Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൬. സുഹേമന്തത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
6. Suhemantattheragāthāvaṇṇanā
സതലിങ്ഗസ്സ അത്ഥസ്സാതി ആയസ്മതോ സുഹേമന്തത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ വിവട്ടൂപനിസ്സയം പുഞ്ഞം ഉപചിനന്തോ ഇതോ ദ്വാനവുതേ കപ്പേ തിസ്സസ്സ ഭഗവതോ കാലേ വനചരോ ഹുത്വാ വനേ വസതി, തം അനുഗ്ഗഹിതും ഭഗവാ അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ തസ്സ ആസന്നേ ഠാനേ അഞ്ഞതരസ്മിം രുക്ഖമൂലേ നിസീദി. സോ ഭഗവന്തം ദിസ്വാ പസന്നചിത്തോ സുഗന്ധാനി പുന്നാഗപുപ്ഫാനി ഓചിനിത്വാ ഭഗവന്തം പൂജേസി. സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന ദേവലോകേ നിബ്ബത്തിത്വാ അപരാപരം പുഞ്ഞാനി കത്വാ ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ പാരിയന്തദേസേ വിഭവസമ്പന്നസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ പുത്തോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി, സുഹേമന്തോതിസ്സ നാമം അഹോസി. സോ വിഞ്ഞുതം പത്തോ സങ്കസ്സനഗരേ മിഗദായേ വിഹരന്തം ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ ധമ്മം സുത്വാ പടിലദ്ധസദ്ധോ പബ്ബജിത്വാ തേപിടകോ ഹുത്വാ വിപസ്സനം പട്ഠപേത്വാ നചിരസ്സേവ ഛളഭിഞ്ഞോ പടിസമ്ഭിദാപത്തോ അഹോസി. തേന വുത്തം അപദാനേ (അപ॰ ഥേര ൧.൧൬.൪൬-൫൦) –
Sataliṅgassa atthassāti āyasmato suhemantattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinanto ito dvānavute kappe tissassa bhagavato kāle vanacaro hutvā vane vasati, taṃ anuggahituṃ bhagavā araññaṃ pavisitvā tassa āsanne ṭhāne aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi. So bhagavantaṃ disvā pasannacitto sugandhāni punnāgapupphāni ocinitvā bhagavantaṃ pūjesi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde pāriyantadese vibhavasampannassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, suhemantotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto saṅkassanagare migadāye viharantaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā tepiṭako hutvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā nacirasseva chaḷabhiñño paṭisambhidāpatto ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.16.46-50) –
‘‘കാനനം വനമോഗയ്ഹ, വസാമി ലുദ്ദകോ അഹം;
‘‘Kānanaṃ vanamogayha, vasāmi luddako ahaṃ;
പുന്നാഗം പുപ്ഫിതം ദിസ്വാ, ബുദ്ധസേട്ഠം അനുസ്സരിം.
Punnāgaṃ pupphitaṃ disvā, buddhaseṭṭhaṃ anussariṃ.
‘‘തം പുപ്ഫം ഓചിനിത്വാന, സുഗന്ധം ഗന്ധിതം സുഭം;
‘‘Taṃ pupphaṃ ocinitvāna, sugandhaṃ gandhitaṃ subhaṃ;
ഥൂപം കരിത്വാ പുലിനേ, ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപയിം.
Thūpaṃ karitvā puline, buddhassa abhiropayiṃ.
‘‘ദ്വേനവുതേ ഇതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിപൂജയിം;
‘‘Dvenavute ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ഏകമ്ഹി നവുതേ കപ്പേ, ഏകോ ആസിം തമോനുദോ;
‘‘Ekamhi navute kappe, eko āsiṃ tamonudo;
സത്തരതനസമ്പന്നോ, ചക്കവത്തീ മഹബ്ബലോ.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം…പേ॰… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
അരഹത്തം പന പത്വാ ഏവം ചിന്തേസി – ‘‘മയാ ഖോ യം സാവകേന പത്തബ്ബം, തം അനുപ്പത്തം, യംനൂനാഹം ഇദാനി ഭിക്ഖൂനം അനുഗ്ഗഹം കരേയ്യ’’ന്തി. ഏവം ചിന്തേത്വാ പഭിന്നപടിസമ്ഭിദതായ അകിലാസുതായ ച അത്തനോ സന്തികം ഉപഗതേ ഭിക്ഖൂ യഥാരഹം ഓവദന്തോ അനുസാസന്തോ കങ്ഖം ഛിന്ദന്തോ ധമ്മം കഥേന്തോ കമ്മട്ഠാനം നിഗ്ഗുമ്ബം നിജ്ജടം കത്വാ ആചിക്ഖന്തോ വിഹരതി. അഥേകദിവസം അത്തനോ സന്തികം ഉപഗതാനം ഭിക്ഖൂനം വിഞ്ഞൂനഞ്ച പുഗ്ഗലാനം വിസേസം ആചിക്ഖന്തോ –
Arahattaṃ pana patvā evaṃ cintesi – ‘‘mayā kho yaṃ sāvakena pattabbaṃ, taṃ anuppattaṃ, yaṃnūnāhaṃ idāni bhikkhūnaṃ anuggahaṃ kareyya’’nti. Evaṃ cintetvā pabhinnapaṭisambhidatāya akilāsutāya ca attano santikaṃ upagate bhikkhū yathārahaṃ ovadanto anusāsanto kaṅkhaṃ chindanto dhammaṃ kathento kammaṭṭhānaṃ niggumbaṃ nijjaṭaṃ katvā ācikkhanto viharati. Athekadivasaṃ attano santikaṃ upagatānaṃ bhikkhūnaṃ viññūnañca puggalānaṃ visesaṃ ācikkhanto –
൧൦൬.
106.
‘‘സതലിങ്ഗസ്സ അത്ഥസ്സ, സതലക്ഖണധാരിനോ;
‘‘Sataliṅgassa atthassa, satalakkhaṇadhārino;
ഏകങ്ഗദസ്സീ ദുമ്മേധോ, സതദസ്സീ ച പണ്ഡിതോ’’തി. – ഗാഥം അഭാസി;
Ekaṅgadassī dummedho, satadassī ca paṇḍito’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
തത്ഥ സതലിങ്ഗസ്സാതി ലീനമത്ഥം ഗമേന്തീതി ലിങ്ഗാനി, അത്ഥേസു സദ്ദസ്സ പവത്തിനിമിത്താനി, താനി പന സതം അനേകാനി ലിങ്ഗാനി ഏതസ്സാതി സതലിങ്ഗോ. അനേകത്ഥോ ഹി ഇധ സതസദ്ദോ, ‘‘സതം സഹസ്സ’’ന്തിആദീസു വിയ ന സങ്ഖ്യാവിസേസത്ഥോ തസ്സ സതലിങ്ഗസ്സ. അത്ഥസ്സാതി ഞേയ്യസ്സ, ഞേയ്യഞ്ഹി ഞാണേന അരണീയതോ ‘‘അത്ഥോ’’തി വുച്ചതി. സോ ച ഏകോപി അനേകലിങ്ഗോ, യഥാ ‘‘സക്കോ പുരിന്ദദോ മഘവാ’’തി, ‘‘പഞ്ഞാ വിജ്ജാ മേധാ ഞാണ’’ന്തി ച. യേന ലിങ്ഗേന പവത്തിനിമിത്തേന താവതിംസാധിപതിമ്ഹി ഇന്ദസദ്ദോ പവത്തോ, ന തേന തത്ഥ സക്കാദിസദ്ദാ പവത്താ, അഥ ഖോ അഞ്ഞേന. തഥാ യേന സമ്മാദിട്ഠിമ്ഹി പഞ്ഞാസദ്ദോ പവത്തോ, ന തേന വിജ്ജാദിസദ്ദാ. തേന വുത്തം ‘‘സതലിങ്ഗസ്സ അത്ഥസ്സാ’’തി.
Tattha sataliṅgassāti līnamatthaṃ gamentīti liṅgāni, atthesu saddassa pavattinimittāni, tāni pana sataṃ anekāni liṅgāni etassāti sataliṅgo. Anekattho hi idha satasaddo, ‘‘sataṃ sahassa’’ntiādīsu viya na saṅkhyāvisesattho tassa sataliṅgassa. Atthassāti ñeyyassa, ñeyyañhi ñāṇena araṇīyato ‘‘attho’’ti vuccati. So ca ekopi anekaliṅgo, yathā ‘‘sakko purindado maghavā’’ti, ‘‘paññā vijjā medhā ñāṇa’’nti ca. Yena liṅgena pavattinimittena tāvatiṃsādhipatimhi indasaddo pavatto, na tena tattha sakkādisaddā pavattā, atha kho aññena. Tathā yena sammādiṭṭhimhi paññāsaddo pavatto, na tena vijjādisaddā. Tena vuttaṃ ‘‘sataliṅgassa atthassā’’ti.
സതലക്ഖണധാരിനോതി അനേകലക്ഖണവതോ. ലക്ഖീയതി ഏതേനാതി ലക്ഖണം, പച്ചയഭാവിനോ അത്ഥസ്സ അത്തനോ ഫലം പടിച്ച പച്ചയഭാവോ, തേന ഹി സോ അയം ഇമസ്സ കാരണന്തി ലക്ഖീയതി. സോ ച ഏകസ്സേവ അത്ഥസ്സ അനേകപ്പഭേദോ ഉപലബ്ഭതി , തേനാഹ ‘‘സതലക്ഖണധാരിനോ’’തി. അഥ വാ ലക്ഖീയന്തീതി ലക്ഖണാനി, തസ്സ തസ്സ അത്ഥസ്സ സങ്ഖതതാദയോ പകാരവിസേസാ തേ പന അത്ഥതോ അവത്ഥാവിസേസാ വേദിതബ്ബാ. തേ ച പന തേസം അനിച്ചതാദിസാമഞ്ഞലക്ഖണം ലിങ്ഗേന്തി ഞാപേന്തീതി ‘‘ലിങ്ഗാനീ’’തി ച വുച്ചന്തി. തസ്സിമേ ആകാരാ, യസ്മാ ഏകസ്സാപി അത്ഥസ്സ അനേകേ ഉപലബ്ഭന്തി. തേന വുത്തം ‘‘സതലിങ്ഗസ്സ അത്ഥസ്സ, സതലക്ഖണധാരിനോ’’തി. തേനാഹ ആയസ്മാ ധമ്മസേനാപതി – ‘‘സബ്ബേ ധമ്മാ സബ്ബാകാരേന ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ഞാണമുഖേ ആപാഥം ആഗച്ഛന്തീ’’തി (മഹാനി॰ ൧൫൬; ചൂളനി॰ മോഘരാജമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൮൫; പടി॰ മ॰ ൩.൫).
Satalakkhaṇadhārinoti anekalakkhaṇavato. Lakkhīyati etenāti lakkhaṇaṃ, paccayabhāvino atthassa attano phalaṃ paṭicca paccayabhāvo, tena hi so ayaṃ imassa kāraṇanti lakkhīyati. So ca ekasseva atthassa anekappabhedo upalabbhati , tenāha ‘‘satalakkhaṇadhārino’’ti. Atha vā lakkhīyantīti lakkhaṇāni, tassa tassa atthassa saṅkhatatādayo pakāravisesā te pana atthato avatthāvisesā veditabbā. Te ca pana tesaṃ aniccatādisāmaññalakkhaṇaṃ liṅgenti ñāpentīti ‘‘liṅgānī’’ti ca vuccanti. Tassime ākārā, yasmā ekassāpi atthassa aneke upalabbhanti. Tena vuttaṃ ‘‘sataliṅgassa atthassa, satalakkhaṇadhārino’’ti. Tenāha āyasmā dhammasenāpati – ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī’’ti (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. ma. 3.5).
ഏകങ്ഗദസ്സീ ദുമ്മേധോതി ഏവം അനേകലിങ്ഗേ അനേകലക്ഖണേ അത്ഥേ യോ തത്ഥ ഏകങ്ഗദസ്സീ അപുഥുപഞ്ഞതായ ഏകലിങ്ഗമത്തം ഏകലക്ഖണമത്തഞ്ച ദിസ്വാ അത്തനാ ദിട്ഠമേവ ‘‘ഇദമേവ സച്ച’’ന്തി അഭിനിവിസ്സ ‘‘മോഘമഞ്ഞ’’ന്തി ഇതരം പടിക്ഖിപതി, ഹത്ഥിദസ്സനകഅന്ധോ വിയ ഏകങ്ഗഗാഹീ ദുമ്മേധോ ദുപ്പഞ്ഞോ തത്ഥ വിജ്ജമാനാനംയേവ പകാരവിസേസാനം അജാനനതോ മിച്ഛാ അഭിനിവിസനതോ ച. സതദസ്സീ ച പണ്ഡിതോതി പണ്ഡിതോ പന തത്ഥ വിജ്ജമാനേ അനേകേപി പകാരേ അത്തനോ പഞ്ഞാചക്ഖുനാ സബ്ബസോ പസ്സതി. യോ വാ തത്ഥ ലബ്ഭമാനേ അനേകേ പഞ്ഞാചക്ഖുനാ അത്തനാപി പസ്സതി, അഞ്ഞേസമ്പി ദസ്സേതി പകാസേതി, സോ പണ്ഡിതോ വിചക്ഖണോ അത്ഥേസു കുസലോ നാമാതി. ഏവം ഥേരോ ഉക്കംസഗതം അത്തനോ പടിസമ്ഭിദാസമ്പത്തിം ഭിക്ഖൂനം വിഭാവേസി.
Ekaṅgadassī dummedhoti evaṃ anekaliṅge anekalakkhaṇe atthe yo tattha ekaṅgadassī aputhupaññatāya ekaliṅgamattaṃ ekalakkhaṇamattañca disvā attanā diṭṭhameva ‘‘idameva sacca’’nti abhinivissa ‘‘moghamañña’’nti itaraṃ paṭikkhipati, hatthidassanakaandho viya ekaṅgagāhī dummedho duppañño tattha vijjamānānaṃyeva pakāravisesānaṃ ajānanato micchā abhinivisanato ca. Satadassī ca paṇḍitoti paṇḍito pana tattha vijjamāne anekepi pakāre attano paññācakkhunā sabbaso passati. Yo vā tattha labbhamāne aneke paññācakkhunā attanāpi passati, aññesampi dasseti pakāseti, so paṇḍito vicakkhaṇo atthesu kusalo nāmāti. Evaṃ thero ukkaṃsagataṃ attano paṭisambhidāsampattiṃ bhikkhūnaṃ vibhāvesi.
സുഹേമന്തത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Suhemantattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൬. സുഹേമന്തത്ഥേരഗാഥാ • 6. Suhemantattheragāthā