తన్తి వేదితబ్బం. అకామకా వినా భవిస్సామాతి తయా సద్ధిం అమరిత్వా అకామా జీవిస్సామ. సచేపి న మరామ, అకామకావ తయా వియోగం పాపుణిస్సామ, తయి జీవమానే ఏవ నో మరణం భవేయ్య, మరణేనపి నో తయా వియోగం మయం అకామకావ పాపుణిస్సామ.
25-6.Anuññātosi pana tvanti samaṇavattadassanatthaṃ bhagavā pucchati. Mātāpitūhi ananuññātanti ettha janakeheva ananuññātadassanatthaṃ pucchīti vuttaṃ. Na kho sudinna tathāgatāti ‘‘pabbājetu maṃ bhagavā’’ti yācanāvasena panevamāha, na bhagavā sayaṃ saraṇāni datvā pabbājesi. Dukkhassāti ettha ‘‘kalabhāgampī’’ti pāṭhaseso. Vikappadvayepīti dutiyatatiyavikappesu. Purimapadassāti kiñcīti padassa. Uttarapadenāti dukkhassāti padena. Samānavibhattīti sāmivacanaṃ. Yathā kiṃ? ‘‘Kassaci dukkhassā’’ti vattabbe ‘‘kiñci dukkhassā’’ti vuttanti veditabbaṃ. Akāmakā vinā bhavissāmāti tayā saddhiṃ amaritvā akāmā jīvissāma. Sacepi na marāma, akāmakāva tayā viyogaṃ pāpuṇissāma, tayi jīvamāne eva no maraṇaṃ bhaveyya, maraṇenapi no tayā viyogaṃ mayaṃ akāmakāva pāpuṇissāma.
౩౦. కతిపాహం బలం గాహేత్వాతి కస్మా పనాయం తథా పబ్బజ్జాయ తిబ్బచ్ఛన్దో అనుఞ్ఞాతో సమానో కతిపాహం ఘరేయేవ విలమ్బిత్వా కాయబలఞ్చ అగ్గహేసీతి? అనుమతిదానేన మాతాపితూసు సహాయకేసు చ తుట్ఠో తేసం చిత్తతుట్ఠత్థం. కేసుచి అట్ఠకథాపోత్థకేసు కేచి ఆచరియా ‘‘అయం సుదిన్నో జీవకవత్థుతో పచ్ఛా పంసుకూలికధుతఙ్గవసేన పంసుకూలికో జాతో’’తి సఞ్ఞాయ ‘‘గహపతిచీవరం పటిక్ఖిపిత్వా పంసుకూలికధుతఙ్గవసేన పంసుకూలికో హోతీ’’తి లిఖన్తి, తం ‘‘అచిరూపసమ్పన్నో’’తి వచనేన విరుజ్ఝతి. ‘‘తథా సుదిన్నో హి భగవతో ద్వాదసమే వస్సే పబ్బజితో , వీసతిమే వస్సే ఞాతికులం పిణ్డాయ పవిట్ఠో సయం పబ్బజ్జాయ అట్ఠవస్సికో హుత్వా’’తి, ‘‘భగవతో హి బుద్ధత్తం పత్తతో పట్ఠాయ యావ ఇదం వత్థం, ఏత్థన్తరే వీసతి వస్సాని న కోచి గహపతిచీవరం సాదియి, సబ్బే పంసుకూలికావ అహేసు’’న్తి చ వుత్తేన అట్ఠకథావచనేన విరుజ్ఝతి, పబ్బజ్జాయ అట్ఠవస్సికో, న ఉపసమ్పదాయ. ఉపసమ్పదం పన జీవకవత్థుతో (మహావ॰ ౩౨౬) పచ్ఛా అలత్థ, తస్మా అవస్సికో ఞాతికులం పిణ్డాయ పవిట్ఠో సియాతి చే? న, ‘‘అలత్థ ఖో సుదిన్నో కలన్దపుత్తో భగవతో సన్తికే పబ్బజ్జం, అలత్థ ఉపసమ్పద’’న్తి ఏకతో అనన్తరం వుత్తత్తా. పబ్బజ్జానన్తరమేవ హి సో ఉపసమ్పన్నో తేరసధుతఙ్గగుణే సమాదాయ వత్తన్తో అట్ఠ వస్సాని వజ్జిగామే విహరిత్వా నిస్సయముత్తత్తా సయంవసీ హుత్వా ‘‘ఏతరహి ఖో వజ్జీ దుబ్భిక్ఖా’’తిఆదితక్కవసేన యేన వేసాలీ తదవసరి, తస్మా ‘‘పంసుకూలికధుతఙ్గవసేన పంసుకూలికో హోతీ’’తి ఏత్తకోయేవ పాఠో యేసు పోత్థకేసు దిస్సతి, సోవ పమాణతో గహేతబ్బో. ‘‘ఆరఞ్ఞికో హోతీ’’తి ఇమినా పఞ్చ సేనాసనపటిసంయుత్తాని సఙ్గహితాని నేసజ్జికఙ్గఞ్చ విహారసభాగత్తా, ‘‘పిణ్డపాతికో’’తి ఇమినా పఞ్చ పిణ్డపాతపటిసంయుత్తాని, ‘‘పంసుకూలికో’’తి ఇమినా ద్వే చీవరపటిసంయుత్తాని సఙ్గహితానీతి. ఞాతిఘరూపగమనకారణదీపనాధిప్పాయతో సపదానచారికఙ్గం విసుం వుత్తన్తి వేదితబ్బం. ‘‘మా అతిహరాపేసు’’న్తి కాలబ్యత్తయవసేన వుత్తం. ధమ్మస్సన్తరాయకరతరత్తా ‘‘ఇమం నయ’’న్తి అనయోయేవ.
30.Katipāhaṃ balaṃ gāhetvāti kasmā panāyaṃ tathā pabbajjāya tibbacchando anuññāto samāno katipāhaṃ ghareyeva vilambitvā kāyabalañca aggahesīti? Anumatidānena mātāpitūsu sahāyakesu ca tuṭṭho tesaṃ cittatuṭṭhatthaṃ. Kesuci aṭṭhakathāpotthakesu keci ācariyā ‘‘ayaṃ sudinno jīvakavatthuto pacchā paṃsukūlikadhutaṅgavasena paṃsukūliko jāto’’ti saññāya ‘‘gahapaticīvaraṃ paṭikkhipitvā paṃsukūlikadhutaṅgavasena paṃsukūliko hotī’’ti likhanti, taṃ ‘‘acirūpasampanno’’ti vacanena virujjhati. ‘‘Tathā sudinno hi bhagavato dvādasame vasse pabbajito , vīsatime vasse ñātikulaṃ piṇḍāya paviṭṭho sayaṃ pabbajjāya aṭṭhavassiko hutvā’’ti, ‘‘bhagavato hi buddhattaṃ pattato paṭṭhāya yāva idaṃ vatthaṃ, etthantare vīsati vassāni na koci gahapaticīvaraṃ sādiyi, sabbe paṃsukūlikāva ahesu’’nti ca vuttena aṭṭhakathāvacanena virujjhati, pabbajjāya aṭṭhavassiko, na upasampadāya. Upasampadaṃ pana jīvakavatthuto (mahāva. 326) pacchā alattha, tasmā avassiko ñātikulaṃ piṇḍāya paviṭṭho siyāti ce? Na, ‘‘alattha kho sudinno kalandaputto bhagavato santike pabbajjaṃ, alattha upasampada’’nti ekato anantaraṃ vuttattā. Pabbajjānantarameva hi so upasampanno terasadhutaṅgaguṇe samādāya vattanto aṭṭha vassāni vajjigāme viharitvā nissayamuttattā sayaṃvasī hutvā ‘‘etarahi kho vajjī dubbhikkhā’’tiāditakkavasena yena vesālī tadavasari, tasmā ‘‘paṃsukūlikadhutaṅgavasena paṃsukūliko hotī’’ti ettakoyeva pāṭho yesu potthakesu dissati, sova pamāṇato gahetabbo. ‘‘Āraññiko hotī’’ti iminā pañca senāsanapaṭisaṃyuttāni saṅgahitāni nesajjikaṅgañca vihārasabhāgattā, ‘‘piṇḍapātiko’’ti iminā pañca piṇḍapātapaṭisaṃyuttāni, ‘‘paṃsukūliko’’ti iminā dve cīvarapaṭisaṃyuttāni saṅgahitānīti. Ñātigharūpagamanakāraṇadīpanādhippāyato sapadānacārikaṅgaṃ visuṃ vuttanti veditabbaṃ. ‘‘Mā atiharāpesu’’nti kālabyattayavasena vuttaṃ. Dhammassantarāyakaratarattā ‘‘imaṃ naya’’nti anayoyeva.
యేభుయ్యేన హి సత్తానం, వినాసే పచ్చుపట్ఠితే;
Yebhuyyena hi sattānaṃ, vināse paccupaṭṭhite;
అనయో నయరూపేన, బుద్ధిమాగమ్మ తిట్ఠతి.
Anayo nayarūpena, buddhimāgamma tiṭṭhati.
౩౬. అపఞ్ఞత్తే సిక్ఖాపదేతి ఏత్థ దువిధం సిక్ఖాపదపఞ్ఞాపనం. కథం? ‘‘ఏవఞ్చ పన, భిక్ఖవే, ఇమం సిక్ఖాపదం ఉద్దిసేయ్యాథా’’తి ఏవం సఉద్దేసానుద్దేసభేదతో దువిధం. తత్థ పాతిమోక్ఖే సరూపతో ఆగతా పఞ్చ ఆపత్తిక్ఖన్ధా సఉద్దేసపఞ్ఞత్తి నామ. సాపి దువిధా సపుగ్గలాపుగ్గలనిద్దేసభేదతో. తత్థ యస్సా పఞ్ఞత్తియా అన్తో ఆపత్తియా సహ, వినా వా పుగ్గలో దస్సితో, సా సపుగ్గలనిద్దేసా. ఇతరా అపుగ్గలనిద్దేసాతి వేదితబ్బా. సపుగ్గలనిద్దేసాపి దువిధా దస్సితాదస్సితాపత్తిభేదతో. తత్థ అదస్సితాపత్తికా నామ అట్ఠ పారాజికా ధమ్మా. ‘‘పారాజికో హోతి అసంవాసో’’తి హి పుగ్గలోవ తత్థ దస్సితో, నాపత్తి. దస్సితాపత్తికా నామ భిక్ఖునీపాతిమోక్ఖే ‘‘సత్తరస సఙ్ఘాదిసేసా ధమ్మా నిస్సారణీయం సఙ్ఘాదిసేస’’న్తి హి తత్థ ఆపత్తి దస్సితా సద్ధిం పుగ్గలేన, తథా అపుగ్గలనిద్దేసాపి దస్సితాదస్సితాపత్తితోవ దువిధా. తత్థ అదస్సితాపత్తికా నామ సేఖియా ధమ్మా. సేసా దస్సితాపత్తికాతి వేదితబ్బా. సాపి దువిధా అనిద్దిట్ఠకారకనిద్దిట్ఠకారకభేదతో. తత్థ అనిద్దిట్ఠకారకా నామ సుక్కవిస్సట్ఠి ముసావాద ఓమసవాద పేసుఞ్ఞ భూతగామ అఞ్ఞవాదక ఉజ్ఝాపనక గణభోజన పరమ్పరభోజన సురామేరయ అఙ్గులిపతోదక హసధమ్మ అనాదరియ తలఘాతకజతుమట్ఠక సిక్ఖాపదానం వసేన పఞ్చదసవిధా హోన్తి. సేసానం పుగ్గలనిద్దేసానం వసేన నిద్దిట్ఠకారకా వేదితబ్బా.
36.Apaññatte sikkhāpadeti ettha duvidhaṃ sikkhāpadapaññāpanaṃ. Kathaṃ? ‘‘Evañca pana, bhikkhave, imaṃ sikkhāpadaṃ uddiseyyāthā’’ti evaṃ sauddesānuddesabhedato duvidhaṃ. Tattha pātimokkhe sarūpato āgatā pañca āpattikkhandhā sauddesapaññatti nāma. Sāpi duvidhā sapuggalāpuggalaniddesabhedato. Tattha yassā paññattiyā anto āpattiyā saha, vinā vā puggalo dassito, sā sapuggalaniddesā. Itarā apuggalaniddesāti veditabbā. Sapuggalaniddesāpi duvidhā dassitādassitāpattibhedato. Tattha adassitāpattikā nāma aṭṭha pārājikā dhammā. ‘‘Pārājiko hoti asaṃvāso’’ti hi puggalova tattha dassito, nāpatti. Dassitāpattikā nāma bhikkhunīpātimokkhe ‘‘sattarasa saṅghādisesā dhammā nissāraṇīyaṃ saṅghādisesa’’nti hi tattha āpatti dassitā saddhiṃ puggalena, tathā apuggalaniddesāpi dassitādassitāpattitova duvidhā. Tattha adassitāpattikā nāma sekhiyā dhammā. Sesā dassitāpattikāti veditabbā. Sāpi duvidhā aniddiṭṭhakārakaniddiṭṭhakārakabhedato. Tattha aniddiṭṭhakārakā nāma sukkavissaṭṭhi musāvāda omasavāda pesuñña bhūtagāma aññavādaka ujjhāpanaka gaṇabhojana paramparabhojana surāmeraya aṅgulipatodaka hasadhamma anādariya talaghātakajatumaṭṭhaka sikkhāpadānaṃ vasena pañcadasavidhā honti. Sesānaṃ puggalaniddesānaṃ vasena niddiṭṭhakārakā veditabbā.
అనుద్దేసపఞ్ఞత్తిపి పదభాజనన్తరాపత్తివినీతవత్థుపటిక్ఖేపపఞ్ఞత్తిఅవుత్తసిద్ధివసేన ఛబ్బిధా హోన్తి. తత్థ ‘‘యేభుయ్యేన ఖాయితం ఆపత్తి థుల్లచ్చయస్సా’’తి (పారా॰ ౬౧) ఏవమాదికా పదభాజనియే సన్దిస్సమానాపత్తి పదభాజనసిక్ఖాపదం నామ. ‘‘న త్వేవ నగ్గేన ఆగన్తబ్బం, యో ఆగచ్ఛేయ్య, ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తిఆదికా (పారా॰ ౫౧౭) అన్తరాపత్తిసిక్ఖాపదం నామ. ‘‘అనుజానామి, భిక్ఖవే, దివా పటిసల్లీయన్తేన ద్వారం సంవరిత్వా పటిసల్లీయితు’’న్తి (పారా॰ ౭౫) ఏవమాదికా వినీతవత్థుసిక్ఖాపదం నామ. ‘‘లోహితుప్పాదకో, భిక్ఖవే, అనుపసమ్పన్నో న ఉపసమ్పాదేతబ్బో, ఉపసమ్పన్నో నాసేతబ్బో’’తి (మహావ॰ ౧౧౪) ఏవమాదికా పటిక్ఖేపసిక్ఖాపదం నామ. ఖన్ధకేసు పఞ్ఞత్తదుక్కటథుల్లచ్చయాని పఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదం నామ. ‘‘యా పన భిక్ఖునీ నచ్చం వా గీతం వా వాదితం వా దస్సనాయ గచ్ఛేయ్య, పాచిత్తియ’’న్తి (పాచి॰ ౮౩౪) ఇమినా వుత్తేన ‘‘యా పన భిక్ఖునీ నచ్చేయ్య వా గాయేయ్య వా వాదేయ్య వా పాచిత్తియ’’న్తి ఏవమాదికం యం కిఞ్చి అట్ఠకథాయ దిస్సమానం ఆపత్తిజాతం, వినయకమ్మం వా అవుత్తసిద్ధిసిక్ఖాపదం నామ. ఛబ్బిధమ్పేతం ఛహి కారణేహి ఉద్దేసారహం న హోతీతి అనుద్దేససిక్ఖాపదం నామాతి వేదితబ్బం. సేయ్యథిదం – పఞ్చహి ఉద్దేసేహి యథాసమ్భవం విసభాగత్తా థుల్లచ్చయదుబ్భాసితానం, సభాగవత్థుకమ్పి దుక్కటథుల్లచ్చయద్వయం అసభాగాపత్తికత్తా, అన్తరాపత్తిపఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదానం నానావత్థుకాపత్తికత్తా, పటిక్ఖేపసిక్ఖాపదానం కేసఞ్చి వినీతవత్థుపఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదానఞ్చ అదస్సితాపత్తికత్తా, అదస్సితవత్థుకత్తా భేదానువత్తకథుల్లచ్చయస్స, అదస్సితాపత్తివత్థుకత్తా అవుత్తసిద్ధిసిక్ఖాపదానన్తి. ఏత్తావతా ‘‘దువిధం సిక్ఖాపదపఞ్ఞాపనం ఉద్దేసానుద్దేసభేదతో’’తి యం వుత్తం, తం సమాసతో పకాసితం హోతి.
Anuddesapaññattipi padabhājanantarāpattivinītavatthupaṭikkhepapaññattiavuttasiddhivasena chabbidhā honti. Tattha ‘‘yebhuyyena khāyitaṃ āpatti thullaccayassā’’ti (pārā. 61) evamādikā padabhājaniye sandissamānāpatti padabhājanasikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Na tveva naggena āgantabbaṃ, yo āgaccheyya, āpatti dukkaṭassā’’tiādikā (pārā. 517) antarāpattisikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, divā paṭisallīyantena dvāraṃ saṃvaritvā paṭisallīyitu’’nti (pārā. 75) evamādikā vinītavatthusikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Lohituppādako, bhikkhave, anupasampanno na upasampādetabbo, upasampanno nāsetabbo’’ti (mahāva. 114) evamādikā paṭikkhepasikkhāpadaṃ nāma. Khandhakesu paññattadukkaṭathullaccayāni paññattisikkhāpadaṃ nāma. ‘‘Yā pana bhikkhunī naccaṃ vā gītaṃ vā vāditaṃ vā dassanāya gaccheyya, pācittiya’’nti (pāci. 834) iminā vuttena ‘‘yā pana bhikkhunī nacceyya vā gāyeyya vā vādeyya vā pācittiya’’nti evamādikaṃ yaṃ kiñci aṭṭhakathāya dissamānaṃ āpattijātaṃ, vinayakammaṃ vā avuttasiddhisikkhāpadaṃ nāma. Chabbidhampetaṃ chahi kāraṇehi uddesārahaṃ na hotīti anuddesasikkhāpadaṃ nāmāti veditabbaṃ. Seyyathidaṃ – pañcahi uddesehi yathāsambhavaṃ visabhāgattā thullaccayadubbhāsitānaṃ, sabhāgavatthukampi dukkaṭathullaccayadvayaṃ asabhāgāpattikattā, antarāpattipaññattisikkhāpadānaṃ nānāvatthukāpattikattā, paṭikkhepasikkhāpadānaṃ kesañci vinītavatthupaññattisikkhāpadānañca adassitāpattikattā, adassitavatthukattā bhedānuvattakathullaccayassa, adassitāpattivatthukattā avuttasiddhisikkhāpadānanti. Ettāvatā ‘‘duvidhaṃ sikkhāpadapaññāpanaṃ uddesānuddesabhedato’’ti yaṃ vuttaṃ, taṃ samāsato pakāsitaṃ hoti.
తత్థ అపఞ్ఞత్తే సిక్ఖాపదేతి సఉద్దేససిక్ఖాపదం సన్ధాయ వుత్తన్తి వేదితబ్బం. ఏకచ్చే ఆచరియా ఏవం కిర వణ్ణయన్తి ‘‘చత్తారో పారాజికా కతివస్సాభిసమ్బుద్ధేన భగవతా పఞ్ఞత్తాతిఆదినా పుచ్ఛం కత్వా తేసు పఠమపారాజికో వేసాలియం పఞ్ఞత్తో పఞ్చవస్సాభిసమ్బుద్ధేన హేమన్తానం పఠమే మాసే దుతియే పక్ఖే దసమే దివసే అడ్ఢతేయ్యపోరిసాయ ఛాయాయ పురత్థాభిముఖేన నిసిన్నేన అడ్ఢతేరసానం భిక్ఖుసతానం మజ్ఝే సుదిన్నం కలన్దపుత్తం ఆరబ్భ పఞ్ఞత్తో’’తి, తం న యుజ్జతి, కస్మా? –
Tattha apaññatte sikkhāpadeti sauddesasikkhāpadaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ. Ekacce ācariyā evaṃ kira vaṇṇayanti ‘‘cattāro pārājikā kativassābhisambuddhena bhagavatā paññattātiādinā pucchaṃ katvā tesu paṭhamapārājiko vesāliyaṃ paññatto pañcavassābhisambuddhena hemantānaṃ paṭhame māse dutiye pakkhe dasame divase aḍḍhateyyaporisāya chāyāya puratthābhimukhena nisinnena aḍḍhaterasānaṃ bhikkhusatānaṃ majjhe sudinnaṃ kalandaputtaṃ ārabbha paññatto’’ti, taṃ na yujjati, kasmā? –
యస్మా ద్వాదసమం వస్సం, వేరఞ్జాయం వసి జినో;
Yasmā dvādasamaṃ vassaṃ, verañjāyaṃ vasi jino;
తస్మిఞ్చ సుద్ధో సఙ్ఘోతి, నేవ పారాజికం తదా.
Tasmiñca suddho saṅghoti, neva pārājikaṃ tadā.
థేరస్స సారిపుత్తస్స, సిక్ఖాపఞ్ఞత్తియాచనా;
Therassa sāriputtassa, sikkhāpaññattiyācanā;
తస్మిం సిద్ధాతి సిద్ధావ, గరుకాపత్తి నో తదా.
Tasmiṃ siddhāti siddhāva, garukāpatti no tadā.
ఓవాదపాతిమోక్ఖఞ్చ, కిం సత్థా చతువస్సికో;
Ovādapātimokkhañca, kiṃ satthā catuvassiko;
పటిక్ఖిపి కిమాణఞ్చ, సమత్తం అనుజాని సో.
Paṭikkhipi kimāṇañca, samattaṃ anujāni so.
అజాతసత్తుం నిస్సాయ, సఙ్ఘభేదమకాసి యం;
Ajātasattuṃ nissāya, saṅghabhedamakāsi yaṃ;
దేవదత్తో తతో సఙ్ఘ-భేదో పచ్ఛిమబోధియం.
Devadatto tato saṅgha-bhedo pacchimabodhiyaṃ.
ఆరాధయింసు మం పుబ్బే, భిక్ఖూతి మునిభాసితం;
Ārādhayiṃsu maṃ pubbe, bhikkhūti munibhāsitaṃ;
సుత్తమేవ పమాణం నో, సోవ కాలో అనప్పకోతి.
Suttameva pamāṇaṃ no, sova kālo anappakoti.
యం పన వుత్తం ‘‘అథ భగవా అజ్ఝాచారం అపస్సన్తో పారాజికం వా సఙ్ఘాదిసేసం వా న పఞ్ఞపేసీ’’తి, తం సకలసిక్ఖాపదం సన్ధాయాహ. న కేవలం సఉద్దేససిక్ఖాపదమత్తం, తేన సఉద్దేసానుద్దేసపఞ్ఞత్తిభేదం సకలం పారాజికం సన్ధాయాహాతి వుత్తం హోతి. కిఞ్చాపి నాభిపరామసనమ్పి కాయసంసగ్గో, తథాపి ఏతం విసేసనియమనతో, అచ్ఛన్దరాగాధిప్పాయతో చ విసుం వుత్తం. ఛన్దరాగరత్తస్సేవ హి కాయసంసగ్గో ఇధాధిప్పేతో. అసుచిపానే పన హత్థినియా తాపసపస్సావపానేన వాలకాబ్యో నామ ఉప్పజ్జతి, వాలకాబ్యస్స వత్థు వత్తబ్బం. మణ్డబ్యస్స నాభియా పరామసనేనేవ కిర. రూపదస్సనే పన వేజ్జకా ఆహు –
Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘atha bhagavā ajjhācāraṃ apassanto pārājikaṃ vā saṅghādisesaṃ vā na paññapesī’’ti, taṃ sakalasikkhāpadaṃ sandhāyāha. Na kevalaṃ sauddesasikkhāpadamattaṃ, tena sauddesānuddesapaññattibhedaṃ sakalaṃ pārājikaṃ sandhāyāhāti vuttaṃ hoti. Kiñcāpi nābhiparāmasanampi kāyasaṃsaggo, tathāpi etaṃ visesaniyamanato, acchandarāgādhippāyato ca visuṃ vuttaṃ. Chandarāgarattasseva hi kāyasaṃsaggo idhādhippeto. Asucipāne pana hatthiniyā tāpasapassāvapānena vālakābyo nāma uppajjati, vālakābyassa vatthu vattabbaṃ. Maṇḍabyassa nābhiyā parāmasaneneva kira. Rūpadassane pana vejjakā āhu –
‘‘థీనం సన్దస్సనా సుక్కం, కదాచి చలితోవరే;
‘‘Thīnaṃ sandassanā sukkaṃ, kadāci calitovare;
తం గామధమ్మకరణం, ద్వయసమం సఙ్గమియ;
Taṃ gāmadhammakaraṇaṃ, dvayasamaṃ saṅgamiya;
గబ్భాదీతి అయం నయో, థీనం పురిసదస్సనాసీత్యూపనేయ్య’’.
Gabbhādīti ayaṃ nayo, thīnaṃ purisadassanāsītyūpaneyya’’.
తథాప్యాహు –
Tathāpyāhu –
‘‘పుప్ఫికే ఏధియ్య సుద్ధే, పస్సం నరఞ్చ ఇత్థి తం;
‘‘Pupphike edhiyya suddhe, passaṃ narañca itthi taṃ;
గబ్భఞ్చ నయేత్యుత్త-మితి తస్మా కాసో ఇతీ’’తి.
Gabbhañca nayetyutta-miti tasmā kāso itī’’ti.
రాజోరోధో వియాతి సీహళదీపే ఏకిస్సా ఇత్థియా తథా అహోసి, తస్మా కిర ఏవం వుత్తం. కిఞ్చాపి యావ బ్రహ్మలోకా సద్దో అబ్భుగ్గచ్ఛి, న తం మనుస్సానం విసయో అహోసి తేసం రూపం వియ. తేనేవ భిక్ఖూ పుచ్ఛింసు ‘‘కచ్చి నో త్వం ఆవుసో సుదిన్న అనభిరతో’’తి.
Rājorodho viyāti sīhaḷadīpe ekissā itthiyā tathā ahosi, tasmā kira evaṃ vuttaṃ. Kiñcāpi yāva brahmalokā saddo abbhuggacchi, na taṃ manussānaṃ visayo ahosi tesaṃ rūpaṃ viya. Teneva bhikkhū pucchiṃsu ‘‘kacci no tvaṃ āvuso sudinna anabhirato’’ti.
౩౯. కలీతి కోధో, తస్స సాసనం కలిసాసనం, కలహో. గామధమ్మన్తి ఏత్థ జనపదధమ్మం జనపదవాసీనం సిద్ధిం. అత్తాతి చిత్తం, సరీరఞ్చ. అసుత్తన్తవినిబద్ధన్తి వినయసుత్తే అనాగతం, సుత్తాభిధమ్మేసుపి అనాగతం, పాళివినిముత్తన్తి అత్థో. కుసుమమాలన్తి నానాగుణం సన్ధాయాహ. రతనదామన్తి అత్థసమ్పత్తిం సన్ధాయ వదతి. పటిక్ఖిపనాధిప్పాయా భద్దాలి వియ. పదనిరుత్తిబ్యఞ్జనాని నామవేవచనానేవ ‘‘నామం నామకమ్మం నామధేయ్యం నిరుత్తీ’’తిఆదీసు (ధ॰ స॰ ౧౩౧౫) వియ. నిప్పరియాయేన విరతి సిక్ఖాపదం నామ. అకుసలపక్ఖే దుస్సీల్యం నామ చేతనా. కుసలపక్ఖేపి చేతనాపరియాయతో విభఙ్గే ‘‘సిక్ఖాపద’’న్తి వుత్తం. సఙ్ఘసుట్ఠుతాయాతి ఏత్థ లోకవజ్జస్స పఞ్ఞాపనే సఙ్ఘసుట్ఠుతా హోతి పాకటాదీనవతో. పఞ్ఞత్తివజ్జస్స పఞ్ఞాపనే సఙ్ఘఫాసుతా హోతి పాకటానిసంసత్తా. తత్థ పఠమేన దుమ్మఙ్కూనం నిగ్గహో, దుతియేన పేసలానం ఫాసువిహారో. పఠమేన సమ్పరాయికానం ఆసవానం పటిఘాతో, దుతియేన దిట్ఠధమ్మికానం. తథా పఠమేన అప్పసన్నానం పసాదో, దుతియేన పసన్నానం భియ్యోభావో. ‘‘పుబ్బే కతపుఞ్ఞతాయ చోదియమానస్స భబ్బకులపుత్తస్సా’’తి వుత్తత్తా ‘‘సుదిన్నో తం కుక్కుచ్చం వినోదేత్వా అరహత్తం సచ్ఛాకాసి, తేనేవ పబ్బజ్జా అనుఞ్ఞాతా’’తి వదన్తి, ఉపపరిక్ఖితబ్బం. తథా పఠమేన సద్ధమ్మట్ఠితి, దుతియేన వినయానుగ్గహో హోతీతి వేదితబ్బో.
39.Kalīti kodho, tassa sāsanaṃ kalisāsanaṃ, kalaho. Gāmadhammanti ettha janapadadhammaṃ janapadavāsīnaṃ siddhiṃ. Attāti cittaṃ, sarīrañca. Asuttantavinibaddhanti vinayasutte anāgataṃ, suttābhidhammesupi anāgataṃ, pāḷivinimuttanti attho. Kusumamālanti nānāguṇaṃ sandhāyāha. Ratanadāmanti atthasampattiṃ sandhāya vadati. Paṭikkhipanādhippāyā bhaddāli viya. Padaniruttibyañjanāni nāmavevacanāneva ‘‘nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ niruttī’’tiādīsu (dha. sa. 1315) viya. Nippariyāyena virati sikkhāpadaṃ nāma. Akusalapakkhe dussīlyaṃ nāma cetanā. Kusalapakkhepi cetanāpariyāyato vibhaṅge ‘‘sikkhāpada’’nti vuttaṃ. Saṅghasuṭṭhutāyāti ettha lokavajjassa paññāpane saṅghasuṭṭhutā hoti pākaṭādīnavato. Paññattivajjassa paññāpane saṅghaphāsutā hoti pākaṭānisaṃsattā. Tattha paṭhamena dummaṅkūnaṃ niggaho, dutiyena pesalānaṃ phāsuvihāro. Paṭhamena samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighāto, dutiyena diṭṭhadhammikānaṃ. Tathā paṭhamena appasannānaṃ pasādo, dutiyena pasannānaṃ bhiyyobhāvo. ‘‘Pubbe katapuññatāya codiyamānassa bhabbakulaputtassā’’ti vuttattā ‘‘sudinno taṃ kukkuccaṃ vinodetvā arahattaṃ sacchākāsi, teneva pabbajjā anuññātā’’ti vadanti, upaparikkhitabbaṃ. Tathā paṭhamena saddhammaṭṭhiti, dutiyena vinayānuggaho hotīti veditabbo.
అపిచేత్థ వత్థువీతిక్కమే యత్థ ఏకన్తాకుసలభావేన, తం సఙ్ఘసుట్ఠుభావాయ పఞ్ఞత్తం లోకవజ్జతో, యత్థ పఞ్ఞత్తిజాననే ఏవ అత్థాపత్తి, న అఞ్ఞదా, తం సద్ధమ్మట్ఠితియా వాపి పసాదుప్పాదబుద్ధియా ధమ్మదేసనాపటిసంయుత్తం, ఇతరఞ్చ సేఖియం, ఇదం లోకవజ్జం నామ. వత్థునో పఞ్ఞత్తియా వా వీతిక్కమచేతనాయాభావేపి పటిక్ఖిత్తస్స కరణే, కత్తబ్బస్స అకరణే వా సతి యత్థ ఆపత్తిప్పసఙ్గో, తం సబ్బం ఠపేత్వా సురాపానం పణ్ణత్తివజ్జన్తి వేదితబ్బం. ఆగన్తుకవత్తం, ఆవాసిక, గమిక, అనుమోదన, భత్తగ్గ, పిణ్డచారిక, ఆరఞ్ఞక, సేనాసన , జన్తాఘర, వచ్చకుటి, సద్ధివిహారిక, ఉపజ్ఝాయ, అన్తేవాసిక, ఆచరియవత్తన్తి ఏతాని అగ్గహితగ్గహణనయేన గణియమానాని చుద్దస, ఏతాని పన విత్థారతో ద్వేఅసీతి మహావత్తాని నామ హోన్తి. సత్తహి ఆపత్తిక్ఖన్ధేహి సంవరో సంవరవినయో పఞ్ఞత్తిసిక్ఖాపదమేవ. తత్థ పఞ్ఞత్తివినయో సమథవినయత్థాయ సమథవినయో సంవరవినయత్థాయ సంవరవినయో పహానవినయత్థాయాతి యోజనా వేదితబ్బా. యం సఙ్ఘసుట్ఠు, తం సఙ్ఘఫాసూతి ఏకమివ వుత్తం సఙ్ఘసుట్ఠుతాయ సతి సఙ్ఘఫాసు భవిస్సతీతి దీపనత్థం. పకరీయన్తి ఏత్థ తే తే పయోజనవిసేససఙ్ఖాతా అత్థవసాతి అత్థవసం ‘‘పకరణ’’న్తి వుచ్చతి. దససు పదేసు ఏకేకం మూలం కత్వా దసక్ఖత్తుం యోజనాయ పదసతం వుత్తం. తత్థ పచ్ఛిమస్స పదస్స వసేన అత్థసతం పురిమస్స వసేన ధమ్మసతం అత్థజోతికానం నిరుత్తీనం వసేన నిరుత్తిసతం, ధమ్మభూతానం నిరుత్తీనం వసేన నిరుత్తిసతన్తి ద్వే నిరుత్తిసతాని, అత్థసతే ఞాణసతం, ధమ్మసతే ఞాణసతం ద్వీసు నిరుత్తిసతేసు ద్వే ఞాణసతానీతి చత్తారి ఞాణసతాని వేదితబ్బాని. ఏత్థ సఙ్ఘసుట్ఠుతాతి ధమ్మసఙ్ఘస్స సుట్ఠుభావోతి అత్థో. ‘‘అత్థపదానీతి అట్ఠకథా. ధమ్మపదానీతి పాళీ’’తి వుత్తం కిర.
Apicettha vatthuvītikkame yattha ekantākusalabhāvena, taṃ saṅghasuṭṭhubhāvāya paññattaṃ lokavajjato, yattha paññattijānane eva atthāpatti, na aññadā, taṃ saddhammaṭṭhitiyā vāpi pasāduppādabuddhiyā dhammadesanāpaṭisaṃyuttaṃ, itarañca sekhiyaṃ, idaṃ lokavajjaṃ nāma. Vatthuno paññattiyā vā vītikkamacetanāyābhāvepi paṭikkhittassa karaṇe, kattabbassa akaraṇe vā sati yattha āpattippasaṅgo, taṃ sabbaṃ ṭhapetvā surāpānaṃ paṇṇattivajjanti veditabbaṃ. Āgantukavattaṃ, āvāsika, gamika, anumodana, bhattagga, piṇḍacārika, āraññaka, senāsana , jantāghara, vaccakuṭi, saddhivihārika, upajjhāya, antevāsika, ācariyavattanti etāni aggahitaggahaṇanayena gaṇiyamānāni cuddasa, etāni pana vitthārato dveasīti mahāvattāni nāma honti. Sattahi āpattikkhandhehi saṃvaro saṃvaravinayo paññattisikkhāpadameva. Tattha paññattivinayo samathavinayatthāya samathavinayo saṃvaravinayatthāya saṃvaravinayo pahānavinayatthāyāti yojanā veditabbā. Yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ saṅghaphāsūti ekamiva vuttaṃ saṅghasuṭṭhutāya sati saṅghaphāsu bhavissatīti dīpanatthaṃ. Pakarīyanti ettha te te payojanavisesasaṅkhātā atthavasāti atthavasaṃ ‘‘pakaraṇa’’nti vuccati. Dasasu padesu ekekaṃ mūlaṃ katvā dasakkhattuṃ yojanāya padasataṃ vuttaṃ. Tattha pacchimassa padassa vasena atthasataṃ purimassa vasena dhammasataṃ atthajotikānaṃ niruttīnaṃ vasena niruttisataṃ, dhammabhūtānaṃ niruttīnaṃ vasena niruttisatanti dve niruttisatāni, atthasate ñāṇasataṃ, dhammasate ñāṇasataṃ dvīsu niruttisatesu dve ñāṇasatānīti cattāri ñāṇasatāni veditabbāni. Ettha saṅghasuṭṭhutāti dhammasaṅghassa suṭṭhubhāvoti attho. ‘‘Atthapadānīti aṭṭhakathā. Dhammapadānīti pāḷī’’ti vuttaṃ kira.
మేథునం ధమ్మన్తి ఏవం బహులనయేన లద్ధనామకం సకసమ్పయోగేన, పరసమ్పయోగేన వా అత్తనో నిమిత్తస్స సకమగ్గే వా పరమగ్గే వా పరనిమిత్తస్స సకమగ్గే ఏవ పవేసపవిట్ఠఠితుద్ధరణేసు యం కిఞ్చి ఏకం పటిసాదియనవసేన సేవేయ్య పారాజికో హోతి అసంవాసోతి. కేచి పన ‘‘పవేసాదీని చత్తారి వా తీణి వా ద్వే వా ఏకం వా పటిసేవేయ్య, పారాజికో హోతి. వుత్తఞ్హేతం ‘సో చే పవేసనం సాదియతి, పవిట్ఠం, ఠితం, ఉద్ధరణం సాదియతి, ఆపత్తి పారాజికస్సా’తిఆదీ’’తి (పారా॰ ౫౯) వదన్తి, తేసం మతేన చతూసుపి చతస్సో పారాజికాపత్తియో ఆపజ్జతి. తేయేవ ఏవం వదన్తి ‘‘ఆపజ్జతు మేథునధమ్మపారాజికాపత్తి మేథునధమ్మపారాజికాపత్తియా తబ్భాగియా’’తి, ‘‘అత్తనో వీతిక్కమే పారాజికాపత్తిం, సఙ్ఘాదిసేసాపత్తిఞ్చ ఆపజ్జిత్వా సిక్ఖం పచ్చక్ఖాయ గహట్ఠకాలే మేథునాదిపారాజికం ఆపజ్జిత్వా పున పబ్బజిత్వా ఉపసమ్పజ్జిత్వా ఏకం సఙ్ఘాదిసేసాపత్తిం ఏకమనేకం వా పటికరిత్వావ సో పుగ్గలో యస్మా నిరాపత్తికో హోతి, తస్మా సో గహట్ఠకాలే సాపత్తికోవాతి అన్తిమవత్థుం అజ్ఝాపన్నస్సాపి అత్థేవ ఆపత్తివుట్ఠానం. వుట్ఠానదేసనాహి పన అసుజ్ఝనతో ‘పయోగే పయోగే ఆపత్తి పారాజికస్సా’తి న వుత్తం గణనపయోజనాభావతో. కిఞ్చాపి న వుత్తం, అథ ఖో పదభాజనే ‘ఆపత్తి పారాజికస్సా’తి వచనేనాయమత్థో సిద్ధో’’తి యుత్తిఞ్చ వదన్తి. యది ఏవం మాతికాయమ్పి ‘‘యో పన భిక్ఖు మేథునం ధమ్మం పటిసేవేయ్య పారాజిక’’న్తి వత్తబ్బం భవేయ్య, పారాజికస్స అనవసేసవచనమ్పి న యుజ్జేయ్య. సబ్బేపి హి ఆపత్తిక్ఖన్ధే భిక్ఖుగణనఞ్చ అనవసేసేత్వా తిట్ఠతీతి అనవసేసవచనన్తి కత్వా పవేసేవ ఆపత్తి, న పవిట్ఠాదీసు, తమేవేకం సన్ధాయ ‘‘యస్స సియా ఆపత్తీ’’తి పారాజికాపత్తిమ్పి అన్తో కత్వా నిదానుద్దేసే వచనం వేదితబ్బం. తస్మా మాతికాయం ‘‘పారాజిక’’న్తి అవత్వా ‘‘పారాజికో హోతీ’’తి పుగ్గలనిద్దేసవచనం తేన సరీరబన్ధనేన ఉపసమ్పదాయ అభబ్బభావదీపనత్థం. ‘‘ఆపత్తి పారాజికస్సా’’తి పదభాజనే వచనం అన్తిమవత్థుం అజ్ఝాపన్నస్సాపి పారాజికస్స అసంవాసస్స సతో పుగ్గలస్స అథేయ్యసంవాసకభావదీపనత్థం. న హి సో సంవాసం సాదియన్తోపి థేయ్యసంవాసకో హోతి, తస్మా ‘‘ఉపసమ్పన్నో భిక్ఖు’’త్వేవ వుచ్చతి. తేనేవాహ ‘‘అసుద్ధో హోతి పుగ్గలో అఞ్ఞతరం పారాజికం ధమ్మం అజ్ఝాపన్నో, తఞ్చే సుద్ధదిట్ఠి సమానో అనోకాసం కారాపేత్వా అక్కోసాధిప్పాయో వదేతి, ఆపత్తి ఓమసవాదేన దుక్కటస్సా’’తి (పారా॰ ౩౮౯). అనుపసమ్పన్నస్స తదభావతో సిద్ధో సో ‘‘ఉపసమ్పన్నో భిక్ఖు’’త్వేవ వుచ్చతీతి. తేన పదసోధమ్మం సహసేయ్యఞ్చ న జనేతి, భిక్ఖుపేసుఞ్ఞాదిఞ్చ జనేతీతి వేదితబ్బం. భిక్ఖునీనం సఙ్ఘాదిసేసేసు పన భిక్ఖుసఙ్ఘాదిసేసతో వుట్ఠానవిధివిసేసదస్సనత్థం ‘‘అయమ్పి భిక్ఖునీ…పే॰… ఆపన్నా’’తి (పాచి॰ ౬౭౯) పుగ్గలనిద్దేసం కత్వాపి పారాజికతో అధిప్పాయన్తరదస్సనత్థం ‘‘నిస్సారణీయం సఙ్ఘాదిసేస’’న్తి (పాచి॰ ౬౭౯) ఆపత్తినామగ్గహణఞ్చ కతం. ఏత్తావతా సపుగ్గలనిద్దేసే దస్సితాదస్సితాపత్తిదుకం విత్థారితం హోతి. అపుగ్గలనిద్దేసేసు సేఖియేసు ఆపత్తియా దస్సనకారణం సేఖియానం అట్ఠకథాయమేవ వుత్తం. తదభావతో ఇతరేసు ఆపత్తిదస్సనం కతం. అపుగ్గలనిద్దేసేసుపి దస్సితాదస్సితాపత్తిదుకఞ్చ విత్థారితం హోతీతి.
Methunaṃ dhammanti evaṃ bahulanayena laddhanāmakaṃ sakasampayogena, parasampayogena vā attano nimittassa sakamagge vā paramagge vā paranimittassa sakamagge eva pavesapaviṭṭhaṭhituddharaṇesu yaṃ kiñci ekaṃ paṭisādiyanavasena seveyya pārājiko hoti asaṃvāsoti. Keci pana ‘‘pavesādīni cattāri vā tīṇi vā dve vā ekaṃ vā paṭiseveyya, pārājiko hoti. Vuttañhetaṃ ‘so ce pavesanaṃ sādiyati, paviṭṭhaṃ, ṭhitaṃ, uddharaṇaṃ sādiyati, āpatti pārājikassā’tiādī’’ti (pārā. 59) vadanti, tesaṃ matena catūsupi catasso pārājikāpattiyo āpajjati. Teyeva evaṃ vadanti ‘‘āpajjatu methunadhammapārājikāpatti methunadhammapārājikāpattiyā tabbhāgiyā’’ti, ‘‘attano vītikkame pārājikāpattiṃ, saṅghādisesāpattiñca āpajjitvā sikkhaṃ paccakkhāya gahaṭṭhakāle methunādipārājikaṃ āpajjitvā puna pabbajitvā upasampajjitvā ekaṃ saṅghādisesāpattiṃ ekamanekaṃ vā paṭikaritvāva so puggalo yasmā nirāpattiko hoti, tasmā so gahaṭṭhakāle sāpattikovāti antimavatthuṃ ajjhāpannassāpi attheva āpattivuṭṭhānaṃ. Vuṭṭhānadesanāhi pana asujjhanato ‘payoge payoge āpatti pārājikassā’ti na vuttaṃ gaṇanapayojanābhāvato. Kiñcāpi na vuttaṃ, atha kho padabhājane ‘āpatti pārājikassā’ti vacanenāyamattho siddho’’ti yuttiñca vadanti. Yadi evaṃ mātikāyampi ‘‘yo pana bhikkhu methunaṃ dhammaṃ paṭiseveyya pārājika’’nti vattabbaṃ bhaveyya, pārājikassa anavasesavacanampi na yujjeyya. Sabbepi hi āpattikkhandhe bhikkhugaṇanañca anavasesetvā tiṭṭhatīti anavasesavacananti katvā paveseva āpatti, na paviṭṭhādīsu, tamevekaṃ sandhāya ‘‘yassa siyā āpattī’’ti pārājikāpattimpi anto katvā nidānuddese vacanaṃ veditabbaṃ. Tasmā mātikāyaṃ ‘‘pārājika’’nti avatvā ‘‘pārājiko hotī’’ti puggalaniddesavacanaṃ tena sarīrabandhanena upasampadāya abhabbabhāvadīpanatthaṃ. ‘‘Āpatti pārājikassā’’ti padabhājane vacanaṃ antimavatthuṃ ajjhāpannassāpi pārājikassa asaṃvāsassa sato puggalassa atheyyasaṃvāsakabhāvadīpanatthaṃ. Na hi so saṃvāsaṃ sādiyantopi theyyasaṃvāsako hoti, tasmā ‘‘upasampanno bhikkhu’’tveva vuccati. Tenevāha ‘‘asuddho hoti puggalo aññataraṃ pārājikaṃ dhammaṃ ajjhāpanno, tañce suddhadiṭṭhi samāno anokāsaṃ kārāpetvā akkosādhippāyo vadeti, āpatti omasavādena dukkaṭassā’’ti (pārā. 389). Anupasampannassa tadabhāvato siddho so ‘‘upasampanno bhikkhu’’tveva vuccatīti. Tena padasodhammaṃ sahaseyyañca na janeti, bhikkhupesuññādiñca janetīti veditabbaṃ. Bhikkhunīnaṃ saṅghādisesesu pana bhikkhusaṅghādisesato vuṭṭhānavidhivisesadassanatthaṃ ‘‘ayampi bhikkhunī…pe… āpannā’’ti (pāci. 679) puggalaniddesaṃ katvāpi pārājikato adhippāyantaradassanatthaṃ ‘‘nissāraṇīyaṃ saṅghādisesa’’nti (pāci. 679) āpattināmaggahaṇañca kataṃ. Ettāvatā sapuggalaniddese dassitādassitāpattidukaṃ vitthāritaṃ hoti. Apuggalaniddesesu sekhiyesu āpattiyā dassanakāraṇaṃ sekhiyānaṃ aṭṭhakathāyameva vuttaṃ. Tadabhāvato itaresu āpattidassanaṃ kataṃ. Apuggalaniddesesupi dassitādassitāpattidukañca vitthāritaṃ hotīti.
పఠమపఞ్ఞత్తికథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Paṭhamapaññattikathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
సుదిన్నభాణవారం నిట్ఠితం.
Sudinnabhāṇavāraṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావిభఙ్గ • Mahāvibhaṅga / ౧. పఠమపారాజికం • 1. Paṭhamapārājikaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / మహావిభఙ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ౧. పఠమపారాజికం • 1. Paṭhamapārājikaṃ
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā / సుదిన్నభాణవారవణ్ణనా • Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā / సుదిన్నభాణవారవణ్ణనా • Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā