| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१५८] ८. सुहनुजातकवण्णना
[158] 8. Suhanujātakavaṇṇanā
नयिदं विसमसीलेनाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो द्वे चण्डभिक्खू आरब्भ कथेसि। तस्मिञ्हि समये जेतवनेपि एको भिक्खु चण्डो अहोसि फरुसो साहसिको जनपदेपि। अथेकदिवसं जानपदो भिक्खु केनचिदेव करणीयेन जेतवनं अगमासि, सामणेरा चेव दहरभिक्खू च तस्स चण्डभावं जानन्ति। ‘‘तेसं द्विन्नं चण्डानं कलहं पस्सिस्सामा’’ति कुतूहलेन तं भिक्खुं जेतवनवासिकस्स परिवेणं पहिणिंसु। ते उभोपि चण्डा अञ्ञमञ्ञं दिस्वाव पियसंवासं संसन्दिंसु समिंसु, हत्थपादपिट्ठिसम्बाहनादीनि अकंसु। धम्मसभायं भिक्खू कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, चण्डा भिक्खू अञ्ञेसं उपरि चण्डा फरुसा साहसिका, अञ्ञमञ्ञं पन उभोपि समग्गा सम्मोदमाना पियसंवासा जाता’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपेते अञ्ञेसं चण्डा फरुसा साहसिका, अञ्ञमञ्ञं पन समग्गा सम्मोदमाना पियसंवासा च अहेसु’’न्ति वत्वा अतीतं आहरि।
Nayidaṃvisamasīlenāti idaṃ satthā jetavane viharanto dve caṇḍabhikkhū ārabbha kathesi. Tasmiñhi samaye jetavanepi eko bhikkhu caṇḍo ahosi pharuso sāhasiko janapadepi. Athekadivasaṃ jānapado bhikkhu kenacideva karaṇīyena jetavanaṃ agamāsi, sāmaṇerā ceva daharabhikkhū ca tassa caṇḍabhāvaṃ jānanti. ‘‘Tesaṃ dvinnaṃ caṇḍānaṃ kalahaṃ passissāmā’’ti kutūhalena taṃ bhikkhuṃ jetavanavāsikassa pariveṇaṃ pahiṇiṃsu. Te ubhopi caṇḍā aññamaññaṃ disvāva piyasaṃvāsaṃ saṃsandiṃsu samiṃsu, hatthapādapiṭṭhisambāhanādīni akaṃsu. Dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, caṇḍā bhikkhū aññesaṃ upari caṇḍā pharusā sāhasikā, aññamaññaṃ pana ubhopi samaggā sammodamānā piyasaṃvāsā jātā’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepete aññesaṃ caṇḍā pharusā sāhasikā, aññamaññaṃ pana samaggā sammodamānā piyasaṃvāsā ca ahesu’’nti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स सब्बत्थसाधको अत्थधम्मानुसासको अमच्चो अहोसि। सो पन राजा थोकं धनलोभपकतिको, तस्स महासोणो नाम कूटअस्सो अत्थि। अथ उत्तरापथका अस्सवाणिजा पञ्च अस्ससतानि आनेसुं, अस्सानं आगतभावं रञ्ञो आरोचेसुं। ततो पुब्बे पन बोधिसत्तो अस्से अग्घापेत्वा मूलं अपरिहापेत्वा दापेसि। राजा तं परिहायमानो अञ्ञं अमच्चं पक्कोसापेत्वा ‘‘तात, अस्से अग्घापेहि, अग्घापेन्तो च पठमं महासोणं यथा तेसं अस्सानं अन्तरं पविसति, तथा विस्सज्जेत्वा अस्से डंसापेत्वा वणिते कारापेत्वा दुब्बलकाले मूलं हापेत्वा अस्से अग्घापेय्यासी’’ति आह। सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा तथा अकासि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa sabbatthasādhako atthadhammānusāsako amacco ahosi. So pana rājā thokaṃ dhanalobhapakatiko, tassa mahāsoṇo nāma kūṭaasso atthi. Atha uttarāpathakā assavāṇijā pañca assasatāni ānesuṃ, assānaṃ āgatabhāvaṃ rañño ārocesuṃ. Tato pubbe pana bodhisatto asse agghāpetvā mūlaṃ aparihāpetvā dāpesi. Rājā taṃ parihāyamāno aññaṃ amaccaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, asse agghāpehi, agghāpento ca paṭhamaṃ mahāsoṇaṃ yathā tesaṃ assānaṃ antaraṃ pavisati, tathā vissajjetvā asse ḍaṃsāpetvā vaṇite kārāpetvā dubbalakāle mūlaṃ hāpetvā asse agghāpeyyāsī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tathā akāsi.
अस्सवाणिजा अनत्तमना हुत्वा तेन कतकिरियं बोधिसत्तस्स आरोचेसुं। बोधिसत्तो ‘‘किं पन तुम्हाकं नगरे कूटअस्सो नत्थी’’ति पुच्छि। ‘‘अत्थि सामि, सुहनु नाम कूटअस्सो चण्डो फरुसो’’ति। ‘‘तेन हि पुन आगच्छन्ता तं अस्सं आनेय्याथा’’ति। ते ‘‘साधू’’ति पटिस्सुणित्वा पुन आगच्छन्ता तं कूटस्सं गाहापेत्वा आगच्छिंसु। राजा ‘‘अस्सवाणिजा आगता’’ति सुत्वा सीहपञ्जरं उग्घाटेत्वा अस्से ओलोकेत्वा महासोणं विस्सज्जापेसि। अस्सवाणिजापि महासोणं आगच्छन्तं दिस्वा सुहनुं विस्सज्जापेसुं। ते अञ्ञमञ्ञं पत्वा सरीरानि लेहन्ता सम्मोदमाना अट्ठंसु। राजा बोधिसत्तं पुच्छि – ‘‘पस्ससि इमे द्वे कूटस्सा अञ्ञेसं चण्डा फरुसा साहसिका, अञ्ञे अस्से डंसित्वा गेलञ्ञं पापेन्ति, इदानि अञ्ञमञ्ञं पन सरीरं लेहन्ता सम्मोदमाना अट्ठंसु, किं नामेत’’न्ति? बोधिसत्तो ‘‘नयिमे, महाराज, विसमसीला, समसीला समधातुका च एते’’ति वत्वा इमं गाथाद्वयमाह –
Assavāṇijā anattamanā hutvā tena katakiriyaṃ bodhisattassa ārocesuṃ. Bodhisatto ‘‘kiṃ pana tumhākaṃ nagare kūṭaasso natthī’’ti pucchi. ‘‘Atthi sāmi, suhanu nāma kūṭaasso caṇḍo pharuso’’ti. ‘‘Tena hi puna āgacchantā taṃ assaṃ āneyyāthā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā puna āgacchantā taṃ kūṭassaṃ gāhāpetvā āgacchiṃsu. Rājā ‘‘assavāṇijā āgatā’’ti sutvā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā asse oloketvā mahāsoṇaṃ vissajjāpesi. Assavāṇijāpi mahāsoṇaṃ āgacchantaṃ disvā suhanuṃ vissajjāpesuṃ. Te aññamaññaṃ patvā sarīrāni lehantā sammodamānā aṭṭhaṃsu. Rājā bodhisattaṃ pucchi – ‘‘passasi ime dve kūṭassā aññesaṃ caṇḍā pharusā sāhasikā, aññe asse ḍaṃsitvā gelaññaṃ pāpenti, idāni aññamaññaṃ pana sarīraṃ lehantā sammodamānā aṭṭhaṃsu, kiṃ nāmeta’’nti? Bodhisatto ‘‘nayime, mahārāja, visamasīlā, samasīlā samadhātukā ca ete’’ti vatvā imaṃ gāthādvayamāha –
१५.
15.
‘‘नयिदं विसमसीलेन, सोणेन सुहनू सह।
‘‘Nayidaṃ visamasīlena, soṇena suhanū saha;
सुहनूपि तादिसोयेव, यो सोणस्स सगोचरो॥
Suhanūpi tādisoyeva, yo soṇassa sagocaro.
१६.
16.
‘‘पक्खन्दिना पगब्भेन, निच्चं सन्दानखादिना।
‘‘Pakkhandinā pagabbhena, niccaṃ sandānakhādinā;
समेति पापं पापेन, समेति असता अस’’न्ति॥
Sameti pāpaṃ pāpena, sameti asatā asa’’nti.
तत्थ नयिदं विसमसीलेन, सोणेन सुहनू सहाति यं इदं सुहनु कूटस्सो सोणेन सद्धिं पेमं करोति, इदं न अत्तनो विसमसीलेन, अथ खो अत्तनो समसीलेनेव सद्धिं करोति। उभोपि हेते अत्तनो अनाचारताय दुस्सीलताय समसीला समधातुका। सुहनूपि तादिसोयेव, यो सोणस्स सगोचरोति यादिसो सोणो, सुहनुपि तादिसोयेव, यो सोणस्स सगोचरो यंगोचरो सोणो, सोपि तंगोचरोयेव। यथेव हि सोणो अस्सगोचरो अस्से डंसेन्तोव चरति, तथा सुहनुपि। इमिना नेसं समानगोचरतं दस्सेति।
Tattha nayidaṃ visamasīlena, soṇena suhanū sahāti yaṃ idaṃ suhanu kūṭasso soṇena saddhiṃ pemaṃ karoti, idaṃ na attano visamasīlena, atha kho attano samasīleneva saddhiṃ karoti. Ubhopi hete attano anācāratāya dussīlatāya samasīlā samadhātukā. Suhanūpi tādisoyeva, yo soṇassa sagocaroti yādiso soṇo, suhanupi tādisoyeva, yo soṇassa sagocaro yaṃgocaro soṇo, sopi taṃgocaroyeva. Yatheva hi soṇo assagocaro asse ḍaṃsentova carati, tathā suhanupi. Iminā nesaṃ samānagocarataṃ dasseti.
ते पन आचारगोचरे एकतो कत्वा दस्सेतुं ‘‘पक्खन्दिना’’तिआदि वुत्तं। तत्थ पक्खन्दिनाति अस्सानं उपरि पक्खन्दनसीलेन पक्खन्दनगोचरेन। पगब्भेनाति कायपागब्भियादिसमन्नागतेन दुस्सीलेन। निच्चं सन्दानखादिनाति सदा अत्तनो बन्धनयोत्तं खादनसीलेन खादनगोचरेन च। समेति पापं पापेनाति एतेसु अञ्ञतरेन पापेन सद्धिं अञ्ञतरस्स पापं दुस्सील्यं समेति। असता असन्ति एतेसु अञ्ञतरेन असता अनाचारगोचरसम्पन्नेन सह इतरस्स असं असाधुकम्मं समेति, गूथादीनि विय गूथादीहि एकतो संसन्दति सदिसं निब्बिसेसमेव होतीति।
Te pana ācāragocare ekato katvā dassetuṃ ‘‘pakkhandinā’’tiādi vuttaṃ. Tattha pakkhandināti assānaṃ upari pakkhandanasīlena pakkhandanagocarena. Pagabbhenāti kāyapāgabbhiyādisamannāgatena dussīlena. Niccaṃ sandānakhādināti sadā attano bandhanayottaṃ khādanasīlena khādanagocarena ca. Sameti pāpaṃ pāpenāti etesu aññatarena pāpena saddhiṃ aññatarassa pāpaṃ dussīlyaṃ sameti. Asatā asanti etesu aññatarena asatā anācāragocarasampannena saha itarassa asaṃ asādhukammaṃ sameti, gūthādīni viya gūthādīhi ekato saṃsandati sadisaṃ nibbisesameva hotīti.
एवं वत्वा च पन बोधिसत्तो ‘‘महाराज, रञ्ञा नाम अतिलुद्धेन न भवितब्बं, परस्स सन्तकं नाम नासेतुं न वट्टती’’ति राजानं ओवदित्वा अस्से अग्घापेत्वा भूतमेव मूलं दापेसि। अस्सवाणिजा यथासभावमेव मूलं लभित्वा हट्ठतुट्ठा अगमंसु। राजापि बोधिसत्तस्स ओवादे ठत्वा यथाकम्मं गतो।
Evaṃ vatvā ca pana bodhisatto ‘‘mahārāja, raññā nāma atiluddhena na bhavitabbaṃ, parassa santakaṃ nāma nāsetuṃ na vaṭṭatī’’ti rājānaṃ ovaditvā asse agghāpetvā bhūtameva mūlaṃ dāpesi. Assavāṇijā yathāsabhāvameva mūlaṃ labhitvā haṭṭhatuṭṭhā agamaṃsu. Rājāpi bodhisattassa ovāde ṭhatvā yathākammaṃ gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा द्वे अस्सा इमे द्वे दुट्ठभिक्खू अहेसुं, राजा आनन्दो, पण्डितामच्चो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā dve assā ime dve duṭṭhabhikkhū ahesuṃ, rājā ānando, paṇḍitāmacco pana ahameva ahosi’’nti.
सुहनुजातकवण्णना अट्ठमा।
Suhanujātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १५८. सुहनुजातकं • 158. Suhanujātakaṃ
