| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
४. सुगन्धत्थेरगाथावण्णना
4. Sugandhattheragāthāvaṇṇanā
अनुवस्सिको पब्बजितोति आयस्मतो सुगन्धत्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? सो किर इतो द्वानवुते कप्पे तिस्सस्स नाम सम्मासम्बुद्धस्स काले मनुस्सयोनियं निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो मिगब्यधनेन अरञ्ञे विचरति। सत्था तस्स अनुकम्पाय पदवळञ्जं दस्सेत्वा गतो। सो सत्थु पदचेतियानि दिस्वा पुरिमबुद्धेसु कताधिकारताय ‘‘सदेवके लोके अग्गपुग्गलस्स इमानि पदानी’’ति पीतिसोमनस्सजातो कोरण्डकपुप्फानि गहेत्वा पूजं कत्वा चित्तं पसादेसि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवलोके निब्बत्तित्वा ततो चुतो अपरापरं पुञ्ञानि कत्वा देवमनुस्सेसु संसरन्तो कस्सपस्स भगवतो काले कुटुम्बिको हुत्वा सत्थु भिक्खुसङ्घस्स च महादानं पवत्तेत्वा गन्धकुटिं महग्घगोसितचन्दनं पिसित्वा तेन परिभण्डं कत्वा पत्थनं पट्ठपेसि – ‘‘निब्बत्तनिब्बत्तट्ठाने मय्हं सरीरं एवंसुगन्धं होतू’’ति। एवं अञ्ञानिपि तत्थ तत्थ भवे बहूनि पुञ्ञकम्मानि कत्वा सुगतीसु एव परिवत्तमानो इमस्मिं बुद्धुप्पादे सावत्थियं विभवसम्पन्नस्स ब्राह्मणस्स गेहे निब्बत्ति। निब्बत्तस्स च तस्स मातुकुच्छिगतकालतो पट्ठाय मातु सरीरं सकलम्पि गेहं सुरभिगन्धं वायति। जातदिवसे पन विसेसतो परमसुगन्धं सामन्तगेहेसुपि वायतेव। तस्स मातापितरो ‘‘अम्हाकं पुत्तो अत्तनाव अत्तनो नामं गहेत्वा आगतो’’ति सुगन्धोत्वेव नामं अकंसु। सो अनुपुब्बेन वयप्पत्तो महासेलत्थेरं दिस्वा तस्स सन्तिके धम्मं सुत्वा पब्बजित्वा विपस्सनाय कम्मं करोन्तो सत्ताहब्भन्तरे एव अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर २.५०.१५-२४) –
Anuvassiko pabbajitoti āyasmato sugandhattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira ito dvānavute kappe tissassa nāma sammāsambuddhassa kāle manussayoniyaṃ nibbattitvā viññutaṃ patto migabyadhanena araññe vicarati. Satthā tassa anukampāya padavaḷañjaṃ dassetvā gato. So satthu padacetiyāni disvā purimabuddhesu katādhikāratāya ‘‘sadevake loke aggapuggalassa imāni padānī’’ti pītisomanassajāto koraṇḍakapupphāni gahetvā pūjaṃ katvā cittaṃ pasādesi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā tato cuto aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato kāle kuṭumbiko hutvā satthu bhikkhusaṅghassa ca mahādānaṃ pavattetvā gandhakuṭiṃ mahagghagositacandanaṃ pisitvā tena paribhaṇḍaṃ katvā patthanaṃ paṭṭhapesi – ‘‘nibbattanibbattaṭṭhāne mayhaṃ sarīraṃ evaṃsugandhaṃ hotū’’ti. Evaṃ aññānipi tattha tattha bhave bahūni puññakammāni katvā sugatīsu eva parivattamāno imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ vibhavasampannassa brāhmaṇassa gehe nibbatti. Nibbattassa ca tassa mātukucchigatakālato paṭṭhāya mātu sarīraṃ sakalampi gehaṃ surabhigandhaṃ vāyati. Jātadivase pana visesato paramasugandhaṃ sāmantagehesupi vāyateva. Tassa mātāpitaro ‘‘amhākaṃ putto attanāva attano nāmaṃ gahetvā āgato’’ti sugandhotveva nāmaṃ akaṃsu. So anupubbena vayappatto mahāselattheraṃ disvā tassa santike dhammaṃ sutvā pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto sattāhabbhantare eva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.15-24) –
‘‘वनकम्मिको पुरे आसिं, पितुमातुमतेनहं।
‘‘Vanakammiko pure āsiṃ, pitumātumatenahaṃ;
पसुमारेन जीवामि, कुसलं मे न विज्जति॥
Pasumārena jīvāmi, kusalaṃ me na vijjati.
‘‘मम आसयसामन्ता, तिस्सो लोकग्गनायको।
‘‘Mama āsayasāmantā, tisso lokagganāyako;
पदानि तीणि दस्सेसि, अनुकम्पाय चक्खुमा॥
Padāni tīṇi dassesi, anukampāya cakkhumā.
‘‘अक्कन्ते च पदे दिस्वा, तिस्सनामस्स सत्थुनो।
‘‘Akkante ca pade disvā, tissanāmassa satthuno;
हट्ठो हट्ठेन चित्तेन, पदे चित्तं पसादयिं॥
Haṭṭho haṭṭhena cittena, pade cittaṃ pasādayiṃ.
‘‘कोरण्डं पुप्फितं दिस्वा, पादपं धरणीरुहं।
‘‘Koraṇḍaṃ pupphitaṃ disvā, pādapaṃ dharaṇīruhaṃ;
सकोसकं गहेत्वान, पदसेट्ठं अपूजयिं॥
Sakosakaṃ gahetvāna, padaseṭṭhaṃ apūjayiṃ.
‘‘तेन कम्मेन सुकतेन, चेतनापणिधीहि च।
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
जहित्वा मानुसं देहं, तावतिंसमगच्छहं॥
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘यं यं योनुपपज्जामि, देवत्तं अथ मानुसं।
‘‘Yaṃ yaṃ yonupapajjāmi, devattaṃ atha mānusaṃ;
कोरण्डकछवी होमि, सुप्पभासो भवामहं॥
Koraṇḍakachavī homi, suppabhāso bhavāmahaṃ.
‘‘द्वेनवुते इतो कप्पे, यं कम्ममकरिं तदा।
‘‘Dvenavute ito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
दुग्गतिं नाभिजानामि, पदपूजायिदं फलं॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, padapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा अञ्ञं ब्याकरोन्तो ‘‘अनुवस्सिको पब्बजितो’’ति इमं गाथं अभासि।
Arahattaṃ pana patvā aññaṃ byākaronto ‘‘anuvassiko pabbajito’’ti imaṃ gāthaṃ abhāsi.
२४. तत्थ अनुवस्सिकोति अनुगतो उपगतो वस्सं अनुवस्सो, अनुवस्सोव अनुवस्सिको। पब्बजितोति पब्बज्जं उपगतो, पब्बजितो हुत्वा उपगतवस्समत्तो एकवस्सिकोति अत्थो। अथ वा अनुगतं पच्छागतं अपगतं वस्सं अनुवस्सं, तं अस्स अत्थीति अनुवस्सिको। यस्स पब्बजितस्स वस्सं अपरिपुण्णताय न गणनूपगतं, सो एवं वुत्तो, तस्मा अवस्सिकोति वुत्तं होति। पस्स धम्मसुधम्मतन्ति तव सत्थु धम्मस्स सुधम्मभावं स्वाक्खाततं एकन्तनिय्यानिकतं पस्स, यत्थ अनुवस्सिको तुवं पब्बजितो। पुब्बेनिवासञाणं दिब्बचक्खुञाणं आसवक्खयञाणन्ति तिस्सो विज्जा तया अनुप्पत्ता सच्छिकता, ततो एव कतं बुद्धस्स सासनं सम्मासम्बुद्धस्स सासनं अनुसिट्ठि ओवादो अनुसिक्खितोति कतकिच्चतं निस्साय पीतिसोमनस्सजातो थेरो अत्तानं परं विय कत्वा वदतीति।
24. Tattha anuvassikoti anugato upagato vassaṃ anuvasso, anuvassova anuvassiko. Pabbajitoti pabbajjaṃ upagato, pabbajito hutvā upagatavassamatto ekavassikoti attho. Atha vā anugataṃ pacchāgataṃ apagataṃ vassaṃ anuvassaṃ, taṃ assa atthīti anuvassiko. Yassa pabbajitassa vassaṃ aparipuṇṇatāya na gaṇanūpagataṃ, so evaṃ vutto, tasmā avassikoti vuttaṃ hoti. Passa dhammasudhammatanti tava satthu dhammassa sudhammabhāvaṃ svākkhātataṃ ekantaniyyānikataṃ passa, yattha anuvassiko tuvaṃ pabbajito. Pubbenivāsañāṇaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ āsavakkhayañāṇanti tisso vijjā tayā anuppattā sacchikatā, tato eva kataṃ buddhassa sāsanaṃ sammāsambuddhassa sāsanaṃ anusiṭṭhi ovādo anusikkhitoti katakiccataṃ nissāya pītisomanassajāto thero attānaṃ paraṃ viya katvā vadatīti.
सुगन्धत्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Sugandhattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ४. सुगन्धत्थेरगाथा • 4. Sugandhattheragāthā
