Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā |
౧. పారాజికకణ్డో
1. Pārājikakaṇḍo
౧. పఠమపారాజికం
1. Paṭhamapārājikaṃ
సుదిన్నభాణవారవణ్ణనా
Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā
౨౪. విక్కాయికభణ్డస్స విక్కిణనం ఇణదానఞ్చ భణ్డప్పయోజనం నామ. ఏవం పయోజితస్స మూలస్స సహ వడ్ఢియా గహణవాయామో ఉద్ధారో నామ. అసుకదివసే దిన్నన్తిఆదినా పముట్ఠస్స సతుప్పాదనాది సారణం నామ. చతుబ్బిధాయాతి ఖత్తియబ్రాహ్మణగహపతిసమణానం వసేన, భిక్ఖుఆదీనం వా వసేన చతుబ్బిధాయ. దిస్వానస్స ఏతదహోసీతి హేతుఅత్థే అయం దిస్వాన-సద్దో అసమానకత్తుకత్తా, యథా ఘతం పివిత్వా బలం హోతీతి, ఏవమఞ్ఞత్థాపి ఏవరూపేసు. భబ్బకులపుత్తోతి ఉపనిస్సయమత్తసభావేన వుత్తం, న పచ్ఛిమభవికతాయ. తేనేవస్స మాతాదిఅకల్యాణమిత్తసమాయోగేన కతవీతిక్కమనం నిస్సాయ ఉప్పన్నవిప్పటిసారేన అధిగమన్తరాయో జాతో. పచ్ఛిమభవికానం పుబ్బబుద్ధుప్పాదేసు లద్ధబ్యాకరణానం న సక్కా కేనచి అన్తరాయం కాతుం. తేనేవ అఙ్గులిమాలత్థేరాదయో అకుసలం కత్వాపి అధిగమసమ్పన్నా ఏవ అహేసున్తి. చరిమకచిత్తన్తి చుతిచిత్తం. సఙ్ఖం వియ లిఖితం ఘంసిత్వా ధోవితం సఙ్ఖలిఖితన్తి ఆహ ధోతఇచ్చాది. అజ్ఝావసతాతి అధి-సద్దయోగేన అగారన్తి భుమ్మత్థే ఉపయోగవచనన్తి ఆహ ‘‘అగారమజ్ఝే’’తి. కసాయరసరత్తాని కాసాయానీతి ఆహ ‘‘కసాయరసపీతతాయా’’తి. కసాయతో నిబ్బత్తతాయ చ హి రసోపి ‘‘కసాయరసో’’తి వుచ్చతి.
24. Vikkāyikabhaṇḍassa vikkiṇanaṃ iṇadānañca bhaṇḍappayojanaṃ nāma. Evaṃ payojitassa mūlassa saha vaḍḍhiyā gahaṇavāyāmo uddhāro nāma. Asukadivase dinnantiādinā pamuṭṭhassa satuppādanādi sāraṇaṃ nāma. Catubbidhāyāti khattiyabrāhmaṇagahapatisamaṇānaṃ vasena, bhikkhuādīnaṃ vā vasena catubbidhāya. Disvānassa etadahosīti hetuatthe ayaṃ disvāna-saddo asamānakattukattā, yathā ghataṃ pivitvā balaṃ hotīti, evamaññatthāpi evarūpesu. Bhabbakulaputtoti upanissayamattasabhāvena vuttaṃ, na pacchimabhavikatāya. Tenevassa mātādiakalyāṇamittasamāyogena katavītikkamanaṃ nissāya uppannavippaṭisārena adhigamantarāyo jāto. Pacchimabhavikānaṃ pubbabuddhuppādesu laddhabyākaraṇānaṃ na sakkā kenaci antarāyaṃ kātuṃ. Teneva aṅgulimālattherādayo akusalaṃ katvāpi adhigamasampannā eva ahesunti. Carimakacittanti cuticittaṃ. Saṅkhaṃ viya likhitaṃ ghaṃsitvā dhovitaṃ saṅkhalikhitanti āha dhotaiccādi. Ajjhāvasatāti adhi-saddayogena agāranti bhummatthe upayogavacananti āha ‘‘agāramajjhe’’ti. Kasāyarasarattāni kāsāyānīti āha ‘‘kasāyarasapītatāyā’’ti. Kasāyato nibbattatāya ca hi rasopi ‘‘kasāyaraso’’ti vuccati.
౨౬. యదా జానాతి-సద్దో బోధనత్థో న హోతి, తదా తస్స పయోగే సప్పినో జానాతి మధునో జానాతీతిఆదీసు వియ కరణత్థే సామివచనం సద్దసత్థవిదూ ఇచ్ఛన్తీతి ఆహ ‘‘కిఞ్చి దుక్ఖేన నానుభోసీ’’తి. కేనచి దుక్ఖేన నానుభోసీతి అత్థో, కిఞ్చీతి ఏత్థాపి హి కరణత్థే సామివచనస్స లోపో కతో, తేనేవ వక్ఖతి ‘‘వికప్పద్వయేపి పురిమపదస్స ఉత్తరపదేన సమానవిభత్తిలోపో దట్ఠబ్బో’’తి. యదా పన జానాతి-సద్దో సరణత్థో హోతి, తదా మాతు సరతీతిఆదీసు వియ ఉపయోగత్థే సామివచనం సద్దసత్థవిదూ వదన్తీతి ఆహ ‘‘అథ వా కిఞ్చి దుక్ఖం నస్సరతీతి అత్థో’’తి, కస్సచి దుక్ఖస్స అననుభూతతాయ నస్సరతీతి అత్థో. వికప్పద్వయేపీతి అనుభవనసరణత్థవసేన వుత్తే దుతియతతియవికప్పద్వయే. పురిమపదస్సాతి కిఞ్చీతి పదస్స. ఉత్తరపదేనాతి దుక్ఖస్సాతిపదేన. సమానాయ సామివచనభూతాయ విభత్తియా ‘‘కస్సచి దుక్ఖస్సా’’తి వత్తబ్బే ‘‘కిఞ్చి దుక్ఖస్సా’’తి లోపోతి దట్ఠబ్బో. మరణేనపి మయం తేతి ఏత్థ తేతి పదస్స సహత్థే కరణవసేనపి అత్థం దస్సేతుం తయా వియోగం వా పాపుణిస్సామాతి అత్థన్తరం వుత్తం.
26. Yadā jānāti-saddo bodhanattho na hoti, tadā tassa payoge sappino jānāti madhuno jānātītiādīsu viya karaṇatthe sāmivacanaṃ saddasatthavidū icchantīti āha ‘‘kiñci dukkhena nānubhosī’’ti. Kenaci dukkhena nānubhosīti attho, kiñcīti etthāpi hi karaṇatthe sāmivacanassa lopo kato, teneva vakkhati ‘‘vikappadvayepi purimapadassa uttarapadena samānavibhattilopo daṭṭhabbo’’ti. Yadā pana jānāti-saddo saraṇattho hoti, tadā mātu saratītiādīsu viya upayogatthe sāmivacanaṃ saddasatthavidū vadantīti āha ‘‘atha vā kiñci dukkhaṃ nassaratīti attho’’ti, kassaci dukkhassa ananubhūtatāya nassaratīti attho. Vikappadvayepīti anubhavanasaraṇatthavasena vutte dutiyatatiyavikappadvaye. Purimapadassāti kiñcīti padassa. Uttarapadenāti dukkhassātipadena. Samānāya sāmivacanabhūtāya vibhattiyā ‘‘kassaci dukkhassā’’ti vattabbe ‘‘kiñci dukkhassā’’ti lopoti daṭṭhabbo. Maraṇenapi mayaṃ teti ettha teti padassa sahatthe karaṇavasenapi atthaṃ dassetuṃ tayā viyogaṃ vā pāpuṇissāmāti atthantaraṃ vuttaṃ.
౨౮. గన్ధబ్బా నామ గాయనకా. నటా నామ రఙ్గనటా. నాటకా లఙ్ఘనకాదయో. సుఖూపకరణేహి అత్తనో పరిచరణం కరోన్తో యస్మా లళన్తో కీళన్తో నామ హోతి, తస్మా దుతియే అత్థవికప్పే లళాతిఆది వుత్తం. దానప్పదానాదీనీతి ఏత్థ నిచ్చదానం దానం నామ, విసేసదానం పదానం నామ, ఆది-సద్దేన సీలాదీని సఙ్గణ్హాతి.
28.Gandhabbā nāma gāyanakā. Naṭā nāma raṅganaṭā. Nāṭakā laṅghanakādayo. Sukhūpakaraṇehi attano paricaraṇaṃ karonto yasmā laḷanto kīḷanto nāma hoti, tasmā dutiye atthavikappe laḷātiādi vuttaṃ. Dānappadānādīnīti ettha niccadānaṃ dānaṃ nāma, visesadānaṃ padānaṃ nāma, ādi-saddena sīlādīni saṅgaṇhāti.
౩౦. చుద్దస భత్తానీతి సఙ్ఘభత్తం ఉద్దేసభత్తం నిమన్తనం సలాకం పక్ఖికం ఉపోసథికం పాటిపదికం ఆగన్తుకం గమికం గిలానం గిలానుపట్ఠాకం విహార-ధుర-వారభత్తన్తి ఇమాని చుద్దస భత్తాని. ఏత్థ చ సేనాసనాదిపచ్చయత్తయనిస్సితేసు ఆరఞ్ఞకఙ్గాదిపధానఙ్గానం గహణవసేన సేసధుతఙ్గానిపి గహితానేవ హోన్తీతి వేదితబ్బం. వజ్జీనన్తి వజ్జీరాజూనం. వజ్జీసూతి జనపదాపేక్ఖం బహువచనం, వజ్జీనామకే జనపదేతి అత్థో. పఞ్చకామగుణాయేవ ఉపభుఞ్జితబ్బతో పరిభుఞ్జితబ్బతో చ ఉపభోగపరిభోగా, ఇత్థివత్థాదీని చ తదుపకరణానీతి ఆహ ‘‘యేహి తేస’’న్తిఆది. ఉక్కట్ఠపిణ్డపాతికత్తాతి సేసధుతఙ్గపరివారితేన ఉక్కట్ఠపిణ్డపాతికధుతఙ్గేన సమన్నాగతత్తా, తేనాహ ‘‘సపదానచారం చరితుకామో’’తి.
30.Cuddasa bhattānīti saṅghabhattaṃ uddesabhattaṃ nimantanaṃ salākaṃ pakkhikaṃ uposathikaṃ pāṭipadikaṃ āgantukaṃ gamikaṃ gilānaṃ gilānupaṭṭhākaṃ vihāra-dhura-vārabhattanti imāni cuddasa bhattāni. Ettha ca senāsanādipaccayattayanissitesu āraññakaṅgādipadhānaṅgānaṃ gahaṇavasena sesadhutaṅgānipi gahitāneva hontīti veditabbaṃ. Vajjīnanti vajjīrājūnaṃ. Vajjīsūti janapadāpekkhaṃ bahuvacanaṃ, vajjīnāmake janapadeti attho. Pañcakāmaguṇāyeva upabhuñjitabbato paribhuñjitabbato ca upabhogaparibhogā, itthivatthādīni ca tadupakaraṇānīti āha ‘‘yehi tesa’’ntiādi. Ukkaṭṭhapiṇḍapātikattāti sesadhutaṅgaparivāritena ukkaṭṭhapiṇḍapātikadhutaṅgena samannāgatattā, tenāha ‘‘sapadānacāraṃ caritukāmo’’ti.
౩౧. దోసాతి రత్తి. తత్థ అభివుత్థం పరివుసితం ఆభిదోసికం, అభిదోసం వా పచ్చూసకాలం గతో పత్తో అతిక్కన్తో ఆభిదోసికో, తేనాహ ఏకరత్తాతిక్కన్తస్స వాతిఆది.
31.Dosāti ratti. Tattha abhivutthaṃ parivusitaṃ ābhidosikaṃ, abhidosaṃ vā paccūsakālaṃ gato patto atikkanto ābhidosiko, tenāha ekarattātikkantassa vātiādi.
౩౨. ఉదకకఞ్జియన్తి పానీయపరిభోజనీయఉదకఞ్చ యాగు చ. తథాతి సముచ్చయత్థే.అనోకప్పనం అసద్దహనం, అమరిసనం అసహనం.
32.Udakakañjiyanti pānīyaparibhojanīyaudakañca yāgu ca. Tathāti samuccayatthe.Anokappanaṃ asaddahanaṃ, amarisanaṃ asahanaṃ.
౩౪. తద్ధితలోపన్తి పితామహతో ఆగతం ‘‘పేతామహ’’న్తి వత్తబ్బే తద్ధితపచ్చయనిమిత్తస్స ఏ-కారస్స లోపం కత్వాతి అత్థో. యేసం సన్తకం ధనం గహితం, తే ఇణాయికా. పలిబుద్ధోతి ‘మా గచ్ఛ మా భుఞ్జా’తిఆదినా కతావరణో, పీళితోతి అత్థో.
34.Taddhitalopanti pitāmahato āgataṃ ‘‘petāmaha’’nti vattabbe taddhitapaccayanimittassa e-kārassa lopaṃ katvāti attho. Yesaṃ santakaṃ dhanaṃ gahitaṃ, te iṇāyikā. Palibuddhoti ‘mā gaccha mā bhuñjā’tiādinā katāvaraṇo, pīḷitoti attho.
౩౫. అత్తనాతి సయం. సపతినో ధనసామినో ఇదం సాపతేయ్యం, ధనం. తదేవ విభవో.
35.Attanāti sayaṃ. Sapatino dhanasāmino idaṃ sāpateyyaṃ, dhanaṃ. Tadeva vibhavo.
౩౬. భిజ్జన్తీతి అగహితపుబ్బా ఏవ భిజ్జన్తి. దిన్నాపి పటిసన్ధీతి పితరా దిన్నం సుక్కం నిస్సాయ ఉప్పన్నస్స సత్తస్స పటిసన్ధిపి తేన దిన్నా నామ హోతీతి వుత్తం. సుక్కమేవ వా ఇధ పటిసన్ధినిస్సయత్తా ‘‘పటిసన్ధీ’’తి వుత్తం, తేనాహ ‘‘ఖిప్పం పతిట్ఠాతీ’’తి. న హి పితు సంయోగక్ఖణేయేవ సత్తస్స ఉప్పత్తినియమో అత్థి సుక్కమేవ తథా పతిట్ఠాననియమతో. సుక్కే పన పతిట్ఠితే యావ సత్త దివసాని, అడ్ఢమాసమత్తం వా, తం గబ్భసణ్ఠానస్స ఖేత్తమేవ హోతి మాతు మంసస్స లోహితలేసస్స సబ్బదాపి విజ్జమానత్తా. పుబ్బేపి పఞ్ఞత్తసిక్ఖాపదానం సబ్భావతో అపఞ్ఞత్తే సిక్ఖాపదేతి ఇమస్స పఠమపారాజికసిక్ఖాపదే అట్ఠపితేతి అత్థో వుత్తో. ఏవరూపన్తి ఏవం గరుకసభావం, పారాజికసఙ్ఘాదిసేసవత్థుభూతన్తి అత్థో, తేనాహ ‘‘అవసేసే పఞ్చఖుద్దకాపత్తిక్ఖన్ధే ఏవ పఞ్ఞపేసీ’’తి. యం ఆదీనవన్తి సమ్బన్ధో. కాయవిఞ్ఞత్తిచోపనతోతి కాయవిఞ్ఞత్తియా నిబ్బత్తచలనతో.
36.Bhijjantīti agahitapubbā eva bhijjanti. Dinnāpi paṭisandhīti pitarā dinnaṃ sukkaṃ nissāya uppannassa sattassa paṭisandhipi tena dinnā nāma hotīti vuttaṃ. Sukkameva vā idha paṭisandhinissayattā ‘‘paṭisandhī’’ti vuttaṃ, tenāha ‘‘khippaṃ patiṭṭhātī’’ti. Na hi pitu saṃyogakkhaṇeyeva sattassa uppattiniyamo atthi sukkameva tathā patiṭṭhānaniyamato. Sukke pana patiṭṭhite yāva satta divasāni, aḍḍhamāsamattaṃ vā, taṃ gabbhasaṇṭhānassa khettameva hoti mātu maṃsassa lohitalesassa sabbadāpi vijjamānattā. Pubbepi paññattasikkhāpadānaṃ sabbhāvato apaññatte sikkhāpadeti imassa paṭhamapārājikasikkhāpade aṭṭhapiteti attho vutto. Evarūpanti evaṃ garukasabhāvaṃ, pārājikasaṅghādisesavatthubhūtanti attho, tenāha ‘‘avasese pañcakhuddakāpattikkhandhe eva paññapesī’’ti. Yaṃ ādīnavanti sambandho. Kāyaviññatticopanatoti kāyaviññattiyā nibbattacalanato.
తేనేవాతి అవధారణేన యాని గబ్భగ్గహణకారణాని నివత్తితాని, తానిపి దస్సేతుం కిం పనాతిఆది వుత్తం. తత్థ ఉభయేసం ఛన్దరాగవసేన కాయసంసగ్గో వుత్తో. ఇత్థియా ఏవ ఛన్దరాగవసేన నాభిపరామసనం విసుం వుత్తం. సామపణ్డితస్స హి మాతా పుత్తుప్పత్తియా సఞ్జాతాదరా నాభిపరామసనకాలే కామరాగసమాకులచిత్తా అహోసి, ఇతరథా పుత్తుప్పత్తియా ఏవ అసమ్భవతో. ‘‘సక్కో చస్సా కామరాగసముప్పత్తినిమిత్తాని అకాసీ’’తిపి వదన్తి, వత్థువసేన వా ఏతం నాభిపరామసనం కాయసంసగ్గతో విసుం వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం. మాతఙ్గపణ్డితస్స దిట్ఠమఙ్గలికాయ నాభిపరామసనేన మణ్డబ్యస్స నిబ్బత్తి అహోసి. చణ్డపజ్జోతమాతు నాభియం విచ్ఛికా ఫరిత్వా గతా, తేన చణ్డపజ్జోతస్స నిబ్బత్తి అహోసీతి ఆహ ఏతేనేవ నయేనాతిఆది.
Tenevāti avadhāraṇena yāni gabbhaggahaṇakāraṇāni nivattitāni, tānipi dassetuṃ kiṃ panātiādi vuttaṃ. Tattha ubhayesaṃ chandarāgavasena kāyasaṃsaggo vutto. Itthiyā eva chandarāgavasena nābhiparāmasanaṃ visuṃ vuttaṃ. Sāmapaṇḍitassa hi mātā puttuppattiyā sañjātādarā nābhiparāmasanakāle kāmarāgasamākulacittā ahosi, itarathā puttuppattiyā eva asambhavato. ‘‘Sakko cassā kāmarāgasamuppattinimittāni akāsī’’tipi vadanti, vatthuvasena vā etaṃ nābhiparāmasanaṃ kāyasaṃsaggato visuṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Mātaṅgapaṇḍitassa diṭṭhamaṅgalikāya nābhiparāmasanena maṇḍabyassa nibbatti ahosi. Caṇḍapajjotamātu nābhiyaṃ vicchikā pharitvā gatā, tena caṇḍapajjotassa nibbatti ahosīti āha eteneva nayenātiādi.
అయన్తి సుదిన్నస్స పురాణదుతియికా. యం సన్ధాయాతి యం అజ్ఝాచారం సన్ధాయ. మాతాపితరో చ సన్నిపతితా హోన్తీతి ఇమినా సుక్కస్స సమ్భవం దీపేతి, మాతా చ ఉతునీ హోతీతి ఇమినా సోణితస్స. గన్ధబ్బోతి తత్రుపగో సత్తో అధిప్పేతో, గన్తబ్బోతి వుత్తం హోతి, త-కారస్స చేత్థ ధ-కారో కతో. అథ వా గన్ధబ్బా నామ రఙ్గనటా, తే వియ తత్ర తత్ర భవేసు నానావేసగ్గహణతో అయమ్పి ‘‘గన్ధబ్బో’’తి వుత్తో, సో మాతాపితూనం సన్నిపాతక్ఖణతో పచ్ఛాపి సత్తాహబ్భన్తరే తత్ర ఉపపన్నో ‘‘పచ్చుపట్ఠితో’’తి వుత్తో. గబ్భస్సాతి కలలరూపసహితస్స పటిసన్ధివిఞ్ఞాణస్స. తఞ్హి ఇధ ‘‘గబ్భో’’తి అధిప్పేతం సా తేన గబ్భం గణ్హీతిఆదీసు (పారా॰ ౩౬) వియ. అస్స తం అజ్ఝాచారన్తి సమ్బన్ధో. పాళియం నిరబ్బుదో వత భో భిక్ఖుసఙ్ఘో నిరాదీనవోతి ఇమస్స అనన్తరం తస్మిం భిక్ఖుసఙ్ఘేతి అజ్ఝాహరిత్వా సుదిన్నేన…పే॰… ఆదీనవో ఉప్పాదితోతి యోజనా వేదితబ్బా. ఇతిహాతి నిపాతసముదాయస్స ఏవన్తి ఇదం అత్థభవనం. ముహుత్తేనాతి ఇదం ఖణేనాతి పదస్స వేవచనం. యావ బ్రహ్మలోకా అబ్భుగ్గతోపి దేవానం తావమహన్తో సద్దో తేసం రూపం వియ మనుస్సానం గోచరో న హోతి. తస్మా పచ్ఛా సుదిన్నేన వుత్తే ఏవ జానింసూతి దట్ఠబ్బం.
Ayanti sudinnassa purāṇadutiyikā. Yaṃ sandhāyāti yaṃ ajjhācāraṃ sandhāya. Mātāpitaro ca sannipatitā hontīti iminā sukkassa sambhavaṃ dīpeti, mātā ca utunī hotīti iminā soṇitassa. Gandhabboti tatrupago satto adhippeto, gantabboti vuttaṃ hoti, ta-kārassa cettha dha-kāro kato. Atha vā gandhabbā nāma raṅganaṭā, te viya tatra tatra bhavesu nānāvesaggahaṇato ayampi ‘‘gandhabbo’’ti vutto, so mātāpitūnaṃ sannipātakkhaṇato pacchāpi sattāhabbhantare tatra upapanno ‘‘paccupaṭṭhito’’ti vutto. Gabbhassāti kalalarūpasahitassa paṭisandhiviññāṇassa. Tañhi idha ‘‘gabbho’’ti adhippetaṃ sā tena gabbhaṃ gaṇhītiādīsu (pārā. 36) viya. Assa taṃ ajjhācāranti sambandho. Pāḷiyaṃ nirabbudo vata bho bhikkhusaṅgho nirādīnavoti imassa anantaraṃ tasmiṃ bhikkhusaṅgheti ajjhāharitvā sudinnena…pe… ādīnavo uppāditoti yojanā veditabbā. Itihāti nipātasamudāyassa evanti idaṃ atthabhavanaṃ. Muhuttenāti idaṃ khaṇenāti padassa vevacanaṃ. Yāva brahmalokā abbhuggatopi devānaṃ tāvamahanto saddo tesaṃ rūpaṃ viya manussānaṃ gocaro na hoti. Tasmā pacchā sudinnena vutte eva jāniṃsūti daṭṭhabbaṃ.
౩౭. మగ్గబ్రహ్మచరియన్తి మగ్గపదట్ఠానం సిక్ఖత్తయమేవ ఉపచారతో వుత్తం తస్సేవ యావజీవం చరితబ్బత్తా. అవిప్ఫారికోతి ఉద్దేసాదీసు అబ్యావటో. వహచ్ఛిన్నోతి ఛిన్నపాదో, ఛిన్నఖన్ధో వా. చిన్తయీతి ఇమినా పజ్ఝాయీతి పదస్స కిరియాపదత్తం దస్సేతి. తేన ‘‘కిసో అహోసి…పే॰… పజ్ఝాయి చా’’తి చ-కారం ఆనేత్వా పాళియోజనా కాతబ్బా.
37.Maggabrahmacariyanti maggapadaṭṭhānaṃ sikkhattayameva upacārato vuttaṃ tasseva yāvajīvaṃ caritabbattā. Avipphārikoti uddesādīsu abyāvaṭo. Vahacchinnoti chinnapādo, chinnakhandho vā. Cintayīti iminā pajjhāyīti padassa kiriyāpadattaṃ dasseti. Tena ‘‘kiso ahosi…pe… pajjhāyi cā’’ti ca-kāraṃ ānetvā pāḷiyojanā kātabbā.
౩౮. గణే జనసమాగమే సన్నిపాతనం గణసఙ్గణికా, సావ పపఞ్చా, తేన గణసఙ్గణికాపపఞ్చేన. యస్సాతి యే అస్స. కథాఫాసుకాతి విస్సాసికభావేన ఫాసుకకథా, సుఖసమ్భాసాతి అత్థో. ఉపాదారూపం భూతరూపముఖేనేవ మన్దనం పీననఞ్చ హోతీతి ఆహ పసాదఇచ్చాది. దానీతి నిపాతో ఇధ పన-సద్దత్థే వత్తతి తక్కాలవాచినో ఏతరహి-పదస్స విసుం వుచ్చమానత్తాతి ఆహ ‘‘సో పన త్వ’’న్తి. నో-సద్దోపి ను-సద్దో వియ పుచ్ఛనత్థోతి ఆహ ‘‘కచ్చి ను త్వ’’న్తి. తమేవాతి గిహిభావపత్థనాలక్ఖణమేవ. అనభిరతిమేవాతి ఏవ-కారేన నివత్తితాయ పన తదఞ్ఞాయ అనభిరతియా విజ్జమానత్తం దస్సేతుం అధికుసలానన్తిఆది వుత్తం, సమథవిపస్సనా అధికుసలా నామ. ఇదం పనాతిఆది ఉపరి వత్తబ్బవిసేసదస్సనం. పరియాయవచనమత్తన్తి సద్దత్థకథనమత్తం.
38. Gaṇe janasamāgame sannipātanaṃ gaṇasaṅgaṇikā, sāva papañcā, tena gaṇasaṅgaṇikāpapañcena. Yassāti ye assa. Kathāphāsukāti vissāsikabhāvena phāsukakathā, sukhasambhāsāti attho. Upādārūpaṃ bhūtarūpamukheneva mandanaṃ pīnanañca hotīti āha pasādaiccādi. Dānīti nipāto idha pana-saddatthe vattati takkālavācino etarahi-padassa visuṃ vuccamānattāti āha ‘‘so pana tva’’nti. No-saddopi nu-saddo viya pucchanatthoti āha ‘‘kacci nu tva’’nti. Tamevāti gihibhāvapatthanālakkhaṇameva. Anabhiratimevāti eva-kārena nivattitāya pana tadaññāya anabhiratiyā vijjamānattaṃ dassetuṃ adhikusalānantiādi vuttaṃ, samathavipassanā adhikusalā nāma. Idaṃ panātiādi upari vattabbavisesadassanaṃ. Pariyāyavacanamattanti saddatthakathanamattaṃ.
తస్మిన్తి ధమ్మే, ఏవం విరాగాయ దేసితే సతీతి అత్థో. నామాతి గరహాయం. లోకుత్తరనిబ్బానన్తి విరాగాయాతిఆదినా వుత్తకిలేసక్ఖయనిబ్బానతో విసేసేతి. జాతిం నిస్సాయ ఉప్పజ్జనకమానో ఏవ మదజననట్ఠేన మదోతి మానమదో. ‘‘అహం పురిసో’’తి పవత్తో మానో పురిసమదో. ‘‘అసద్ధమ్మసేవనాసమత్థతం నిస్సాయ మానో, రాగో ఏవ వా పురిసమదో’’తి కేచి. ఆది-సద్దేన బలమదాదిం సఙ్గణ్హాతి. తేభూమకవట్టన్తి తీసు భూమీసు కమ్మకిలేసవిపాకా పవత్తనట్ఠేన వట్టం. విరజ్జతీతి విగచ్ఛతి. యోనియోతి అణ్డజాదయో, తా పన యవన్తి తాహి సత్తా అమిస్సితాపి సమానజాతితాయ మిస్సితా హోన్తీతి ‘‘యోనియో’’తి వుత్తా.
Tasminti dhamme, evaṃ virāgāya desite satīti attho. Nāmāti garahāyaṃ. Lokuttaranibbānanti virāgāyātiādinā vuttakilesakkhayanibbānato viseseti. Jātiṃ nissāya uppajjanakamāno eva madajananaṭṭhena madoti mānamado. ‘‘Ahaṃ puriso’’ti pavatto māno purisamado. ‘‘Asaddhammasevanāsamatthataṃ nissāya māno, rāgo eva vā purisamado’’ti keci. Ādi-saddena balamadādiṃ saṅgaṇhāti. Tebhūmakavaṭṭanti tīsu bhūmīsu kammakilesavipākā pavattanaṭṭhena vaṭṭaṃ. Virajjatīti vigacchati. Yoniyoti aṇḍajādayo, tā pana yavanti tāhi sattā amissitāpi samānajātitāya missitā hontīti ‘‘yoniyo’’ti vuttā.
ఞాతతీరణపహానవసేనాతి ఏత్థ లక్ఖణాదివసేన సప్పచ్చయనామరూపపరిగ్గహో ఞాతపరిఞ్ఞా నామ. కలాపసమ్మసనాదివసేన పవత్తా లోకియవిపస్సనా తీరణపరిఞ్ఞా నామ. అరియమగ్గో పహానపరిఞ్ఞా నామ. ఇధ పన ఞాతతీరణకిచ్చానమ్పి అసమ్మోహతో మగ్గక్ఖణే సిజ్ఝనతో అరియమగ్గమేవ సన్ధాయ తివిధాపి పరిఞ్ఞా వుత్తా, తేనేవ ‘‘లోకుత్తరమగ్గోవ కథితో’’తి వుత్తం. కామేసు పాతబ్యతానన్తి వత్థుకామేసు పాతబ్యతాసఙ్ఖాతానం సుభాదిఆకారానం తదాకారగాహికానం తణ్హానన్తి అత్థో. విసయముఖేన హేత్థ విసయినో గహితా. తీసు ఠానేసూతి ‘‘విరాగాయ ధమ్మో దేసితో…పే॰… నో సఉపాదానాయా’’తి ఏవం వుత్తేసు.
Ñātatīraṇapahānavasenāti ettha lakkhaṇādivasena sappaccayanāmarūpapariggaho ñātapariññā nāma. Kalāpasammasanādivasena pavattā lokiyavipassanā tīraṇapariññā nāma. Ariyamaggo pahānapariññā nāma. Idha pana ñātatīraṇakiccānampi asammohato maggakkhaṇe sijjhanato ariyamaggameva sandhāya tividhāpi pariññā vuttā, teneva ‘‘lokuttaramaggova kathito’’ti vuttaṃ. Kāmesu pātabyatānanti vatthukāmesu pātabyatāsaṅkhātānaṃ subhādiākārānaṃ tadākāragāhikānaṃ taṇhānanti attho. Visayamukhena hettha visayino gahitā. Tīsu ṭhānesūti ‘‘virāgāya dhammo desito…pe… no saupādānāyā’’ti evaṃ vuttesu.
౩౯. కలిసాసనారోపనత్థాయాతి దోసారోపనత్థాయ. కలీతి కోధస్స నామం, తస్స సాసనం కలిసాసనం, కోధవసేన వుచ్చమానా గరహా. అజ్ఝాచారోవ వీతిక్కమో. సమణకరణానం ధమ్మానన్తి సమణభావకరానం హిరోత్తప్పాదిధమ్మానం. పాళియం కథం-సద్దయోగేన న సక్ఖిస్ససీతి అనాగతవచనం కతం, ‘‘నామ-సద్దయోగేనా’’తిపి వదన్తి. అతివియ దుక్ఖవిపాకన్తి గహట్ఠానం నాతిసావజ్జమ్పి కమ్మం పబ్బజితానం భగవతో ఆణావీతిక్కమతో చేవ సమాదిన్నసిక్ఖత్తయవినాసనతో చ మహాసావజ్జం హోతీతి వుత్తం. ఉదకే భవం ఓదకం, ధోవనకిచ్చన్తి ఆహ ఉదకకిచ్చన్తిఆది. సమాపజ్జిస్ససీతి అనాగతవచనం నామ-సద్దయోగేన కతన్తి ఆహ ‘‘నామ-సద్దేన యోజేతబ్బ’’న్తి. దుబ్భరతాదీనం హేతుభూతో అసంవరో ఇధ దుబ్భరతాది-సద్దేన వుత్తో కారణే కారియోపచారేనాతి ఆహ ‘‘దుబ్భరతాదీనం వత్థుభూతస్స అసంవరస్సా’’తి. అత్తాతి అత్తభావో. దుబ్భరతన్తి అత్తనా ఉపట్ఠాకేహి చ దుక్ఖేన భరితబ్బతం. సత్తేహి కిలేసేహి చ సఙ్గణనం సమోధానం సఙ్గణికాతి ఆహ గణసఙ్గణికాయాతిఆది. అట్ఠకుసీతవత్థుపారిపూరియాతి ఏత్థ కమ్మం కాతబ్బన్తి ఏకం, తథా అకాసిన్తి, మగ్గో గన్తబ్బోతి అగమాసిన్తి, నాలత్థం భోజనస్స పారిపూరిన్తి, అలత్థన్తి, ఉప్పన్నో మే ఆబాధోతి, అచిరవుట్ఠితో గేలఞ్ఞాతి ఏకన్తి ఇమాని అట్ఠ కుసీతవత్థూని నామ. ఏత్థ చ కోసజ్జం కుసీత-సద్దేన వుత్తం. వినాపి హి భావజోతనపచ్చయం భావత్థో విఞ్ఞాయతి యథా పటస్స సుక్కన్తి. సబ్బకిలేసాపచయభూతాయ వివట్టాయాతి రాగాదిసబ్బకిలేసానం అపచయహేతుభూతాయ నిబ్బానాయ, నిబ్బానత్థన్తి అత్థో. సంవరప్పహానపటిసంయుత్తన్తి సీలసంవరాదీహి పఞ్చహి సంవరేహి చేవ తదఙ్గప్పహానాదీహి పఞ్చహి పహానేహి చ ఉపేతం. అసుత్తన్త వినిబద్ధన్తి తీసు పిటకేసు పాళిసఙ్ఖాతసుత్తన్తవసేన అరచితం, సఙ్గీతికారేహి చ అనారోపితం, తేనాహ ‘‘పాళివినిముత్త’’న్తి. తేన చ అట్ఠకథాసు యథానురూపం సఙ్గహితన్తి దస్సేతి. ఏవరూపా హి పకిణ్ణకదేసనా అట్ఠకథాయ మూలం. ఓక్కన్తికధమ్మదేసనా నామ తస్మిం తస్మిం పసఙ్గే ఓతారేత్వా ఓతారేత్వా నానానయేహి కథియమానా ధమ్మదేసనా, తేనాహ భగవా కిరాతిఆది. పటిక్ఖిపనాధిప్పాయాతి పఞ్ఞత్తమ్పి సిక్ఖాపదం ‘‘కిమేతేనా’’తి మద్దనచిత్తా.
39.Kalisāsanāropanatthāyāti dosāropanatthāya. Kalīti kodhassa nāmaṃ, tassa sāsanaṃ kalisāsanaṃ, kodhavasena vuccamānā garahā. Ajjhācārova vītikkamo. Samaṇakaraṇānaṃ dhammānanti samaṇabhāvakarānaṃ hirottappādidhammānaṃ. Pāḷiyaṃ kathaṃ-saddayogena na sakkhissasīti anāgatavacanaṃ kataṃ, ‘‘nāma-saddayogenā’’tipi vadanti. Ativiya dukkhavipākanti gahaṭṭhānaṃ nātisāvajjampi kammaṃ pabbajitānaṃ bhagavato āṇāvītikkamato ceva samādinnasikkhattayavināsanato ca mahāsāvajjaṃ hotīti vuttaṃ. Udake bhavaṃ odakaṃ, dhovanakiccanti āha udakakiccantiādi. Samāpajjissasīti anāgatavacanaṃ nāma-saddayogena katanti āha ‘‘nāma-saddena yojetabba’’nti. Dubbharatādīnaṃ hetubhūto asaṃvaro idha dubbharatādi-saddena vutto kāraṇe kāriyopacārenāti āha ‘‘dubbharatādīnaṃ vatthubhūtassa asaṃvarassā’’ti. Attāti attabhāvo. Dubbharatanti attanā upaṭṭhākehi ca dukkhena bharitabbataṃ. Sattehi kilesehi ca saṅgaṇanaṃ samodhānaṃ saṅgaṇikāti āha gaṇasaṅgaṇikāyātiādi. Aṭṭhakusītavatthupāripūriyāti ettha kammaṃ kātabbanti ekaṃ, tathā akāsinti, maggo gantabboti agamāsinti, nālatthaṃ bhojanassa pāripūrinti, alatthanti, uppanno me ābādhoti, aciravuṭṭhito gelaññāti ekanti imāni aṭṭha kusītavatthūni nāma. Ettha ca kosajjaṃ kusīta-saddena vuttaṃ. Vināpi hi bhāvajotanapaccayaṃ bhāvattho viññāyati yathā paṭassa sukkanti. Sabbakilesāpacayabhūtāya vivaṭṭāyāti rāgādisabbakilesānaṃ apacayahetubhūtāya nibbānāya, nibbānatthanti attho. Saṃvarappahānapaṭisaṃyuttanti sīlasaṃvarādīhi pañcahi saṃvarehi ceva tadaṅgappahānādīhi pañcahi pahānehi ca upetaṃ. Asuttanta vinibaddhanti tīsu piṭakesu pāḷisaṅkhātasuttantavasena aracitaṃ, saṅgītikārehi ca anāropitaṃ, tenāha ‘‘pāḷivinimutta’’nti. Tena ca aṭṭhakathāsu yathānurūpaṃ saṅgahitanti dasseti. Evarūpā hi pakiṇṇakadesanā aṭṭhakathāya mūlaṃ. Okkantikadhammadesanā nāma tasmiṃ tasmiṃ pasaṅge otāretvā otāretvā nānānayehi kathiyamānā dhammadesanā, tenāha bhagavā kirātiādi. Paṭikkhipanādhippāyāti paññattampi sikkhāpadaṃ ‘‘kimetenā’’ti maddanacittā.
వుత్తత్థవసేనాతి పతిట్ఠాఅధిగముపాయవసేన. సిక్ఖాపదవిభఙ్గే యా తస్మిం సమయే కామేసుమిచ్ఛాచారా ఆరతి విరతీతిఆదినా (విభ॰ ౭౦౬) నిద్దిట్ఠవిరతియో చేవ, యా తస్మిం సమయే చేతనా సఞ్చేతనాతిఆదినా (విభ॰ ౭౦౪) నిద్దిట్ఠచేతనా చ, కామేసుమిచ్ఛాచారా విరమన్తస్స ఫస్సో…పే॰… అవిక్ఖేపోతిఆదినా (విభ॰ ౭౦౫) నిద్దిట్ఠఫస్సాదిధమ్మా చ సిక్ఖాపదన్తి దస్సేతుం ‘‘అయఞ్చ అత్థో సిక్ఖాపదవిభఙ్గే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బో’’తి వుత్తం. ‘‘యో తత్థ నామకాయో పదకాయోతి ఇదం మహాఅట్ఠకథాయం వుత్త’’న్తి వదన్తి. నామకాయోతి నామసమూహో నామపఞ్ఞత్తియేవ, సేసానిపి తస్సేవ వేవచనాని. సిక్ఖాకోట్ఠాసోతి విరతిఆదయో వుత్తా తప్పకాసకఞ్చ వచనం.
Vuttatthavasenāti patiṭṭhāadhigamupāyavasena. Sikkhāpadavibhaṅge yā tasmiṃ samaye kāmesumicchācārā ārati viratītiādinā (vibha. 706) niddiṭṭhaviratiyo ceva, yā tasmiṃ samaye cetanā sañcetanātiādinā (vibha. 704) niddiṭṭhacetanā ca, kāmesumicchācārā viramantassa phasso…pe… avikkhepotiādinā (vibha. 705) niddiṭṭhaphassādidhammā ca sikkhāpadanti dassetuṃ ‘‘ayañca attho sikkhāpadavibhaṅge vuttanayeneva veditabbo’’ti vuttaṃ. ‘‘Yo tattha nāmakāyo padakāyoti idaṃ mahāaṭṭhakathāyaṃ vutta’’nti vadanti. Nāmakāyoti nāmasamūho nāmapaññattiyeva, sesānipi tasseva vevacanāni. Sikkhākoṭṭhāsoti viratiādayo vuttā tappakāsakañca vacanaṃ.
అత్థవసేతి హితవిసేసే ఆనిసంసవిసేసే, తే చ సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తియా హేతూతి ఆహ ‘‘కారణవసే’’తి. సుఖవిహారాభావే సహజీవనస్స అభావతో సహజీవితాతి సుఖవిహారోవ వుత్తో. దుస్సీలపుగ్గలాతి నిస్సీలా దూసితసీలా చ. పారాజికసిక్ఖాపదప్పసఙ్గే హి నిస్సీలా అధిప్పేతా, సేససిక్ఖాపదపసఙ్గే తేహి తేహి వీతిక్కమేహి ఖణ్డఛిద్దాదిభావప్పత్తియా దూసితసీలా అధిప్పేతా. ఉభయేనపి అలజ్జినోవ ఇధ ‘‘దుస్సీలా’’తి వుత్తాతి వేదితబ్బా. సబ్బసిక్ఖాపదానమ్పి దస అత్థవసే పటిచ్చేవ పఞ్ఞత్తత్తా ఉపరి దుస్సీలపుగ్గలే నిస్సాయాతి ఏత్థాపి ఏసేవ నయో, తేనేవ ‘‘యే మఙ్కుతం…పే॰… నిగ్గహేస్సతీ’’తి సబ్బసిక్ఖాపదసాధారణవసేన అత్థో వుత్తో. తత్థ మఙ్కుతన్తి నిత్తేజతం అధోముఖతం. ధమ్మేనాతిఆదీసు ధమ్మోతి భూతం వత్థు. వినయోతి చోదనా చేవ సారణా చ. సత్థుసాసనన్తి ఞత్తిసమ్పదా చేవ అనుసావనసమ్పదా చ. సన్దిట్ఠమానాతి సంసయం ఆపజ్జమానా. ఉబ్బాళ్హాతి పీళితా. దుస్సీలపుగ్గలే నిస్సాయ హి ఉపోసథో న తిట్ఠతి, పవారణా న తిట్ఠతి, సఙ్ఘకమ్మాని నప్పవత్తన్తి, సామగ్గీ న హోతీతి ఇమినా అలజ్జీహి సద్ధిం ఉపోసథాదిసకలసఙ్ఘకమ్మం కాతుం న వట్టతి ధమ్మపరిభోగత్తాతి దస్సేతి. ఉపోసథపవారణానం నియతకాలికతాయ చ అవస్సం కత్తబ్బత్తా సఙ్ఘకమ్మతో విసుం గహణం వేదితబ్బం. అకిత్తి గరహా. అయసో పరివారహాని.
Atthavaseti hitavisese ānisaṃsavisese, te ca sikkhāpadapaññattiyā hetūti āha ‘‘kāraṇavase’’ti. Sukhavihārābhāve sahajīvanassa abhāvato sahajīvitāti sukhavihārova vutto. Dussīlapuggalāti nissīlā dūsitasīlā ca. Pārājikasikkhāpadappasaṅge hi nissīlā adhippetā, sesasikkhāpadapasaṅge tehi tehi vītikkamehi khaṇḍachiddādibhāvappattiyā dūsitasīlā adhippetā. Ubhayenapi alajjinova idha ‘‘dussīlā’’ti vuttāti veditabbā. Sabbasikkhāpadānampi dasa atthavase paṭicceva paññattattā upari dussīlapuggale nissāyāti etthāpi eseva nayo, teneva ‘‘ye maṅkutaṃ…pe… niggahessatī’’ti sabbasikkhāpadasādhāraṇavasena attho vutto. Tattha maṅkutanti nittejataṃ adhomukhataṃ. Dhammenātiādīsu dhammoti bhūtaṃ vatthu. Vinayoti codanā ceva sāraṇā ca. Satthusāsananti ñattisampadā ceva anusāvanasampadā ca. Sandiṭṭhamānāti saṃsayaṃ āpajjamānā. Ubbāḷhāti pīḷitā. Dussīlapuggale nissāya hi uposatho na tiṭṭhati, pavāraṇā na tiṭṭhati, saṅghakammāni nappavattanti, sāmaggī na hotīti iminā alajjīhi saddhiṃ uposathādisakalasaṅghakammaṃ kātuṃ na vaṭṭati dhammaparibhogattāti dasseti. Uposathapavāraṇānaṃ niyatakālikatāya ca avassaṃ kattabbattā saṅghakammato visuṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. Akitti garahā. Ayaso parivārahāni.
చుద్దస ఖన్ధకవత్తాని నామ వత్తక్ఖన్ధకే (చూళవ॰ ౩౫౬ ఆదయో) వుత్తాని ఆగన్తుకవత్తం ఆవాసికగమికఅనుమోదనభత్తగ్గపిణ్డచారికఆరఞ్ఞకసేనాసనజన్తాఘరవచ్చకుటిఉపజ్ఝాయసద్ధివిహారికఆచరియఅన్తేవాసికవత్తన్తి ఇమాని చుద్దస వత్తాని, ఏతాని చ సబ్బేసం భిక్ఖూనం సబ్బదా చ యథారహం చరితబ్బాని. ద్వే అసీతి మహావత్తాని పన తజ్జనీయకమ్మకతాదికాలేయేవ చరితబ్బాని, న సబ్బదా. తస్మా విసుం గణితాని. తాని పన ‘‘పారివాసికానం భిక్ఖూనం వత్తం పఞ్ఞపేస్సామీ’’తి (చూళవ॰ ౭౫) ఆరభిత్వా ‘‘న ఉపసమ్పాదేతబ్బం…పే॰… న ఛమాయ చఙ్కమన్తే చఙ్కమే చఙ్కమితబ్బ’’న్తి వుత్తావసానాని ఛసట్ఠి, తతో పరం ‘‘న, భిక్ఖవే, పారివాసికేన భిక్ఖునా పారివాసికేన వుడ్ఢతరేన భిక్ఖునా సద్ధిం, మూలాయపటికస్సనారహేన, మానత్తచారికేన, మానత్తారహేన, అబ్భానారహేన భిక్ఖునా సద్ధిం ఏకచ్ఛన్నే ఆవాసే వత్థబ్బ’’న్తిఆదినా (చూళవ॰ ౮౨) వుత్తవత్తాని పకతత్తేన చరితబ్బేహి అనఞ్ఞత్తా విసుం అగణేత్వా పారివాసికవుడ్ఢతరాదీసు పుగ్గలన్తరేసు చరితబ్బత్తా తేసం వసేన సమ్పిణ్డేత్వా ఏకేకం కత్వా గణితాని పఞ్చాతి ఏకసత్తతివత్తాని చ ఉక్ఖేపనీయకమ్మకతవత్తేసు చ వుత్తం ‘‘న పకతత్తస్స భిక్ఖునో అభివాదనం పచ్చుట్ఠానం…పే॰… నహానే పిట్ఠిపరికమ్మం సాదితబ్బ’’న్తి (చూళవ॰ ౮౬) ఇదం అభివాదనాదీనం అసాదియనం ఏకం, ‘‘న పకతత్తో భిక్ఖు సీలవిపత్తియా అనుద్ధంసేతబ్బో’’తిఆదీని (చూళవ॰ ౫౧) చ దసాతి ఏవం ద్వాసీతి వత్తాని హోన్తి, ఏతేస్వేవ పన కానిచి తజ్జనీయకమ్మాదివత్తాని కానిచి పారివాసికాదివత్తానీతి అగ్గహితగ్గహణేన ద్వాసీతియేవ. అఞ్ఞత్థ పన అట్ఠకథాపదేసే అప్పకం ఊనమధికం వా గణనూపగం న హోతీతి అసీతిఖన్ధకవత్తానీతి ఆగతం. అథ వా పురిమేహి చుద్దసవత్తేహి అసఙ్గహితాని వినయాగతాని సబ్బాని వత్తాని యథా ద్వాసీతి వత్తాని, అసీతి వత్తాని ఏవ వా హోన్తి, తథా సఙ్గహేత్వా ఞాతబ్బాని.
Cuddasa khandhakavattāni nāma vattakkhandhake (cūḷava. 356 ādayo) vuttāni āgantukavattaṃ āvāsikagamikaanumodanabhattaggapiṇḍacārikaāraññakasenāsanajantāgharavaccakuṭiupajjhāyasaddhivihārikaācariyaantevāsikavattanti imāni cuddasa vattāni, etāni ca sabbesaṃ bhikkhūnaṃ sabbadā ca yathārahaṃ caritabbāni. Dve asīti mahāvattāni pana tajjanīyakammakatādikāleyeva caritabbāni, na sabbadā. Tasmā visuṃ gaṇitāni. Tāni pana ‘‘pārivāsikānaṃ bhikkhūnaṃ vattaṃ paññapessāmī’’ti (cūḷava. 75) ārabhitvā ‘‘na upasampādetabbaṃ…pe… na chamāya caṅkamante caṅkame caṅkamitabba’’nti vuttāvasānāni chasaṭṭhi, tato paraṃ ‘‘na, bhikkhave, pārivāsikena bhikkhunā pārivāsikena vuḍḍhatarena bhikkhunā saddhiṃ, mūlāyapaṭikassanārahena, mānattacārikena, mānattārahena, abbhānārahena bhikkhunā saddhiṃ ekacchanne āvāse vatthabba’’ntiādinā (cūḷava. 82) vuttavattāni pakatattena caritabbehi anaññattā visuṃ agaṇetvā pārivāsikavuḍḍhatarādīsu puggalantaresu caritabbattā tesaṃ vasena sampiṇḍetvā ekekaṃ katvā gaṇitāni pañcāti ekasattativattāni ca ukkhepanīyakammakatavattesu ca vuttaṃ ‘‘na pakatattassa bhikkhuno abhivādanaṃ paccuṭṭhānaṃ…pe… nahāne piṭṭhiparikammaṃ sāditabba’’nti (cūḷava. 86) idaṃ abhivādanādīnaṃ asādiyanaṃ ekaṃ, ‘‘na pakatatto bhikkhu sīlavipattiyā anuddhaṃsetabbo’’tiādīni (cūḷava. 51) ca dasāti evaṃ dvāsīti vattāni honti, etesveva pana kānici tajjanīyakammādivattāni kānici pārivāsikādivattānīti aggahitaggahaṇena dvāsītiyeva. Aññattha pana aṭṭhakathāpadese appakaṃ ūnamadhikaṃ vā gaṇanūpagaṃ na hotīti asītikhandhakavattānīti āgataṃ. Atha vā purimehi cuddasavattehi asaṅgahitāni vinayāgatāni sabbāni vattāni yathā dvāsīti vattāni, asīti vattāni eva vā honti, tathā saṅgahetvā ñātabbāni.
సంవరవినయోతి సీలసంవరో సతిసంవరో ఞాణసంవరో ఖన్తిసంవరో వీరియసంవరోతి పఞ్చవిధోపి సంవరో యథాసకం సంవరితబ్బానం వినేతబ్బానఞ్చ కాయదుచ్చరితాదీనం సంవరణతో సంవరో, వినయనతో వినయోతి వుచ్చతి. పహానవినయోతి తదఙ్గప్పహానం విక్ఖమ్భనప్పహానం సముచ్ఛేదప్పహానం పటిప్పస్సద్ధిప్పహానం నిస్సరణప్పహానన్తి పఞ్చవిధమ్పి పహానం, యస్మా చాగట్ఠేన పహానం, వినయనట్ఠేన వినయో, తస్మా ‘‘పహానవినయో’’తి వుచ్చతి. సమథవినయోతి సత్త అధికరణసమథా. పఞ్ఞత్తివినయోతి సిక్ఖాపదమేవ. తమ్పి హి భగవతో సిక్ఖాపదపఞ్ఞత్తియావ అనుగ్గహితం హోతి తబ్భావే ఏవ భావతో. సఙ్ఖలికనయం కత్వా దసక్ఖత్తుం యోజనఞ్చ కత్వా యం వుత్తన్తి సమ్బన్ధో. తత్థ పురిమపురిమపదస్స అనన్తరపదేనేవ యోజితత్తా అయోసఙ్ఖలికసదిసన్తి ‘‘సఙ్ఖలికనయ’’న్తి వుత్తం. దససు పదేసు ఏకమేకం పదం తదవసేసేహి నవనవపదేహి యోజితత్తా ‘‘ఏకేకపదమూలిక’’న్తి వుత్తం.
Saṃvaravinayoti sīlasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro khantisaṃvaro vīriyasaṃvaroti pañcavidhopi saṃvaro yathāsakaṃ saṃvaritabbānaṃ vinetabbānañca kāyaduccaritādīnaṃ saṃvaraṇato saṃvaro, vinayanato vinayoti vuccati. Pahānavinayoti tadaṅgappahānaṃ vikkhambhanappahānaṃ samucchedappahānaṃ paṭippassaddhippahānaṃ nissaraṇappahānanti pañcavidhampi pahānaṃ, yasmā cāgaṭṭhena pahānaṃ, vinayanaṭṭhena vinayo, tasmā ‘‘pahānavinayo’’ti vuccati. Samathavinayoti satta adhikaraṇasamathā. Paññattivinayoti sikkhāpadameva. Tampi hi bhagavato sikkhāpadapaññattiyāva anuggahitaṃ hoti tabbhāve eva bhāvato. Saṅkhalikanayaṃ katvā dasakkhattuṃ yojanañca katvā yaṃ vuttanti sambandho. Tattha purimapurimapadassa anantarapadeneva yojitattā ayosaṅkhalikasadisanti ‘‘saṅkhalikanaya’’nti vuttaṃ. Dasasu padesu ekamekaṃ padaṃ tadavasesehi navanavapadehi yojitattā ‘‘ekekapadamūlika’’nti vuttaṃ.
అత్థసతం ధమ్మసతన్తి ఏత్థ యో హి సో పరివారే (పరి॰ ౩౩౪) యం సఙ్ఘసుట్ఠు, తం సఙ్ఘఫాసూతి ఆదింకత్వా యం సద్ధమ్మట్ఠితియా, తం వినయానుగ్గహాయాతి పరియోసానం ఖణ్డచక్కవసేనేవ సఙ్ఖలికనయో వుత్తో, తస్మిం ఏకమూలకనయే ఆగతబద్ధచక్కనయేన యం వినయానుగ్గహాయ, తం సఙ్ఘసుట్ఠూతి ఇదమ్పి యోజేత్వా బద్ధచక్కే కతే పురిమపురిమాని దస ధమ్మపదాని, పచ్ఛిమపచ్ఛిమాని దస అత్థపదాని చాతి వీసతి పదాని హోన్తి. ఏకమూలకనయే పన ఏకస్మిం వారే నవేవ అత్థపదాని లబ్భన్తి. ఏవం దసహి వారేహి నవుతి అత్థపదాని నవుతి ధమ్మపదాని చ హోన్తి, తాని సఙ్ఖలికనయే వుత్తేహి దసహి అత్థపదేహి దసహి ధమ్మపదేహి చ సద్ధిం యోజితాని యథావుత్తం అత్థసతం ధమ్మసతఞ్చ హోన్తీతి వేదితబ్బం. యం పనేత్థ సారత్థదీపనియం (సారత్థ టీ॰ పారాజికకణ్డ ౨.౩౯) సఙ్ఖలికనయేపి ఏకమూలకనయేపి పచ్చేకం అత్థసతస్స ధమ్మసతస్స యోజనాముఖం వుత్తం, తం తథా సిద్ధేపి అత్థసతం ధమ్మసతన్తి (పరి॰ ౩౩౪) గాథాయ న సమేతి ద్వే అత్థసతాని ద్వే ధమ్మసతాని చత్తారి నిరుత్తిసతాని అట్ఠ ఞాణసతానీతి వత్తబ్బతో. తస్మా ఇధ వుత్తనయేనేవ అత్థసతం ధమ్మసతన్తి వుత్తన్తి గహేతబ్బం. ద్వే చ నిరుత్తిసతానీతి అత్థజోతికానం నిరుత్తీనం వసేన నిరుత్తిసతం, ధమ్మభూతానం నిరుత్తీనఞ్చ వసేన నిరుత్తిసతన్తి ద్వే నిరుత్తిసతాని. చత్తారి చ ఞాణసతానీతి అత్థసతే ఞాణసతం, ధమ్మసతే ఞాణసతం, ద్వీసు నిరుత్తిసతేసు ద్వే ఞాణసతానీతి చత్తారి ఞాణసతాని. అతిరేకానయనత్థోతి అవుత్తసముచ్చయత్థో.
Atthasataṃdhammasatanti ettha yo hi so parivāre (pari. 334) yaṃ saṅghasuṭṭhu, taṃ saṅghaphāsūti ādiṃkatvā yaṃ saddhammaṭṭhitiyā, taṃ vinayānuggahāyāti pariyosānaṃ khaṇḍacakkavaseneva saṅkhalikanayo vutto, tasmiṃ ekamūlakanaye āgatabaddhacakkanayena yaṃ vinayānuggahāya, taṃ saṅghasuṭṭhūti idampi yojetvā baddhacakke kate purimapurimāni dasa dhammapadāni, pacchimapacchimāni dasa atthapadāni cāti vīsati padāni honti. Ekamūlakanaye pana ekasmiṃ vāre naveva atthapadāni labbhanti. Evaṃ dasahi vārehi navuti atthapadāni navuti dhammapadāni ca honti, tāni saṅkhalikanaye vuttehi dasahi atthapadehi dasahi dhammapadehi ca saddhiṃ yojitāni yathāvuttaṃ atthasataṃ dhammasatañca hontīti veditabbaṃ. Yaṃ panettha sāratthadīpaniyaṃ (sārattha ṭī. pārājikakaṇḍa 2.39) saṅkhalikanayepi ekamūlakanayepi paccekaṃ atthasatassa dhammasatassa yojanāmukhaṃ vuttaṃ, taṃ tathā siddhepi atthasataṃ dhammasatanti (pari. 334) gāthāya na sameti dve atthasatāni dve dhammasatāni cattāri niruttisatāni aṭṭha ñāṇasatānīti vattabbato. Tasmā idha vuttanayeneva atthasataṃ dhammasatanti vuttanti gahetabbaṃ. Dve ca niruttisatānīti atthajotikānaṃ niruttīnaṃ vasena niruttisataṃ, dhammabhūtānaṃ niruttīnañca vasena niruttisatanti dve niruttisatāni. Cattāri ca ñāṇasatānīti atthasate ñāṇasataṃ, dhammasate ñāṇasataṃ, dvīsu niruttisatesu dve ñāṇasatānīti cattāri ñāṇasatāni. Atirekānayanatthoti avuttasamuccayattho.
పఠమపఞ్ఞత్తికథావణ్ణనానయో నిట్ఠితో.
Paṭhamapaññattikathāvaṇṇanānayo niṭṭhito.
సుదిన్నభాణవారవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావిభఙ్గ • Mahāvibhaṅga / ౧. పఠమపారాజికం • 1. Paṭhamapārājikaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / మహావిభఙ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ౧. పఠమపారాజికం • 1. Paṭhamapārājikaṃ
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā / సుదిన్నభాణవారవణ్ణనా • Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā / సుదిన్నభాణవారవణ్ణనా • Sudinnabhāṇavāravaṇṇanā